Borçlunun Sorumlu Olmadığı Sonraki İmkânsızlık

Yayınevi: Yetkin Yayınları
Yazar: Leyla Müjde KURT
ISBN: 9786050500677
297,50 TL 350,00 TL

Adet

 
   0 yorum  |  Yorum Yap
Kitap Künyesi
Yazar Leyla Müjde KURT
Baskı Tarihi 2016/04
Boyut 16x24 cm (Standart Kitap Boyu)
Cilt Karton kapak

BH426
Borçlunun Sorumlu Olmadığı Sonraki İmkânsızlık (TBK m. 136)
Yrd. Doç. Dr. L. Müjde KURT
2016/04 Baskı, 338 Sayfa
ISBN 978-605-05-0067-7 


KISALTMALAR 23

GİRİŞ
I. KONUNUN SUNULMASI 27

II. ÇÖZÜLMESİ GEREKEN TEMEL HUKUKÎSORUNLAR 28
A. İfa İmkânsızlığı Kavramına Nasıl Bir Anlam Verileceği Meselesi 29
B. İfanın İmkânsız Hale Gelmesi Biçiminde Ortaya Çıkan Sözleşme Riskine Hangi Tarafın Katlanacağı Meselesi 29
1. Sözleşme Riskine Hangi Tarafın Katlanacağı Sorununa Genel Bakış 30
2. İfa İmkânsızlığı Kapsamında Risk Türleri 31
a. Edim Riski 32
b. Karşı Edim Riski 33

III. KONUNUN SINIRLANDIRILMASI ve İNCELEME PLÂNI 34
BİRİNCİ BÖLÜM
İFA İMKÂNSIZLIĞI KAVRAMININ TARİHÎ GELİŞİMİ VE BENZER KAVRAMLARDAN AYIRT EDİLMESİ

§ 1. İFA İMKÂNSIZLIĞI KAVRAMININ TARİHÎ GELİŞİMİ 37
I. KLÂSİK ROMA HUKUKUNDA 37
II. GLOSSATORLAR ve KOMMENTATORLAR DÖNEMİNDE 40
III. KANON HUKUKUNDA 40
IV. DOĞAL HUKUK OKULUNDA 41
V. PANDEKT HUKUKUNDA 42

§ 2. İFA İMKÂNSIZLIĞININ BENZER KAVRAMLARDAN AYIRT EDİLMESİ 46
I. İFA İMKÂNSIZLIĞININ BORÇLU TEMERRÜDÜNDEN AYIRT EDİLMESİ 46
II. İFA İMKÂNSIZLIĞININ BORCUN GEREĞİ GİBİ İFA EDİLMEMESİNDEN AYIRT EDİLMESİ 49
III. İFA İMKÂNSIZLIĞININ İŞLEM TEMELİNİN ÇÖKMESİNDEN AYIRT EDİLMESİ 51
A. Değişen Şartlar Nedeniyle Hâkimin Sözleşmeye Müdahalesinin Hukukî Temeli 52
1. Sözleşme Kurulduktan Sonra Meydana Gelen Durum Değişiklikleri Nedeniyle İfanın Aşırı Güçleşmesini İfa İmkânsızlığı Temelinde Ele Alan Görüşler 53
2. İşlem Temelinin Çökmesi Teorisi 55
B. İşlem Temelinin Çökmesine Konu Olan Olay Grupları 57
1. Edimler Arasındaki Dengenin Bozulması 59
2. Aşırı İfa Güçlüğü 61
a. Ekonomik Nedenli Aşırı İfa Güçlüğü (Ekonomik İmkânsızlık) 62
b. Pratik Nedenli Aşırı İfa Güçlüğü (Pratik İmkânsızlık) 64
c. Ahlâkî Nedenli Aşırı İfa Güçlüğü (Ahlâkî İmkânsızlık) 65
3. Amacın Boşa Çıkması (Kullanma İmkânsızlığı) 68
a. Amacın Boşa Çıkması Durumu İle İlgili İleri Sürülen Görüşler 70
b. Görüşlerin Değerlendirilmesi ve Görüşümüz 73

İKİNCİ BÖLÜM
BORÇLUNUN SORUMLU OLMADIĞI SONRAKİ İMKÂNSIZLIĞIN KOŞULLARI
§ 3. GEÇERLİ ve MEVCUT BİR BORCUN VARLIĞI 77
I. GEÇERLİ BİR SÖZLEŞMENİN BULUNMASI 77
II. BORCUN MEVCUT OLMASI 78
§ 4. İFANIN İMKÂNSIZ HALE GELMESİ 79
I. EDİM ve İFA KAVRAMLARI 79
II. İFANIN UNSURLARI ve BUNLARIN İMKÂNSIZLIĞIN TESPİTİNDEKİ İŞLEVİ 80
III. İFA İMKÂNSIZLIĞI KAVRAMI 81
A. Doktrinde İleri Sürülen Görüşler 81
1. İmkânsızlığı Borçlunun İfada Bulunmasının Kesin Olarak Mümkün Olmadığı Durumlara
Özgüleyen Görüş (Dar İmkânsızlık Anlayışı) 82
2. Borçludan İfada Bulunmasının Beklenemez Olduğu Durumları da İmkânsızlık Kapsamında Değerlendiren Görüş (Geniş İmkânsızlık Anlayışı) 84
3. Alacaklının İfayı Kesin Olarak Elde Edemeyeceği Durumlarda İmkânsızlık Bulunduğu Görüşü 85
B. Uygulamadaki Durum 87
1. İsviçre Federal Mahkemesi’nin Görüşü 87
2. Yargıtay’ın Görüşü 89
C. Görüşlerin Değerlendirilmesi ve Görüşümüz 89
IV. İMKÂNSIZLIK TÜRLERİ 92
A. Kaynağı Bakımından İmkânsızlık 92
1. Maddî İmkânsızlık 92
2. Hukukî İmkânsızlık 93
B. Öznesi Bakımından İmkânsızlık 95
1. Objektif İmkânsızlık 95
a. Kavram 95
b. Başlıca Olay Grupları 95
aa. Maddî Nedenli Objektif İmkânsızlık 95
i. Parça borcunun konusu olan eşyanın yok olması 95
ii. Sözleşmenin amacının ortadan kalkması 99
iii. Sözleşmenin amacının ifa dışında
bir yoldan gerçekleşmesi 103
iv. Şahsa sıkı surette bağlı edimlerde borçlunun edimi ifa edemeyecek olması 106
v. Mutlak kesin vadede edimin yerine getirilmemesi 107
vi. Mevcut bilim ve teknoloji düzeyine göre ifanın mümkün olmaması 110
bb. Hukukî Nedenli Objektif İmkânsızlık 111
i. Edimin ifasına bir yasağın engel olması 111
ii. Sözleşme konusuna ilişkin izinlerin alınamaması veya mevcut izinlerin geri alınması 112
iii. Edim konusu üzerindeki hakkınortadan kalkması 113
iv. Sözleşme ile amaçlanan hukukî sonucun borçlunun ifada bulunması dışında bir yoldan gerçekleşmesi 114
v. İdarenin akdettiği özel hukuk sözleşmesinin dayanağını oluşturan idarî işlemin iptali meselesi 114
2. Sübjektif İmkânsızlık 116
a. Kavram 116
aa. Sübjektif İmkânsızlık Hakkında İleri Sürülen Görüşler 116
bb. Görüşlerin Değerlendirilmesi ve Görüşümüz 119
b. Sübjektif İmkânsızlık Teşkil Etmeyen Haller 120
aa. Şahsen İfa Edilmesi Gerekmeyen Edimlerde Borçlunun Edimi Şahsen Yerine Getirmesinin Mümkün Olmaması 120
bb. Aşırı İfa Güçlüğü Teşkil Eden Durumlar 121
cc. Borçlunun Para Sıkıntısı Nedeniyle Edimini İfa Edememesi 121
c. Sübjektif İmkânsızlığın Tâbi Olduğu Hukukî Düzenleme 122
d. Objektif - Sübjektif İmkânsızlık Ayrımının Önemi 125
e. Başlıca Olay Grupları 126
aa. Maddî Nedenli Sübjektif İmkânsızlık 126
i. Borçlunun borç konusu eşya üzerindeki
fiilî hâkimiyeti iradesi dışında kaybetmesi 126
ii. Borçlunun borç konusu eşya üzerindeki
fiilî hâkimiyeti iradesiyle kaybetmesi 127
bb. Hukukî Nedenli Sübjektif İmkânsızlık 128
i. Borçlunun parça borcu konusu eşya üzerindeki hakkını üçüncü kişiye devretmesi 128
ii. İfa için gerekli olan borçluya ilişkin izinlerin geri alınması 131
C. Kapsamı Bakımından İmkânsızlık 132
1. Tam İmkânsızlık 132
2. Kısmî İmkânsızlık 132
a. Nicelik (Miktar) Bakımından Kısmî İmkânsızlık 132
aa. Edimin Maddî Olarak Bölünebilir Olması 133
bb. Kısmî İfanın Taraf Menfaatlerine Uygun Olması 134
b. Kısmî İmkânsızlık Teşkil Edip Etmediği Tartışmalı Olan Durumlar 136
aa. Nitelik Bakımından Kısmî İmkânsızlık 137
bb. Yer Bakımından İmkânsızlık 140
cc. Zaman Bakımından İmkânsızlık 142
i. Genel olarak 142
ii. Zamanında ifa etmeme bakımından bazı özel durumlar 144
(a) Mutlak kesin vadeli işlemlerde edimin zamanında ifa edilmemesi 144
(b) Sürekli borç ilişkilerinde edimin zamanında ifa edilmemesi 144
V. İMKÂNSIZLIKTA BAZI ÖZEL DURUMLAR 148
A. Cins Borçları 148
B. Sınırlı Cins Borçları 151
C. Para Borçları 152
1. Cins Borcu Niteliğindeki Para Borçları 152
2. Parça Borcu Niteliğindeki Para Borçları 153
D. Seçimlik Borçlar ve Seçimlik Yetki 153
1. Seçimlik Borçlar 153
2. Seçimlik Yetki 154
E. Yapmama Borçları 155
1. Yapmama Borcunun İfasının İmkânsız Hale Gelmesi 155
a. Yapma Zorunluluğunun Doğması 155
b. Amacın Ortadan Kalkması 156
2. Yapmama Borcuna Aykırılığın Borcun İfasını İmkânsız Hale Getirip Getirmeyeceği Meselesi 157
F. Yan Borçlar 160
1. Asıl Borçtan Bağımsız Yan Borçlar 160
2. Asıl Borca Bağımlı Yan Borçlar 161

§ 5. İMKÂNSIZLIĞIN SÖZLEŞME KURULDUKTAN SONRA MEYDANA GELMESİ 162
I. BAŞLANGIÇTAKİ – SONRAKİ İMKÂNSIZLIKAYRIMININ ÖNEMİ 162
II. SONRAKİ İMKÂNSIZLIĞIN BAŞLANGIÇTAKİİMKÂNSIZLIKTAN AYIRT EDİLMESİ 164

