ÖNSÖZ

Mâliki tarafından bir malvarlığının içinden ayrılarak belli bir kısım malların, yine mâlikin kendisinin belirlediği hayrî gâyelere tahsisi için kurulan ve mal topluluğu biçiminde örgütlenmiş bir müessese olan vakfın, ilk bakışta basit, açık, net ve kolay anlaşılır esasları bulunduğu düşünülebilir. Türk Hukuk Tarihi’nde İslâmiyet’ten önce eski Türk gelenek hukuku ile İslâmiyet’in kabulünden sonra, İslâm dininin genel esaslarında yer alan toplumsal dayanışma ve yardımlaşma uygulamalarının kolayca kaynaşması neticesinde vakıf, sanki Türk-İslâm-Osmanlı Hukuku’nun doğal bir parçası gibi görünmektedir. Eski Türk toplumlarının İslâmiyet’in bu çok özel ve anlamlı müessesesi ile tanışmalarının ardından vakfı, hem hukuk teorisi hem de uygulama bakımından büyük ölçüde geliştirmeleri, söz konusu müessesenin topluma kolaylıkla uyum sağlamasından da kaynaklanmaktadır. Buna rağmen vakıf, günümüzde hukuk tarihimizin en karmaşık hukukî işlemlerinden biri olup çıkmıştır. Vakfın bu karmaşık biçime nasıl geldiğini araştırıp anlamaya çalışmak, bir araştırıcı için oldukça uzun soluklu ve yoğun bir çalışma sürecini zorunlu kılmaktadır.

Tarihimizde vakıf doktrin ve uygulamasında zengin bir birikim olmasına rağmen hukuk sisteminin değişmesi, tüm müesseseleri olduğu gibi, vakfı da etkilemiştir. Ancak ebedîlik özelliği nedeniyle bu etki, vakıfta biraz daha fazla ve belirgin olmuştur. Başta mülkiyet anlayışı olmak üzere vergi ve toprak sisteminde yapılan değişiklikler, zincirleme bir şekilde vakfa da yansımıştır. Eski vakıflara uygulanmak üzere yeni kanunların yapılması süreci, bir açıdan kimi vakıfları tasfiyeye, bir başka açıdan ise, önceki hukukta vakıf olamayacak olan kimilerini ise, vakıf tanımına dâhil etmeye kadar gitmiştir. Böylece bu basit “hayır müessesesi” o kadar karmaşıklaşmıştır ki, sonuçta “hayır” kısmı kaybolarak sadece “müessese”sinin kalmış olması bile garip karşılanmamaktadır. Vakıf üzerine hukuk tarihi çalışması yapmak bir akademisyene, hukukî anlamda teorik ve pratik açıdan çok şey katmasının yanı sıra, insanın, hukukun ve hukukçunun doğasını tanıyıp anlamasını da sağlamaktadır.

Doçentlik takdim çalışması olması niyeti ile başlamış olduğumuz araştırmamız sırasında teorik açıdan kaynakçada yer verilen kitaplardan; uygulamayı anlamak bakımından ise, fetvâlardan, şer’î sicillerden ve vakfiyelerden yararlanılmıştır. Çalışmamıza başlangıç oluşturan vakıf, İzmir şehrinin Buca/Şirinyer semtindeki bir kitap ve suyolu vakfıdır. Her ne kadar bu vakfa konu olan kitaplara, tüm çaba ve araştırmalarımıza rağmen ulaşamamış olsam da, vakfiyede yazılı şartlar ve esaslar dâhilinde bu çaba bana istisnâî konulardaki vakıflar hakkında bir çalışma yapma konusunda ilham kaynağı olmuştur. Bu bağlamda özellikle aramış olduğumuz El Hac Osmanağa Suyu vakfiyesi ve çalışmamızda kullanmış olduğumuz diğer vakfiyelere ve farklı kaynaklara ulaşmamızda yardımlarını esirgemeyen ve her türlü desteği veren DEÜ Hukuk Fakültesi öğretim üyesi eşim Sayın Prof. Dr. Yusuf Karakoç’a; vakfiyelerin temininde ve kaynak sağlamada yardımcı olan Vakıflar Genel Müdürü Sayın Dr. Adnan Ertem Bey’e öncelikle teşekkür ederim. Yoğun görevlerine rağmen çalışmamı okuyarak benim için çok önemli olan düzeltme ve katkılarını sunan değerli hocam İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi öğretim üyesi, Adalet Meslek Yüksekokulu Müdürü Prof. Dr. Fethi Gedikli’ye ayrıca ve özellikle müteşekkirim.

Çalışmalarım sırasında desteklerini hep hissettiğim çalışma arkadaşlarım Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Hukuk Tarihi araştırma görevlilerimiz Müge Vatansever Öztürk ile Aslıhan Nesli’nin yanı sıra, Roma Hukuku Anabilim Dalı araştırma görevlisi Ali Selkor Atak’ın, Almanya’da çalışmalarını sürdürdüğü sırada benim için rica ettiğim kaynakları getiren aynı kürsüdeki Araştırma Görevlisi Nilgün Dinçer Araz’ın ve Anayasa Hukuku’nda çalışan değerli dostum Yrd. Doç. Dr. Şafak Evran Topuzkanamış’ın katkıları benim için çok değerlidir. Metnin basım ve yayımını üstlenen ve bunu çok kısa sürede gerçekleştiren Yetkin Basım Yayım ve Dağıtım A.Ş.’ nin sahipleri           Yusuf Ziya Gülkök ve Muharrem Başer ile basımevi çalışanlarına çok teşekkür ederim.

Herhangi bir konu ile ilgili çalışırken, tarihin en eski devirlerinden beri aynı konuda daha önce düşünmüş, araştırma yapmış eser vermiş olan kişilerin kaynaklarından yararlanılmaktadır. Yeni eserler, âdeta önceki bilim insanları ve hocalarımızın değerli çalışmaları üzerinde var olabilmektedir. Ancak yapılan çalışmalar biraz da kullanılan kaynakların, çalışmayı yapan kişinin süzgecinden nasıl geçtiği ile ilgilidir. Bu anlamda kullanmış olduğum kaynaklardaki bilgi ve görüşleri doğru anlamış ve değerlendirmiş olmayı umuyorum. Ayrıca tüm dünyada başlangıcını bilmediğimiz zamanlardan beri, geleceğe katkı olsun diye eser bırakan, günümüzde hayatta bulunan ve bulunmayan tüm hocalarımız ve akademisyenlerimize saygı, duâ ve şükranlarımı sunmak istiyorum.

Tüm incelemelerimize rağmen çalışmanın eksikleri olduğu muhakkaktır. Ancak bir yerden sonra eserin bir anlam ifade edebilmesi için yayınlanması da gerekmektedir. Okuyucuların da mevcut eksiklikleri düzeltmede büyük katkısı olacağından yapıcı eleştirilere şimdiden teşekkür ederim. Ayrıca bu süreçte kendilerine ayırabileceğim tüm zamanlarımı, bu çalışmaya hasretmeme seve seve ve gönülden rıza gösteren, bana şartsız destek veren başta eşim ve çocuklarım ile annem, babam, kardeşlerim ve yeğenlerim olmak üzere büyük ve küçük aileme şükranlarımı sunuyorum. Biliyorum ki, hepsinin ayrı ayrı mesâileri olmasına rağmen yaptıkları samimi fedakârlık ve teşvik olmasaydı bu çalışma ortaya çıkamazdı. Bilimsel çalışmalar yoğunlaşma gerektirmektedir. Dingin bir ailenin sıcak ve samimi ortamı bu iş için çok uygundur. Bu yüzden özellikle zaman zaman engin hukuk bilgi ve tecrübelerinden yararlandığım eşim Prof. Dr. Yusuf Karakoç’a, tercümelerde katkı sağlayan kızım tabip Doktor Ayşe Zehra Karakoç’a ve oğlum tabip adayı Ömer Faruk Karakoç’a ayrıca ve özellikle teşekkür ediyorum.                 

İzmir

Buca-Şirinyer

Kasım 2017

İÇİNDEKİLER

Sayfa

ÖNSÖZ 7

İÇİNDEKİLER 11

KISALTMALAR 25

TÜRK HUKUK TARİHİ’NDE

VAKIF MÜESSESESİ

GİRİŞ 29

I. KONUNUN TANITILMASI VE ÇALIŞMANIN GÂYESİ 29

II. ÇALIŞMANIN PLÂNI VE YÖNTEM 32

III. KULLANILAN KAYNAKLAR 35

BİRİNCİ BÖLÜM

VAKIF MÜESSESESİ

I. VAKFIN KÖKENİ İLE İLGİLİ FARKLI YAKLAŞIMLAR 39

A. Genel Açıklama 39

B. İslâmiyet’in Kabulünden Önceki Türk Toplumlarında

Vakıf Benzeri Uygulamalar 41

1. Genel Olarak 41

2. Eski Türklerde Gayrisahih Vakıf Benzeri Uygulamalar 42

3. Manastırlara Arazi Tahsisleri 43

4. Toplumsal Dayanışma Örnekleri/Uygulamaları 45

5. Vasiyete İlişkin Uygulamalar 47

C. Batı’da Vakfın Kökeni İle İlgili Tartışmalar 47

1. Genel Açıklama 47

2. Batı Hukuk Tarihinde Vakfın Temeline İlişkin

Tarihî Yaklaşımlar 50

a. Genel Olarak 50

b. Roma Hukuku Kökenli Müesseseler 50

aa. Usus ve Ususfructus 50

bb. Fideicommissum 52

i. Kavram ve Tarihî Gelişim 52

ii. Ortaya Çıkış Sebebi 54

iii. İşlemin Şekli ve Tarafları 56

cc. Fiducia 60

çç. Ölüme Bağlı Bağışlama 61

dd. Precarium (İğreti) Akdi 62

c. Cermen Hukuku Kökenli Müessese veya

Uygulamalar 63

aa. Kullanma ve Kullanmalar (Use/Uses) 63

bb. Trast 65

cc. Trast ve Vakfın Karşılaştırılması 67

çç. Salic Salmannus 68

dd. Cestui Que Use/ Cestui Que Trust 71

i. Genel Olarak 71

ii. İşlem Şekli ve Tarafları 72

iii. Cestui Que Use’un Vakıfta Kullanılışı 74

iv. Ölü El (Dead Hand) Uygulaması 76

ç. İspanya ‘da Vakfın Kökeni 78

d. İngiliz Hayrî Trastının Kökeninin İslâm Vakfı’na Dayandırılması 78

3. Batılı Hukukçulara Göre İslâm Vakfı’nın Kökeni 82

Ç. İslâm Hukukçularına Göre Vakfın Kökeni 84

1. Genel Açıklama 84

2. Vakfın Ortaya Çıkış Gâyesi 88

3. Konuya İlişkin Âyetler ve Müslümanlarca Uygulanışı 89

4. Vakfa Kaynaklık Eden Hadis-i Şerifler 93

a. Genel Olarak 93

b. Hz. Ömer’in “Semg Hurmalığı Vakfı” ile

İlgili Hadis 94

aa. Genel Olarak 94

bb. Hadisin “Tasadduk Et” İfadesi

Kullanılan Şekli 95

cc. Hadisin “Tesbil Et” İfadesi Kullanılan Şekli 98

çç. Hadisin “ Vakfet” İfadesi Kullanılan Şekli 98

dd. Hadisin İkinci Kısmı 99

c. Vakıftan Mirasçıların Yararlanmasının

Sınırını Belirten Hadis 101

ç. Ferâiz Kurallarının Kesinliğine İlişkin Hadis 103

d. Kâdı Şurayh’ın Vakıfları İptaline İlişkin Kararı 108

e. Hz. Peygamber’in Mirasının Durumu 109

II. VAKIF İLE İLİŞKİLİ OLAN VEYA BENZERLİK GÖSTEREN

  DİĞER MÜESSESELER 111

A. Genel Açıklama 111

B. Özel Hukuk Bakımından Benzer Uygulama ve

Müesseseler 113

1. Genel Olarak 113

2. Umrâ 114

a. Genel Olarak 114

b. Umrâ ile İlgili Hadis ve Mezhep Görüşleri 115

c. Umrâ ve Vakıf İlişkisi 118

3. Rukbâ 119

4. Sadaka/Sadaka-i Mevkûfe, Habs / Habs fî Sebîlillâh, Sadaka-i Muharrame 121

a. Sadaka 121

aa. Genel Olarak 121

bb. Tanımı 122

cc. Kapsamı 124

çç. Sadakanın Kuralları 125

dd. Sadakanın İşlevi 126

ee. Sadakanın Vakıfla İlişkisi 127

b. Sadaka-i Mevkûfe 128

c. Habs 129

ç. Habs fî Sebilillah 131

d. Sadaka-i Muharrame 132

5. Bağışlama (Hibe) 132

a. Genel Olarak 132

b. Osmanlı Hukuku’nda Bağışlama ve

Hukukî Niteliği 133

c. Bağışlama ile İlgili Hadis ve Mezhep Görüşleri 134

ç. Bağışlamada Teslim ve Cayma 135

d. Bağışlamanın Türleri 139

e. Bağışlama ve Vakıf İlişkisi 140

6. Minhâ / Menîha 142

C. Kamu Hukuku Bakımından Vakfa Benzer Uygulama ve

Müesseseler 144

1. Zekât 144

a. Genel Olarak 144

b. Tanımı 145

c. Şartları 146

ç. Zekâtın Kur’an ve Sünnet’teki Yeri 147

d Zekâtın İşlevi ve Harcanacağı Yerler 150

e. Nisâbı 153

2. Fey ve Ganimet 157

a. Tanımları 157

b. Paylaşım Kuralları ve Toprağın Hukukî Durumu 159

aa. Paylaşım Kuralları 159

bb. Toprağın Hukukî Durumu 160

cc. Osmanlı Devleti’nde Toprağın Hukukî

Durumu 164

III. VAKFIN TANIMI, RÜKNÜ, ŞARTLARI, KURULMASI,

  BAĞLAYICILIK KAZANMASI VE ÇEŞİTLERİ 167

A. Genel Açıklama 167

B. Vakfın Tanımı 168

1. Sözlük Anlamları 168

2. Vakfın Hukukî İşlem Şemasındaki Yeri 170

a. Genel Olarak 170

b. İslâm Hukuku’nda Hukukî İşlemler Şeması 174

aa. Hukukî Mesele (Olay), Hukukî İşlem,

Tasarruf Kavramları ve Türleri 174

bb. Akid/Akit Kavramı 177

c. Vakfın Tek Taraflı Hukukî İşlem mi Sözleşme mi Olduğu Hususunun Değerlendirilmesi 179

Vakfın Günümüz Hukukunda ve Önceki Hukukumuzdaki Yeri’ni Gösteren Karşılaştırmalı Tablo

