Hava ve Uzay Hukukunda Ticari Hizmetlerden Doğan Hukuki Sorumluluk

Son dönemlerde özel şirketler tarafından uzaya seyahatler düzenlenmeye başlanmıştır. Bu durum uzay turizmi ile uzay turisti, uzay katılımcısı veya uzay yolcusu gibi kavramların doğmasına sebep olmuştur. Bir uzay aracı ile seyahat eden uzay yolcusunun uğradığı zarardan doğan sorumluluğun tazmini konusu öğretide tartışmalıdır. Uzay cisminde bulunan uzay yolcusuna, yeryüzünde, hava sahasında veya uzayda başka bir fırlatan devletin uzay aracının çarpması halinde söz konusu zararı veren Fırlatan Devlet’in veya Uluslararası Örgütün uluslararası sorumluluğu doğacaktır. Oysa uzay cisminde bulunan uzay yolcusuna fırlatma esnasında, uzayda veya Dünya’ya dönüşü sırasında herhangi bir zararın gelmesi durumunda uzay yolcusunun içinde bulunduğu uzay cismini “Fırlatan Devletin” sorumluluğuna Sorumluluk Sözleşmesi’nin 7. maddesi gereği gidilemeyecektir. Sorumluluk Sözleşmesi Fırlatan Devletin vatandaşlarına ve fırlatma anından itibaren uzay cisminin inişine kadar uzay cismini çalışmasına katılan yabancı ülke vatandaşlarına uygulanmamaktadır. Bu durumda olan ve zarar gören uzay yolcuları ancak fırlatan devletin iç hukuk yollarına başvurarak zararlarını tazmin edebileceklerdir.

Türkiye’de de Ulaştırma, Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığı’nca hazırlanan “Türkiye Uzay Ajansı Kurulması ve Uzaya Yönelik Faaliyetlerin Düzenlenmesi Hakkında Kanun Tasarısı (Türkiye Uzay Kanunu Tasarısı)” Bakanlar Kurulu’nca 13.02.2017 tarihinde TBMM’ye sunulmuştur. Bu tasarı kanunlaşmamıştır. Bunun yerine, 13 Aralık 2018 tarihinde 30624 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan 23 nolu “Türkiye Uzay Ajansı Hakkında Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi” ile Türkiye Uzay Ajansı kurulmuştur. Ne kararnamede ne de kanun tasarısında her ne kadar hüküm bulunmayan hallerde Türk Sivil Havacılık Kanunu (TSHK)’nun uygulanacağına dair bir hüküm bulunmasa da TSHK’nın sorumluluk hükümlerinin ulusal Uzay Hukuku’na uygulanmasından daha uygun bir yaklaşım yoktur. Ayrıca uzay araçları havalanabildikleri ve havada seyredebildikleri için atmosferde (hava sahasında) bulundukları sürece TSHK bakımından da hava aracı sayılmaktadır. Bu sebeple çalışmada iç hukukta uygulanması gereken kuralların düzenlenmesine ışık tutmak adına Hava Hukuku’nun ticari hizmet faaliyetleri ile ilgili hukuk kurallarına da başta TSHK olmak üzere değinilmiştir.