§ 6. İMKÂNSIZLIĞIN KESİN OLMASI 166
I. NİSPÎ İMKÂNSIZLIK 166
II. KESİN İMKÂNSIZLIK 167

§ 7. İMKÂNSIZLIĞIN SÜREKLİ OLMASI 169
I. SÜREKLİ İMKÂNSIZLIK 169
II. GEÇİCİ İMKÂNSIZLIK 169
III. GEÇİCİ İMKÂNSIZLIĞIN BAZI DURUMLARDASÜREKLİ İMKÂNSIZLIK İLE EŞ TUTULUP TUTULAMAYACAĞI MESELESİ 171
A. Mutlak Kesin Vadeli İşlemler 171
B. Sürekli Borç İlişkileri 172
C. İmkânsızlığın Sürekli mi Yoksa Geçici miOlduğunun veya Geçici İmkânsızlığın Ne Zaman Sona Ereceğinin BilinmediğiDurumlar 173

§ 8. İMKÂNSIZLIKTAN BORÇLUNUN SORUMLU OLMAMASI 178
I. BORÇLUNUN SORUMLU OLDUĞU İMKÂNSIZLIK 178
A. Genel Olarak 179
1. İmkânsızlıktan Sorumluluğun Sözleşme İle Borçluya Yüklenmiş Olması 180
a. Borçlunun İmkânsızlıktan Sorumluluğu Açık Sözleşme Hükmü İle Üstlenmesi 180
b. Borçlunun İmkânsızlıktan Sorumluluğu Örtülü Olarak Üstlenmesi 180
aa. Genel Olarak 180
bb. İmkânsızlığın Borçlu Tarafından Öngörülebilir Olması 181
2. İmkânsızlıktan Sorumluluğun Kanun Hükmü İle Borçluya Yüklenmiş Olması 183
a. Yardımcı Kişinin Davranışıyla Meydana Gelen İmkânsızlıktan Sorumluluk 183
b. Temerrüt Sırasında Meydana Gelen İmkânsızlıktan Sorumluluk 184
c. Hakkaniyet Sorumluluğu 187
d. Bazı Özel Hükümlerden KaynaklananSorumluluk 187
B. Her İki Tarafın da Sorumlu Olduğu İmkânsızlık 189
II. BORÇLUNUN SORUMLU OLMADIĞI İMKÂNSIZLIK 189
A. Her İki Tarafın da Sorumlu Olmadığı İmkânsızlık 190
1. Beklenmeyen Halden veya Mücbir Sebepten Kaynaklanan İmkânsızlık 190
a. Beklenmeyen Hal (Kaza) 191
aa. Borcun İhlâline Neden Olan Bir Olayın Meydana Gelmesi 191
bb. Borcun İhlâlinin Nispî Olarak Kaçınılmaz Olması 192
b. Mücbir Sebep 193
aa. Borcun İhlâline Neden Olan Dıştan Kaynaklanan Bir Olayın Meydana Gelmesi 194
bb. Borcun İhlâlinin Mutlak Olarak Kaçınılmaz Olması 195
c. Beklenmeyen Hal-Mücbir Sebep Ayrımı ve Ayrımın Önemi 197
2. İmkânsızlıktan Sorumluluğun Sorumsuzluk Anlaşması İle Kaldırılması 198
a. Borçlunun Kusurundan Kaynaklanan İmkânsızlıktan Sorumluluğunun Anlaşma İle Kaldırılması 198
b. Borçlunun Yardımcı Kişilerinin Fiilinden Kaynaklanan İmkânsızlıktan Sorumluluğunun Anlaşma İle Kaldırılması 199
B. Alacaklının Sorumlu Olduğu İmkânsızlık 200
1. Alacaklının Kusurundan Kaynaklanan İmkânsızlık 201
2. Alacaklının Yardımcı Kişilerinin Davranışlarından Kaynaklanan İmkânsızlık 204
3. Alacaklı Temerrüdü Halinde Meydana Gelen Beklenmeyen Halden Kaynaklanan İmkânsızlık 204
4. Alacaklının İmkânsızlıktan Sorumluluğu Sözleşme İle Üstlenmiş Olması 205

§ 9. İSPAT YÜKÜ 206
I. İMKÂNSIZLIĞIN İSPATI 206
A. İspat Yükünün Alacaklıda Olması 206
B. İspat Yükünün Borçluda Olması 207
II. SORUMLULUĞUN BULUNMADIĞININ İSPATI 207

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
BORÇLUNUN SORUMLU OLMADIĞI SONRAKİ İMKÂNSIZLIĞIN SONUÇLARI
§ 10. İMKÂNSIZLIĞIN GENEL SONUÇLARI 209
I. İMKÂNSIZLIĞIN TEMERRÜDE ETKİSİ 209
A. İmkânsızlığın Temerrüdün Meydana Gelmesine Engel Olması 210
B. İmkânsızlığın Temerrüdü Sona Erdirmesi 210
II. BİLDİRİM YÜKÜMLÜLÜĞÜ VE ZARARIN ARTMAMASI İÇİN GEREKLİ ÖNLEMLERİ ALMA YÜKÜMLÜLÜĞÜ 211
A. Yükümlülüklerin Kapsamı 211
B. Yükümlülüklere Uymamanın Yaptırımı 213
III. İFASI İMKÂNSIZ HALE GELEN EDİMİN DURUMU 213
A. Kural: Edim Yükümlülüğünün Sona Ermesi 213
1. Genel Olarak 213
2. Yan (Fer’i) Hakların Durumu 215
3. Sözleşmenin Durumu 216
4. İfanın Sonradan Mümkün Hale Gelmesinin Edim Yükümlülüğüne Etkisi 219
B. İstisna: Tarafların Edim Hasarına BorçlununKatlanacağı Konusunda Anlaşması 221

Ne IV. KAİM DEĞERİN DURUMU 222
A. Kaim Değer Kavramı 222
B. Kaim Değer Türleri 222
1. Eşyadan Kaynaklanan Kaim Değer 222
a. Haksız Fiil Tazminatı 222
b. Sigorta Bedeli 223
c. Kamulaştırma ve İstimval Bedelleri 223
2. Hukukî İşlemden Kaynaklanan Kaim Değer 224
C. Alacaklının Kaim Değeri Talep Etme HakkınınKaynağı 226
D. Kaim Değerin İşlevi 229
E. Kaim Değer İsteminin Şartları 230
1. İfanın Sözleşme Kurulduktan Sonraİmkânsız Hale Gelmesi 230
2. İmkânsızlığa Yol Açan Durum İle Kaim Değerin Elde Edilmesine Yol Açan Durum Arasında Sıkı Ekonomik Bağlantı Bulunması 231
3. Kaim Değer İle İmkânsız Hale Gelen Edim Arasında Ekonomik Özdeşlik Bulunması 233
4. İmkânsız Hale Gelen Edimin Verme Edimi Olması 235
F. Borçlunun Yan Yükümlülükleri 236
1. Yükümlülüklerin Kapsamı 236
a. Bilgi Verme Yükümlülüğü 236
b. Koruma Yükümlülüğü 236
2. Yükümlülüklerin Yerine Getirilmemesi 236
G. Kaim Değer İsteminin İleri Sürülmesi 237
1. Genel Olarak 237
2. Kaim Değer İsteminin Hukukî Niteliği 238
3. Kaim Değer İsteminin İçeriği 240
a. Kaim Değerin Devrinin Talep Edilmesi 240
b. Kaim Değere İlişkin Talep Hakkının Devrinin Talep Edilmesi 240
4. Kaim Değeri Talep Etme Hakkının Tâbi Olduğu Hak Düşürücü Süre 241
H. Kaim Değer İsteminin Sonuçları 241
1. Borçlunun Kaim Değeri Devretme Borcunun Muaccel Olması 241
a. Genel Olarak 241
b. Kaim Değeri Devretme Borcunun İfası 242
aa. Üçüncü Kişiden Elde Edilen Kaim Değerin Alacaklıya Devri 242
bb. Üçüncü Kişiye Karşı İleri Sürülebilecek Kaim Değere İlişkin Talep Hakkının Alacaklıya Devri 242
2. Alacaklının Karşı Edimi İfa Etmek Zorunda Olması 242
a. Karşı Edimin Kapsamı 243
aa. Kaim Değerin Aslî Edim İle
Eşit Değerde Olması 243
bb. Kaim Değerin Aslî Edimden
Düşük Değerde Olması 243
cc. Kaim Değerin Aslî Edimden
Yüksek Değerde Olması 245
b. Masrafların ve Yararların Durumu 246
3. Asıl Alacağa Bağlı Yan Hakların Durumu 247
4. Kaim Değer Alacağının Tâbi Olduğu Zamanaşımı 248

§ 11. İMKÂNSIZLIĞIN KARŞILIKLI BORÇ YÜKLEYEN SÖZLEŞMELER BAKIMINDAN SONUÇLARI 249
I. KURAL: ALACAKLININ KARŞI EDİM YÜKÜMLÜLÜĞÜNÜN SONA ERMESİ 249
A. Genel Olarak 249
B. Edimlerin İadesi 251
1. İade Talebinin Hukukî Dayanağı 252
a. İade Talebinin Hukukî Dayanağının Sebepsiz Zenginleşme Olduğu Görüşü 253
b. İade Talebinin Hukukî Dayanağının Sözleşme Olduğu Görüşü 254
c. İade Talebinin Hukukî Dayanağının Kanun Olduğu Görüşü 257
d. Görüşlerin Değerlendirilmesi ve Görüşümüz 257
2. İade Borcunun İfası 259
a. İadenin Gerçekleşme Biçimi 259
b. İadenin Kapsamı 260
aa. İade Konusunun Eksilmesi veya UOrtadan Kalkması 260
i. İade borçlusunun iade konusunun eksilmesinden veya ortadan kalkmasından sorumlu olması 263
ii. İade borçlusunun iade konusunun eksilmesinden veya ortadan kalkmasından sorumlu olmaması 263
bb. İadenin Edimin Para Değeri Üzerinden Gerçekleşmesi 264
c. Masraflar ve Yararlar 265
3. İade Borcunun Tâbi Olduğu Zamanaşımı Süresi 266
II. İSTİSNA: ALACAKLININ KARŞI EDİM YÜKÜMLÜLÜĞÜNÜN SONA ERMEMESİ 267
A. Sözleşme Gereği 268
B. Kanun Gereği 269
1. Satış Sözleşmesinde 270
2. Hizmet Sözleşmesinde 273
a. İşverenin Sorumlu Olduğu İmkânsızlık ve İşverenin Risk Alanında Meydana Gelen Beklenmeyen Halden Kaynaklanan İmkânsızlık 273
b. İşçinin Risk Alanında Meydana Gelen Beklenmeyen Halden Kaynaklanan İmkânsızlık 276
3. Eser Sözleşmesinde 278
a. İşsahibinin Risk Alanında Meydana Gelen Beklenmeyen Halden Kaynaklanan İmkânsızlık 278
aa. Genel Olarak 278
bb. Beklenmeyen Halin Hem Eserin Yok Olmasına, Hem de Yeniden Meydana Getirilmesinin İmkânsız Hale Gelmesine Yol Açması 280
b. İşsahibinin Kusurundan Kaynaklanan İmkânsızlık 282
4. Yayım Sözleşmesinde 283
5. Adî Ortaklık Sözleşmesinde 284
C. Doktrinde Kabul Edilen İstisnalar 285
1. Alacaklının Kaim Değeri Elde Etmesi 285
2. Alacaklının Sorumlu Olduğu İmkânsızlık 286
3. Alacaklının Risk Alanında Meydana Gelen Beklenmeyen Halden Kaynaklanan İmkânsızlık 289