3. Farklı Hukukçuların Vakfa Verdikleri

Terim Anlamları 184

a. Genel Olarak 184

b. Şâfiî Mezhebinde Vakıf 186

c. Mâlikî Mezhebinde Vakıf 186

ç. Hanbelî Mezhebinde Vakıf 188

d. Hanefî Mezhebinde Vakıf 189

aa. Genel Olarak 189

bb. Ebû Hanife’ye Göre Vakıf 189

cc. Ebû Yusuf’a Göre Vakıf 193

çç. İmam Muhammed’e Göre Vakıf 195

dd. Osmanlı Hukuku’nda Vakıf 196

C. Günümüzde Vakıf Tanımları 200

1. Doktrindeki Tanımlar 200

2. 1926 Tarihli Türk Kanunu Medenîsi’ndeki

Düzenleme 204

3. 1935 Tarihli 2762 sayılı Vakıflar Kanunu’ndaki Düzenleme 206

4. 1957 Tarih ve 7044 Sayılı Kanun Düzenlemeleri 212

5. 4721 sayılı 2001 Tarihli Türk Medeni Kanunu’nun

Vakıf Anlayışı 213

6. 20.02.2008 Tarih ve 5737 sayılı Vakıflar Kanunu’ndaki Düzenleme 215

a. Genel Olarak 215

b. Eski ve Yeni Vakıflar Kanunu Arasındaki Farklar 218

Ç. Vakfın Unsurları 220

1. Genel Olarak 220

2. Vakıf Sözleri (Sıygası/Sigası) 224

a. Genel Olarak 224

b. Yazılı Beyan 226

3. Vakfın Geçerlilik Unsurları 227

4. Vakfın Etkinlik Kazanması (Tenciz) 228

a. Vakıf, Şart ve Vâde 228

b. Vakıf ve Muhayyerlik Şartı 230

5. Vakfın İşlerlik Kazanması (Nefaz) 231

D. Vakfın Unsurlarının (Rüknünün) Şartları 232

1. Genel Olarak 232

2. Vakfın Konusu Olan Mala (Mevkuf) İlişkin Şartlar 233

a. Genel Kural 233

b. Menkul Vakfı 235

aa. Hanefî Mezhebinin Genel Kuralı 235

bb. Kuralın İstisnaları 235

c. Nakid / Nukud (Para) Vakfı 241

aa. Genel Olarak 241

bb.  Para Vakfını Hukukî Zemine Oturtma

Çalışmaları 246

cc. Para Vakıflarının Hukukî (Şer’î) İşlemi 249

3. Yararlanıcılara İlişkin Şartlar 251

a. Genel Kural 251

b. İlk Derece Yararlanıcıları Belirtilen Vakıflar 253

aa. Genel Olarak 253

bb. Mezhep Görüşleri ve Gerekçeleri 254

4. Vakfın Yöneltildiği Amaç (Kurbet Kasdı) 255

5. Ebedîlik/Ebediyet (Te’bid) 258

E. Vakfın Kurulması 260

1. Genel Olarak 260

2. Teslim 262

3. Menkul Vakfının Kurulması 263

F. Vakfın Bağlayıcılık Kazanması 264

1. Genel Olarak 264

2. Ebû Hanife’nin Bağlayıcılık Konusundaki Görüşü 265

3. Bağlayıcılık Kazanma Hakkında İmâmeyn’in Görüşü ve Dayanağı 269

a. Genel Olarak 269

b. Ebû Yusuf’a Göre 269

c. İmam Muhammed’e Göre 270

ç. Diğer Müçtehitlerin Görüşleri 271

4. Bağlayıcılık Konusunda Ebusuûd Efendi’nin

Görüşü ve Osmanlı Uygulaması 273

a. Genel Olarak 273

b. Fetvâlar ve Uygulama 273

c. Varsayıma Dayalı (Farazî) Dava Yöntemi 276

ç. Dönülebilen-Dönülemeyen Vakıf Ayrımı 279

G. Vakıf Türleri 281

1. Genel Olarak 281

2. Yararlananlar Bakımından Vakıf Türleri 282

3. Gâyeleri Bakımından Vakıf Türleri 282

4. Vakfa Konu Olan Gayrimenkulün Niteliğine Göre

Vakıf Türleri 284

5. Vakfın Yönetimi ve Denetimi Bakımından

Vakıf Türleri 287

a. Genel-Özel Nitelikli Vakıflar Ayrımı 287

b. Osmanlı Klâsik Dönemi’nde Denetim ve

Vakıf Türleri 289

c. Tanzimat’tan Sonra Vakıfların Yönetimi,

Denetimi ve Türleri 291

IV. VAKFIN KAZANDIĞI HUKUKÎ KİŞİLİK

  (TÜZEL KİŞİLİK) 298

A. Genel Açıklama 298

B. Tüzel Kişilik Kavramı 298

1. Genel Olarak 298

2. Roma Hukuku’nu Esas Alan Sistemlerde

Tüzel Kişilik 300

3. İslâm Hukuku’nu Temel Alan Sistemlerde

Tüzel Kişilik 303

C. Osmanlı ve Cumhuriyetin İlk Dönemlerinde

Vakfın Tüzel Kişiliği 306

V. İSLÂM ve OSMANLI HUKUKU’NDA VAKFIN GEREĞİNE

  KARŞI İLERİ SÜRÜLEN GÖRÜŞLER VE TARTIŞMALI

  HUSUSLAR 308

A. Genel Açıklama 308

B. Vakfı Yararlı Bulmayan Görüşler 309

1. Kamu Hizmetlerinin Aşırı Bolluğu ve Vakıfların,

İnsanları Tembelliğe Teşvik Etmesi 309

2. Vakıflarda Güvenilir Yöneticilerin Bulunmaması 310

3. Vakfedilen Malın Ekonomiden Çekilmesi 311

4. Vakfın Dinî Kurallara Aykırı Bir Müessese Oluşu 312

C. Vakıf ile İlgili Tartışmalı Konular 313

1. Genel Olarak 313

2. Mezhep Sahibi Müçtehitler ve Aynı Mezhebe Mensup (Mezhep İçi) Müçtehitler Arasındaki Tartışmalar 314

a. Genel Olarak 314

b. “Habs” Konusundaki Tartışma 314

c. “Asl” Konusundaki Tartışma 315

ç. Mevkûfun, Vakfedenin Mülkü Olması

Konusundaki Tartışma 316

aa. Genel Olarak 316

bb. Vakıf Hukukunda Hakk-ı Karar 317

d. Vakfın Şartlarına İlişkin Tartışma 321

e. Mevkûfun Mâliki Konusundaki Tartışma 321

f. Ebedîlik Şartına İlişkin Tartışma 324

VI. İSLÂM HUKUKU’NDA VAKFIN HUKUKÎ NİTELİĞİNE

  İLİŞKİN FARKLI GÖRÜŞLER 327

A. Genel Açıklama 327

B. Ebû Hanife’nin Görüşü ve Dayanakları:

Vakfın Hukukî Niteliğinin Âriyet Olduğu Yaklaşımı 327

1. Genel Olarak Âriyet Sözleşmesi 327

2. İslâm Hukuku’nda Âriyet Sözleşmesi 329

3. Ebû Hanife’ye Göre Âriyet Sözleşmesi 332

4. Osmanlı Hukuku’nda Âriyet Sözleşmesi 335

5. Vakıf-Âriyet İlişkisi 337

İKİNCİ BÖLÜM

VÂKIF (VAKFEDEN)

I. GENEL ÇERÇEVE 343

II. GÜNÜMÜZ HUKUKUNDA VAKFEDEN 343

A. Genel Açıklama 343

B. Gerçek Kişi Vakfeden 345

C. Tüzel Kişi Vakfeden 348

Ç. Yabancı Vakfeden 349

III. OSMANLI HUKUKU’NDA VAKFEDEN 350

A. Genel Açıklama 350

B. Gerçek Kişi Vakfedende Bulunması Gereken Şartlar 351

1. Genel Olarak 351

2. Vakfedenin Hür Olması 352

3. Vakfedenin Tam Ehliyetli Olması 356

a. İslâm Hukuku’nda Hak Ehliyeti ve Zimmet 356

aa. Hak Ehliyeti 356

bb. Zimmet 357

cc. Hak Ehliyetinin Çeşitleri 361

b İslâm Hukuku’nda Fiil Ehliyeti ve Çeşitleri 362

aa. Genel Olarak Fiil Ehliyeti 362

bb. Tam ve Eksik Fiil Ehliyetinin

Vakıf İşlemine Etkisi 363

c. Fiil Ehliyetinin Şartları ve Vakfeden 365

aa. Yaş ve Temyiz Gücü 365

bb. Rüşt 367

4. Vakfedenin Fiil Ehliyetini Kısıtlayan veya

Ortadan Kaldıran Hâller 370

a. Genel Olarak 370

b. Kişinin Akıl Durumu: Geçici-Kalıcı Hastalık 370

c. Akıl Zayıflığı (Ateh / Mâ’tuhluk / Bunaklık) 372

ç. Borç Nedeniyle Kısıtlı (Medyûnü’l-Mahcur) Vakfedenin Durumu 373

aa. Genel Olarak 373

bb. Ebû Hanife’nin Görüşü 376

cc. Çoğunluğun Görüşü 378

d. Ölüm Hastası Vakfedenin Durumu 381

aa. Ölüm Hastalığı 381

bb. Ölüm Hastalığında Yapılan Vakıf 382

e. Savurganlıktan Dolayı Kısıtlanan

Vakfedenin Durumu 386

aa. Genel Olarak 386

bb. Ebû Hanife’nin Görüşü ve Dayanakları 387

cc. Çoğunluğun Görüşü 389

f. İradeyi Bozan Hâller 390

C. Vakfedenin Mülkiyeti : Temlik ve Teberrû Ehliyeti 391

1. Genel Olarak 391

2. Temlik’in Tanımı ve Tasarruf Hakkı

Sahipliğinden Farkı 391

a. Temlik’in Tanımı 391

b. Tasarruf Hakkı Sahipliği 394

3. Temlik Ehliyeti 396

4. Teberrû Sözleşmesi ve Teberrû Ehliyeti 398

a. Teberrû Sözleşmesinin Tanımı 398

b. Unsurları ve Kuruluşu 399

c. Teberrû Ehliyeti 400

Ç. Vakfedene İlişkin Özel Durumlar 401

1. Genel Olarak 401

2. Bir Malın Birden Fazla Mâliki Olması Durumunda Vakfeden 401

a. Genel Olarak 401

b. Bölünmesi Mümkün Olmayan Mallarda Vakıf 402

c. Bölünmesi Mümkün Olan Mallarda Vakıf 403

3. Mal Üzerinde Rehin Hakkı Bulunması Durumunda 405

4. Vakfeden ile Vakıftan Faydalananın Aynı Kişi

Olması Durumu 406

5. Vakfedenin Gayrimüslim Olması:

Zimmîlerin Kurdukları Cemaat Vakıfları 410

a. Genel Olarak 410

b. Osmanlı Devleti’nde Cemaat Vakıfları 413

c. Kilise Mallarının / Vakıflarının Özellikleri 419

ç. Zimmî Vakıflarının Osmanlı Sistemine Uyumlaştırılması 421

d. Ebussuûd Efendi’nin Hukukî Çözümü 423

e. Cemaat Vakıflarının Cumhuriyet’ten Sonraki

Durumu 429

aa. Genel Olarak 429

bb. Türkiye Cumhuriyeti’ndeki Gayrimüslim Vakıflarının Tarihî Süreci 430

cc. Yabancı Ülke Topraklarında Kalan

Osmanlı-Müslüman Vakıfları 437

III. TÜZEL KİŞİ VAKFEDEN VE DEVLET TÜZEL KİŞİLİĞİNİN

  VAKIF İŞLEMİNE DÂHİL OLMASI 442

A. Genel Açıklama 442

B. Tüzel Kişi Vakfeden 443

C. İktâ, İrsat ve İrsâdî Vakıflar 445

1. İktâ Sistemi 445

2. İrsat / Tahsis / Tahsisat 447

a. Tanımı 447

b. İlk İrsat Uygulamaları 448

3. İrsâdî Vakıf ile İktâ Sistemi İlişkisi 449

4. İrsadî Vakıflar 450

a. Tanımı 450

b. Sahih Temlik İşlemi 452

c. İrsadî Vakfın Müesseseleşme Sebepleri 454

ç. İrsadın Hukukî Niteliği 456

d. İrsadî Vakıf Çeşitleri 458

Ç. Toprak, İrsat ve Vakıf Sisteminin Bozulması 460

D. Vakfeden Konusunun Değerlendirmesi 463

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

İZMİR’İN VAKIF VE VÂKIF ÖRNEKLERİ

I. GENEL ÇERÇEVE 467

II. VAKFİYE 468

A. Tanımı 468

B. İçeriği ve Şekli 470

C. Osmanlı Dönemi’nden Örnek Vakfiyeler ve Şartlar 473

1. Saray Mensuplarının Vakfiyeleri 473

2. Saray Mensubu Olmayanların Vakfiyeleri 477

III. ÖRNEK VAKIFLAR ve VAKFİYELER 479

A. Genel Olarak 479

B. Tire Necip Paşa Kütüphanesi 480

C. El-Hac Osman Ağa Suyolu ve Kitap Vakfı 483

Ç. İzmir Millî Kütüphane 484

1. Kuruluşu 484

2. Vakfın Tüzüğü 484

D. Hazinedar Kadın Lalası Şamili (Şamlı) Beşir Ağa’nın Nukud (Para) Vakfı 485

E. Sâlepçioğlu Câmii Vakfı 487

F. İzmir’in Câmileri 491

G. İzmir’in Medreseleri 491

H. İzmir’in Çarşı ve Hanları 492

İ. İzmir’in Suyolları, Sebil, Çeşme ve Şadırvanları 493

J. İzmir’in Hazîreleri 496

 GENEL DEĞERLENDİRME ve SONUÇ 497

A. Genel Olarak 497

B. Hukukî Sonuçlar 497

C. Sosyal ve Psikolojik Sonuçlar 508

EK’LER 511

EK-I: MALDON’DAKİ MERTON’UN ÂLİMLER EVİ’NİN

STATÜSÜ (1264) 511

EK-II : EL-HAC OSMAN AĞA İBN ALİ AĞA

VAKFI VAKFİYESİ 517

EK-III: VAKFİYE’NİN ESKİ TÜRKÇE ASLI 533

EK-IV: HACI AHMED EFENDİ İBN HACI MEHMED

AĞA VAKFI 535

EK-V: SALEBCİOĞLU VAKFİYESİNİN ESKİ TÜRKÇE ASLI 544

EK-VI: HAZİNEDAR KADIN LALASI, ŞAMİLİ (ŞAMLI) BEŞİR

AĞA VAKFI 546

EK-VII: VAKFİYENİN ESKİ TÜRKÇE ASLI 549

YARARLANILAN KAYNAKLAR 551

KİTAPLAR 551

MAKALELER 568

ELEKTRONİK KAYNAKLAR 583

DÜSTURLAR 584

GİRİŞ

I. KONUNUN TANITILMASI VE ÇALIŞMANIN GÂYESİ

Eski hukukumuzda dinî/manevî ve örfî temelleri bulunan vakıf müessesesi insanlığın sahip olduğu ve olabileceği sosyal dayanışma bilincinin en güzel tezahürüdür. Türk hukuk edebiyatında, vakfı çeşitli yönlerden incelemek üzere pek çok değerli ve doyurucu çalışma bulunmaktadır. Üstelik vakfa ilişkin bilimsel çalışmalar sadece hukuk alanıyla sınırlı da değildir. Bilim adamları bu özel müesseseyi başta tarih, sanat tarihi, felsefe, sosyoloji, ekonomi, işletme, ilâhiyat, uluslararası ilişkiler, ticaret, kültür ve medeniyet tarihi olmak üzere farklı açılardan ele almışlardır. Vakıf, neredeyse tüm sosyal bilimlerin kesişim noktası olduğundan, sayılan tüm alanlardaki yerli-yabancı bilim adamı ve araştırmacıların ilgi odağı hâline gelmiştir. Hukuk alanında da bu konuda oldukça zengin bir kaynak listesi vardır.

Çalışma konusu olarak vakıf müessesesini seçmedeki gâyemiz daha önceden söylenmiş olanı tekrar söylemek ya da yapılmış çalışmaları bir yana iterek yeni bir görüş veya düşünce ortaya koyma iddiası değildir. Bilindiği gibi vakıf konusu hem hukuk tarihimizin hem de günümüz hukukunun içiçe geçtiği, hattâ farklı devletlerin hukuk sistemlerinin birbiri ile ilişki içinde bulunduğu en tartışmalı konulardan biridir. Özellikle Osmanlı Devleti’nden kalma vakıflarla ilgili tartışmalar, gerek iç hukukta gerekse uluslararası hukuk alanında hâlâ canlılığını sürdürmektedir.

Yukarıda sayılan nedenlere ek olarak vakıf müessesesi, tarihte kullanıldığı şekliyle, günümüzde de hayır faaliyetlerinde bulunan insanların yoluna ışık tutacak bir nitelik taşımaktadır. Özellikle eğitim-öğretim kurumlarının özel sektöre devredilmesi sırasında, bunun aracı olarak vakfın kullanılması, asıl vakıf müessesesinin ne olduğunu bize unutturmuş gibi göründüğünden bunu tekrar hatırlatacak her çalışma ve çabaya ihtiyaç olduğu düşünülmektedir. Ayrıca dünyada yaşanan iç ve dış savaşlar nedeniyle sokaklara dökülen sivil halkın büyük sıkıntılara, eziyetlere mâruz kaldığı; hayatta kalabilmek için bile yardım isteyecek, kapısını çalacak, sırtını dayayacak bir yardım kuruluşu aradığı günümüzde vakfın önemi bir kez daha ortaya çıkmaktadır.

Tarihî kaynaklardan elde edilen bilgiler doğrultusunda -ister insanın doğası, ister hukukun doğası densin- günümüz insanı ile tarihte yaşamış kişilerin bir hukukî müesseseye bakış açısı arasında çok büyük farklılıklar bulunmadığı söylenebilir. Hemen hemen her devirde yaşanan olaylar, tartışmalar ve suiistimaller ile bunlar için önerilen çözüm yolları benzerlik göstermektedir. Bütün bu gerekçelerle vakıf müessesesi, bırakınız hukuk tarihçisinin, günümüz hukukçusunun dahi ilgi alanı dışında kalabilmesi mümkün olmayan konuların başında gelmektedir.

Vakfın sağlam tarihî temelleri vardır. Bu temellere ulaşmak için günümüz bilim insanlarının çok yönlü çalışmalar yapmaları zorunludur. Çünkü bazen müesseseler ve kâideler, kötü niyetli uygulamalara konu edilmek sûretiyle amacından sapabilmektedir. Bu nedenle müessesenin tarihi köklerine ulaşmak ve nasıl bir toplumsal ihtiyacı karşılamak üzere ortaya konulmuş olduğunu araştırmak zorunluluğu doğmaktadır. Bu bağlamda ulaşılmak istenen asıllar, kökler, ilk biçimler ve ilkeler, yeni kâide veya müesseseler üretmek gerektiği zaman, sınırların belirlenmesi bakımından, bir başvuru kaynağı olarak hukukçunun elinde bulunmalıdır. Hukuk tarihi çalışmaları, müessese ve kâidelerin ilk biçimlerini ortaya çıkarmaya yardımcı olması açısından günümüz hukuku bakımından çok önemlidir. Osmanlı devrinde kurulan vakıflarımızın etkinliği sürdüğünden vakıfların eski kâidelerinin bilinmesi diğer hukukî müesseselerinkine göre biraz daha önemlidir. Çalışmamızın gâyesi bir müessesenin köken araştırması olduğu kadar, vakıf tanımlanırken ortaya çıkan teorik tartışmaları anlamaya da gayret etmektir. Özellikle farklı vakıf türlerindeki mülkiyet ilişkilerinin hem medenî hukuk, hem de hukuk tarihi araştırmaları bakımından ortak alan olduğu düşünülmektedir.

Tarihte vakıf ebedî bir hayır müessesesi olarak düşünülüp tanımlanmıştır. Bu nedenle sürekliliğin sağlanması için, gerek Hz. Peygamber devri, gerek Mezhepler Devri ve gerekse Osmanlı Dönemi’nde mevcut olan vakfa dâir hukuk kâidelerinin bilinmesi gerekmektedir. Bunlar vakıfların kadîm dayanaklarını oluşturmaktadır. Yapılan bu çalışmanın bir gâyesi de, vakfın tanımlanması ve bir müessese olarak hukuka dâhil olmasında etkili olan teorik tartışmaların yeniden değerlendirilmesidir.

Tarihimizde vakfın müessese olarak önemi, büyük ölçüde vakfı kuranlardan (vâkıf) kaynaklanmaktadır. Günümüz insanının düşünce dünyasında, malvarlığının bir bölümünü vakıf kurmak gibi yüce bir gâyeye tahsis etmek, akla gelecek en son işlerdendir. Günümüzde insanlar daha çok mevcut malvarlığını çoğaltmak ve sahip olduklarının çokluğunu sergilemek ya da bir yandan toplum nezdinde prestij kazanırken bir yandan da ödeyeceği vergi miktarını düşürmek çabasındadır. Oysa, kişinin kendi varlığını, ihtiyaç içinde olan diğerleriyle paylaşma niyeti ile yaptığı etkinlikleri gizlemesi -hem “veren el”, hem de “alan el” bakımından- insan onuruna daha uygun ve güzel bir davranıştır. O bakımdan eski hukukumuzda, sadece bir vakıf değil, bir “vakıf medeniyeti” kurmuş olan vâkıfları da (vakfeden) çalışmamızın kapsamına dâhil ettik. İnsanların bu müesseseye gereken önemi vermesi; öncelikle eski, yani olması gereken şeklini bilmeleri ile mümkün olabilir. Eski vakıf ve vâkıflar günümüz hayırsever insanlarının çok ilgisini çekmektedir. Günümüz hayırseverleri arasında eski vakıf kuran hanım sultan ve diğer vâkıfların vakfiyelerini inceleyip örnek alarak bugün de benzer bir müessese kuranlar vardır.