Anahtar Kelimeler: Hava Hukuku, Uzay Hukuku

TEŞEKKÜR5

ÖZET7

ABSTRACT9

KISALTMALAR17

GİRİŞ21

BİRİNCİ BÖLÜM
HAVA SAHASI VE HAVA HUKUKU

I.HAVA SAHASI31

II.HAVA HUKUKUNUN TANIMI VE KAPSAMI32

III.HAVA HUKUKUNUN KAYNAKLARI33

A.ULUSLARARASI ANDLAŞMALAR34

1.PARİS SÖZLEŞMESİ (1919)34

2.VARŞOVA ANDLAŞMASI (1929) VE LAHEY PROTOKOLÜ (1955)34

3.ŞİKAGO SÖZLEŞMELERİ (1944)35

4.MONTREAL KONVANSİYONU (1999)36

B.ULUSAL KAYNAKLAR37

IV.HAVAYOLU İLE TAŞIMA SÖZLEŞMESİNE UYGULANACAK
 HUKUK39

İKİNCİ BÖLÜM
UZAY VE UZAY HUKUKU

I.UZAYIN TANIMI VE KAPSAMI43

II.UZAY HUKUKUNUN TANIMI VE KAPSAMI45

III.UZAY HUKUKUNUN KAYNAKLARI47

A.ULUSLARARASI ANDLAŞMALAR49

1.UZAY ANDLAŞMASI (1967)51

2.KURTARMA VE İADE ANLAŞMASI (1968)53

3.SORUMLULUK SÖZLEŞMESİ (1972)55

4.TESCİL SÖZLEŞMESİ (1975)59

5.AY ANLAŞMASI (1979)67

B.BAĞLAYICI OLMAYAN ULUSLARARASI BELGELER69

C.ULUSAL KAYNAKLAR70

1.ABD71

2.RUSYA74

3.BİRLEŞİK KRALLIK74

4.AVRUPA75

5.TÜRKİYE76

D.ULUSLARARASI ÖRGÜTLER79

1.BİRLEŞMİŞ MİLLETLER79

2.AVRUPA BİRLİĞİ VE AVRUPA UZAY AJANSI80

3.DİĞER ULUSLARARASI KURULUŞLAR81

E.ULUSAL UZAY AJANSLARI82

IV.UZAYA GÖNDERİLEN KİŞİLERE VE UZAY ARAÇLARINA
 UYGULANACAK ÖZEL HUKUK KURALLARI84

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
UZAY FAALİYETLERİ

I.UZAY FAALİYETLERİNİN TARİHİ91

A.UZAY FAALİYETLERİNİN TARİHİ VE UZAY ÇAĞI91

B.TÜRKİYE’DE UZAY FAALİYETLERİNİN TARİHİ92

II.UZAY FAALİYETLERİ95

A.UZAYA YÖNELİK FAALİYETLER95

B.UZAYDAN DÜNYAYA YÖNELİK FAALİYETLER98

1.UZAYDAN GÖZETLEME VE ALGILAMA100

2.UYDULAR ARACILIĞIYLA HABERLEŞME VE
YAYIN103

3.KÜRESEL SEYRÜSEFER UYDU SİSTEMLERİ105

4.UZAYIN ASKERİ AMAÇLARLA KULLANIMI105

5.UZAY MADENCİLİĞİ106

6.UZAYDA TİCARİ FAALİYETLER109

a.İmalat Faaliyetleri109

b.Hizmet Faaliyetleri109

-Fırlatma Hizmetleri ve Uzay Taşımacılığı110

-Uzay Turizmi110

DÖRDÜNCÜ BÖLÜM
HAVAYOLU TİCARİ HİZMET FAALİYETLERİNDEN
DOĞAN SORUMLULUK

I.GENEL OLARAK113

II.HAVAYOLU İLE YOLCU VE YÜK TAŞIMACILIĞINDA
 SÖZLEŞMEDEN DOĞAN SORUMLULUK VE SÖZLEŞME DIŞI
 SORUMLULUK115

A.HAVA HUKUKUNDA YOLCU VE YÜK TAŞIMACILIĞINDA SÖZLEŞMEDEN DOĞAN SORUMLULUK115

1.HAVAYOLU İLE TAŞIMA SÖZLEŞMESİ117

a.Havayolu ile Yolcu Taşıma Sözleşmesi119

b.Havayolu ile Yük Taşıma Sözleşmesi121