§ 12. İMKÂNSIZLIĞIN SONUÇLARI BAKIMINDAN BAZI ÖZEL DURUMLAR 294
I. KISMÎ İMKÂNSIZLIK 294
A. Edim Borcunun Durumu 294
1. Genel Olarak 294
2. Taraflar Kısmî İmkânsızlığı Önceden Öngörmüş Olsalardı Sözleşmenin Yapılmayacağı Sonucuna Varılması Halinde 294
B. Karşılıklı Borç Yükleyen Sözleşmelerin Durumu 295
1. Alacaklının Kısmî İfaya Razı Olması 296
2. Karşı Edimin Bölünebilir Olması 298
3. Karşı Edimin Durumu 299
a. Karşı Edim Hasarına Borçlunun Katlanması Gereken Durumlarda 299
b. Karşı Edim Hasarına Alacaklının Katlanması
Gereken Durumlarda 300
C. Sınırlı Cins Borçlarında Birden Çok Alacaklının Tamamının Tatminin Mümkün Olmaması 301

II. SEÇİMLİK BORÇLARDA VE SEÇİMLİK YETKİDE İMKÂNSIZLIĞIN SONUÇLARI 303
A. Seçimlik Borçlarda İmkânsızlık 303
1. İmkânsızlığın Seçim Hakkı Kullanılmadan Önce Meydana Gelmesi 303
a. Edimlerden Birinin İfasının İmkânsız Hale Gelmesi 304
aa. İmkânsızlıktan Her İki Tarafın da Sorumlu Olmaması 304
i. Seçim hakkının borçluya ait olduğu durumlarda 304
ii. Seçim hakkının alacaklıya ait olduğu durumlarda 305
bb. İmkânsızlıktan Alacaklının Sorumlu Olması 306
i. Seçim hakkının borçluya ait olduğu durumlarda 306
ii. Seçim hakkının alacaklıya ait olduğu durumlarda 307
b. Bütün Edimlerin İfasının İmkânsız Hale Gelmesi 308
aa. Aynı Anda Meydana Gelen İmkânsızlık 308
bb. Farklı Zamanlarda Meydana Gelen İmkânsızlık 308
i. Seçim hakkı sahibi seçim hakkını kaybetmişse 309
ii. Seçim hakkı sahibi seçim hakkını kaybetmemişse 309
2. İmkânsızlığın Seçim Hakkı Kullanıldıktan Sonra Meydana Gelmesi 310
B. Seçimlik Yetkide İmkânsızlık 311
III. ASIL BORÇTAN BAĞIMSIZ YAN BORÇLARDA İMKÂNSIZLIĞIN SONUÇLARI 311
IV. GEÇİCİ İMKÂNSIZLIĞIN SONUÇLARI 312

A. Geçici İmkânsızlık Devam Ederken 312

1. Aynen İfa Talebi 312

2. Müspet Zararın Tazmini Talebi ve Sözleşmeden Dönme Hakkı 314
B. Geçici İmkânsızlık Sona Erdikten Sonra 315

SONUÇ 317

KAYNAKÇA 323

KAYNAKÇA

ACEMOĞLU, Kevork: “”Aliud” ve Federal Mahkemenin “Aliud” Konusundaki Tutumu Üzerine”, İÜMHAD, C. 6, S. 9 (1972),        s. 19- 29.

AEPLI, Viktor: Kommentar zum schweizerischen Zivilrecht (Zürcher Kommentar), Bd. V/1h/1, Das Erlöschen der Obligationen, Art. 114-126 OR., 3. Aufl., Zürich 1991 (Kısaltma: ZK-Aepli)

AKKANAT, Halil: İfada Gecikme ve Borçlu Temerrüdü”, Prof. Dr. Kemal OĞUZMAN’a Armağan, İstanbul 2000, s. 1-49.

AKSOY, H. Can: Impossibility in Modern Private Law- A Comparative Study of German, Swiss and Turkish Laws and the Unification Instruments of Private Law, Cham- Heidelberg-New York-Dordrecht-London 2014.

ALTAŞ, Hüseyin: Borçlunun Sorumlu Olmadığı Sonraki İmkânsızlık (BK. m. 117) (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi), Ankara 1991. (Kısaltma: Altaş, İmkânsızlık)

ALTAŞ, Hüseyin: Eserin Teslimden Önce Telef Olması (BK. m. 368), Ankara 2002. (Kısaltma: Altaş, Eserin Telef Olması)

ALTINOK-ORMANCI, Pınar: Sürekli Borç İlişkilerinin Haklı Sebeple Feshi, İstanbul 2011.

ALTUNKAYA, Mehmet: Edimin Başlangıçtaki İmkânsızlığı, Ankara 2005.

ARAL, Fahrettin: Türk Borçlar Hukukunda Kötü İfa, Ankara 2011.

ARAL, Fahrettin/AYRANCI, Hasan: Borçlar Hukuku, Özel Borç İlişkileri, 11. Bası, Ankara 2015.

ARAT, Ayşe: Sözleşmenin Değişen Şartlara Uyarlanması, Ankara 2006.

ATAMER, Yeşim: “İfa Engelleri Hukukunu Yeniden Sistematize Etmeyi Düşünmek: Borca Aykırılık Türleri Yerine Yaptırımları Esas Alan Bir Sistematik”, Prof. Dr. Rona Serozan’a Armağan, İstanbul 2010, Cilt I, s. 317-360. (Kısaltma: Atamer, İfa Engelleri)

ATAMER, Yeşim: Sözleşmeye Aykırı Davranışı Ekseninde CISG’ın İfa Engelleri Sistemine Genel Bakış”, Milletlerarası Satım Hukuku, Milletlerarası Mal Satımına İlişkin Sözleşmeler Hakkında Birleşmiş Milletler Antlaşması (CISG), (ed. ATAMER, Yeşim), İstanbul 2008, s. 221-265. (Kısaltma: Atamer, CISG)

ATAMER, Yeşim: “Revize Edilmiş Türk Borçlar Kanunu Tasarısı’na İlişkin Değerlendirme ve Teklifler”, Hukukî Perspektifler Dergisi, Mayıs 2006, S. 6, s.8-37. (Kısaltma: Atamer, TBK. Tasarısı)

AYAN, Serkan: İnşaat Sözleşmesinde Yüklenicinin Temerrüdü, Ankara 2008.

AYDINCIK, Şirin: Yapma Borçlarının İfa Edilmemesi ve Hukukî Sonuçları, Özellikle TBK. m. 113/I Kapsamında Nama İfa, İstanbul 2013.

BARLAS, Nami: Para Borçlarının İfasında Borçlunun Temerrüdü ve Bu Temerrüt Açısından Düzenlenen Genel Sonuçlar, İstanbul 1992.

BARTH, H. Rudolf: Schadenersatz bei nachträglicher Unmöglichkeit der Erfüllung, Diss., Zürich 1957.

BAŞOĞLU, Başak: Türk Hukukunda ve Mukayeseli Hukukta Aynen İfa Talebi, İstanbul 2012.

BAŞPINAR, Veysel: Borç Sözleşmelerinin Kısmî Butlanı, Ankara 1998.

BAYSAL, Başak: Sözleşmenin Uyarlanması, İstanbul 2009. (Kısaltma: Baysal, Uyarlama)

BAYSAL, Başak: Aşırı İfa Güçlüğü”, Türk Borçlar Kanunu Sempozyumu: Makaleler-Tebliğler, (Derleyen: İNCEOĞLU, M. Murat), İstanbul 2012, s. 113-143. (Kısaltma: Baysal, İfa Güçlüğü)

BECKER, Herman: Berner Kommentar zum schweizerischen Privatrecht, Bd. VI/1, Allgemeine Bestimmungen, Art. 1-183 OR,         2. Aufl., Bern 1945. (Kısaltma: BK-Becker)

BERGER, Bernhard: Allgemeines Schuldrecht, Bern 2008.

BESSON, Charles: La force obligatoire du contrat et des changements dans les circonstances, thèse, Lausanne 1955.

BEUTHIEN, Volker: Zweckerreichung und Zweckstörung im Schuldverhältnis, Tübingen 1969.

BİNGÖL, F. Itır: Uluslararası Ticarî Satım Sözleşmelerinde Mücbir Sebep (Türk Borçlar Hukuku’nda ve Viyana Satım Antlaşması’nda Mücbir Sebep), Ankara 2011.

BISCHOFF, Jacques: Vertragsrisiko und clausula rebus sic santibus, Zürich 1983.

BUCHER, Eugen: Schweizerisches Obligationenrecht, Allgemeiner Teil, 2. Aufl., Zürich 1988.

BURCUOĞLU, Hâluk: Son Mahkeme Kararları ve Yargıtay Kararları Işığında Hukukta Beklenmeyen Hal ve Uyarlama - Taşınmaz Kirası Sözleşmelerinde ve Dövize Endeksli Kredi Sözleşmelerinde Uyarlama Uygulaması, İstanbul 1995. (Kısaltma: Burcuoğlu, Beklenmeyen Hal)

BURCUOĞLU, Hâluk: “Hukukta Uyarlama-Özellikle Taşınmaz Kiralarında ve (Dövize Endeksli) Kredi Sözleşmelerinde Uyarlama”, İÜMHAD, C. 20 (1996), s. 59-91. (Kısaltma: Burcuoğlu, Uyarlama)

BURRI, Christof: Tendenzen zur Stabilisierung des Schuldvertrags, Regeln und Entwicklungen, die das Zustandekommen, die Gültigkeit und die Fortdauer des Vertrags begünstigen, Zürich 2010.