En zengin ve gelişmiş toplumlarda bile çok varlıklıların yanı sıra hayatın ağır şartları altında zorluk çeken kişiler veya toplumsal sınıflar vardır. Ülke ayrımı yapılmadan insanlık esas alındığı zaman da bu sonuç değişmemektedir. Varlıklı veya zengin tâbir edilen insanların veya milletlerin olması, dünyanın bir başka yerinde “açlıktan” ölmelere engel olamamaktadır. Berki’nin de dediği gibi “bu musibetten insanlık ancak ve ancak teşkilatlandırılmış bir yardımlaşma sayesinde kurtulabilir”[1]. Vakfa dâir bu çalışmayı yapmadaki asıl amacımız bu noktada daha iyi ortaya çıkmaktadır.

 Sorunun temelinde yatan sebepler düşünüldüğünde işin ahlakî veya inanca dayalı bir boyutu da olduğu gözlemlenmektedir. Bu soruna çözüm aranması amacı ile yola çıkabilmek için bile, öncelikle insanın diğer bir insana yardımla yükümlü olduğuna inanması gerekir. İnsanlar aklî ve fizikî güç ve yetenekleri bakımından eşit değildir. O nedenle ileriki hayatlarında da aynı düzeyde zenginliğe ve imkânlara sahip olamayabilirler. Bu yüzden İslâm dini, ekonomik hayatta sadece güçlülerin doğal bir ayıklanma ile hayatta kalmasına aracı olacak bir yaklaşımı benimsememiştir. Doğada büyük balık küçüğü yerken, diğerleri buna seyirci kalırlar. Çünkü doğanın dengesine bakılırsa, kimse ihtiyacından fazlasına göz dikmemektedir. İnsanlar arasında ise, zayıf olanın ezilmesi durumunda, buna itirazı olanlar adalet ve merhamet duyguları güçlü olanlardır. İşte bu sebeple insanlar arasındaki yardımlaşma davranışları, fiilleri ve işlemlerinin hukuk tarafından düzenlenmesi gerekmektedir.

Vakfın özellikle İslâm Hukuku’nun oluştuğu dönemdeki teorik tartışmalarının anlaşılmasının öneminden dolayı vakıf müessesesi ile ilgili çalışmaların artmasının olumlu sonuçları olacağı kanaatini taşımaktayız.

II. ÇALIŞMANIN PLÂNI VE YÖNTEM

Osmanlı Özel Hukuk Sistemi, İslâm Hukuku kuralları esas alınarak düzenlenmiştir. İslâm Hukuku’nda müesseseler oluşturulurken öncelikle aslî kaynaklara uygun olmasına gayret edildiği için, çalışmanın ilk bölümü vakıf ve vakfeden ile ilgili aslî kaynaklara (dayanaklar) ayrılmıştır. Elmalılı Hamdi Yazır vakıf ilmini, “vakıf fiilini ve onun teferruatına ait ahkâm-ı şer’ıyyeyi bilmek” biçiminde tanımlamaktadır. Buna, kanunlar (ahkâm-ı kanuniye) ve örfî düzenlemeler de dâhildir[2]. İkinci bölümde, vakfedenin tanımı ve vakfiyedeki yeri; son bölümde ise, Osmanlı Özel Hukuku’nda vakfedende aranan özel şartlar üzerinde durulmaya çalışılmıştır.

 İslâm Hukuku’nun tedvini döneminde, kuralların belirlenmesi sırasında hem vakfın niteliği, hem de vâkıfa ilişkin şartlarda hukuk mezhepleri arasında tartışılan hususlar olmuştur. O dönemin hukukçularının, üzerinde önemle durduğu ve hassasiyet gösterdiği noktalar yüzyıllar sonra, Osmanlı Devleti vakıf sisteminde de sorun olarak ortaya çıkmıştır. Bu yüzden konuya ilişkin, doktrindeki farklı görüşler karşılaştırmaya tâbi tutulmuştur.

İslâm Hukuku’na göre vakfedenin sahip olması gereken şartlar, vakfedenin gerçek veya tüzel kişi olmasına göre değiştiğinden çalışmamızda tüzel kişilerle ilgili hususlar ayrı bir başlık altında incelenmek yoluna gidilmiştir. Gerçek kişiler bakımından söz konusu olan şartlar, ehliyet ve vâkıfın vakfetme yetkisini sınırlayan hâller kapsamında ele alınmıştır. Bundan başka bir de devletin/devlet görevlisinin, vakfedene destek olması sonucunda ortaya çıkan özgün müesseseler vardır. Vakıf kadar vakfedeni de esas aldığımız çalışmanın son kısmında, bütünlüğün sağlanması bakımından irsâdî vakıflardan da bahsedilmiştir.

Çalışmamızın teorik yönü, İslâmiyet’in ilk dönemleri; ikinci ve üçüncü yüzyıl müçtehit imamlar ve meşâyıhın tercihleri[3]; Osmanlı Devleti’nin müesseseleşmiş vakıf uygulaması ve günümüz Roma Hukuku temelli yaklaşım olmak üzere, dört ana eksen üzerinden ilerlemektedir. Ancak şekil bakımından vakfın tanımı ve hukukî niteliğine ilişkin tarihî tartışmalar öncelik taşımaktadır. Çalışmanın her alt bölümünün “Genel Açıklama” ve her alt başlığın “Genel Olarak” başlıkları altında, ele alınan konunun öncelikle günümüz hukukundaki ve Roma hukukundaki algılanış biçimleri hakkında kısa bir bilgi verilmiştir. Eski dönem İslâm Hukuku doktrin tartışmalarının ardından, tercihler ve telifler dönemi ve son olarak da Osmanlı Hukuk Sistemi’ne ilişkin açıklamalara yer verilmiştir. Bu yapılırken, yeri geldikçe günümüzdeki hukukî düzenlemelerden de söz edilmiştir. Cumhuriyet’ten sonra yapılan Batı hukukunu benimseme ve kabul çalışmaları ile hukukumuzda Batı etkisi kendisini göstermiştir. Batı hukuku ise, Roma ve Cermen hukuk sistemleri olmak üzere iki ana kaynaktan beslendiğinden Birinci Bölüm’de, vakfın Batı hukukundaki algılanış şekli ve temellerinden de söz etmek gereği duyulmuştur.

Üçüncü Bölüm’de ise, ilk iki bölümde yapılan teorik açıklamalara İzmir’deki vakıflar üzerinden örnekler verilmeye çalışılmıştır. Örnek üzerinden yapılan açıklamalar, konunun daha iyi anlaşılması bakımından kolaylaştırıcı bir etki yaratmaktadır. Bu bağlamda İzmir’de, günümüzde varlığını sürdüren mülhak vakıflardan en önemlilerinden olan Salepçioğlu Hanı vakfı ve vakfiyesi incelenmeye çalışılmıştır. Ancak mukayese etmek bakımından bir de, bugün faal olmamakla birlikte, 274 adet kitabı da içeren El-Hac Osmanağa Kitap, Suyolu ve çeşme mazbut vakfı incelenmiş; latinize edilmiş olan vakfiyesi günümüz Türkçesi ile yazılmış, metni de çalışmanın sonuna eklenmiştir. Sözü geçen bu vakıf, aynı zamanda hem menkul, hem gayrimenkul, hem de para vakıflarını içermesi bakımından önemli görülmüştür. Gerekli yerlerde birinci ve ikinci bölümlerdeki teorik açıklamalar sırasında dipnotlarla, bu eklere atıf yapılmıştır.

Bilindiği gibi vakfiyelerin Osmanlıca el yazısı olması nedeniyle okunması zordur. Çalışmamızın lisans öğrencileri tarafından da okunması ihtimali olduğundan anlaşılması kolay olsun diye farklı bir yöntem kullanılmıştır. En sona ek olarak yerleştirdiğimiz Vakfiyelerin Osmanlıca metinleri, aslının resmi olduğundan kesintisiz ve aralıksız olarak yer almakta ve bütün hâlinde görünmektedir. Oysa bunun, girişi, vakfedenin yer aldığı kısmı, vakfedilen mal ve mülklerin sayıldığı kısmı, vakfın gerekirse sıhhat ve her hâlde bağlayıcılık kazandırıldığı bölümleri vardır. Bunların ayırt edilmesi ve bakanın bu kısımların nereden başladığını anlayabilmesi için ilk iki vakfiyede gri nokta ve çizgilerle işaretlemeler yapılmıştır. Özellikle Üçüncü Bölüm’de vakfiyelerle ilgili açıklamalar yapılırken çalışmanın metninde bunlara atıf da yapılmıştır. Yine benzer şekilde okuyanın, konuyu vakfiye metninden birebir kelimeleri takip ederek izleyebilmesini sağlamak için kolaylaştırıcı bir yöntem olarak vakfiyenin günümüz harflerine çevrildiği yerlerde parantez içinde Osmanlıcasındaki satır numarası verilmiştir.

Çalışmanın en sonunda, verilen vakfiye metinleri parçalara bölünerek paragraf paragraf ayrılmıştır. Her ayrımda gâyemiz, o kısımla ilgili başta yapılan teorik açıklamalarımıza örnek vakfiye üzerinde işaret etmektir. Vakfiyelerin Osmanlıca metinlerinin günümüz Türkçesine çevrilmiş hâlleri dahi bazen anlaşılamamaktadır. Cümleler çok uzun ve birbirine bağlı olduğundan, bunların birden fazla kısa cümlelere ayrılması gerekmektedir. Bu nedenle vakfiyenin günümüz Türkçesi ile olan metnini bütün hâlinde vermeyip üzerinde açıklamalar yapma yöntemini benimsedik. Ancak açıklama kısımlarımız koyu harfle, eğik yazı olarak ve parantez içinde yapılmıştır. Bunlar kaldırıldığında vakfiye metni orijinal şekliyle ortaya çıkmaktadır. Bu şekilde bir yol izlenmesinin amacı, çalışmamızı, vakfiyeler hakkında bilgi sahibi olmayan, bu konularda çalışmaya yeni başlayan kişiler ve öğrenciler için de anlaşılır kılmaktır.

Çalışmamızın en son sayfaları, bu çalışmamızda ele alınan vakıfların bugünkü mevcut durumlarının fotoğraflarına ayrılmıştır.

III. KULLANILAN KAYNAKLAR

Genel olarak bakıldığında hayır yapmada ne cinsiyetin, ne zenginliğin önemi vardır. Ancak vakıf, sonucu yüzyıllar sonrasını dahi etkileyecek olan ciddi bir müessesedir. Çalışmamızın ana kaynaklarından birinin yazarı olan Osmanlı hukukçusu Ömer Hilmi Efendi vakıf müessesesini, hukukî gelişim bakımından başlıca iki kısma ayırmaktadır. Ona göre, vakıfların “kavânin-i kadîmiyyesi/fıkhiyyesi” (eski kanunları) ile “sonradan zuhûr eden örf ve teâmülleri” vardır. Bunların ayırt edilmesi gerekmektedir. Kendisi bu husustaki görüşlerini, İthâfü’l-Ahlâf fî Ahkâm-ül-Evkaf” adlı eserinde meseleler/olgular şeklinde ele alarak klâsik tarzda açıklamıştır[4]. Hanefî fıkhını derleyip toparlayan Halebî’nin Mültekâ el-Ebhur adlı eseri döneme ışık tutan fetvâları barındırması bakımından değer taşımaktadır.

Çalışmada müçtehit imamlardan sonra gelen dönem değerlendirilirken, konu ile ilgili Batılı kaynaklarda araştırmacıların, Hilâl el-Rey ve El-Keşşâf adlı hukukçuların, vakfın hükümlerini ele aldıkları eserlere, ana kaynak olarak atıf yaptıkları görülmektedir. Sözü geçen hukukçular ve diğerlerinin vakfa ilişkin eserleri; Hilâl el-Rey (öl. 245/859) Kitâbü’l-Ahkâmü’l-Vakf (Haydarâbad, 1355); El-Hassâf (öl. 261/874), Ahkâmü’l-Vakf, (Kahire 1904); İbrahim b. Mûsa et-Tarâbulûsî (922/1516), El-İs’af fî Ahkâmü’l-Evkaf’tır (önceki iki esere dayanır). Bu eserler Fuad Köprülü tarafından etraflıca değerlendirilmiştir.

Osmanlı dönemine ait olan ve çalışmamızda doğrudan yararlandığımız eserler arasında, Halebî’nin, Mültekâ-el Ebhur’u, Mergınânî’nin El-Hidâye’si ile Serahsî’nin El-Mebsut’u vardır. Bunlara ek olarak, Ömer Hilmi Efendi, Mehmed Hamdi Efendi ve Ebu’lûlâ Mardin ile Ali Himmet Berki’nin eserleri sayılabilir. Arşiv kaynaklarından doğrudan ve dolaylı olarak faydalanılmıştır. Mecelle’nin ilgili maddeleri değerlendirilirken ise, ağırlıklı olarak Ali Haydar Efendi’nin Dürerü’l-Hükkâm fî Mecelleti’l-Ahkâm; Zıyâeddin ve Âtıf Bey’in şerhlerinden yararlanılmıştır. Ayrıca fetvâ kitaplarından da faydalanılmıştır.

Çalışmamızın konusu olan vakfın, asılları bağlamında âyet ve hadisler gibi kutsal metinler ile bunlarda geçen kelimelerin neler olduğu ve verilen anlamlar son derece önem taşımaktadır. Özellikle hadislerde aynı olayın farklı sözcüklerle ifade edildiği farklı varyasyonları olduğu görülmüştür. Bunların tespiti için hadis derlemelerinden de büyük ölçüde yararlanılmaya çalışılmıştır.

On dokuzuncu ve yirminci yüzyıllarda Avrupa’da yapılan çalışmalarda, Avrupalı devletlerin sömürgesi olan Müslüman coğrafyada hangi İslâmî mezhebe göre uygulama yapılmakta ise, onun etkisi görülmektedir. Örneğin, Tunus, Fas, Cezayir gibi Mâlikî mezhebinin etkin olduğu yerler, Fransa sömürgesi olmuşlardı. Bu yüzden Fransız araştırmacılar daha çok Mâlikî mezhebinin vakfı algılayış şekline ilişkin eserler vermişlerdir. Yararlandığımız Batılı kaynaklarda bu etkiler hissedilmektedir[5].

Son olarak yazım yöntemi hakkında bilgi vermekte yarar görülmektedir. Çalışmamızda eski hukuk terimlerinden bazıları günümüz terimleriyle örtüşmediğinden bunlar, eski şekli ile kullanılmıştır. Kimi zaman, “vakıf/vâkıf”ta olduğu gibi, yazılışı aynı olan iki kelimenin, bir harfinin uzun okunuşu ile anlam değişmektedir. Bunun belirtilmesi gerekmektedir. Ayrıca metinde kimi kelimeler eski Türkçe ve kimi kaynak ve yazar adları ise Arapça’dır. Bazen aynı kelimenin hem Arapça, hem de Türkçe yazılışı farklılık göstermektedir. Çünkü uzatma ya da inceltme gerektiği zaman Türkçe’de, sesli harf uzatılmakta ya da inceltilmektedir. Bunun için ise, tek bir işaret (^) kullanılmaktadır. Oysa kelimenin geldiği dilde, uzayan ya da incelen; -bizdeki bir önceki- sessiz harf olmaktadır. Bu nedenle uzatılan ve ince okunan harflerin bu vurgusunu iki ayrı şekilde belirtmek gerekmekte ise de, genel olarak kaynaklarda uzatılan harfler, “(ā)” şeklinde belirtilmektedir. Çalışmamızda, günümüz Türkçe’sine geçmiş biçimiyle, hem uzatma, hem inceltmelerde (â) işareti kullanılmıştır.

Çalışmanın Üçüncü Bölüm’ünde kullandığımız İzmir şehrine ait bazı vakıf ve vakfiye örnekleri, benimsemiş olduğumuz örnekleme yönteminin bir sonucudur. Açıklamaya çalıştığımız teorik bilgilerin İzmir’deki vakıflardaki yansımalarının örnek üzerinde de görülmesinin daha yararlı olduğu kanaatini taşıdığımız için böyle bir yol tercih edilmiştir.

YARARLANILAN KAYNAKLAR

KİTAPLAR

Akgündüz, Ahmed; İslâm Hukuku’nda ve Osmanlı Tatbikatında Vakıf Müessesesi, (Gözden Geçirilmiş Üçüncü Baskı), İstanbul 2013, (Vakıf Müessesesi).

Akgündüz, Ahmed; Mukayeseli İslâm ve Osmanlı Hukuku Külliyatı, (DÜHFYayınları), Diyarbakır 1986, (Külliyat).

Akgündüz, Ahmed; Islamic Law in Theory and Practice Introduction to Islamic Law, (Iur Press), Rotterdam 2010, (Islamic Law).

Akıncı, Şahin; Roma Borçlar Hukuku, 818 Sayılı BK ve 6098 sayılı TBK ile Mukayeseli, (Sayram Yayınları), Konya 2013.

Akıntürk, Turgut; Medenî Hukuk, Genişletilmiş Onbirinci (19.) Bası, Yeni Medenî Kanuna Uyarlanmış, (Beta Yayınları), İstanbul 2005.

Akseki, A. Hamdi; İslâm Dini, İtikat, İbadet, Ahlak, (Yeniakım Yayınları), İstanbul 2014.

Aktepe, Münir; İzmir Yazıları, Câmiler, Hanlar, Medreseler, Sebiller, İBŞB Kent Kitaplığı Kültür yayını, Haz. Fikret Yılmaz, İzmir Ekim 2003.