2.HAVAYOLU İLE YOLCU TAŞIMA SÖZLEŞMESİNİN UNSURLARI122

a.Taşıma Taahhüdü122

b.Taşımanın Sivil Hava Aracı ile Yapılması123

c.Taşıma Ücreti124

d.Karşılıklı Anlaşma124

3.HAVAYOLU İLE YÜK TAŞIMA SÖZLEŞMESİNİN UNSURLARI124

a.Taşıma Taahhüdü124

b.Taşımanın Sivil Hava Aracı ile Yapılması125

c.Taşıma Ücreti125

d.Karşılıklı Anlaşma125

e.Eşyanın Taşıyıcının Zilyetliğine Girmesi125

4.HAVAYOLU İLE YOLCU TAŞIMA BELGELERİ126

a.Yolcu Bileti126

b.Bagaj Kuponu126

5.HAVAYOLU İLE YÜK TAŞIMA BELGESİ126

6.TAŞIYICININ SORUMLULUĞU128

7.TAŞIYICININ ADAMLARININ KİŞİSEL SORUMLULUĞU132

8.SORUMSUZLUK ŞARTLARI133

B.HAVA HUKUKUNDA YOLCU VE YÜK TAŞIMACILIĞINDA SÖZLEŞME DIŞI SORUMLULUK134

C.HAVA HUKUKU YOLCU VE YÜK TAŞIMACILIĞINDA SİGORTA YÜKÜMLÜLÜĞÜ137

BEŞİNCİ BÖLÜM
UZAY TİCARİ HİZMET FAALİYETLERİNDEN
DOĞAN SORUMLULUK

I.GENEL OLARAK139

II.UZAY ARAÇLARININ FIRLATILMASINDAN DOĞAN
 ULUSLARARASI SORUMLULUK139

A.DEVLETLERİN SORUMLULUĞU141

B.ULUSLARARASI ÖRGÜTLERİN SORUMLULUĞU143

C.SORUMLULUK SÖZLEŞMESİ AÇISINDAN
SORUMLULUK145

1.MUTLAK SORUMLULUK145

2.KUSUR SORUMLULUĞU146

3.MÜŞTEREK VE MÜTESELSİL SORUMLULUK147

D.SORUMLULUĞUN UNSURLARI149

1.ZARAR149

a.Doğrudan Zarar150

b.Dolaylı Zarar150

2.HUKUKA AYKIRILIK151

3.KUSUR152

4.İLLİYET BAĞI153

E.SORUMLULUĞA İLİŞKİN USÛL HÜKÜMLERİ154

1.DAVA EHLİYETİ154

2.DAVA EHLİYETİNİ ORTADAN KALDIRAN HALLER155

3.TAZMİNAT TALEBİNDE USÛL157

4.TAZMİNAT KOMİSYONU158

a.Tazminat Komisyonu’nun Oluşturulması158

b.Tazminat Komisyonu’nun Kararı160

5.TAZMİNATIN ÖDEME ŞEKLİ161

6.HAK DÜŞÜRÜCÜ SÜRE162

7.RÜCÛ HAKKI163

8.TAZMİNAT KARARININ NİTELİĞİ165

9.ZARAR GÖREN DEVLETİN YARDIM TALEBİ165

III.UZAY TURİZMİ VE YÜK TAŞIMACILIĞINDA
 SÖZLEŞMEDEN DOĞAN SORUMLULUK VE
 SÖZLEŞME DIŞI SORUMLULUK166

A.UZAY UÇUŞU YOLCU TAŞIMA SÖZLEŞMESİ169

1.UZAY UÇUŞU YOLCU TAŞIMA SÖZLEŞMESİNİN UNSURLARI172

2.UZAY UÇUŞU YOLCU TAŞIMA SÖZLEŞMESİNDE UZAY ARACI İŞLETENİNİN YÜKÜMLÜLÜKLERİ VE SORUMLULUKLARI173

B.UZAY UÇUŞU FIRLATMA HİZMETİ VE YÜK TAŞIMA SÖZLEŞMESİ178

1.UZAY UÇUŞU YÜK TAŞIMA SÖZLEŞMESİNİN UNSURLARI186

2.UZAY UÇUŞU YÜK TAŞIMA SÖZLEŞMESİNDE
UZAY ARACI İŞLETENİNİN YÜKÜMLÜLÜKLERİ VE SORUMLULUKLARI187

SONUÇ189

KAYNAKÇA197

EKLER203

·    EK-1 TÜRKİYE UZAY AJANSI HAKKINDA 203CUMHURBAŞKANLIĞI KARARNAMESİ203