BUZ, Vedat: Akamete Uğrayan Sözleşme İlişkilerinin Tasfiyesi”, Prof. Dr. Rona Serozan’a Armağan, İstanbul 2010, Cilt I, s. 611-662. (Kısaltma: Buz, Tasfiye)

BUZ, Vedat: Kamu İhale Sözleşmelerinin Kuruluşu ve Geçerlilik Şartları, Ankara 2007. (Kısaltma: Buz, İhale)

BUZ, Vedat: “Eser Sözleşmesinde Müteahhidin Eseri Tamamlama Borcunun İmkânsızlaşması”, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, Ocak-Haziran 1994, C. 49, s. 23-40. (Kısaltma: Buz, İmkânsızlık)

BUZ, Vedat: Medenî Hukukta Yenilik Doğuran Haklar, Ankara 2005. (Kısaltma: Buz, Yenilik Doğuran Haklar)

CANARIS, Claus-Wilhelm: “Die Neuregelung des Leistungsstörungs-und des Kaufrechts- Grundstrukturen und Problemschwerpunkte”, E. Lorenz (Hrsg.), Karlsruher Forum 2002: Schuldrechtsmodernisierung, 2003, s. 5-100. (Kısaltma: Canaris, Forum)

CANARIS, Claus-Wilhelm: Die Reform des Rechts der Leistungsstörungen”, JZ. 2001/10, s. 499-524. (Kısaltma: Canaris, Reform)

CANARIS, Claus-Wilhelm: Zur Bedeutung der Kategorie der “Unmöglichkeit” für das Recht der Leistungsstörungen”, Die Schuldrechtsreform Vor dem Hintergrund des Gemeinschaftsrechts, (Hrsg. SCHULZE/SCHULTE-NÖLKE), 2001, s.43-66. (Kısaltma: Canaris, Kategorie)

CANBOLAT, Ferhat: Sözleşmelerde Amacın Gerçekleşmesi Çökmesi ve Boşa Çıkması, Ankara 2012.

CAYTAS, Ivo G.: Der unerfüllbare Vertrag: anfängliche und nachträgliche Leistungshindernisse und Entlastungsgründe, Diss.,       St. Gall 1984.

CHAPPUIS, Benoît: Code des Obligations I, Commentaire romand, 2e éd., (éd.s: THEVENOZ, Luc/WERRO, Franz), Bâle 2012. (Kısaltma: CR-Chappuis)

CHAPPUIS, Christine: “Commentaire d’arrêt du Tribunal fédéral, B. c. C., 15 avril 2010, 4A_55/2010”, DB (Droit du bail) 2011, s. 13-14.

COENDET, Thomas: “Subjektive Unmöglichkeit als regulatives Prinzip Über die Funktion der subjektiven Leistungsunmöglichkeit als notwendiges systematisches Regulativ gegenüber dem Schuldnerverzug”, recht 2009, s. 128-132.

COMETTA, Flavio: Orell Füssli Kommentar, OR Handkommentar, Schweizerisches Obligationenrecht, (Hrsg. KOSTKIEWIEZ, J. K./ NOBEL, P./SCHWANDER, I./WOLF, S.), 2. Aufl., Zürich 2009. (Kısaltma: OFK-Cometta)

CORBOZ, Bernard: “Contrat d’entreprise V, L’extinction du contrat”, Fiches juridiques suisses (FJS), N. 462.

DECURTINS, Carl: Die Erfüllungsverweigerung vor Fälligkeit im System der Vertragsverletzungen des schweizerischen Obligationenrechts, Bern 1956.

DESCHENAUX, Henri: La revision des contrats par le juge”, ZSR 1942, s. 509a-636a.

DESCHENAUX, Henri/TERCIER, Pierre: La responsabilité civile, 2e éd., Berne 1982.

DILCHER, Hermann: Die theorie der Leistungsstörungen bei Glossatoren, Kommentatoren und Kanonisten, Frankfurt am Main 1960.

DONDORP, Harry: “Specific Performance: A Historical Perspective”, Specific Performance in Contract Law: National and Other Perspectives, (ed.s: SMITS, Jan/HAAS, Daniel/HESEN, Geerte), Antwerp-Oxford-Portland 2008, s. 265-285.

DÖTTERL, Sebastian: Wann ist der Gläubiger für die Unmöglichkeit verantwortlich? Zugleich eine Untersuchung des Verhältnisses zwischen Unmöglichkeit und Verzögerung der Leistung, Baden-Baden 2008.

DURAL, Mustafa: Borçlunun Sorumlu Olmadığı Sonraki İmkânsızlık (BK. 117), İstanbul 1976. (Kısaltma: Dural, İmkânsızlık)

DURAL, Mustafa: “İmkânsızlık Kavramı ve Türleri”, BATİDER,     Y. 1973, C.VII, s. 11-58. (Kısaltma: Dural, İmkânsızlık Kavramı)

DURAL, Mustafa: “Alman Hukukunda Sözleşmenin Amacının Engellenmesi ve Sözleşmenin Amacına Erişilmesine İlişkin Görüşler”, BATİDER, Y. 1974, C. VII, S. 4, s. 907-934. (Kısaltma: Dural, Amacın Engellenmesi)

DURAL, Mustafa: “Akitten Doğan Yapmama Borçları”, İÜMHAD yeni seri, Y. 6, No. 6, İstanbul 1970, s. 7-22. (Kısaltma: Dural, Yapmama Borçları)

EBERHARD, Stefan: Les sanctions de l’inexécution du contrat et les Principes UNIDROIT, Lausanne 2005.

EDİS, Seyfullah: Medenî Hukuka Giriş ve Başlangıç Hükümleri, 6. Bası, Ankara 1997.

EGGEL, Martin: Studie zur Surrogation im schweizerischen Zivilrecht, Bern 2013.

EHRAT, Felix: Der Rücktritt vom Vertrag nach Art. 107 Abs. 2 OR in Verbindung mit Art. 109 OR, Zürich 1990.

EMMERICH, Volker: Das Recht der Lesitungsstörungen, 1. Aufl., München 1978. (Kısaltma: Emmerich, 1. Aufl.)

EMMERICH, Volker: Das Recht der Lesitungsstörungen, 6. Aufl., München 2005. (Kısaltma: Emmerich, Leistungsstörungen)

ENGEL, Pierre: Traité des obligations en droit suisse, 2e éd., Berne 1997.

EREN, Fikret: Borçlar Hukuku Genel Hükümler, 14. Bası, Ankara 2012. (Kısaltma: Eren, Borçlar Hukuku)

EREN, Fikret: Sorumluluk Hukuku Açısından Uygun İlliyet Bağı Teorisi, Ankara 1975. (Kısaltma: Eren, İlliyet)

ERGÜNE, M. Serkan: “Reform Sonrası Alman Medenî Kanununda İmkânsızlık Halleri ve Sonuçları”, İÜHFM, Y. 2004, C. LXII,       S. 1-2, s. 351-380.

ERMAN, Hasan: İstisna Sözleşmesinde Beklenilmeyen Haller (BK 365/2), İstanbul 1979. (Kısaltma: Erman, Beklenilmeyen Haller)

ERMAN, Hasan: Arsa Payı Karşılığı İnşaat Sözleşmesi, 2. Bası, İstanbul 2007. (Kısaltma: Erman, İnşaat)

ERNST, Wolfgang: Münchener Kommentar zum BGB, Band 2, Schuldrecht, Allgemeiner Teil, §§ 241-432, 6. Aufl., München 2012. (Kısaltma: MünchKomm-Ernst)

ERTEN, Ali: Sorumsuzluk Şartları, Ankara 1977.

ERZURUMLUOĞLU, Erzan: Türk-İsviçre Borçlar Hukuku Sistemine Göre Borçluya Yüklenemeyen Nedenlerden Dolayı Edimin Yerine Getirilememesi, Ankara 1970.

FAVRE, Anne Christine: “La notion de force majeure et de cas fortuit, en relation avec des événements naturels, dans le régime de la responsabilité civile privée ou de droit public”, Sécurité et Droit 3/2009, s. 193-205.

FEENSTRA, Robert: “Impossibilitas and Clausula rebus sic stantibus“, Daube Noster-Essays in Legal History for David Daube (ed. WATSON, Alan), Edinburgh – London 1974, s. 77-104.

FEHRE, Andrea: Unmöglichkeit und Unzumutbarkeit der Leistung, Berlin 2005.

FIKENTSCHER, Wolfgang/HEINEMANN, Andreas: Schuldrecht, 10. Aufl., Berlin 2006.

FINKENAUER, Thomas: Münchener Kommentar zum BGB, Band 2, Schuldrecht, Allgemeiner Teil, §§ 241-432, 6. Aufl., München 2012. (Kısaltma: MünchKomm-Finkenauer)

FURRER, Andreas/WEY, Rainer: CHK-Handkommentar zum Schweizer Privatrecht, Obligationenrecht, Allgemeine Bestimmungen Art. 1-183 OR., 2. Aufl., (Hrsg. FURRER, Andreas/ SCHNYDER, Anton K.), Zürich 2012.

FURRER, Andreas/MÜLLER-CHEN, Markus: Obligationenrecht, Allgemeiner Teil, Zürich 2008.

GALANTE, Matteo: La perte fortuite de l’ouvrage. Etude analytique des conséquences juridiques de la perte fortuite de l’ouvrage sur l’exécution du contrat d’entreprise, Genève 2002.

GAUCH, Peter: Werkvertrag, 5. Aufl., Zürich-Basel-Genf 2011. (Kısaltma: Gauch, Werkvertrag)

GAUCH, Peter: System der Beendigung von Dauerverträgen, Freiburg 1968. (Kısaltma: Gauch, Dauerverträge)

GAUCH, Peter: “Wirkungen des Rücktritts und Verjährung des Rückforderungsanspruchs bei Schuldnerverzug”, recht 1989/4,     s. 122-128. (Kısaltma: Gauch, Rücktritt)

GAUCH, Peter/SCHLUEP, Walter R.: Schweizerisches Obligationenrecht, Allgemeiner Teil, Bd. I; Bd. II, 10. Aufl., Zürich 2014.

GIGER, Marcel: Die vom Gläubiger verschuldete Leistungsunmöglichkeit, Bern-Stuttgart-Wien 1992.

GLASL, Daniel: Die Rückabwicklung im Obligationenrecht, Zürich 1992.

GÖZÜBÜYÜK, A. Pulat: Hukukî Mesuliyet Bakımından Mücbir Sebepler ve Beklenmeyen Haller, 3. Bası, Ankara 1977.

GÖZÜBÜYÜK, Şeref/TAN, Turgut: İdare Hukuku, Cilt I, Genel Esaslar, 9. Bası, Ankara 2013.

GRÜNEBERG, Christian: Beck’sche Kurz Kommentare, Band 7, Palandt, Bürgerliches Gesetzbuch: BGB, 69. Aufl., München 2010. (Kısaltma: PalandtKomm.-Grüneberg)

GÜLEKLİ, Yeşim: “Aşırı İfa Güçlüğü ve Alacaklının Tasavvurunun Boşa Çıkması Halinde İşlem Temelinin Çökmesi Öğretisi”, İÜMHAD,1990, N. 18, s. 43-69.