Âli Efendi, Şeyhülislâm Çatalcalı (Açıklayan, H. Necati Demirtaş); Açıklamalı Osmanlı Fetvâları, Fetâvâ-yı Ali Efendi, (1674-1686), Cild-i Evvel, (Kubbealtı Yayınları), İstanbul Mayıs 2014.

Ali Haydar Efendi (Hocaeminefendizâde) (Çev. R. Gündoğdu-O. Erdem); Dürerü’l-Hükkâm Şerhu Mecelleti’l-Ahkâm, Mecelle Şerhi, C. 1-4, (Gül Neşriyat), İstanbul Tarihsiz, (Mecelle).

Altop, Serap; Roma Hukukunda Kölelik, (Filiz Kitabevi), İstanbul 2002.

Ansay, Sabri Şakir; Hukuk Tarihinde İslam Hukuku, (Ankara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Yayınları), 3. Bası, Ankara 1958.

Arsal, S. Maksudi; Hukukun Umumî Esasları, Hukukun Pozitif Felsefesi, Birinci Cilt, (AHF. Neşriyatı), Ankara 1937, (Felsefe).

Arsal, S. Maksudi; Umumi Hukuk Tarihi, İkinci Tabı, (İsmail Akgün Matbaası), İstanbul 1944, (Umumi).

Arsal, S. Maksudi; Türk Tarihi ve Hukuk, (TTK Yayınları), Ankara 2014, (Türk Tarihi).

Arsebük, Ahmet Esat; Medeni Hukuk, Ankara 1938, (Medeni Hukuk).

Âtıf Bey; Mecelle-i Ahkâm-ı Adliyye’den Kavâid-i Külliye-i Fıkhiye’nin İzâhı, Maârif Nezâret-i Celîlesi’nin fî 12 Haziran sene 312 tarih ve 144 numaralı ruhsatnâmnesiyle tab olunmuştur, Dersaâdet (Mahmud Bey Matbaası), Bâb-ı Âlî civarinda Ebussuûd Caddessinde numara 72, 1318.

Avcı, Mustafa; Türk Hukuk Tarihi, Güncelleştirilmiş 6. Baskı, (Atlas Akademi Yayınları), Konya, Şubat 2017.

Aydemir, Abdullah; Ebussuûd Efendi, (Kültür Bakanlığı Yayınları), Ankara 1989.

Aydın, Mehmet Akif; Türk Hukuk Tarih, 14. Baskı, İstanbul 2014, (Tarih).

Aykul, Ömer; Yeni Vakıf Hukuku, 2. Baskı, (Seçkin Yayınları), İstanbul Şubat 2015.

Ballar, Suat; Eski Vakıflar, Günümüze Ulaşan Uygulamaları Sorunları ve Çözümleri Semineri, 7-8 Aralık 1999, Ed. Suat Ballar, (Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi), İstanbul 2001, (s. 77-95).

Barkan, Ömer Lütfi; Türkiye’de Toprak Meselesi, (Gözlem Yayınları), İstanbul 1980, (Türkiye’de Toprak Meselesi).

Barkan, Ömer Lütfi; XV ve XVI’inci asırlarda Osmanlı İmparatorluğu’nda Ziraî Ekonominin Hukukî ve Malî Esasları, Birinci Cilt Kanunlar (Burhaneddin Matbaası), İstanbul 1943, (Ziraî).

Barkan, Ömer Lütfi-Ayverdi, Samiha; Evlatlık Vakıflar ve Bu Vakıflarla İlgili Bazı Meseleler, İstanbul Vakıfları Tahrir Defteri, 953 (1546) Tarihli, İstanbul 1970.

Barnes, John Robert; An Introduction to Religious Foundations in The Ottoman Empire, Leiden Netherlands-E. J. Brill–1986.

Belgesay, Musata Reşit; Kur’an Hükümleri ve Modern Hukuk, Mevzuat İçtihatlar Tatbikat, (Fakülteler Matbaası), İstanbul 1962, (Kur’an).

Bedir, Murteza; Buhara Hukuk Okulu, Vakıf Hukuku Bağlamında              X-XIII. Yüzyıl Orta Asya Hanefî Hukuku Üzerine Bir İnceleme, İSAM Yayınları, Gözden geçirilmiş 2. Baskı, İstanbul 2014, (Buhara Hukuk Okulu).

Berki, Ali Himmet; Vakıflar, Bazı İlave ve Tashihlerle İkinci Tab’ı, (Aydınlık Basımevi), İstanbul 1946, (Vakıflar–1946), (Aynı cilt içinde I. Kitap).

Berki, Ali Himmet; Vakıflar, İkinci Kitap, Medenî Kanunda “Te’sis” ve Vakıflar Kanunu Hükümleri, Birinci Basılış, (Nur Matbaası), Ankara 1950, (Vakıflar–1950), (Aynı cilt içinde II. Kitap).

Berki, Ali Himmet; Büyük Türk Hükümdarı İstanbul Fatihi Sultan Mehmed Han ve Adâlet Hayatı, (Kurtulmuş Basımevi), İstanbul 1953, (Sultan Mehmed Han).

Berki, Ali Himmet; Açıklamalı Mecelle (Mecelle-i Ahkâm-ı Adliyye), (Hikmet Yayınları), İstanbul 1978, (Mecelle).

Berki, Ali Himmet; Hukuk Tarihinden İslâm Hukuku, I, Sûret-i Zuhur ve İnkişâfı-İslâm’da Kazâ Teşkilâtı-Bu Hukukun Ana Kaideleri, (Diyanet İşleri Reisliği Yayınları-Örnek Matbaası Ort.), Ankara 1955, (İslâm Hukuku).

Berki, Ali Himmet; Vakıflar, 2. Basım, İstanbul 1946 (Vakıflar-1946).

Berki, Ali Himmet; Vakıflar Hukuku Yazıları, Haz. Hüseyin Çınar, (VGM Yayınları), Ankara 2013, (Yazılar).

Berki, Şakir-Hâmidî, Hayrullah; İslâm Hususî Hukukunun Ana Prensipleri, “Kur’an’da Hukuk”, İkinci Baskı, (Yargıçoğlu Matbaası), Ankara 1962.

Beşer, Faruk; İslâmda Sosyal Güvenlik, (DİB Yayınları), Ankara 1987, (Sosyal Güvenlik).

Bilmen, Ömer Nasuhi; Hukuk-ı İslâmiyye ve Istılahat-ı Fıkhiyye Kâmusu, C. 4, (İÜ yayınları No: 402; Hukuk Fakültesi No: 90) T.A.O-İstanbul Matbaacılık, 1951, (Kâmus-1951).

Bilmen, Ömer Nasuhi; Hukuk-ı İslâmiyye ve Istılahat-ı Fıkhiyye Kâmusu, C. 4, İstanbul, 1969, (Kâmus).

Bilmen, Ömer Nasuhi; Hukuk-ı İslâmiyye ve Istılahat-ı Fıkhiyye Kâmusu, C. 4, (Bilmen Yayınevi), İstanbul, (Tarihsiz).

Bracton; Bracton Online home page, Harward Law School Library http://bracton.law.harvard.edu

Bozkurt, Gülnihâl; Alman-İngiliz Belgelerinin ve Siyasî Gelişmelerin Işığı Altında Gayrimüslim Osmanlı Vatandaşlarının Hukukî Durumu (1839-1914), 2. Baskı, (TTK Yayınları), Ankara 1996, (Gayrimüslüm).

Böke, Emine Gümüş; İslâm Hukukunda Tek Taraflı Hukukî İşlemler, (Ensar Yayınları), İstanbul 2013.

Buhârî, Ebû Abdillah Muhammed ibn İsmail; El-Cāmiu’s-Sahīh, Sahih-i Buhârî ve Tercemesi, (Müt. Mehmed Sofuoğlu), (Ötüken Yay), İstanbul 2009.

Buladı, Kerim; Ku’an’da Sosyal Dayanışma (Müessese-Vakıf-Kültür), (Kayıhan Yayınları), İstanbul 2011.

Cânan, İbrahim; Kütüb-i Sitte Muhtasarı Tercüme ve Şerhi, C. 1, 12, 16, (Akçağ Matbaası), Ankara 1993.

Cebeci, İsmail; Ceride-i İlmiyye Fetvaları, (Klasik Yayınları), İstanbul, Kasım 2009.

Cin, Halil; Osmanlı Toprak Düzeni ve Bu Düzenin Bozulması, 4. Baskı (Berikan Yayınevi), Ankara 2016, (Toprak).

Cin, Halil-Akgündüz, Ahmet; Türk Hukuk Tarihi, (Osmanlı Araştırmaları Vakfı), İstanbul, 2011.

 Cin, Halil-Akyılmaz, Gül; Türk Hukuk Tarihi, Gözden Geçirilmiş ve Genişletilmiş 4. Baskı, (Sayram Yayınları), Ankara 2011.

Çamlıca Basım Yayın; Osmanlı Vâlide Sultanlarının Hayır Eserleri, Mahpeyker Kösem Vâlide Sultan’ın Harameyn-i Şerîfeyn Vakfiyesi, İstanbul tarihsiz.

Çizakça, Murat; Risk Sermayesi, Özel Finans Kurumları ve Para Vakıfları, (İslâmi İlimler Araştırma Vakfı Yayını), İstanbul 1993, (Para Vakıfları).

Çizakça, Murat; İslam Dünyasında Vakıflar, (İngilizce Aslından Türkçeye Çeviren: Elif Süreyya Genç), (KTO Karatay Üniversitesi Yayınları), Konya, Nisan 2017, (Vakıflar).

Çizakça, Murat-Akyol, Mustafa; Ahlakî Kapitalizm, (Ufuk Yayınları), İstanbul Aralık 2012.

Dalamanlı, Lütfü; Eski-Yeni Vakıf Davaları, (Seçkin Kitabevi), Ankara 1986.

Demir, Abdullah; Türk Hukuk Tarihi, (Yitik Hazine Yayınları), (A.Demir), (Tarih).

Demir, Abdullah; Şeyhülislâm Ebussuûd Efendi, Devlet-i Âliyye’nin Büyük Hukukçusu, (Ötüken Yayınları), İstanbul 2006, (A.Demir), (Ebussuud).

Demir, Fahri; İslâm Hukukunda Mülkiyet, Ankara 1981, (F. Demir).

Demirel, Ömer; Osmanlı Vakıf-Şehir İlişkisine Bir Örnek: Sivas Şehir Hayatında Vakıfların Rolü, (TTK Yayınları), Ankara 2000.

Demirtaş, H. Necati; Fetvâları İle Şeyhülislâm Ebüssu’ûd Efendi, İstanbul, Ağustos 2016, (Akıl Fikir Yayınları).

Deryal, Yahya; Hukukun Temel Kavramları (Hukuka Giriş), Güncellenmiş 7. Baskı, Trabzon 2011.

Di Marzo, Salvatore; Roma Hukuku, (Çev. 5. Tab’ından, Z. Umur), (İÜHF Yayınları), İstanbul 1954.

Döndüren, Hamdi; Delilleriyle İslâm Hukuku, Şahıs, Aile ve Çözümlü Miras, Konya 1977, (İslâm).

Dural, Mustafa-Öğüz, Tufan; Türk Özel Hukuku, C. 2, Kişiler Hukuku, Gözden Geçirilmiş ve Yenilenmiş 8. Bası, (Filiz Kitabevi), İstanbul 2006.

Düzdağ, M. Ertuğrul; Şeyhülislâm Ebussuûd Efendi Fetvâları Işığında 16. Asır Türk Hayatı, İkinci Baskı, (Enderun Kitabevi), İstanbul 1983.

Ebû Yusuf Kitabu’l Haraç, (Çev. Ali Özek), İkinci Baskı, (Bahar Yayınları), İstanbul 1973, (1973).

Ebû Yusuf (Çev. Müderriszâde Muhammed Atâullah Efendi);Kitab-ü’l-Haraç, (Sadeleştiren: İsmail Karakaya), Ankara 1982, (1982).

Ebû Zehrâ, Muhammed; Ebû Hanife, (Çev. Osman Keskioğlu),             5. Baskı, (DİB Yayınları), Ankara 2005, (Ebu Hanife).

Ebû Zehrâ, Muhammed; İslâm’da Sosyal Dayanışma, (Çev. E. Ruhi Fığlalı-O. Eskicioğlu), İstanbul 1969, (Sosyal Dayanışma).

Ebû Zehrâ, Muhammed; İslâm’da Siyasî, İtikadî ve Fıkhî Mezhepler Tarihi, (Çev. Hasan Karakaya, Kerim Aytekin, Abdülkadir Şener), (Hisar Yayınevi), İatanbul 1983, (Mezhepler).

Eco, Umberto; Ortaçağ-Barbarlar, Hristiyanlar, Müslümanlar, 3. Baskı, (Alfa-Tarih Yayınları), İstanbul Kasım 2014.

Ekinci, Ekrem Buğra; Osmanlı Hukuku Adalet ve Mülk, (Arı-Sanat Yayınları), İstanbul 2008, (Osmanlı).

Encyclopedia Britannica; 11th ed, Cambridge University Press.

Engelhardt, Edouard Philippe; Tanzimat ve Türkiye, (Çev. Ali Reşad), (Kaknüs Yayınları), İstanbul, Kasım 1999.

Erdoğan, Mehmet; Fıkıh ve Hukuk Terimleri, (Ensar Yayınları),           4. Baskı, İstanbul, Ağustos 2013, (M.Erdoğan).

Erdoğmuş, Belgin; Roma Eşya Hukuku, (Der Yayınları), İstanbul Ekim 2009, (Eşya).

Erdoğmuş, Belgin; Roma Borçlar Hukuku Dersleri, 1. 7. 2012’de Yürürlüğe Giren Yeni Türk Borçlar Kanunu’na Göre Hazırlanmış Yeni Bası (Der Yayınları), İstanbul 2012, (Borçlar).

Erdoğmuş, Belgin; Hukukta Latince Teknik Terimler Özlü Sözler, Derleyen: Belgin Erdoğmuş, (İBÜY), 3. Baskı, İstanbul Mart 2011, (Latince).

Eren, Fikret; 6098 sayılı Türk Borçlar Kanunu’na Göre Hazırlanmış Borçlar Hukuku Genel Hükümler, 16. Bası, (Yetkin Yayınları), Ankara 2014, (Genel).

Eren, Fikret; Borçlar Hukuku Özel Hükümler, (Yetkin Yayınları), Ankara 2014, (Özel).

Esed, Muhammed; Kur’an Mesajı, Meal-Tefsir, (İşaret Yayınları), (Çev. C. Koytak-A. Ertürk), İstanbul 2002.

Erkal, Mehmet; Zekât, Bilgi ve Uygulama, MÜİFV, İstanbul 2008, (Bilgi).

Ertekin, A. Levent; Lütfi Paşa-Tire Lütfi Paşa Vakıfları ve Vakıfnamesi, Ankara (Tire) 2007, (Lütfi Paşa).

Ertekin, A. Levent; Behram Kethüda-Tire Yeni Câmi Vakıfları, Vakfiyesi ve Haziresi Ankara 2010, (Behram Kethüda).

Ertem, Adnan; Osmanlı ve Cumhuriyet Döneminde Sosyal Bütünleşme Açısından Vakıflar, İÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 1997.

Ersoy, Bozkurt; İzmir Hanları, (Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Kültür Merkezi Yayını), Ankara 1991.

Erünsal, İsmail E.; Osmanlı Vakıf Kütüphaneleri-Tarihi Gelişimi ve Organizasyonu, TTK, Ankara 2008.

Fetāvāyi Hindiyye (Ter: Mustafa Efe); Haz: İsmail Karakaya, C. 5, (Akçağ Yayınları), Ankara 1985.

Gedikli, Fethi; Osmanlı Şirket Kültürü XVII-XVII Yüzyıllarda Mudarebe Uygulaması, İstanbul 1998, (Mudarebe).

Gifis, Steven H.; Barron’s Legal Guides, Law Dictionary, 5th ed, USA 2003.

global.britannica.com/topic/Statute-of-Mortmain.7

Gözler, Kemal; İngilizce Karşılıklarıyla Hukukun Temel Kavramları, Umut Akyüz Tarafından Güncelleştirilmiş ve Düzeltilmiş 14. Baskı, (Ekin Basım Yayın Dağıtım), Bursa, Ağustos 2016, (İngilizce).

Fendoğlu, Hasan Tahsin; Türk Hukuk Tarihi, (Filiz Kitabevi), İstanbul 2000.

Feyzullah Efendi (Şeyhülislam); Fetâvâ-yı Feyziye, (Hazırlayan: Süleyman Kaya), (Klasik Yayınları), İstanbul Kasım 2009.

Gözler, Kemal; Hukuka Giriş, 9. Baskı, (Ekin Yayınları), Bursa, Eylül 2012, (Hukuk).

Güler, Mustafa; Osmanlı Devleti’nde Harameyn Vakıfları, (16. Ve 17. Yüzyıllar), 2. Baskı, (Çamlıca Yayınları), İstanbul 2011.

Gürzumar, Fikri; Vakıf Gayrimenkul Mallar ile Örfü Belde Tasarrufları, (Doğuş Matbaası), Ankara 1949.

Güran, Tevfik; Ekonomik ve Malî Yönleriyle Vakıflar, İstanbul Nisan 2006.

Hacı Reşid Paşa; Rûhü’l-Mecelle, İkinci Cild Kitâbü’l-Büyûun Şerhidir, Tercüman-ı Hakikat Matbaası’nda Tab’edilmiştir, Dârü’l-Hilâfetü’l-Aliyye, 1327.

Halebî, İbrahimi; İzahlı Mültekā El Ebhûr Tercümesi, (Çev. Mustafa Uysal), C. 2-4, İstanbul tarihsiz (1. Cildin takdim yazısının tarihi: M–1968).

Halebî, İbrahimi; İzahlı Mültekā El Ebhûr Tercümesi, (Çev. Mustafa Uysal), C. 3, İstanbul (M–1970).

Hamidullah, Muhammed; El-Vesâiku’s-Siyâsiyye, Hz. Peygamber Döneminin Siyasi-İdari Belgeleri, (Çev. Vecdi Akyüz), (Kitabevi Yayınları), İstanbul 1997, (Vesaik).