GÜMÜŞ, M. Alper: Borçlar Hukuku Özel Hükümler, Cilt-I, 3. Bası, İstanbul 2013 (Kısaltma: Gümüş, Cilt-I).

GÜMÜŞ, M. Alper: Borçlar Hukuku Özel Hükümler, Cilt II, 3. Bası, İstanbul 2014 (Kısaltma: Gümüş, Cilt-II).

GÜMÜŞ, M. Alper: Yeni 6098 Sayılı Türk Borçlar Kanunu’na Göre Kira Sözleşmesi (TBK. m. 299-356), İstanbul 2011. (Kısaltma: Gümüş, Kira)

GÜNDOĞDU, Fatih: Borca Aykırılık Hallerinden Kusurlu İfa İmkânsızlığı ve Hukukî Sonuçları, İstanbul 2014.

GÜRSOY, Kemal Tahir: Hususi Hukukda Clausula Rebus Sic Stantibus (Emprevizyon Nazariyesi), Ankara 1950.

HAHN, Anne-Catherine: CHK-Handkommentar zum Schweizer Privatrecht, Obligationenrecht, Allgemeine Bestimmungen Art. 1-183 OR., 2. Aufl., (Hrsg. FURRER, Andreas/SCHNYDER, Anton K.), Zürich 2012. (Kısaltma: CHK-Hahn)

HARTMANN, Stephan: Die Rückabwicklung von Schuldverträgen, Zürich 2005.

HAVUTÇU, Ayşe: Tam İki Tarafa Borç Yükleyen Sözleşmelerde Temerrüt ve Müsbet Zararın Tazmini, İzmir 1995. (Kısaltma: Havutçu, Müsbet Zarar)

HAVUTÇU, Ayşe: “İfa Engelleri ve İfa Engellerine Bağlanan Hukukî Sonuçlar”, Prof. Dr. Cevdet YAVUZ’a Armağan, İstanbul 2011, s. 317-337. (Kısaltma: Havutçu, İfa Engelleri)

HUGUENIN, Claire: Obligationenrecht, Allgemeiner und Besonderer Teil, Zürich-Basel-Genf 2012.

HÜRLIMANN, Roland: Teilnichtigkeit von Schuldverträgen Nach Art. 20 Abs. 2 OR., Freiburg 1984.

İNAN, Ali Naim: Die unmöglichkeit der Lesitung im deutschen, shweizerischen und türkischen Recht, Freiburg 1956.

JÄGGI, Peter/GAUCH, Peter: Obligationenrecht, Kommentar zur 1. und 2. Abteilung (Art. 1-529 OR.), Teilband V 1b, Kommentar zu Art. 18 OR., Zürich 1980.

JUNOD, Charles-Anré: Force majeure et cas fortuit dans le système suisse de la responsabilité civile, Genève 1956.

KÄLIN, Olivier: “Unmöglichkeit der Leistung nach Art. 119 OR. und clausula rebus sic stantibus”, 2004/6, s. 246-256.

KAPLAN, İbrahim: Hakimin Sözleşmeye Müdahalesi, Sözleşmenin Yorumu, Sözleşmenin Tamamlanması, Sözleşmenin Değişen Hâl ve Şartlara Uyarlanması, Ankara 2013.

KARAHASAN, M. Reşit: Türk Borçlar Hukuku, Genel Hükümler, Cilt: 2, İstanbul 2003.

KASER, Max/KNÜTEL, Rolf: Römisches Privatrecht, 18. Aufl., München 2005.

KELLER, Stefan: “Die Gefahrtragungsregeln im Obligationenrecht”, AJP 2003, s. 1152-1168.

KELLER, Max/SCHÖBİ, Christian: Das Schweizerische Schuldrecht, Band I, Allgemeine Lehren des Vertragsrechts, 3. Aufl., Basel/Frankfurt am Main 1988.

KESKİN, Dilşad: “Kesin Vadeli İşlemlerde İfa Etmeme: Temerrüt ve İmkânsızlık”, GÜHFD., Y. 2007, C. XI, S. 1-2, s. 209-231.

KILIÇOĞLU, Ahmet M.: Borçlar Hukuku, Genel Hükümler, 15. Bası, Ankara 2012.

KILLIAS, Laurent/WIGET, Matthias: CHK-Handkommentar zum Schweizer Privatrecht, Obligationenrecht, Allgemeine Bestimmungen Art. 1-183 OR., 2. Aufl., (Hrsg. FURRER, Andreas/ SCHNYDER, Anton K.), Zürich 2012.

KLAUSCH, Sebastian: Unmöglichkeit und Unzumutbarkeit im System des allgemeinen Leistungsstörungsrechts nach der Schuldrechtsmodernisierung 2002, Frankfurt am Main 2004.

KOCAYUSUFPAŞAOĞLU, Necip: Borçlar Hukukuna Giriş, Hukukî İşlem, Sözleşme, 6. Bası, İstanbul 2014. (Kocayusufpaşaoğlu, Borçlar Hukuku).

KOCAYUSUFPAŞAOĞLU, Necip: “İşlem Temelinin Çökmüş Sayılabilmesi İçin Sosyal Felaket Olarak Nitelenebilecek Olağanüstü Bir Olayın Gerçekleşmesi Şart Mıdır?”, Prof. Dr. M. Kemal Oğuzman’ın Anısına Armağan, İstanbul 2000, s. 503-513. (Kısaltma: Kocayusufpaşaoğlu, İşlem Temeli)

KOCAYUSUFPAŞAOĞLU, Necip: Güven Nazariyesi Karşısında Borç Sözleşmelerinde Hata Kavramı, İstanbul 1968. (Kısaltma: Kocayusufpaşaoğlu, Hata)

KOLLER, Alfred: Schweizerisches Obligationenrecht, Allgemeiner Teil, 3. Aufl., Bern 2009 (Kısaltma: Koller, Obligationenrecht).

KOLLER, Alfred: “Sachenrechtlich begründete Unmöglichkeit”, Festschrift für Ingeborg SCHWENZER zum 60. Geburtstag,         s. 955-961. (Kısaltma: Koller, Unmöglichkeit)

KOLLER, Alfred: “Berührungspunkte zwischen Schuld- und Sachenrecht – unter besonderer Berücksichtigung der neuren bundesgerichtlichen Rechtsprechung”, SJZ 106/2010, s. 209-215. (Kısaltma: Koller, Rechtsprechung)

KOLLER, Alfred: “Die Verjährung bei der Rückabwicklung von Verträgen”, BR 2006, s. 4- 7. (Kısaltma: Koller, Verjährung)

KOLLER, Alfred: “Nachträgliche Leistungsunmöglichkeit auf Seiten des Unternehmers”, AJP 2013, s. 1765-1772. (Kısaltma: Leistungsunmöglichkeit)

KOLLER, Ingo: Die Risikozurechnung bei Vertragsstörungen in Austauschverträgen, München 1979. (Kısaltma: I. Koller)

KOLLER, Jo: Der “Untergang des Werkes” nach Art. 376 OR, Diss., Wintherthur 1983. (Kısaltma: J. Koller)

KOSCHAKER, Paul/AYİTER, Kudret: Modern Hususî Hukuka Giriş Olarak Roma Hususî Hukukunun Ana Hatları, Ankara 1975.

KURŞAT, Zekeriya: “İmkânsızlığın Arsa Payı Karşılığı İnşaat Sözleşmesi Üzerindeki Etkileri”, Prof. Dr. Ergun ÖZSUNAY’a Armağan, İstanbul 2004, s. 751-776.

KURT, Leyla Müjde: Yüklenicinin Eseri Teslim Borcunda Temerrüdü, Ankara 2012.

KÜÇÜK, Eşref: “XII. Yüzyıl Rönesansı ve “Yenıden Doğan” Roma’yı Günümüze Bağlayan Son Halka: Pandekt Hukuku”, AÜHFD., Yıl: 2007, C. 56, S. 4, s. 111-122

LANGE, Herman/KRIECHBAUM, Maximiliane: Römisches Recht im Mittelalter, Band II, Die Kommentatoren, München 2007.

LARENZ, Karl: Lehrbuch des Schuldrechts, Erster Band, Allgemeiner Teil, 14. Aufl., München 1987.

LARENZ, Karl/CANARIS, Claus-Wilhelm: Methodenlehre der Rechtswissenschaft, 3. Aufl., Berlin – Heidelberg - New York 1995.

LEMP, Paul: Schadenersatz wegen Nichterfüllung als Folge des Schuldnervezuges, Diss., Bern 1939.

MEDICUS, Dieter: “Zur Funktion der Leistungsunmöglichkeit im römischen Recht”, Zeitschrift der Savigny-Stiftung Für Rechtsgeschichte, Band 86, Weimar 1969, s. 67-104. (Kısaltma: Medicus, Leistungsunmöglichkeit)

MEDICUS, Dieter: Vertragsauslegung und Geschäftsgrundlage”, Festchrift für Werner Flume zum 70. Geburtstag, Band I, Köln 1978, s. 629 vd. (Kısaltma: Medicus, FS Flume)

MEDICUS, Dieter/LORENZ, Stephan: Schuldrecht I, Allgemeiner Teil, 19. Aufl., München 2010.

MONFERRINI, Isabelle/von der CRONE, H. Caspar: Die Rückabwicklung mangelhafter Verträge”, SZW. 5/2011, s. 485-496.

MOMMSEN, Friedrich: Beiträge zum Obligationenrecht, Erste Abteilung: Die Unmöglichkeit der Leistung in ihrem Einflub auf obligatorische Verhältnisse, Braunschweig 1853.

MORIN, Ariane: «La Liquidation du Contrat», Regards comparatistes sur le phénomène contractuel, Presses universitaires d'Aix-Marseille, Aix-Marseille 2009, s. 203-221.

MÜLLER-CHEN, Markus: Folgen der Vertragsverletzung, Zürich 1999.

NICKLISCH, Fritz: Ergänzende Vertragsauslegung und Geschäftsgrundlagenlehre - ein einheitliches Rechtsinstitut zur Lückenausfüllung?, Betriebs-Berater (BB.) Vol. 35, 1980, s. 949-953.

OERTMANN, Paul: Die Geschäftsgrundlage, Ein neuer Rechtsbegriff, Leipzig 1921.

OFTINGER, Karl: Die krisenbedingte Veränderung der Grundlagen bestehender Verträge, SJZ, 1939/40), s. 229 vd., 245 vd.

OFTİNGER, Karl/STARK, Emil W.: Schweizerisches Haftpflichtrecht Erster Band: Allgemeiner Teil, 5. Aufl., Zürich 1995.

OĞUZMAN, M. Kemal: Türk Borçlar Kanunu ve İş Mevzuatına Göre Hizmet “İş” Akdinin Feshi, İstanbul 1955.