Hamidullah, Muhammed; İslam’a Giriş, Çev. Cemal Aydın, (TDV Yayınları), İstanbul (İslama Giriş).

Hamidullah, Muhammed; Bütün Eserleri 3-İslam Müesseselerine Giriş, Çev. İhsan Süreyya Sırma, (Beyan Yayınları), İstanbul, Eylül 2007, (Müesseseler).

Hanilçe, Murat; 1812-1813 (16 Numaralı) Tokat Şer’iye Sicili’nin Transkripsiyonlu Metni ve Değerlendirilmesi, Türk Tarih Kurumu, Ankara 2013.

Hâtemî, Hüseyin; Medenî Hukuk Tüzel Kişileri, I, Giriş, Tarihi Gelişim, Eski Vakıflar, İstanbul 1979, (Tüzel Kişiler).

Hâtemî, Hüseyin; Önceki ve Bugünkü Türk Hukukunda Vakıf Kurma Muamelesi, (Fakülteler Matbaası), İstanbul 1969, (Vakıf Kurma).

Hâtemî, Hüseyin; Borçlar Hukuku, Özel Bölüm, İstanbul 1999, (Özel Bölüm).

Hâtemî, Hüseyin; İslam Hukuku Dersleri, Gözden Geçirilmiş 4. Bası, (Sümer Kitabevi), İstanbul Kasım-2012, (İslâm Hukuku).

Hâtemî, Hüseyin-Gökyayla, Emre; Borçlar Hukuku-Genel Bölüm, (Yeni Borçlar Kanunu Göz Önünde Tutulmuştur), İstanbul 2011.

Hennigan, Peter C.; The Birth of a Legal Institution, The Formation of the Waqf in Third-Century A.H. Hanafī Legal Discourse, Studies in Islamic Law and Society, Edited by Ruud Peters and Bernard Weiss, Volume 18, Brill, Leiden-Boston 2004.

Hobson, John M. (Çev. Esra Ermert); Batı Medeniyetinin Doğulu Kökenleri, (YKY), İstanbul 2006.

Holdsworth, Sir William Searle; A History of English Law, C. 2, 3. Ed, rewritten, Mathuen & Cool, Ltd, 36 Essex Street, W. C, London.

https://archieve.org/details/historyofenglish02holduoft

Holmes, Oliver Wendell, Jr; The Common Law, New Jersey 2005.

Imber, Colin (Çev. Murteza Bedir); Şeriattan Kanuna, Ebussuûd ve Osmanlı’da İslâmi Hukuk (Ebussuûd : The Islamic Legal Tradition, Edinburgh University Press 1997), (Tarih Vakfı Yurt Yayınları), İstanbul, Eylül 2004.

İbni Mâce, (Terceme ve Şerheden Haydar Hatipoğlu); Sünen-i İbni Mâce Tercemesi ve Şerhi, C. 9, Kahraman Yayınları, İstanbul 1983.

İbn Kesîr, İbn Dâvûd El-Dımaşkî El-Kureyşî (Çev. Bekir Karlığa-Bedrettin Çetiner); Hadislerle Kur’an-ı Kerîm Tefsîri İbn Kesîr, (Çağrı Yayınları), İstanbul 1983.

İlhan, Cengiz; Günümüz Türkçe’siyle Mecelle (Mecelle-i Ahkâm-ı Adliye) Aslı İle Birlikte Tam Metin, (Yetkin Yayınları), Ankara 2011, (Mecelle).

İmam Gazzâlî; (Çev. Yunus Apaydın), Mustasfâ, İslâm Hukuk Metodolojisi, C. 1, (Klasik Yayınları), İstanbul Aralık 2006.

İmam Mergınânî, Burhanüddin Ebu’l-Hasan Ebû Bekir (Ter. A. Meylânî); Hanefîler İçin İslâm Fıkhı El-Hidâye Tercemesi, (Kahraman Yayınları), İstanbul 2013.

İmam Mâlik, (Mâlik b. Enes) (Çev. A. Öztürk); Muvatta’ Tercümesi, C. 1-2, (Kahraman Yayınları), İstanbul 2013.

İmam Şâfiî, İmam Muhammed b. İdris (Çev. İshak Emin Aktepe); İhtilâf-u Mâlik ve’ş-Şâfiî, Sünnet, Hadis ve Amel Üzerine Tartışmalar, (İz Yayıncılık), İstanbul 2010.

İmam Tahâvî (Notlar Ekleyerek Tercüme Eden: S. Duman); Mukayeseli Hanefî Fıkhı, Tahâvî Muhtasarı, (Beka Yayınları), İstanbul Nisan 2013.

İmamoğlu, M. Altuğ; Azınlık Vakıfları ve Yabancıların Taşınmaz Edinmeleri, (Yazıt Yayıncılık), Ankara 2006.

İşeri, Ahmet; Türk Medenî Kanununa Göre Vakıf, (Tesis), (Sevinç Matbaası), Ankara 1968, (Vakıf).

İzgi, Özkan; Uygurların Siyasî ve Kültürel Tarihi (Hukuk Vesikalarına Göre), (Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları), Ankara, 1987.

Johnston, David; The Roman Law of Trusts, Clarendon Press, Oxford 1988, (Roman Law).

Kafesoğlu, İbrahim; Türk-İslâm Sentezi, (Ötüken Yayınları), İstanbul.

Kalabalık, Halil-Erdem, Murat; Temel Hukuk Bilgisi, Genişletilmiş ve Güncellenmiş 5. Baskı, (Seçkin Yayınları), Ankara, Ekim 2012.

Kandehlevī, M. Yusuf (Çev. Ahmet M. Büyükçınar -A. Ömer Tekin-Ö. Faruk Harman); Hayat-üs Sahabe, Dördüncü Baskı, (Kalem Yayınevi), İstanbul 1980.

Karadeniz Çelebican, Özcan; Roma Eşya Hukuku, Yeni Medenî Kanun’a Uyarlanmış, 4. Basım, (Yetkin Yayınları), Ankara 2008, (Eşya).

Karadeniz Çelebican, Özcan ; Roma Hukuku, Ankara 1974, (Roma).

Karakoç, İrem; Hukuk Tarihinde Vatandaşlık-Yabancılık Statüsü, (Yetkin Yayınları), Ankara 2012, (İ.Karakoç), (Vatandaşlık).

Karaman, Hayreddin ; Mukayeseli İslâm Hukuku, İstanbul 1974, (Mukayeseli).

Karaman, Hayreddin; Anahatlarıyla İslâm Hukuku, 1. 2. 3. Ciltler Bir Arada, (Ensar Neşriyat), 13. Bası, Ekim 2008, (Anahatlarıyla).

Karaman Hayreddin-Çağrıcı Mustafa-Dönmez İbrahim Kâfi-Gümüş Sadrettin; Kur’an Yolu Türkçe Meal ve Tefsir, C. 1-5, (DİB Yayınları), Ankara 2006.

Karînâbâdizâde, Ömer Hilmi -Sungurbey, İsmet; Eski Vakıfların Temel Kitabı, İstanbul 1978.

Karlığa, Bekir; İslâm Düşüncesinin Batı Düşüncesine Etkileri, (Litera Yayıcılık), İstanbul 2004.

Kaşıkçı, Osman; İslâm-Osmanlı Hukuku, (Ufuk Yayınları), İstanbul Eylül 2015.

Kaya, Süleyman; Osmanlı Hukukunda İcâreteyn, (Klasik Yayınları), İstanbul 2014.

Kazıcı, Ziya; İslâm Medeniyeti ve Müesseseleri Tarihi, 6. Baskı, (MÜİF Vakfı Yayınları), İstanbul 2006, (İslâm).

Kazıcı, Ziya; İslâmi ve Sosyal Açıdan Vakıflar, (Marifet Yayınları), İstanbul 1985, (İslâmi ve Sosyal).

Kazıcı, Ziya; Osmanlıda Vakıf Medeniyeti (Kayıhan Yayınları), İstanbul Şubat 2014, (Vakıf Medeniyeti).

Kearney, Hugh; Britanya Adaları Tarihi, Dört Ulusun Tarihi: İngiltere, İskoçya, İrlanda ve Galler, (Çev. Ö.U.Hoşafçı), (İnkılap Yayınları), İstanbul 2015.

Keklik, Nihat; Türklerde Ahlâk ve Dünya Görüşü, İstanbul, (Ötüken Yayınları), 2001.

Kelebek, Mustafa; İslâm Borçlar Hukuku ve Ebû Yusuf’un Öncelikleri, (Ensar Yayınları), İstanbul 2014.

Kenanoğlu, Macit; Osmanlı Millet Sistemi-Mit ve Gerçek, 2. Baskı, (Klâsik Yayınları), İstanbul Aralık 2007.

Keskin, Mehmet; Şâfiî Fıkhı (Hanefî Mezhebi ile Mukayeseli), C. 2, (DİB Yayınları), Ankara 2015.

Keskin, Mehmet-Yiğit, Yaşar-Karagöz, İsmail; Zekât İlmihali, (DİB Yayınları), Ankara 2011.

Koca, Ferhat; İslâm Hukuk Metodolojisinde Tahsis (Daraltıcı Yorum), (İSAM Yayınları), İstanbul 1996.

Koçhisarlıoğlu, Cengiz-Söğütlü Erişgin, Özlem; Roma Özel Hukuku Uygulamalı Çalışmaları, Genişletilmiş ve Gözden Geçirilmiş 2. Bası, (Seçkin Yayınları), Ankara, Ağustos 2016.

Koçi Bey, Mustafa (Çev. Yılmaz Kurt); Koçi Bey Risâlesi (Günümüz Türkçesi ile) (Çeviriyazı) (Eski Harfli Metin), Gözden Geçirilmiş 3. Baskı, (Akçağ Yayınları), Ankara 2011.

Koschaker, Paul-Ayiter, Kudret; Modern Hususi Hukuka Giriş Olarak, Roma Hususi Hukukunun Ana Hatları, Ankara 1975.

Kozak, İ. Erol; Bir Sosyal Siyaset Müessesesi Olarak Vakıf, İstanbul 1985.

Köprülü, Bülent; Evvelki Hukukumuzda Vakıf Nev’iyyetleri ve İcârteynli Vakıflar, İÜHF Mecmuasının 1951 yılı 3–4 ve 1952 yılı 1–2. Sayılarından Ayrı Bası, İstanbul 1952, (B.Köprülü), (İcareteyn).

Köprülü, Bülent; Toprak Hukuku Dersleri, İstanbul 1958, (B.Köprülü), (Toprak Hukuku).

Köprülü, Fuad; İslâm ve Türk Hukuk Tarihi Araştırmaları ve Vakıf Müessesesi, (Akçağ Yay), 2. Baskı, Ankara 2005, (F.Köprülü), (Vakıf Müessesesi).

Köprülü, Fuad; Vakıfların Hukukî Mahiyeti Fuad Köprülü (Haz. Yahya Kemel Taştan) Vakıflar Dergisinden Seçmeler II, (VGM Yayınları), Ankara 2013, (F.Köprülü), (Fuad Köprülü).

Kurt, İsmail; Para Vakıfları, İslâmi İlimler Araştırma Vakfı (İSAV), 2. Baskı, (Ensar Neşriyat) İstanbul, 2015 (Para).

Küçük, Eşref; Roma Hukukunda Augustus Zamanına Kadar Derneklerin Hukukî Durumu, (Yetkin Yay), Ankara 2006.

Küçükgüngör, Erkan; Roma Hukuku’nda Vasiyetname (Testamentum), (Yetkin yay), Ankara 2007.

Kürkçüoğlu, Kemal E; Süleymaniye Vakfiyesi, (VUM Yayınları), Ankara 1962.

Leeuwen, Richard Van (Çev. H.E. Aksoy); Bir Osmanlı Şehri-Şam, Vakıflar ve Şehir, (Küre Yayınları), İstanbul Temmuz-2012.

Maitland, Frederick William; Domesday Book and Beyond, Three Essays in the Early History of England, Cambridge University of Press, 1921 (Internet archieve-University of California). catalog.hothitrust.org/record/007665364, (Essays).

Maitland, Frederick William; Equity Also the Forms of Action at Common Law, CUP Archive 1913, (Equity). https://books.google.com.tr/books?id, (Equity).

Makdisi, George (Çev. H.Tuncay Başoğlu); İslâm’ın Klasik Çağında Din, Hukuk, Eğitim, (Klasik Yayınları), Eylül 2007, (Eğitim).

Makdisi, George (Çev. H.Tuncay Başoğlu); İslâm’ın Klasik Çağında ve Hristiyan Batı’da Beşeri Bilimler, (Klasik Yayınları), Mart 2009, (Beşeri Bilimler).

Mardin, Ebû’lûlâ; Ahkâm-ı Evkaf, İstanbul H. 1340 (1924), (Ahkamü’l-Evkaf).

Mardin, Ebû’lûlâ; Medeni Hukuk Cephesinden Ahmet Cevdet Paşa, (DİA Yayınları), Ankara 1996, (Ahmet Cevdet Paşa ).

Mardin, Ebû’lûlâ; Toprak Hukuku Dersleri, İstanbul 1947, (Toprak Hukuku).

Mâverdî, Ebû’l Hasan ; (Çev. A. Şafak), El- El-Ahkamu’s-Sultaniyye İslâm’da Hilafet ve Devlet Hukuku, İstanbul 1976.

El-Mavsılī, Mecdü’d-din (Çeviren ve Maddeleştiren: C. Yeniçeri), İmam-ı Âzam’ın İçtihat ve Görüşleri, El İhtiyār, Metn-i El Muhtar lil-Fetvā Tercümesi, İstanbul 1973.

Memiş, Ekrem; Eskiçağ Medeniyetleri Tarihi, Gözden Geçirilmiş            3. Baskı, (Ekin Yayınları), Bursa, Ağustos 2012.

Mergınânî, İmam Burhânüddîn Ebu’l-Hasan Ebû Bekr; (Tercüme: A. Meylânî), Hanefîler İçin İslâm Fıkhı, El-Hidâye Tercemesi, (Karaman Yayınları), İstanbul 2013.

Mustafa Nuri Paşa; (Yayına Hazırlayan: Yımaz Kurt), Netâyicü’l-Vukuat, C. 1-4, (İstanbul 1327) İndeksli Tıpkıbasım, (TTK Yayınları), Ankara 2014.

El-Müslim (Sahih) (Çev. Ahmed Davudoğlu); Sahih-i Müslim Tercemesi ve Şerhi, C. 5, , (Sönmez Yayınları), İstanbul 1979.

Nāsır, Jamal Jamil; The Islamic Law of Personal Status, Second Ed. Graham&Tortman, Norwell MA 02061, USA 1990.      

Oğuzman, M. Kemal-Seliçi, Özer- Oktay, Saibe; Kişiler Hukuku (Gerçek ve Tüzel Kişiler), Yeniden Gözden Geçirilmiş ve Genişletilmiş 7. Baskı, (Filiz Kitabevi), İstanbul 2002.

Oğuzman, M. Kemal-Barlas, Nami; Medenî Hukuk, Giriş-Kaynaklar-Temel Kavramlar, 17. Bası, (Vedat Kitapçılık), İstanbul 2011.

Onar, Sıddık Sami; İdare Hukukunun Umûmî Esasları, (Marifet Basımevi), İstanbul 1952, (Umumi).

Onar, Sıddık Sami; İdare Hukukunun Umumi Esasları, İstanbul 1966, (İdare).

Ögel, Bahaeddin; İslâmiyetten Önce Türk Kültür Tarihi Orta Asya Kaynak ve Buluntularına Göre, 2. Baskı, Ankara, (TTK Basımevi), 1984.

Öğüz, Tufan; Türk Hukukunda Vakıf Tüzel Kişiliğinin Hukukî Esasları, (Beşir Kitabevi), İstanbul Nisan 2007.

Ömer Hilmi Efendi (Karînâbâdizâde); İthâfü’l-Ahlâf fî-Ahkâmi’l-Evkaf, İstanbul (Matbaa-i Âmire) 1307.

Özek, Ali-Karaman, Hayreddin-Aydın, M. Akif-Erkal, Mehmet; İbadet ve Müessese Olarak Zekât, (İİAV. Yayınları), İstanbul 1984.

Özcan, Görgün; Osmanlı Şehirciliği ve Vakıflar, (Yeditepe Yayınevi), İstanbul, Şubat 2017, (G.Özcan).

Özcan, Tahsin; Osmanlı Para Vakıfları, Kanunî Dönemi Üsküdar Örneği, (Türk Tarih Kurumu Yayınları), Ankara 2003, (T.Özcan).

Özekes, Muhammet; Sorular/Şemalar Örneklerle Temel Hukuk Bilgisi, (Yetkin Yayınları), 4. Bası, Ankara 2013.

Özel, Ahmet; İslâm Hukuku’nda Milletlerarası Münasebetler ve Ülke Kavramı, İstanbul 1982.

Özsunay, Ergun; Medenî Hukukumuzda Tüzel Kişiler, İstanbul 1974.

Özkaya, Eraslan; Eski Vakıf Hukuku, (Seçkin Yayıncılık), Ankara 2012.

Öztürk, Nazif; Elmalılı Hamdi Yazır Gözüyle Vakıflar (Ahkâmü’l Evkaf) (Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları), Ankara 1995, (Elmalılı).

Öztürk, Nazif; Eski Vakıflar, Günümüze Ulaşan Uygulamaları Sorunları ve Çözümleri Semineri, 7-8 Aralık 1999, Ed. Suat Ballar, (Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi), İstanbul 2001, (s. 95-109), (Eski Vakıflar).

Öztürk, Nazif ;Menşe’i ve Tarihi Gelişimi Açısından Vakıflar, (VGM. Yay), Ankara 1983, (Menşe’i).

Öztürk, Nazif ; Türk Yenileşme Tarihi Çerçevesinde Vakıf Müessesesi, Ankara 1995, (Yenileşme Tarihi).

Öztürk, Nazif ; Azınlık Vakıfları, (Altınküre Yayınları), Ankara 2003, (Azınlık).

Özyetgin, A. Melek; İslam Öncesi Uygurlarda Toprak Hukuku, (Ötüken Yayınları), İstanbul Nisan 2014.

Pâkalın, M. Zeki; Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü,            C. 3, İstanbul 1971.

A Panorama of the World’s Legal Systems, XII, Germanic Legal System.

Pearl, David-Menskı, Werner; Muslim Family Law, Third Ed., Sweet and Maxwell, Londra 1998.

Pekcanıtez, Hakan-Atalay, Oğuz-Özekes, Muhammet; İcra ve İflas Hukuku, (Anadolu Üniversitesi Yayını), 3. Baskı, Eskişehir, Temmuz 2011.

Pekcanıtez, Hakan-Atalay, Oğuz-Sungurtekin Özkan, Meral Özekes, Muhammet; İcra ve İflas Hukuku, (Yetkin Yayınları, 10. Bası, Ankara 2012.

Polat, Fatma Şeyda; Türk Medeni Kanununa Göre Kurulan Yeni Vakıfların Kuruluş ve İşleyişi, AÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü, Özel Hukuk (Medenî Hukuk) Anabilim Dalı, Ankara 2015, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi).

Rado, Türkan; Roma Hukuku Dersleri-Borçlar Hukuku, (Filiz Kitabevi), İstanbul 2016.

Roebuck; The Background of the Common Law, Second Edition, Oxford University Press, 1990.

Sâğircî, Esad Muhammed Sâid es-(Tercüme Heyeti: H. Aldemir-           S. Kocabaş-S. Duman); Delilleriyle Hanefî Fıkhı (el-Fıkhü’l-Hanefiyyu ve Edilletuhû, (Karınca Polen Yayınları), İstanbul 2010.

Sak, İzzet; Şer’iye Sicillerinde Bulunan Konya Vakfiyeleri (1650-1800), (Köymen Yayınları), Konya 2005.

Sava Paşa; İslâm Hukuku Nazariyatı Hakkında Bir Etüd, (1892 tarihli Fransızca aslından Türkçeye Çeviren: Baha Arıkan), (Diyanet İşleri Reisliği Yayınları), Yeni Matbaa, Ankara 1955.

Saymen, Ferit; Medeni Hukukumuzda Hükmi Şahıslar, (Cemiyet- Vakıf- Tesis), (Üniversite Kitabevi), İstanbul 1944.

Schacht, Joseph; İslâm Hukukuna Giriş, (An Introduction to İslâmic Law), (Çev. Mehmet Dağ-Abdülkadir Şener), (AÜİF Yayınları), Ankara 1977, (Introduction).

Schacht, Joseph; The Origins of Muhammadan Jurisprudance, Oxford At the Clarendon Press, 1979, (Origins).

Serahsî, Ebû Bekr Muhammed b. Ebî Sehl Ahmed (Şemsü’l-Eimme); El-Mebsût, (Derleyen: Mustafa Cevat Akşit), 3. Baskı, (Gümüşev Yayınevi), İstanbul 2016.

Seviğ, Vasfi Raşit; Roma Hususi Hukukunun Esasları, Ankara 1937.

Seyrun, Abdülaziz ; Buhari ve Müslim’in İttifak Ettikleri Hadisler (Müttefekun Aleyh Hadisler), (Tercüme, Tahric, Açıklama: H. Akın), İstanbul, (Çelik Yayınları), 2015, s. 219.

Sungurbey, İsmet; Eski Vakıfların Yeni Sorunları, (Maltepe Üniversitesi Yayınları), İstanbul 2001, (Sorunlar).

Sungurbey, İsmet; Medeni Hukuk Eleştirileri, C. 2, İstanbul 1970, (Eleştiriler).

Sungurbey, İsmet; Ebü’l-ûlâ Mardin, 2. Baskı, İstanbul Mart 2011, (Mardin).

Şeker, Mehmet; İslâm’da Sosyal Dayanışma Müesseseleri, (Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları), İstanbul 1991.

Şen, Murat; Eski Hukukumuzda Gerçek Kişilerin Hak ve Fiil Ehliyeti (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Konya 1998.

Şimşek, Muhittin; TKY ve Tarihteki Bir Uygulaması Ahilik, (Hayat Yayınları), İstanbul Ekim 2002, (M.Şimşek).

Tahiroğlu, Bülent; Roma Hukukunda Mülkiyet Hakkının Sınırları,               3. Basım, (Der Yayınları), İstanbul 2001, (Mülkiyet).

Tahiroğlu, Bülent-Erdoğmuş, Belgin; Roma Hukuku Dersleri, Tarihi Giriş, Hukuk Tarihi, Genel Kavramlar, Usul Hukuku, (Der Yayınları), İstanbul 2009.

T. C. Adalet Bakanlığı; Tutanaklarla Türk Medenî Kanunu, Türk Medenî Kanununun Yürürlüğü ve Uygulama Şekli Hakkında Kanun, Ankara 2002.

Togan, A. Zeki Velidî; Umumî Türk Tarihi’ne Giriş, C. 1, En Eski Devirlerden 16. Asra Kadar, 3. Baskı, (Enderun Kitabevi), İstanbul 1981.

Turan, Osman; Türk Cihân Hâkimiyeti Mefkûresi Tarihi, C. 1-2, (Nakışlar Yayınevi), 5. Baskı, İstanbul 1982, (Mefkure).

Turan, Osman; Türkiye Selçukluları Hakkında Resmî Vesikalar, Ankara 1988, (Selçuklular).

Türk Hukuk Lügatı; 3. Bası, (Başbakanlık Basımevi), Ankara 1991.

Türk Vakıf Hizmetlerinde Kalite ve Verimlilik Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları, Ankara 1998.

Türk Kütüphaneciliğine Hizmet Edenler-8, Mehmed Celâleddin Saygın, Türk Kütüphaneciliği Dergisi, C. 2, S. 2, 1952.

Uluç, Yusuf; Açıklamalı-İçtihatlı, Vakıflar Hukuku ve Mevzuatı, Genişletilmiş 2. Baskı, (Yetkin Yayınları), Ankara, Ekim 2014.

Umur, Ziya; Roma Hukuku Lügatı, İstanbul 1983, (Lügat).

Umur, Ziya; Roma Hukuku Ders Notları, (Beta Yayınları), İstanbul 1999 (Notlar).

Üçok Coşkun

Mumcu Ahmet

Bozkurt Gülnihal; Türk Hukuk Tarihi, Tamamen Yenilenmiş ve Tekrar Gözden Geçirilmiş 19. Baskı, (Turhan Kitabevi), Ankara 2017.

Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi: Zâhide binti es-Seyyid Üveys Efendi, (1235-1840).

Watson, Alan; Society and Legal Change, (2nd ed), Philadelphia DA, USA, Temle University Press, August 2001, ‘Legal Schaffolding’ Bölümü. 

Yavuz, Cevdet; Türk Borçlar Hukuku Özel Hükümler, Yenilenmiş 6. Baskı, (Beta yayınları), İstanbul 2002.

Yazır, Elmalılı Muhammed Hamdi; İrşâdü’l Ahlâf fî Ahkâmi’l Evkâf, İstanbul 1330, (Ahkam) (Bu kitaba, Nazif Öztürk’ün “Elmalılı M.Hamdi Yazır Gözüyle Vakıflar” adlı eserinin sonuna eklemiş olduğu asıl metin kısmından ulaşılmıştır).

Yazır, Elmalılı Muhammed Hamdi; Hak Dini Kur’an Dili, İstanbul 2013, (Hak Dini).

Yediyıldız, Bahaeddin; XVIII. Yüzyılda Türkiye’de Vakıf Müessesesi, Bir Sosyal Tarih İncelemesi, TTK, Ankara 2003, (Vakıf Müessesesi).

Yenişehirli Abdullah Efendi (Şeyhülislâm); Behcetü’l-Fetâvâ, (Hazırlayanlar: Süleyman Kaya-Betül Algın-Zeynep Trabzonlu-Asuman Erkan), (Klasik Yayınları), İstanbul, Haziran 2012.

Yıldırım, A. İhsan; Necip Paşa Kütüphanesi Yazma Eserler Kataloğu, I, Tire 2003, (A.İ.Yıldırım).

Yılmaz, Mustafa; Eski Vakıfların ve Taşınmazlarının Günümüzdeki Hukukî Rejimi, (Bilge Yayınları), Ankara 2013, (M.Yılmaz).

Yiğit, Yaşar-Keskin, Mehmet

Karagöz, İsmail; Zekât İlmihali, 2. Baskı, Ankara 2013 (DİB Yayınları),

Zeydan, Abdülkerim (Çev. A. Şafak); İslâm Hukukuna Giriş, (Kayıhan Yayınları), İstanbul 2008.

Zıyâeddin, Türkzâde Hâfız Mehmed; Mecelle-i Ahkâm-ı Adliyye Şerhi, Dersaâdet 1312, (Mecelle).

Zıyâeddin, Türkzâde Hâfız Mehmed; Osmanlı Hukuk Sözlüğü, Mükemmel Istılâhât-ı Kavânin Yâhut Mâlûmât-ı Kanûniye Hülâsası, (Haz. Fethi Gedikli-İ.Enes Onat), (On İki Levha Yayınları), İstanbul, Aralık 2017, (Sözlük).

Zuhaylî, Vehbe; İslâm Fıkhı Ansiklopedisi, (Ter. Ahmet Efe-Beşir Eryarsoy), C. 5 ve C. 10, İstanbul 1994.

MAKALELER

Akgündüz, Ahmed; “Eski ve Yeni Hukukumuzda Devletin Kurduğu Vakıflar”, http://acikerisim.fsm.edu.tr:8080/xmlui/bitst­ream/ handle/11352/706/Akg , (Devletin Kurduğu Vakıflar).

Akgündüz, Ahmed; ”Osmanlı Hukukunda Vakıf Malları ve Kitap Vakfı”, Osmanlı Araştırmaları Vakfı, www.osmanli.org.tr 20.7. 2009, (Kitap).

Akgündüz, Ahmed; “İstibdal”,DİA, C. 23, İstanbul 2001, (İstibdal).

Akman, Mehmet; “İslâm-Osmanlı Hukukunda Âriyet Sözleşmesi”, AÜHFD, C. 7, S. 3-4, Aralık 2003, s. 27-56.

Algül, Hüseyin; “Fedek”, DİA, C. 12, İstanbul 1995.

Alkan, Mustafa; “Azınlık Vakıfları (Tarihî Arkaplanı, Hukukî Yapısı Ve İç Analizi), Akademik Bakış, C. 2, S. 4, Yaz-2009.

Altaş, Hüseyin; “Türkiye’de 1926–1967 Dönemi Arasında Vakıf Sistemi”, Cumhuriyetin 80. Yılında Uluslararası Vakıf Sempozyumu Kitabı, T. C. Başbakanlık Vakıflar Genel Müdürlüğü (15–17 Aralık 2003), Ankara 2004.

Altundağ, Şinasi; “Osmanlılarda Kadıların Selahiyet ve Vazifeleri Hakkında“, VI. Türk Tarih Kongresi, Ankara 20-26 Ekim 1961, Kongreye Sunulan Bildiriler, TTK Basımevi, Ankara 1967.

Armağan, Mustafa; “Osmanlı: Bir Vakıf Medeniyeti”, Sivil Toplum Dergisi, Yıl: 4, S. 15, Temmuz/Eylül, 2006.

Apaydın, H. Yunus; “İrade Beyanı” DİA, C. 22, İstanbul 2000, (İrade).

Apaydın, H. Yunus; “Lüzum”, DİA, C. 27, Ankara 2003, (Lüzum).

Apaydın, H. Yunus ; “Muhayyerlik”, DİA, C. 31, İstanbul, 2006, (Muhayyerlik).

Apaydın, H. Yunus ; “Velayet”, DİA, C. 43, İstanbul, 2013, (Velayet).

Arsebük, Ahmet Esat; “Hususi Akit Tipleri Etrafında İncelemeler-Ariyet”, dergiler.ankara.edu.tr/2156.pdf, (Akit Tipleri).

Atar,   Fahrettin; “İflâs”, DİA, C. 21, İstanbul 2000.

Ataseven, Gülsen, Erdoğ, Ayşegül; “Vakıf ve Kadın”, Tebliğler, İstanbul 1999.

Ayanoğlu, Fazıl; “Vakıf Yapan Türk Kadınları”, İÜHFM, C. 29, S. 1–2, İstanbul 1963.

Aybakan, Bilal; “Şafii Mezhebi” DİA, C. 38, İstanbul 2010, (Şafi).

Aybakan, Bilal; “Teberru”, DİA, C. 40, İstanbul 2011, (Teberru).

Aydın, Mehmet; “Kilise”, DİA, C. 26, Ankara, 2002, (M.Aydın).

Aydın, Mehmet Akif; “Vakıfların Yeniden Yapılandırılması”, Cumhuriyetin 80. Yılında Uluslararası Vakıf Sempozyumu Kitabı, T. C. Başbakanlık vakıflar Genel Müdürlüğü (15–17 Aralık 2003), Ankara 2004, (Vakıf).

Aydın, Mehmet Akif; “İslâm Hukukunda Tek Taraflı Hukukî İşlem”, İslâm ve Osmanlı Hukuku Araştırmaları, İstanbul 1996, (Tek Taraflı).

Aydın, Mehmet Akif; “Deyn”, DİA, C. 9, İstanbul 1994, (Deyn).

Aydın, Vahdettin; ”Türk Yönetim Tarihi Açısından Vakıf Sistemi ve Eğitim Yönetimine Katkısı”, SDÜİİBF, Y. 2003, C. 8, S. 1,          s. 313–338, (V. Aydın).

Aydoğdu, Murat; “Cemaatlere (Azınlıklara) Ait Vakıfların Taşınmaz Mal Edinmeleri Sorunundaki Son Durum”, Erciyes ÜHFD,               C. 3, S. 1, Y. 2008, Kayseri 2008.

Ayengin, Tevhid; “Rükün”, DİA, C. 35, İstanbul 2008.

Aytaş, Gülseren S.; ”Vakıflar Kanunu Bir Ayrıcalık Belgesidir”, İstanbul Barosu Dergisi, C. 82, S. 2008/2, s. 780–789.

Bakar, Diran; Eski Vakıflar, Günümüze Ulaşan Uygulamaları Sorunları ve Çözümleri Semineri, 7-8 Aralık 1999, Ed. Suat Ballar, (Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi), İstanbul 2001, (s. 6-18).

Bardakoğlu, Ali; “Bağışlama”, DİA, C. 17, İstanbul 1998, (Bağışlama).

Bardakoğlu, Ali; “Ehliyet”, DİA, C. 10, İstanbul 1994, (Ehliyet).

Bardakoğlu, Ali; “Hanefi Mezhebi”, DİA, C. 16, İstanbul 1997, (Hanefi).

Bardakoğlu, Ali; “İcare”, DİA, C. 21, İstanbul 2000, (İcare).

Barkan, Ömer Lütfi; “Rumeli’nde Kulluklar ve Ortakçı Kullar” İÜHFM, 1939, (Ortakçı Kullar).

Barkan, Ömer Lütfi; “İslâm-Türk Mülkiyet Hukuku Tatbikatının Osmanlı İmparatorluğu’nda Aldığı Şekiller”, I, Şer’î Miras Hukuku ve Evlâtlık Vakıflar, www.iudergi.com/tr (C. 6, S. I (1940), (Evlatlık Vakıflar).

Ömer Lütfü Barkan; “XV-XVI’ncı Asırlarda Osmanlı İmparatorluğunda Toprak İşçiliğinin Organizasyon Şekilleri”, İktisat Fakültesi Mecmuası, C. 1, S. 1-2, 4, İstanbul 1939-1940, (Organizasyon).

Ömer Lütfü Barkan, “Osmanlı İmparatorluğu’nda İskân ve Kolonizasyon Metodu Olarak Vakıflar ve Temlikler I, İskân Devirlerinin Kolonizatör Türk Dervişleri ve Zaviyeler”, VD, S. II, İstanbul 1974, (Kolonizatör).

Başpınar, Veysel; “Vakıf Taşınmazların Zamanaşımıyla İktisabı ve Hakkı Karar ile İlişkisi”, Vakıf Medeniyeti Sempozyumu Kitabı (12-13 Mayıs 2003), (T.C. Başbakanlık Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları), Ankara 2003, (s. 89-97).

Bayrakdar, Mehmet; ”İslâm İnanç ve İbadetlerinin Kişiyi Ekonomik Yapmadaki Rolü”, Tartışmalı İlmî Toplantılar Dizisi, İktisadî Kalkınma ve İslâm, (İSAV Yayınları), İstanbul 1987.

Bayram, Sadi; “Sultan Reşad Devrinde Evkaf Bankası Kurulma Çalışmaları”, http://acikerisim.fsm.edu.tr:8080/xmlui/bitstream/handle/11352/778/Bayram.pdf

Bedir, Murteza; “Bukharan Hanefism and the Mashayikh: An Analysis Through the Law of Waqf as Expounded by Burhan al-Shari’a al-Bukhari (d. 616/1219)”, Journal of Semitic Studies Supplement 23, Studies in Islamic Law A Festschrift for Colin Imber, Edited by Andreas Christmann and Robert Gleave, Published by Oxford University Press on Behalf of the University of Manchester 2007, (Buharalı)

Belgesay, Mustafa Reşit; “Mecelle’nin Külli Kaideleri ve Yeni Hukuk”, İÜHFM, C. 12, S. 2-3, s. 561-608, İstanbul 1946, (Mecelle).

Berki, Ali Himmet; “Hukukî ve İçtimaî Bakımdan Vakıf”, Vakıflar Dergisi, C. 5, Tıpkıbasım, (VUM. Neşriyatı), Ankara 1962, s. 9-13, (Hukukî ve İçtimaî).

Berki, Ali Himmet; “Vakıfların Tarihi, Mahiyeti, İnkişafı ve Tekâmülü, Cemiyet ve Fertlere Sağladığı Faideler”, Vakıflar Dergisi,         C. 6, Tıpkıbasım, (VUM. Neşriyatı), Ankara 1965, s. 9-13, (Faideler).

Berki, Ali Himmet; “Vakıf Kuran İlk Osmanlı Padişahı”, Vakıflar Dergisi, C. 5, Tıpkıbasım, (VUM. Neşriyatı), Ankara 1962, s. 127-130, (İlk).