OĞUZMAN, M. Kemal/ÖZ, Turgut: Borçlar Hukuku Genel Hükümler, Cilt-1, 9. Bası, İstanbul 2011. (Kısaltma: Oğuzman/Öz, Cilt-1).

OĞUZMAN, M. Kemal/ÖZ, Turgut: Borçlar Hukuku Genel Hükümler, Cilt-2, 10. Bası, İstanbul 2013. (Kısaltma: Oğuzman/Öz, Cilt-1).

OĞUZMAN, M. Kemal/SELİÇİ, Özer/OKTAY-ÖZDEMİR, Saibe: Eşya Hukuku, 14. Bası, İstanbul 2011.

OSER, Hugo/SCHÖNENBERGER, Wilhelm: Zürcher Kommentar zum Schweizerischen Zivilgesetzbuch, V. Bd.: Das Obligationenrecht, 1. Halbband.: Art. 1-183 OR, 2. Aufl., Zürich 1929.

ÖZ, Turgut: İş Sahibinin Eser Sözleşmesinden Dönmesi, İstanbul 1989. (Kısaltma: Öz, Dönme)

ÖZ, Turgut: İnşaat Sözleşmeleri ve İlgili Mevzuat, İstanbul 2013. (Kısaltma: Öz, İnşaat)

ÖZ, Turgut: Öğreti ve Uygulamada Sebepsiz Zenginleşme, İstanbul 1990. (Kısaltma: Öz, Sebepsiz Zenginleşme)

ÖZÇELİK, Ş. Barış: Borçlunun Sorumlu Olmadığı Sebeplerle Borcun İfa Edilmemesi ve Mücbir Sebep Kayıtları (Yayımlanmamış doktora tezi), Ankara 2009. (Kısaltma: Özçelik, Mücbir Sebep)

ÖZÇELİK, Ş. Barış: Sözleşmeden Doğan Borçların İfasında Hukukî İmkânsızlık ve Sonuçları”, AÜHFD, Y. 2014, C. 63, S. 3, s. 569-622. (Kısaltma: Özçelik, Hukukî İmkânsızlık)

PEDRAZZINI, Mario: Le contrat d’entreprise, le contrat d’édition, le contrat de licence, TDP VII/1/3, Fribourg 1985.

PETITPIERRE, Gilles: “La rupture est-elle définitivement consommée ? Plaidoyer pour une réconciliation”, Festschrift für Peter Gauch zum 65. Geburtstag, Zürich-Basel-Genf 2004, s. 529-537.

PICHONNAZ, Pascal: Impossibilité et exorbitance, Etude analytique des obstacles à l’exécution des obligations en droit suisse (art. 119 CO et 79 CVIM), Fribourg 1997. (Kısaltma: Pichonnaz, Impossibilité)

PICHONNAZ, Pascal: “From clausula rebus sic stantibus to hardship: Aspects of the evolution of the judge’s role”, Fundamnia 17 (1) 2011, s. 125-143. (Kısaltma: Pichonnaz, Clausula)

PIOTET, Denis: “Les effets à l'égard des créanciers de la pluralité de patrimoines d'un même sujet de droit, notamment la question de la subrogation patrimoniale” Tradition mit Weitsicht, Festschrift für Eugen Bucher zum 80. Geburtstag, (Hrsg.: W. Wiegand/T. Koller/ H. P. Walter) Bern 2009, s. 561-580.

PIOTET, Paul: “La restitution après résolution du contrat”, BR 1984/1, s. 10-12. (Kısaltma: Piotet, Restitution)

PFAMMATTER, Paul: Der Anspruch auf das stellvertretende Commodum, Diss., Bern 1983.

RAMONI, Claude: Demeure du débiteur et contrats de droit suisse, Zurich, 2002.

RAMPINI, Corrado: Die nachträgliche Leistungserschwerung, Bern-Stuttgart-Wien 2003.

ROUILLER, Nicolas: Droit suisse des obligations et Principes du droit européen des contrats, Lausanne 2007.

SAVIGNY, Friedrich Carl: Obligationenrecht als Teil des heutigen römischen Rechts, Erster Band, Berlin 1851.

SCHÄFFER, H. Bernd/AKSOY, H. Can: “Economic Impossibility in Turkish Contract Law from the Perspective of Law and Economics”, Halûk Konuralp Anısına Armağan, Ankara 2009, Cilt 3, s. 795-824.

SCHENKER, Franz: Die Voraussetzungen und die Folgen des Schuldnerverzugs im Schweizerischen Obligationenrecht, Diss., Freiburg, 1988.

SCHERMAIER, M. Josef: Historisch-kritischer Kommentar zum BGB, (Hrsg.: Schmoeckel, M./Rückert, J./Zimmermann, R.), Band II, Schuldrecht: Allgemeiner Teil §§ 241-432, 1. Teilband, Tübingen 2007.

SCHMID, Patrick: Die Unmöglichkeit der Erfüllung in Ansehung der Zeit, Berlin 2007.

SCHULZE, Reiner: Bürgerliches Gesetzbuch, Handkommentar,       8. Aufl., Baden – Baden 2014.

SCHWENZER, Ingeborg: Schweizerisches Obligationenrecht, Allgemeiner Teil, 6. Aufl., Bern 2012.

SELİÇİ, Özer: Borçlar Kanununa Göre Sözleşmeden Doğan Sürekli Borç İlişkilerinin Sona Ermesi, İstanbul 1977. (Kısaltma: Seliçi, Sürekli Borç İlişkileri)

SELİÇİ, Özer: İnşaat Sözleşmelerinde Müteahhidin Sorumluluğu, İstanbul 1978. (Kısaltma: Seliçi, İnşaat)

SEROZAN, Rona: Sözleşmeden Dönme, İstanbul, 2007. (Kısaltma: Serozan, Dönme)

SEROZAN, Rona: İfa, İfa Engelleri, Haksız Zenginleşme, 6. Bası, İstanbul 2014. (Kısaltma: Serozan, İfa Engelleri)

SEROZAN, Rona: Sözleşme İlişkisinin Çözülmesi: Sözleşme Gereğince Elde Edilmiş Edimi Geri Verme Yükümlülüğü”, Necip Kocayusufpaşaoğlu İçin Armağan, Ankara 2004, s. 195-207. (Kısaltma: Serozan, Sözleşme İlişkisinin Çözülmesi)

SEROZAN, Rona: “Yeni Alman İfa Engelleri Hukuku (Türk Hukukunda Bilimsel Kaynak Olarak Yararlanılabilecek Yenlikler)”, İÜHFM, Y. 2000, C. LVIII, S. 1-2, s. 231-248. (Kısaltma: Serozan, Alman İfa Engelleri Hukuku)

SEROZAN, Rona: “BK. Tasarısı’nın Eksiklik ve Aksaklıklarının, İfa ve İfa Engelleri Hukuku Alanından Örneklerle Sergilenmesi”, Hukukî Perspektifler Dergisi, Mayıs 2006, S. 6, s. 38-51. (Kısaltma: Serozan, BK. Tasarısı)

SEROZAN, Rona: Karşılıklı Sözleşmelerde Baştan Dayatılmış veya Sonradan Oluşmuş Edimler Arası Dengesizliğin Uyarlama Yoluyla Düzeltilmesi”, Prof. Dr. M. Kemal Oğuzman’ın Anısına Armağan, İstanbul 2000, s. 1013-1030. (Kısaltma: Serozan, Edimler Arası Dengesizlik)

SEROZAN, Rona: “Haksız Fiil ve Haksız Zenginleşme Sorumluluklarının Açıklarını Sözleşme Sorumluluğu İle Kapatma Eğilimi”, Prof. Dr. Yavuz ALANGOYA İçin Armağan, İstanbul 2007, s.715-741. (Kısaltma: Serozan, Sözleşme Sorumluluğu)

SİRMEN, A. Lâle: Eşya Hukuku, Ankara 2013.

STADLER, Astrid: Jauernig, Bürgerliches Gesetzbuch: BGB, Kommentar (Hrsg. STÜRNER, Rolf), 15. Aufl., München 2014. (Kısaltma: JauernigKomm-Stadler)

STAEHELIN, Adrian: Kommentar zum schweizerischen Zivilrecht (Zürcher Kommentar), Obligationenrecht, Kommentar zur 1. und 2. Abteilung (Art. 1-529 OR), Band/Nr. V/2c, Der Arbeitsvertrag, Art. 319-330a OR, 4. Aufl., Zürich 2006.

SULZER, Stefan: Zweckstörungen im schweizerischen Vertragsrecht, Zürich 2002.

SULZER, Stefan: “Clausula rebus sic stantibus und der gestörte Vertragszweck Zugleich Bemerkungen zu BGE 127 III (2001) 300 ff.”, AJP 2003, s. 987-994. (Kısaltma: Sulzer, Vertragszweck)

SUTER, Esther: Rechtsnatur und Rechtsfolgen des Vertragsrücktritts im Zusammenhang mit dem Schuldnerverzug, Diss. Zürich 1991.

ŞENOCAK, Zarife: Borçlunun İfa Yardımcılarından Dolayı Sorumluluğu, Ankara 1995. (Kısaltma: İfa Yardımcıları)

ŞENOCAK, Zarife: Eser Sözleşmesinde Ayıbın Giderilmesini İsteme Hakkı, Ankara 2002. (Kısaltma: Ayıbın Giderilmesi)

TANDOĞAN, Halûk: Borçlar Hukuku, Özel Borç İlişkileri, Cilt I/1, İstanbul 2008 (Kısaltma: Tandoğan, Cilt -I/1).

TANDOĞAN, Halûk: Borçlar Hukuku Özel Borç İlişkileri, Cilt II, İstanbul 2010 (Kısaltma: Tandoğan, Cilt- II).

TANDOĞAN, Halûk: Différentes catégories d’inexécution des obligations conventionnelles et sanctions qui y sont attachées en droit turco-suisse”, Ord. Prof. Dr. Ernst E. HIRSCH’e Armağan, AÜHF Yayınları No. 197, Ankara 1964, s. 409-438. (Kısaltma: Tandoğan, Inexécution)

TANDOĞAN, Halûk: Türk Mes’uliyet Hukuku (Akit Dışı ve Akdi Mes’uliyet), İstanbul 2010. (Kısaltma: Tandoğan, Mes’uliyet)

TEKİNAY, Selâhattin S./AKMAN, Sermet/BURCUOĞLU, Halûk/ALTOP, Atillâ: Tekinay Borçlar Hukuku Genel Hükümler, 7. Bası, İstanbul 1993.

TERCIER, Pierre/FAVRE, Pascal: Les contrats spéciaux, 4e éd., Zurich 2009.

TERCIER, Pierre/PICHONNAZ, Pascal: Le droit des obligations, 5e éd., Zurich 2012.