Berki, Ali Himmet; “Vakıfların Hukuk ve Tarih Bakımından Kıymeti”, Vakıflar Dergisi, C. 6, Tıpkıbasım, (VUM. Neşriyatı), Ankara 2006, s. 5-7, (Hukuk ve Tarih).

Berki, Ali Himmet; “Vakıflar ve Vakıfların Maruz Kaldığı Tecavüz ve İhmaller”, Vakıflar Dergisi, C. 8, Tıpkıbasım, (VUM. Neşriyatı), Ankara 2006, s. 335-340, (Zağanus).

Berki, Ali Himmet; “İslam’da Vakıf, Sahih ve Gayrisahih Nevileri II”, http://dergiler.ankara.edu.tr/37/1963 , (İslamda Vakıf).

Berki, Şakir; “İmparatorluk ve Cumhuriyet Vakıf Hukukunda Vakıf Şartları”, Vakıflar Dergisi, s. C. 10, Tıpkıbasım, (VUM. Neşriyatı), Ankara 2006, s. 71-78, (Vakıf Şartları).

Berki, Şakir; “Vakfın Mahiyeti”, Vakıflar Dergisi, S. 8, Tıpkı Basım, Ankara 2006, s. 1-7, (Mahiyet).

Berki, Şakir; “Vakıflar”, http://auhfd.ankara.edu.tr/dergiler/auhfd-arsiv/, s. 133-164, (Vakıflar).

Berki, Şakir; “Vakfın Lüzumu, Faydaları ve Vakıfları Teşvik”, Vakıflar Dergisi, C. 5, Tıpkıbasım, (VUM. Neşriyatı), Ankara 1962, s. 19-21, (Lüzum).

Berki, Şakir; “Türkiye’de İmparatorluk Devrinde Vakıf Çeşitleri”, Vakıflar Dergisi, s. C. 9, Tıpkıbasım, (VUM. Neşriyatı), Ankara 2006, s. 1-12, (Türkiyede).

Berki, Şakir; “Kur’an’da Miras Hukuku”, AÜHFD, C. 38, S. 1-4, Ankara 1981, s. 107-132, (Miras).

Beşer, Faruk; “Zekâtın Masarifi ve Sosyal Güvenlik”, Bir Sosyal Güvenlik Kurumu Olarak Kur’an ve Sünnette Zekât, Ed. Bedrettin Çetiner, (İSAM Yayınları/Ensar Neşriyat), İstanbul 2008, (Masarifi).

Bozkurt, Gülnihal; “Osmanlı Hukukunda Köleliğin Sona Ermesi ile İlgili Düzenlemeler ve Tanzimat Fermanı’nın İlanından Sonra Kölelik Müessesesi”, http://webftp.gaziedu.tr/hukuk/dergi/ 9_9.pdf , (Kölelik).

Caferoğlu, Ahmet; “Türk Teamül Hukukuna Göre ‘İçtimaî Muavenet” Müessesesi”, Vakıflar Umum Müdürlüğü, Vakıflar Dergisi, S. 2, (Muavenet).

Caferoğlu, Ahmet; “Uygurlarda Hukuk ve Maliye Istilahları”, Türkiyat Mecmuası, C. 4, İstanbul, 1-43, (Istilahlar).

Canbulat, Mehmet; “Hediye”, Dinî Kavramlar Sözlüğü, Ankara 2010.

Cattan, Henry; “The Law of Waqf, Origins and Development of Islamic Law”, Law in the Middle East, Vol.1, Majid Khadduri ve Herbert J. Liebesny (eds), Washington D.C: The Middle East Institute.

Cin, Halil; ”Osmanlı Toprak Hukukunda Mîrî Arazinin Hukukî Rejimi ve Bu Arazinin TMK. Karşısındaki Durumu”, www.Auhf. ankara.edu.tr/…/AUHF-1965-1966-22-23-01-04-Cin.pdf, (Mirî).

Cin, Halil; “Osmanlı Devletinde Vakıf Hukuku”, Cumhuriyetin 80. Yılında Uluslararası Vakıf Sempozyumu Kitabı, T. C. Başbakanlık Vakıflar Genel Müdürlüğü (15–17 Aralık 2003), Ankara 2004, (Vakıf Hukuku).

Cin, Halil ; ”Arazi”, DİA, C. 3, İstanbul 1991, (Arazi).

Cin, Turgay; ”Türkiye ile Yunanistan’daki Azınlık Vakıflarının Hukukî Düzenlemelerinin Karşılaştırılması”, DEÜHFD, C. 9, Özel Sayı, 2007, s. 1111-1143, (Karşılaştırma).

Cin, Turgay; ”Yunanistan’daki Azınlıklar ve Bunların Hukukî Durumları”, DEÜHFD, C. 16, Prof. Dr. Hakan Pekcanıtez’e Armağan, C. 16, Özel Sayı, 2014, (Basım Yılı: 2015), s. 4045-4116, (Azınlıklar).

Cin, Turgay; ”3647 sayılı ve 2008 (3647/2008) Tarihli Yunanistan Vakıflar Yasası ve Uygulamaları”, Balkanlarda Osmanlı Vakıfları ve Eserleri Uluslararası Sempozyumu, http://acikerisim.fsm. edu.tr:8080/xmlui/bitstream/handle/11352/1529/Cin.pdf,        s. 239-243. (Yunanistan Vakıflar Yasası).

Cunbur, Müjgân; ”Türk Kadınlarının Kurdukları Vakıf Kütüphaneler”, Türk Kadını, Yıl: 1 S: 3–4, s. 10–11.

Çağatay, Neşet; “Osmanlı İmparatorluğu’nda Riba-Faiz Konusu ve Para Vakıfları ve Bankacılık”, Vakıflar Dergisi, s. C. 9, Tıpkıbasım, (VUM. Neşriyatı), Ankara 2006, s. 39-56.

Çobanoğlu, Ahmet Vefa; “Külliye”, DİA, C. 26, Ankara 2002.

Demir, Şehmus; Zekât’ın Kur’an-ı Kerim’de Kavramsal Çerçevesi”, Bir Sosyal Güvenlik Kurumu Olarak Kur’an ve Sünnet’te Zekât Tartışmalı İlmi Toplantılar Dizisi, (İSAV Yayınları/Ensar Neşriyat), İstanbul 2008, (Ş.Demir).

Demirbaş, Harun; “Vakıf Kültür Varlıklarının Mazbut Vakfına İadesi” (Vakıflar Kanunu m. 30’un Uygulanma Şartları), BAÜHFD, Y: 2014, C: 9, S. 119-120, s. 117-131.

Doğan Murat-Narbay Şafak; “İktisadi Amaçla Vakıf Kurulamaması Prensibi ve Vakfın İktisadi İşletme İşletmesi”, AÜEHFD, C. 4, S. 1–2 (2000), s. 437–461.

Döndüren, Hamdi; “Osmanlı Tarihine Bazı Faizsiz Kredi Uygulamaları ve Modern Dünyada Faizsiz Bankacılık Tecrübesi”, UÜİFD, C. 17, S. 1, Bursa 2008, (Faizsiz Kredi).

Döndüren, Hamdi; “Vakıf Akar”, www.ihya.org, (Vakıf Akar).

Döndüren, Hamdi; “Âkıl”, DİA, C. 2, s. 247, İstanbul 1989, (Âkıl).

Dönmez, İbrahim Kâfi; “Tasarruf”, DİA, C. 40, s. 119, Ankara 2011.

Duman, Ali; “Sadaka”, DİA, C. 35, s. 383-384, İstanbul 2008.

Ekinci, Ekrem Buğra; “Banka Kredilerine Osmanlı Muamelesi”, http://www.ekrembugraekinci.com/makale.asp?id=132), (Banka Kredileri).

Em, Ali; “Yeni Medenî Kanuna Göre Yapılan Vakıflarla İlgili Mevzuat”, Cumhuriyetin 80. Yılında Uluslararası Vakıf Sempozyumu Kitabı, T. C. Başbakanlık Vakıflar Genel Müdürlüğü (15–17 Aralık 2003), Ankara 2004.

Emin, Sabahattin; “Yunanistan’da Vakıflar ve Müslüman Türk Azınlığı Vakıflarının Durumu”, Cumhuriyetin 80. Yılında Uluslararası Vakıf Sempozyumu Kitabı, T. C. Başbakanlık Vakıflar Genel Müdürlüğü (15–17 Aralık 2003), Ankara 2004.

Erdoğan, Abdülkadir; “Silivrikapı’da Hâdim İbrahim Paşa Câmii”, Vakıflar Dergisi, C. 31, s. 29-33, acikerişim.fsm.edu.tr:8080/ xmlui/bitstream/handle/11352/1242/Erdoğan.pdf, (A. Erdoğan).

Erkal, Mehmet; “Zekat”, DİA, C. 44, İstanbul 2013, (Zekat).

Erkal, Mehmet; “Öşür”, DİA, C. 34, İstanbul 2007, (Öşür).

Erkan Vehbi Umut-Yücer, İpek; “Ayırt Etme Gücü”, AÜHFD, C. 60, S. 3, 2011, s. 485-522         

http://dergiler.ankara.edu.tr/dergiler/38/1626/17436.pdf

Feenstra, Robert; “Foundations in Continental Law since the 12Th Century: The Legal Person Concept and Trust-like Devices”, Itinera Fiduciae, Trust end Treuhand in Historical Perspective, Ed. Richard Helmholz-Reinhard Zimmermann, Dunker&Humbolt . Berlin, 1998, s. 305 vd.

Gaudiosi, Monica M.; ”The Influence of The İslamic Law of Waqf on The Development of The Trust in England: The Case of Merton College”, University of Pennsylvania Law Review, Vol. 136,             s. 1231–1261.

Gedikli, Fethi; “Osmanlı Uygulamasında Vakıftan Geri Dönülebilir mi?”, (I. Türk Hukuk Tarihi Kongresi 21-22 Aralık 2012-İstanbul), Bildiriler Kitabı, (Ed. Fethi Gedikli), (XII levha Yayınları), s. 497-500, İstanbul 2014, (Vakıf).

Gedikli, Fethi; ”Osmanlı Hukukunda Para Vakfı ve Mudârebe”, Osmanlı Hukuku –Makaleler- (Gündoğan Yayınları), İstanbul Mayıs 2012, (Para).

Gedikli, Fethi; “Jon Mandaville’nin “Faizli Dindarlık: Osmanlı İmparatorluğunda Para Vakfı Tartışması” Adlı Makalesinin Çevirisi”, Türkiye Günlüğü, s.130-vd., 1998; ”Faizli Dindarlık-Osmanlı İmparatorluğunda Para Vakfı Tartışmaları” http://www.academia.edu/9619485/Faizli_Dindarlık_Osmanlı_İmparatorluğunda_Para_Vakfı_Tartışması”, (Mandaville).

Gil, Moshe; ”The Earliest Waqf Foundations”, JSTOR: Journal of Near Eastern Studies, Vol. 57, No. 2 (Apr., 1998), s. 125-140.

Giritlioğlu, Neclâ; Eski Vakıflar, Günümüze Ulaşan Uygulamaları Sorunları ve Çözümleri Semineri, 7-8 Aralık 1999, Ed. Suat Ballar, (Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi), İstanbul 2001, (s. 18-29).

Gözübenli, Beşir; “Âriyet”, DİA, C. 42, s. 379, İstanbul 1991.

Günay, Hacı Mehmet; “Vakıf”, DİA, C. 42, İstanbul 2012, (Vakıf).

Günay, Hacı Mehmet; “Rukbâ”, DİA, C. 35, İstanbul 2008, (Rukba).

Güneri, Hasan; “Azınlık Vakıflarının İncelenmesi”, Vakıflar Dergisi,     s. C. 10, Tıpkıbasım, (VUM. Neşriyatı), Ankara 2006, s. 79-108.

Hacak, Hasan; “Mülkiyet”, DİA, C. 31, İstanbul 2006.

Hâtemî, Hüseyin; “Vakıf Kurumuna Hukuk Tarihi Açısından Genel Bir Bakış”, Cumhuriyetin 80. Yılında Uluslararası Vakıf Sempozyumu Kitabı, T. C. Başbakanlık Vakıflar Genel Müdürlüğü (15-17 Aralık 2003), Ankara 2004, (Genel Bakış)

Hâtemî, Hüseyin; “Medenî Hukuk Tüzel Kişilerine Genel Bakış”, Cumhuriyetin 80. Yılında Uluslararası Vakıf Sempozyumu Kitabı, T. C. Başbakanlık Vakıflar Genel Müdürlüğü (15–17 Aralık 2003), Ankara 2004, (Medenî Hukuk).

İpşirli, Mehmet; “Cihet”, DİA, C. 7, İstanbul 1993.

İşeri, Ahmet; ”Amerikan Vakıfları Üzerine Bir İnceleme” http:// dergiler.ankara.edu.tr/dergiler/38/322/3186.pdf, s. 269 vd, (Amerikan).

Jenks, Edward; “İngiliz Hukuku Hakkında Genel Bilgiler (Çev. Mukbil Özyörük), http://dergiler.ankara.edu.tr/dergiler/ 38/245/2175.pdf, s. 40-79.

Jones, William R.; “Pious Endowments in Medieval Christianity and Islam, Diogenes, 109, 23, 26-27 (1980).

Johnston, David; “Trust and Trus-like Devices in Roman Law”, Itinera Fiduciae, Trust end Treuhand in Historical Perspective, Ed. Richard Helmholz-Reinhard Zimmermann, Dunker&Humbolt . Berlin, 1998, s. 45 vd.

Kallek, Cengiz; “Telcie”, DİA, C. 40, Ankara 2011, (Telcie).

Kallek, Cengiz; “Harac”, DİA, C. 16, İstanbul 1997, (Harac).

Karagöz, Fatma Gül; “Hayrât-ı İslâmiye İhtiyâcât-ı Asra ve Usûl-i Meşrûtiyete Tevfîkan Ne Vech İle İdare Olunmak İcab Eder?”: Yirminci Yüzyıl Başında Vakıf Kurumu Hakkında Bir Risale Üzerine”, THTAD, S. 10, 2010, (Güz), s. 45-75, http://www. academia.edu/34471624.

Karagöz, İsmail; “Atıyye”, Dinî Kavramlar Sözlüğü, Ankara 2010, (Atıyye).

Karagöz, İsmail; “Sebil”, Dinî Kavramlar Sözlüğü, Ankara 2010, (Sebil).

Karagöz, İsmail; “Ferâiz”, Dinî Kavramlar Sözlüğü, Ankara 2010, (Ferâiz).

Karahisârî, Mustafa Şemseddin; Ahter-i Kebir, https://acikerisim. tbmm.gov.tr/xmlui/handle/11543/1406.

Karakoç, İrem; “Bir İslâm Hukuku Müessesesi Olan Hidâne Hakkının ve Osmanlı Aile Hukuku’nda Uygulanışının İzmir Şer’iyye Sicillerinde Yer Alan Bir Karar Örneği Üzerinden İncelenmesi”, GÜHFD, C. 19, Temmuz 2015, S. 3, No: 3, s. 151-206, (İ.Karakoç), (Hidane).

Karakoç, Yusuf; “1274/1858 Tarihli Arazi Kanunu’nun 20. Ve 78. Maddelerinde Düzenlenen “Hakkı Karar” Müessesesi”, DÜHKD 1984, C. 1, S. 2’den Ayrı Basım, Diyarbakır 1984, (Y.Karakoç).

Karaman, Hayreddin; ”Akid”, DİA, C. 2, İstanbul 1989, (Akid).

Karaman, Hayreddin ; ”Ayn”, DİA, C. 2, İstanbul 1991, (Ayn).

Kayaoğlu, İsmet; “Vakıfların Menşei Hakkındaki Görüşler”, Vakıflar Dergisi, C. 11, Ankara 1976.

Kazıcı, Ziya; “Gönüllü Çalışmalarda Kadın”, Diyanet Aylık Dergi,      S. 178, s. 52-53, (Gönüllü).

Kenanoğlu, M. Macit; “Vergi”, DİA, C. 43, İstanbul 2013.

Kermeli, Eugenia; “Ebû’s-Su’ûd’a Göre Kilise Vakıfları Osmanlı Hukukundaki Teori ve Pratiği”, (Çev. Özgen Özcan) Vakıflar Genel Müdürlüğü, Vakıflar Dergisi, S. 34, Ankara 2010, s. 165-176.

Keskioğlu, Osman; “Bazı Yönleriyle Vakıflar”, Vakıflar Dergisi, s.          C. 10, Tıpkıbasım, (VUM. Neşriyatı), Ankara 2006, s. 109-112, (Vakıflar).

Keskioğlu, Osman; “Bulgaristan’da Türk vakıfları ve bâlî Efendi’nin Vaakıf Paralar Hakkında Bir Mektubu”, Vakıflar Dergisi, s. C. 9, Tıpkıbasım, (VUM. Neşriyatı), Ankara 2006, s. 82-94, (Bâlî).

Konyalı, İbrahim Hakkı; “Kanunî Sultan Süleyman’ın Annesi Hafsâ Sultan’ın Vakfiyyesi ve Manisa’daki Hayır Eserleri”, Vakıflar Dergisi, S. 8, Tıpkı Basım, Ankara 2006, s. 47-56.

Koyuncu, Aşkın; “Osmanlı Devleti’nde Kilise ve Havra Politikasına Yeni Bir Bakış: Çanakkale Örneği”, Çanakkale Araştırmaları Türk Yıllığı Yıl: 12, Bahar 2014, S. 16, s. 35-88. http://cdn.comu. edu.tr/cms/ckalearastirma/files/151-osmanli-devletinde-kilise-ve-havra-politikasina.pdf.

Köksal, Ahmet; “II. Meşrutiyet Dönemi’nde Vakıfların Yeniden Organizasyonuna Dair İki Eser: İsmail Sıdkı’nın “Hatırat”ı ve Hamadezade Halil Hamdi Paşa’nın Layihası”, http://dergiler. ankara.edu.tr/dergiler/18/1956/20488.pdf, s. 343-385.

Köprülü, Bülent;”Tarihte Vakıflar”, AÜHFD

http://dergiler.ankara.edu.tr/dergiler/38/308/3015.pdf, (B.Köprülü), (Tarihte Vakıflar).

Köprülü, Bülent; ”Evvelki Hukukumuzda Vakıf Nev’iyetleri ve İcâreteynli Vakıflar-Fasıl I”, İÜHFM, C. 17, (1951), S. 1-2,              s. 685-716, (B.Köprülü), (Vakıf Nev’iyetleri-I).

Köprülü, Bülent; ”Evvelki Hukukumuzda Vakıf Nev’iyetleri ve İcâreteynli Vakıflar-Fasıl IV”, İÜHFM, C. 18, (1951), S. 1-2,              s. 215-257, (B.Köprülü), (Vakıf Nev’iyetleri-IV).

Köprülü, Fuad; “Vakıf Müessesesinin Hukukî Mahiyeti ve Tarihi Tekâmülü”, Vakıflar Dergisi, S. 2, s. 1-35, Tıpkı Basım, Ankara 2006, (F.Köprülü), (Hukukî Mahiyet).

Köprülü, Fuad; “Vakıf Müessesesi ve Vakıf Vesikalarının Tarihi Ehemmiyeti”, Vakıflar Dergisi, 2. Baskı, 1969, Tıpkı Basım, C. 1, s. 1-6, (VUM Neşriyatı), Ankara 2006, (F.Köprülü), (Vesikalar).

Köse, Murtaza; “İslam Hukuku Ve Modern Hukuka Göre Tüzel Kişilik”, EKEV Akademi Dergisi, C. 1, S. 2, Mayıs 1998, (M.Köse).

Köse, Saffet; “Hukuk mu Ahlâk mı? -İslâm Nokta-i Nazarından Hukuk-Din-Ahlâk İlişkisi Bağlamında Bir İnceleme-”, İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi, S. 17, 2011, s. 15-50, www.islamhukuku.com

/uploads/sayilar/islam%20hukuku%20dergisi%2017701.pdf, (S. Köse).

Kunter, Halim Baki; “Türk Vakıfları ve Vakfiyeleri Üzerine Mücmel Bir Etüd”, Vakıflar Dergisi, S. 1, (Vakıflar Umum Müdürlüğü Neşriyatı), s. 103–129, Ankara 1938.

Kuran, Timur; ”The Provision of Public Goods under İslâmic Law: Origins, Impacts, and Limitations of the Waqf System”, Law and Society Review, Dec. 2001, Vol. 35 Issue 4, p. 841, 57p.

Kurt, İsmail; “Para Vakıfları ve Davut Paşa Mahallesi’nde Kayıtlı Para Vakfiyeleri”, www.isav.org.tr/img/20131030_4127313495 pdf , (Davut Paşa).

Layish, Aaron; “Waqfs of Avlād el-Nās in Aleppo in the Late Mamlūk as Reflected in a Familiy Archive”, Journal of Economic and Social History of the Orient (JESHO), 51, (2008), s. 287-326.

Macnair, Michael; “The Conceptual Basis of Trust in the 17th-18th Centuries”, Itinera Fiduciae, Trust end Treuhand in Historical Perspective, Ed. Richard Helmholz-Reinhard Zimmermann, Dunker&Humbolt . Berlin, 1998, s. 207 vd.

Maitland, Frederick

William; “Origin of Uses”, Harvard Law Review, No: 3, Vol. VIII, October 25, 1894, s. 127-137, (Uses).

Mardin, Ebulûlâ; ”Vakıf Müessesesi”, İktisat ve Ticaret Ansiklopedisi, C. 10, İstanbul 1954, (Vakıf).

Mardin, Ebulûlâ; Mukâtaa-i Kadîmeli Vakıfların Sûret-i Tevârüs ve İntikali”, Dârül’fünûn Mecmuası, Sene: 2, Sayı: 11, Muharrem 1341, Eylül 1922/1338.

Mumcu, Uğur; “İngiliz Hukukunda Ultra Vires Kavramı”, http:// www.dergiler.ankara.edu.tr/dergiler/38/323/3204.pdf

Oberauer, Norbert; “Early Doctrines on Waqf Revisited: The Evolution of Islamic Endowment Law in the 2nd Century AH”, Islamic Law and Society 20-1-2 (2013) 1-47.

Osmanağaoğlu Karahasanoğlu, Cihan; “Klasik Dönemi Bağlamında Osmanlı Devleti’nin Örfi Hukukuna İlişkin Genel Bir Değerlendirme”, GÜHFD, 2007/2, s. 75-130 http://dosya.gsu.edu. tr/Docs/HukukFakultesi/TR/FakulteDergisi/fakulte-dergisi-2007-2-hukuk-fakultesi.pdf

Öz, Tahsin; “Yurdumuzda Tesis (Vakıf), Vakıflar Dergisi, s. C. 10, Tıpkıbasım, (VUM. Neşriyatı), Ankara 2006, s. 133-135.

Özek, Ali; “Asr-ı Saadette Zekâtın Tatbikatı”, Tartışmalı İlmi Toplantılar Dizisi, Türkiye’de Zekât Potansiyeli, (İSAV Yayınları),             s. 5-26.

Özkan, Mehmet; “Osmanlıca Metinlerde İslâm Hukuku Motifleri: ‘Fetâvâ-yı Birgivî’ Örneği”, Balıkesir Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi, C. 1, S. 1, Haziran 2015, s. 79-107.

Öztürk, Levent; “Kilise”, DİA, C. 26, Ankara, 2002, (L.Öztürk).

Öztürk, Nazif; “Sosyal Siyaset Açısından Cumhuriyet Öncesi Vakıfları” Cumhuriyetin 80. Yılında Uluslararası Vakıf Sempozyumu Kitabı, T. C. Başbakanlık Vakıflar Genel Müdürlüğü (15–17 Aralık 2003), Ankara 2004, (Sosyal).

Paçacı, İbrahim; “Akit”, Dinî Kavramlar Sözlüğü, Ankara 2010, (Akit).

Paçacı, İbrahim; “Deyn”, Dinî Kavramlar Sözlüğü, Ankara 2010, (Deyn).

Paçacı, İbrahim; “Ferâiz”, Dinî Kavramlar Sözlüğü, Ankara 2010, (Ferâiz).

Paçacı, İbrahim; “Garar”, Dinî Kavramlar Sözlüğü, Ankara 2010, (Garar).

Paçacı, İbrahim; “İbâha”, Dinî Kavramlar Sözlüğü, Ankara 2010, (İbaha).

Paçacı, İbrahim; “Mendub”, Dinî Kavramlar Sözlüğü, Ankara 2010, (Mendub).

Paçacı, İbrahim; “Mevlâ”, Dinî Kavramlar Sözlüğü, Ankara 2010, (Mevla).

Paçacı, İbrahim; “Müstehab”, Dinî Kavramlar Sözlüğü, Ankara 2010, (Müstehab).

Paçacı, İbrahim; “Mukavele”, Dinî Kavramlar Sözlüğü, Ankara 2010, (Mukavele).

Paçacı, İbrahim; “Muhayyerlik”, Dinî Kavramlar Sözlüğü, Ankara 2010, (Muhayyerlik).

Paçacı, İbrahim; “Sadaka”, Dinî Kavramlar Sözlüğü, Ankara 2010, (Sadaka).

Paçacı, İbrahim; “Tasadduk”, Dinî Kavramlar Sözlüğü, Ankara 2010, (Tasadduk).

Paçacı, İbrahim; “Tasarruf”, Dinî Kavramlar Sözlüğü, Ankara 2010, (Tasarruf).

Paçacı, İbrahim; “Teati”, Dinî Kavramlar Sözlüğü, Ankara 2010, (Teati).

Paçacı, İbrahim; “Umrâ”, Dinî Kavramlar Sözlüğü, Ankara 2010, (Umra).

Paçacı, İbrahim; “Vakıf”, Dinî Kavramlar Sözlüğü, Ankara 2010, (Vakıf).

Richter, Andreas; “German and American Law of Charity in Early 19th Century”, Itinerae Fiduciae, Trust end Treuhand in Historical Perspective, Ed. Richard Helmholz-Reinhard Zimmermann, Dunker&Humbolt . Berlin, -1998, s. 427 vd.

Ruben, W.; ”Budhist Vakıfları Hakkında” (Çev. Saadet Çağatay), Vakıflar Dergisi, S. II, (VGM Yayınları), Ankara 1942, s. 179.

Sağır, Yusuf; “Osmanlı Su Vakıfları Yusuf Sağır Tarihin Peşinde Uluslararası Tarih Ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl: 2016, S. 15, s. 445-473.

http://www.tarihinpesinde.com/dergimiz/sayi15/M15_17.pdf

Sakmar, Ata; “Cemaat Vakıflarıyla İlgili Hukukî Düzenlemeler”, Cumhuriyetin 80. Yılında Uluslararası Vakıf Sempozyumu Kitabı, T. C. Başbakanlık Vakıflar Genel Müdürlüğü (15–17 Aralık 2003), Ankara 2004.

Schacht, Joseph; ”Early Doctrins On Waqf”, Köprülü Armağanı, s. 443–452, 1953, (Doctrins).

Schatzmiller, Maya; “Islamic Institutions and Property Rights: The Case of the ‘Public Good’ Waqf”, Journal of Economic and Social History of the Orient (JESHO), 44, 1, (Bu çalışmanın ilk şekli 1994 MESA yıllık konferansında okunmuştur), Koninklijke, Brill NV, Leiden, 2001.

Schoenblum, Jeffrey A.; ”The Role of Legal Doktrine in The Decline of The İslâmic Waqf: A Comparision With the Trust, http://www.questia.com/googleScholar.qst

Stein, Br. Simon; Lex Salica I-II, Speculum A Journal of Medieval Studies, Vol. XXII, Aprili 1947, No: 2.

Singer, Amy; ”Imarets”, Tel Aviv University, (This Research was by the

Israel Science Foundation), Grant #,657/07.

Seviğ, Vasfi Raşid; ”Fıkıh ve Medenî Kanun”, http://www.auhf. ankara.edu.tr/dergiler/auhfd-arsiv/AUHF-1951-08-03-04-sevig. pdf.

Suhrawardy,

Abdullah el-Me’mûn; “The Waqf on Movables”, Journal and Proceedings of the Asiatic Society of Bengal, June 1911, Vol. 7, No: 6, new series, 323-380, (https://www.biodiversitylibrary. org/item/105324 (29.11.2017), contributed by Missouri Botanical Garden, Peter H. Rowen Library.

Syrigos, Angelos; “The Legal Regime of Muslim Religious Foundations (Vakif) in Greece”, (Yunanistan’daki Müslüman Dini Vakıfların İdaresi), Cumhuriyetin 80. Yılında Uluslararası Vakıf Sempozyumu Kitabı, T. C. Başbakanlık Vakıflar Genel Müdürlüğü (15–17 Aralık 2003), Ankara 2004.

Şanlı, Cemal; “Devletler Özel Hukuku La Haye Konferansı’nın Hazırladığı “Trasta ve Trastın Tanınmasına Uygulanacak Hukuka Dâir Konvansiyon” Üzerine Bir İnceleme, www.journals.  istanbul.edu.tr/tr/index.php/hukukmhb/article/download/ 3649/3232, s. 24-30, (trast).

Şanlı, Cemal; “Sempozyum Oturumu Açış Konuşması”, Cumhuriyetin 80. Yılında Uluslararası Vakıf Sempozyumu Kitabı, T. C. Başbakanlık Vakıflar Genel Müdürlüğü (15–17 Aralık 2003), Ankara 2004, (Açış Konuşması).

Şimşek, Suat; “Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi İçtihatlarında Cemaat Vakıflarının Taşınmaz Edinimi”, TBB Dergisi, S. 88, 2010, (S.Şimşek).

Tabakoğlu, Ahmet; “Klasik Dönem Osmanlı Vakıf Sistemi”, Cumhuriyetin 80. Yılında Uluslararası Vakıf Sempozyumu Kitabı, T. C. Başbakanlık Vakıflar Genel Müdürlüğü (15-17 Aralık 2003), Ankara 2004, (Vakıf).

Tabakoğlu, Ahmet; “İslam İktisadı Açısından Kalkınma”, Tartışmalı İlmi Toplantılar Dizisi, İktisadî Kalkınma ve İslâm, (İSAV Yayınları), İstanbul 1987, (Kalkınma).

Tabakoğlu, Ahmet; “Zekât ve Gelir Dağılımı”, Tartışmalı İlmi Toplantılar Dizisi, İktisadî Kalkınma ve İslâm, (İSAV Yayınları/Ensar Neşriyat), İstanbul 2008, (Zekat ve Gelir).

Tabakoğlu, Ahmet; ”Öşür”, DİA, C. 34, İstanbul 2007, (Öşür).

Tahiroğlu, Bülent; “Osmanlı İmparatorluğu’nda Kölelik”, İÜHFM, Doğumunun 100. yılında Atatürk’e Armağan, C. XLV-XLVII, Sayılar: 1-4, İstanbul 1982, (Kölelik).

Tevcih-i Cihât Nizamnâmesi; İstanbul Serviçin Matbaası, 1331.

Turan, Osman; “Türkler ve İslamiyet”, AÜDTCFD, Mayıs-Haziran, 1946.

Türker, Cihan; “Seyyid Haşim Bey’in ‘İslâm Hukuku-Hükmi Şahsiyet’ Adlı Makalesi”, THTAD, S. 10, 2010 (Güz), s. 107-120.

Ülken, Hilmi Ziya; “Türkiye Tarihinde Sosyal Kuruluş ve Toprak Rejiminin Gelişmesi”, Vakıflar Dergisi, s. C. 10, Tıpkıbasım, (VUM. Neşriyatı), Ankara 2006, s. 1-62.

De Valldaura Gonzalo Crespi; “The System of Foundations in Spain”, Cumhuriyetin 80. Yılında Uluslararası Vakıf Sempozyumu Kitabı, T. C. Başbakanlık Vakıflar Genel Müdürlüğü (15–17 Aralık 2003), Ankara 2004.

Visky, Karoly; “Roma Hukukunda Kölelik ve Serbest Meslekler”, (Çev. Bülent Tahiroğlu), Revue Internationale des Droits de l’Antiquite, 1968, C. 15, seri: 3).

Yediyıldız, Bahâeddin; ”Türk Kültür Sistemi İçinde Vakfın Yeri” Vakıflar Dergisi, S. 20, Ankara 1988, s. 404, (Vakfın Yeri).

Yelek, Kâmil; “Hanefî Mezhebinde Örfün Hükümlere Etkisi”, AİBÜ (İlâhiyat Fakültesi Dergisi), Güz 2015, C. 3, Y. 3, S. 6, 3:85-99.

Yeniçeri, Celâl; “İnfaka Genel Bakış ve Mal Üzerinde Zekâtın Dışında Diğer Mükellefiyet ve Karşı Haklar”, Tartışmalı İlmî Toplantılar Dizisi, İktisadî Kalkınma ve İslâm, (İSAV Yayınları/Ensar Neşriyat), İstanbul 2008.

Yıldırım, Oğuz; “Türkiye’de Bankacılık Sektörü, Temel Sorunlar, Mali Riskler ve Yeniden Yapılandırma”, (www.cu.edu.tr), (O.Yıldırım).

Yücel, Erdem; ”Osmanlı Tarihinde Vakıf Yapan Kadınlar” Hayat Tarih Mecmuası, C. 7, Şubat 1971, S. 1, s. 44–49.

Zimmermann, Reinhard; “Heres fiduciarius? Rise and fall of the Testamentary Executor”, Itinera Fiduciae, Trust end Treuhand in Historical Perspective, Ed. Richard Helmholz-Reinhard Zimmermann, Dunker&Humbolt . Berlin, 1998, s. 267 vd.

ELEKTRONİK KAYNAKLAR

https://www.abttf.org/html/?link=detay&id=584&l=tr

http://www.batitrakya.org/bati-trakya/hukuki-statu/yunan-sevri-10-agustos-1920.html.

http://dergiler.ankara.edu.tr/37/1963 , (İslamda Vakıf)

http://dergiler.ankara.edu.tr/dergiler/38/245/2175.pdf

http://dergiler.ankara.edu.tr/dergiler/38/308/3015.pdf

www.Auhf.ankara.edu.tr /…/AUHF-1965-1966-22-23-01-04-Cin.pdf

http://www.auhf.ankara.edu.tr/dergiler/auhfd-arsiv/AUHF-1951-08-03-04-sevig.pdf.

https://archieve.org/details/historyofenglish02holduoft

https://archive.org/stream/cu31924071237147/cu31924071237147_djvu.txt.

www.mevzuat.org

https://books.google.com.tr/books?id

http://bracton.law.harvard.edu

http://webftp.gaziedu.tr/hukuk/dergi/9_9.pdf

www.hadislerimiz.com/konu/iflas/hakkında

kuranikerim.com/kutubi-sitte/960.html

www.isav.org.tr/img/20131030_4127313495pdf

www.iudergi.com/tr (C. 6, S. I (1940), (Evlatlık Vakıflar).

www.osmanli.org.tr 20.7. 2009

http://www.questia.com/googleScholar.qst

http://www.vgm.gov.tr.

www.turkhukukkurumu.org.tr /thl/metin/T.pdf

www.journals.istanbul.edu.tr/tr/index.php/hukukmhb/article/download/3649/3232, s. 24-30, (trast).

http://www.vgm.gov.tr/01_VakifKayıtlariArsivi/003_VakifDeyimTerimler/sözluk.cfm(04.07.2013).

www.hukuk sözlüğü.com

http://www.vgm.gov.tr

(www.tbmm.gov.tr/kanunlar/k4721.html).

https://archive.org/stream/cu31924071237147/cu31924071237147_djvu.txt.

DÜSTURLAR

Düstur, 1. Tertip, C. 1, 1329.

Düstur, 1. Tertip, C. 2, 1289.

Düstur, 1. Tertip, Zeyl 3.

Düstur, 3. Tertip, (11 Ağustos 1339/1931), 1948, C. 5.

Düstur, 3. Tertip, C. 5, 1931, s. 399.

Düstur, 3. Tertip, C. 6, 1934, s. 99/552.

Düstur, 3. Tertip, C. 16, 1933, s. 586.

Düstur, 3. Tertip, C. 37, s. 1567.

Düstur, 5. Tertip, C. 23, s. 717.

Düstur, 5. Tertip, C. 41.

Düstur, 5. Tertip, C. 47.