THEVENOZ, Luc: Code des Obligations I, Commentaire romand, 2e éd., (éd.s: THEVENOZ, Luc/WERRO, Franz), Bâle 2012. (Kısaltma: CR-Thévenoz)

THEVENOZ, Luc: Le contrat inexécuté en droit suisse”, Contratto inadempiuto: realtà e tradizione del diritto contrattuale europeo: III Congresso Internazionale ARISTEC Ginevra, 24-27 settembre 1997 (édit. Vacca, Letizia), Genève. Torino (G. Giappichelli) 1999, s. 173-203.

TOPUZ, Seçkin: Türk-İsviçre ve Alman Borçlar Hukukunda Denge Bozulması ve İfa Güçlüğü Durumlarında Sözleşmeye Müdahale, Ankara 2009.

TOPUZ, Seçkin/CANBOLAT, Ferhat: Türk-İsviçre ve Alman Hukukunda İmkânsızlığın Düzenlenişi”, AÜHFD. Y. 2008, C. 57,     S. 3, s. 673-718.

TUNÇOMAĞ, Kenan: “Borcun İfasında Aşırı Güçlük ve Alman Yargıtayı”, İÜMHAD 1967, Yeni Seri Yıl:1, No:1, s. 87-108.

UNBERATH, Hannes: Beck’scher Online-Kommentar BGB, Hrsg. BAMBERGER, H. Georg/ROTH, Herbert, 37. Aufl., München 2015.

UYGUR, Turgut: Açıklamalı-İçtihatlı Borçlar Kanunu Sorumluluk ve Tazminat Hukuku, 4. Cilt (Madde 109-213), Ankara 2003.

von BÜREN, Bruno: Schweizerisches Obligationenrecht, Allgemeiner Teil, Zürich 1964.

von TUHR, Andreas/ESCHER, Arnold: Allgemeiner Teil des Schweizerischen Obligationenrechts, Band II, 3. Aufl., Zürich 1984.

von TUHR, Andreas/PETER, Hans: Allgemeiner Teil des Schweizerischen Obligationenrechts, Bd. I, 3. Aufl., Zürich 1984.

VULLIETY, Jean-Paul: Le Transfert des Risques Dans la Vente Internationale, Bâle-Genève-Munich 1998.

WAGNER, Eric: Studien zum Recht der Unmöglichkeit, Eine Untersuchung der Besonderheiten des Römischen Rechts und des BGB vor und nach der Schuldrechtsmodernisierung, Baden-Baden 2007.

WEBER, Rolf H.: Berner Kommentar zum schweizerischen Privatrecht, Bd. VI: Obligationenrecht, 1. Abt.: Allgemeine Bestimmungen, 5. Teilband: Die Folgen der Nichterfüllung, Art. 97-109 OR, Bern 2000 (Kısaltma: BK-Weber).

WERRO, Franz: Le mandat et ses effets, Fribourg 1993.

WIEGAND, Wolfgang: Basler Kommentar zum Schweizerischen Privatrecht, Obligationenrecht I, Art. 1-529 OR, 5. Aufl., (Hrsg. HONSELL, Heinrich/VOGT, Nedim Peter, WIEGAND, Wolfgang), Basel 2011. (Kısaltma: BaK-Wiegand)

WIEGAND, Wolfgang: “Zur Rückabwicklung gescheiterter Verträge”, Festschrift für Peter GAUCH zum 65. Geburtstag, Zürich 2004, s. 709-722. (Kısaltma: Wiegand, Rückabwicklung)

WIEGAND, Wolfgang: “Die Leistungsstörungen”, recht 1983, s. 1-9. (Kısaltma: Wiegand, recht 1983)

WOLLSCHLÄGER, Christian: Die Entstehung der Unmöglichkeitslehre, Diss., Köln 1970.

YAVUZ, Cevdet/ACAR, Faruk/ÖZEN, Burak: Borçlar Hukuku Dersleri (Özel Hükümler), 11. Bası, İstanbul 2012.

YILMAZ, Süleyman: “Dövize Endeksli Tüketici Kredilerinde Uyarlama Sorunu ve Yargıtay’ın Bakışı”, AÜHFD, Y. 2010, C. 59,      S. 1, s. 131-172.

YÜCER, Zeynep İpek: Borç İlişkisi Doğuran Sözleşmelerde Başlangıçtaki İmkânsızlık, Hüküm ve Sonuçları (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi), Ankara 2006.

ZIEGLER, Antje: Die anfängliche Unmöglichkeit der Leistung, Diss. St. Galllen 1992.

ZİLELİOĞLU, Hilâl: “Roma Hukukundaki Sorumluluk Ölçütlerine Genel Bir Bakış”, AÜHFD, Y. 1987, C. 39, S. 1-4, s. 241-264.

ZIMMERMANN, Reinhard: The Law of Obligations: Roman Foundations of the Civilian Tradition, Oxford 1996. (Kısaltma: Zimmermann, Obligations).

ZIMMERMANN, Reinhard: The New German Law of Obligations: Historical and Comparative Perspectives, Oxford 2005. (Kısaltma: Zimmermann, German Law)

SONUÇ

I. İfa imkânsızlığı, borçlunun sözleşme ile taahhüt etmiş olduğu edimin borçlu tarafından veya onun hesabına hareket eden bir üçüncü kişi tarafından yerine getirilmesine fizik veya mantık kurallarının ya da bilim ve teknolojinin mevcut düzeyinin yahut hukukî bir nedenin kesin ve sürekli biçimde engel olmasıdır.

II. İfanın imkânsız hale gelip gelmediği alacaklı açısından değil, borçlu açısından değerlendirilmelidir. Önemli olan, alacaklının edimi elde etmesinin veya edimden yararlanmasının değil, borçlunun edimi ifa etmesinin mümkün olmamasıdır. Alacaklının edimden yararlanma imkânının sözleşme kurulduktan sonra ortadan kalkması, borçlu edim­den belirli surette yararlandırmayı da ayrıca borçlanmış olmadıkça, borçlunun edimini ifa etmesini imkânsız hale getirmez. Bu nedenle, alacaklının edimi kullanma, edimden yararlanma imkânsızlığı teknik anlamda bir imkânsızlığa yol açmaz.

III. İfa imkânsızlığı, ifanın konu unsuru, yani edim yönünden araştırılmalıdır. Edimin yerine getirilmesi imkânsız hale gelmişse, ifa imkânsızlığı meydana gelmiş olur. İfanın yer, zaman gibi diğer unsurlarına uygun hareket etme imkânının ortadan kalkması, bu unsurlar ifa bakımından edimin bir parçası haline geldiği kabul edilecek kadar büyük bir önem taşımadıkça, ifa imkânsızlığına yol açmaz.

IV. Sözleşme kurulduktan sonra borcun ifasının imkânsız hale geldiğinden söz edebilmek için borçlu bakımından kesin ve sürekli bir engelin meydana gelmesi gerekir. Borçlunun ifada bulunmasının önündeki engel kesin, yani borçlunun ne kadar çaba gösterirse göstersin hiçbir surette aşması mümkün olmayan bir engel değilse, yalnızca borçludan ifada bulunması ekonomik, pratik veya ahlâkî nedenlerle dürüstlük kuralına göre artık beklenemez hale gelmişse, imkânsızlık değil, aşırı ifa güçlüğü meydana gelmiştir. Ekonomik, pratik veya manevî nedenler borçlunun en üst düzeyde de olsa göstereceği maddî veya manevî çaba ile aşılabileceğinden, ancak ifanın aşırı güçleşmesine yol açabilir; ifa imkânsızlığına değil. Doktrinde ve uygulamada ekonomik imkânsızlık, pratik imkânsızlık, manevî imkânsızlık olarak adlandırılan durumlar teknik anlamda imkânsızlık hali teşkil etmez; aşırı ifa güçlüğünden ibarettir. Öte yandan, borçlunun ifada bulunmasının önündeki engel kesin, fakat geçici ise, edimin sonradan telâfi edilme imkânının bulunması kaydıyla, vadede ifa edilmeyen borç bakımından imkânsızlık değil, borçlu temerrüdü söz konusu olur.

V. İfa imkânsızlığının meydana gelmesine maddî veya hukukî nedenler yol açabilir. Sözleşme kurulduktan sonra meydana gelen bir durum karşısında borçlunun edimini ifa etmesine doğa veya mantık kuralları ya da mevcut bilim ve teknoloji düzeyinin sunduğu imkânlar engel oluyorsa, maddî imkânsızlık vardır. Buna karşılık, borçlunun edimini ifa etmesine sözleşme kurulduktan sonra yürürlüğe giren bir hukuk kuralı veya hukuken yetkili olan bir makamın almış olduğu karar engel oluyorsa, hukukî imkânsızlık vardır.

VI. TBK. m. 136 anlamında ifa imkânsızlığı, objektif veya sübjektif olabilir. Objektif imkânsızlık, borçlunun sözleşme ile taahhüt ettiği edimi yalnız borçlunun değil, hiç kimsenin ifa etmesinin mümkün olmamasıdır. Sübjektif imkânsızlık ise, edimi borçlu dışında en az bir kişinin yerine getirebilecek durumda olması, ancak borçlunun edimi bizzat veya üçüncü kişi aracılığıyla yerine getirmesinin borçlu ne kadar çaba gösterirse göstersin kesin olarak mümkün olmamasıdır. Sübjektif imkânsızlık kavramı borçlunun ifada bulunmasının önündeki engelin borçlu tarafından hiçbir surette aşılamaz nitelikte olduğu durumlarla sınırlandırılmalıdır. Bu kavrama borçludan ifada bulunmasının dürüstlük kuralı gereği beklenemez hale geldiği durumları da içine alan geniş bir anlam verilmemelidir. İfanın mümkün, ancak borçludan beklenemez olduğu durumlar, aşırı ifa güçlüğü (TBK. m. 138) kapsamında değerlendirilmelidir. Borçlunun para sıkıntısı nedeniyle edimini ifa edememesi ise, borçlu finansal yeterliliğinden mutlak biçimde sorumlu olduğundan, objektif veya sübejktif bir imkânsızlık teşkil etmediği gibi, sözleşmenin uyarlanmasını gerektiren bir aşırı ifa güçlüğü durumu da teşkil etmez.

VII. İmkânsızlık, tam veya kısmî olabilir. Kısmî imkânsızlık, maddî olarak bölünebilir bir edimin nicelik, yani miktar bakımından sadece bir kısmının ifasının imkânsız hale gelmesi durumunda gündeme gelir (TBK. m. 137). Sözleşme kurulduktan sonra borçlunun edimini sözleşme ile taahhüt ettiği nitelikte ifa etmesinin imkânsız hale gelmesi ise, bir kısmî imkânsızlık hali teşkil etmez. Bu durumda edim ifa edildiği takdirde kısmî değil, tam fakat ayıplı bir ifa gerçekleşmiş olur. Borçlunun edimi yerinde veya zamanında ifa etmesinin imkânsız hale gelmesi ise ancak yer veya zaman unsurunun ifanın konusunun, yani edimin bir parçası haline geldiği istisnaî durumlarda tam veya kısmî imkânsızlığa yol açar.

VIII. TBK. m. 136 hükmünün uygulanması bakımından önemli olan, borçlunun imkânsızlığın meydana gelmesi bakımından kusursuz olması değil; imkânsızlıktan sorumlu olmamasıdır. Her iki tarafın da imkânsızlıktan sorumlu olmadığı, yani imkânsızlığın beklenmeyen halden veya mücbir sebepten kaynaklandığı durumların yanında, imkânsızlıktan tek başına alacaklının sorumlu olduğu durumlarda da borçlu imkânsızlıktan sorumlu değildir. Fakat TBK. m. 136 sadece her iki tarafın da sorumlu olmadığı imkânsızlık halleri esas alınarak düzenlendiğinden, bu hüküm, alacaklının sorumlu olduğu imkânsızlık halinde ancak kıyasen uygulanabilir.

IX. İmkânsızlığın bulunup bulunmadığına, hukuk güvenliğini sağlamak bakımından, imkânsızlığa yol açan durumun meydana geldiği an esas alınarak yapılan (ex ante) bir değerlendirme sonucunda karar verilmelidir. Bu değerlendirme sonucunda kesin ve sürekli olduğunu, bu itibarla da imkânsızlığa yol açtığını kabul ettiğimiz engel, sonradan beklenmedik biçimde ortadan kalksa dahi bu durum ifa imkânsızlığının doğmuş sonuçlarını ortadan kaldırmamalıdır.

X. Borçlunun sorumlu olmadığı sonraki imkânsızlık meydana geldiğinde, taraflar aksini kararlaştırmış olmadıkça, borçlunun ifası imkânsız hale gelen aslî edim yükümlülüğü, yerine tazminat ödeme yükümlülüğü geçmeksizin, kanun gereği kendiliğinden sona erer (TBK. m. 136 f. 1). Böylece kural olarak edim hasarına alacaklı katlanır. Borçlu, ifa imkânsızlığına yol açan durum nedeniyle üçüncü bir kişiden ifası imkânsız hale gelen ediminin ekonomik bakımdan yerine geçen bir ekonomik değer elde etmişse, alacaklı bu kaim değerin kendisine devrini borçludan talep edebilir. Alacaklının borçludan kaim değer isteminde bulunması, yenilik doğuran bir hakkın kullanılması niteliğindedir. Alacaklının bu hakkı kullanmasıyla birlikte borçlunun kaim değeri alacaklıya devretme borcu muaccel olur; borçlunun imkânsızlık nedeniyle sona ermiş olan aslî edim borcunun yerine kaim değeri alacaklıya devretme borcu geçer. Bu durumda ifa, imkânsız hale gelen edimin yerine geçen bir başka edim, yani kaim değer üzerinden gerçekleştiğinden, kaim değerin alacaklıya devri bir tazminat değil; ifa ikamesidir. Karşılıklı borç yükleyen sözleşmelerde alacaklı, borçludan kaim değeri talep ettiği takdirde karşı edimi borçluya ifa etmelidir.

XI. Karşılıklı borç yükleyen sözleşmelerde, borçlunun sorumlu olmadığı sonraki imkânsızlık nedeniyle aslî edim borcunun sona ermesini takiben, kural olarak, alacaklının karşı edim borcu da kanun gereği kendiliğinden sona erer (TBK. m. 136 f. 2). Alacaklı karşı edimi hali hazırda ifa etmiş bulunuyorsa, borçludan bunun iadesini talep edebilir. Bu itibarla, karşı edim hasarına kural olarak borçlu katlanır. İfanın imkânsız hale gelmesi tarafların aslî edim borçlarını sona erdirir; sözleşme ilişkisini değil. Sözleşme ilişkisi artık tasfiye amacına yönelmiş olmakla birlikte imkânsızlığa rağmen varlığını korur. Alacaklının hali hazırda ifa etmiş olduğu karşı edimin iadesini talep etmesi sözleşmeye dayalı bir taleptir. TBK. m. 136 f. 2’de karşı edimin iadesi borcu bakımından sebepsiz zenginleşme hükümlerine yapılan atıf iadenin hukukî dayanağına değil, iadenin kapsamına ilişkindir. Bu nedenle, iade borcunun kapsamının belirlenmesinde sebepsiz zenginleşme hükümleri kıyasen uygulanmalıdır.

XII. Karşılıklı borç yükleyen bir sözleşmede, kendi edimini tümüyle ifa etmemiş olan taraf, ifa arızalarının ortaya çıkabileceğini ve karşı taraftan elde ettiği edimi ileride iade etmek zorunda kalabileceğini hesaba katmalıdır. Bu nedenle, borçlunun sorumlu olmadığı sonraki imkânsızlık durumunda iade borçlusu, kötüniyetli kabul edilmelidir. Kötü niyetli iade borçlusunun iade borcunu ifa etmemesinden ötürü sorumluluğu bir kusur sorumluluğu olup, genel hükümlere (TBK. m. 112, m. 116) tâbidir. İade borçlusu, iade konusunun eksilmesinden veya yok olmasından sorumlu olmadığını ispatladığı ölçüde iade borcundan kurtulur. Fakat iadesi gereken edim para edimi ise iade borçlusu, tüm para borçluları gibi, kusurdan bağımsız bir garanti sorumluluğu altındadır.

XIII. Karşılıklı borç yükleyen sözleşmelerde karşı edim hasarı sözleşme veya kanun hükmüyle tamamen veya kısmen alacaklıya yüklenmiş olabilir. Ayrıca alacaklının sorumlu olduğu veya alacaklının risk alanında gerçekleşen beklenmeyen halden kaynaklanan imkânsızlık durumlarında da karşı edim hasarına tamamen veya kısmen alacaklının katlanması gerekir. Kanunda genel bir hükümle düzenlenmemiş olan alacaklının sorumlu olduğu imkânsızlık durumunda, kanun boşluğu, karşı edim meselesi bakımından TBK. m. 325 f. 2, m. 408, m. 485 hükümlerine kıyasen doldurulmalıdır. Böylece alacaklının sorumlu olduğu sonraki imkânsızlıkta, borçlu karşı edime hak kazanmalı; ancak ifadan kurtulmakla tasarruf etmiş olduğu masraflar ile bu sayede elde ettiği değerler karşı edimden indirilmelidir.

Alacaklının risk alanında gerçekleşen beklenmeyen halden kaynaklanan imkânsızlık ise, kanunda bu konuda özel bir düzenleme bulunmayan hallerde, TBK. m. 136 kapsamında değerlendirilmelidir. Ancak ifada bulunmaya hazır olduğu halde alacaklının risk alanında gerçekleşen bir durum nedeniyle ifada bulunamayan borçlunun alacaklıdan hiçbir talepte bulunamaması, taraflar arasındaki menfaat dengesini gözeten adil bir çözüm olmaz. Bu nedenle, bu durum bakımından, karşı edim hasarını tamamen borçluya yükleyen TBK. m. 136 f. 2 hükmünde örtülü bir boşluk bulunduğu kabul edilmelidir. Bu boşluk, TBK. m. 485 f. 1’e kıyasen doldurulmalıdır. Böylece, alacaklının risk alanında meydana gelen beklenmeyen halden kaynaklanan imkânsızlık nedeniyle ifada bulunmaktan kurtulan borçlu, imkânsızlık meydana gelene kadar yerine getirdiği edim varsa, bunun için orantılı ücrete hak kazanmalı; o ana kadar ifaya yönelik bir masraf yapmışsa, bunu alacaklıdan talep edebilmelidir.

XIV. Borçlunun sorumlu olmadığı kısmî imkânsızlığı düzenleyen TBK. m. 137 hükmünün uygulanabilmesi için, tarafların edimleri bölünebilir olmalıdır. Ayrıca taraflardan hiçbirinin kısmî imkânsızlığı öngörmüş olsaydı sözleşmeyi kurmayacağı sonucuna varılamamalı; yani borçlunun edimin halen ifası mümkün olan kısmını ifa etmekte ve alacaklının edimin halen ifası mümkün olan kısmını elde etmekte menfaati bulunmalıdır. Taraflardan birinin kısmî ifada menfaatinin bulunup bulunmadığı, taraf iradelerinin ve sözleşmenin amacının iş hayatında geçerli kabuller ve dürüstlük kuralı çerçevesinde değerlendirilmesi sonucunda belirlenmelidir. Bu değerlendirme sonucunda kısmî ifada menfaati bulunduğu tespit edilen taraf, kısmî ifayı reddedememelidir. Kısmî imkânsızlık meydana geldiğinde, borçlunun aslî edim borcunun ifası imkânsız hale gelen kısmı kanun gereği kendiliğinden sona erer. Karşılıklı borç yükleyen sözleşmelerde karşı edim hasarına borçlunun katlanması gereken durumlarda, alacaklının karşı edim borcu onun imkânsızlık nedeniyle elde edemediği edim kısmı ile orantılı olarak indirime tâbi tutulur. Karşı edim hasarına alacaklının katlandığı durumlarda ise alacaklı, borçludan sadece kısmî bir ifa elde ettiği halde kendi edimini borçluya tümüyle ifa etmek zorundadır.

XV. Borçlunun taahhüt ettiği edimi ifa etmesi onun sorumluluğu bulunmaksızın geçici olarak imkânsız hale geldiğinde, borçlunun aslî edim yükümlülüğü ve alacaklının aynen ifayı talep etme hakkı bu geçici engel ortadan kalkıncaya kadar ertelenir. Bu nedenle alacaklı, borçludan geçici imkânsızlık ortadan kalkmadan önce aynen ifada bulunmasını talep edemez. Sorumlu olmadığı geçici imkânsızlık nedeniyle borcunu vadede ifa edemeyen borçlu, kusursuz olarak temerrüde düşer. Bu durumda, temerrüdünün kusura bağlı olmayan sonuçları uygulanır. Alacaklı, aynen ifadan vazgeçme hakkını dürüstlük kuralına (TMK. m. 2 f. 1) uygun biçimde kullanmalıdır. Bu itibarla, alacaklının somut olayın şartlarına göre tespit edilecek bir “tahammül süresi” boyunca geçici imkânsızlığın ortadan kalkması için bekleyerek sözleşme ile bağlı kalması, bu süre sona ermeden aynen ifadan vazgeçmemesi gerekir. Karşılıklı borç yükleyen sözleşmelerde alacaklının geçici imkânsızlık sona erdikten sonra aynen ifayı talep etme hakkını kullanabilmesi, kural olarak, önceden bu haktan vazgeçmemiş olmasına bağlıdır. Ancak alacaklının aynen ifadan vazgeçme beyanını geri almasına, borçlunun da buna rıza göstermesi veya beyanın geri alınmasında borçlunun da menfaatinin bulunması durumunda cevaz verilmelidir.

Yorum Yap

Lütfen yorum yazmak için oturum açın ya da kayıt olun.