ABD ve Latin Amerika Ülkelerinde Başkanlık Sistemi ve Uygulamalar

İKİNCİ BASININ ÖNSÖZÜ.......................................................................................................5

ÖNSÖZ ..................................................................................................................................7

İÇİNDEKİLER..........................................................................................................................9

KISALTMALAR .....................................................................................................................13

GİRİŞ ...................................................................................................................................15

BİRİNCİ BÖLÜM

SAF BAŞKANLIK VE ABD’DE BAŞKANLIK SİSTEMİ

A. GENEL OLARAK BAŞKANLIK SİSTEMİ ......................................................................23

1. Başkanlık Sistemi Kavramı....................................................................................23

2. Başkanlık Sisteminin Temel Gereği: Sert Kuvvetler Ayrılığı. .................................25

B. SAF BAŞKANLIK SİSTEMİ ........................................................................................28

1. Saf Başkanlık Sisteminin Gereklerine İlişkin Farklı Görüşler.................................30

2. Saf Başkanlık Sisteminin Aslî ve Zorunlu Unsurları...............................................34

a. Hem Başkan’ın hem de Yasama Meclisi’nin Halk Tarafından

Seçilmesi.......................................................................................................34

b. Yürütmenin Yasamanın Güvenine Dayanmaması.........................................38

c. Yürütme Organının Tek Kişiden Oluşması ....................................................47

3. Saf Başkanlık Sistemlerinde Mevcut Olan Tâlî Nitelikteki Özellikler ....................49

a. Başkanın Yasama Organını Fesih Yetkisinin Mevcut Olmaması....................50

b. Aynı Kişinin Hem Yasamada Hem de Yürütmede Görev Alamaması ............54

c. Yasama ve Yürütmenin Birbirlerinin Yetki Alanına Müdahale

Etmemeleri ...................................................................................................54

C. AMERİKA BİRLEŞİK DEVLETLERİNDE (ABD) BAŞKANLIK SİSTEMİ .............................55

1. ABD Başkanlık Sisteminin Tarihi Gelişimi .............................................................55

2. ABD’de Başkanlık Sistemi .....................................................................................65

3. Federal Yapılı Başkanlık Sistemi ...........................................................................66

4. ABD Başkanlık Sisteminin Temelini Teşkil Eden Sert Kuvvetler Ayrılığı

İlkesi .....................................................................................................................67

5. Yürütme Organı: Başkan ......................................................................................71

a. Başkan’ın Seçilmesi.......................................................................................71

b. Başkan Yardımcısı .........................................................................................76

c. Bakanlar (Sekreter/Secretery) ve Atanması .................................................79

d. Yürütme Fonksiyonunun Yerine Getirilmesi.................................................80

e. Başkan’ın Yetkileri ........................................................................................83

6. Yasama Yetkisi....................................................................................................106

a. Yasama Organı: Kongre ..............................................................................106

b. Kongrenin İşleyişi........................................................................................107

10 İçindekiler

c. Temsilciler Meclisi ve Yetkileri....................................................................112

d. Senato ve Yetkileri......................................................................................114

e. Başkan ve Kongre Seçimleri........................................................................116

7. ABD’de Yargı.......................................................................................................118

a. Federe Devletlerde Yargı ............................................................................119

b. Federal Düzeyde Yargı ................................................................................122

c. Federal Yüksek Mahkeme...........................................................................124

8. Başkan’ın Sistem İçerisindeki Etkinliğinin Yükselişi ............................................133

9. Başkan’ın Sistem İçerisindeki Gücünün Kaynağı ................................................137

10. ABD Başkanlık Sisteminin İşleyişi........................................................................140

11. Baskı Grupları ve Lobicilik Faaliyetlerinin Sistemin İşleyişindeki Etkileri ............141

12. ABD’de Siyasî Partilerin Yapısı............................................................................152

13. Kuvvetlerin Dikey Olarak Ayrıldığı: Federal Yapının Mevcut Olması ..................163

14. Sistemi Tıkayanın Bedel Ödemesi ......................................................................165

15. Federal Yüksek Mahkeme’nin Yasama-Yürütme İlişkilerinde Denge

Sağlaması............................................................................................................167

16. Tek Başlı Yürütme ve Yönetimde İstikrar ...........................................................167

17. ABD’de “Dengeler ve Frenler (Checks and Balances)” Mekanizması .................169

İKİNCİ BÖLÜM

SEKİZ LATİN AMERİKA ÜLKESİNDE BAŞKANLIK SİSTEMİ

A. BAZI LATİN AMERİKA ÜLKELERİNDE BAŞKANLIK SİSTEMLERİ ............................... 195

B. BAZI LATİN AMERİKA ÜLKELERDE TATBİK EDİLEN BAŞKANLIK SİSTEMİ

MODELLERİ.......................................................................................................... 195

1. Venezuela’da Başkanlık Sistemi .........................................................................195

2. Brezilya’da Başkanlık Sistemi .............................................................................212

3. Arjantin’de Başkanlık Sistemi .............................................................................237

4. Meksika’da Başkanlık Sistemi.............................................................................259

5. Şili’de Başkanlık Sistemi .....................................................................................285

6. Peru’da Başkanlık Sistemi...................................................................................306

7. Kosta Rika’da Başkanlık Sistemi. ........................................................................321

8. Uruguay’da Başkanlık Sistemi ............................................................................338

C. İNCELEDİĞİM LATİN AMERİKA ÜLKELERİNDEKİ BAŞKANLIK SİSTEMİ

UYGULAMALARINDA BENZERLİKLER VE KENDİNE ÖZGÜLÜK ARZ EDEN

FARKLI ÖZELLİKLER .............................................................................................. 360

D. BU ÜLKELERİNDEKİ BAŞKANLIK SİSTEMLERİ İLE ALAKALI YAPILAN BAZI

DEĞERLENDİRMELER ........................................................................................... 384

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

LATİN AMAERİKA ÜLKELERİNDE TATBİK EDİLEN

BAŞKANLIK SİSTEMLERİNE İLİŞKİN GENEL DEĞERLENDİRMELER

A. GENEL OLARAK LATİN AMERİKA ÜLKELERİNDE TATBİK EDİLEN HÜKÜMET

SİSTEMLERİ.......................................................................................................... 389

B. LATİN AMERİKA ÜLKELERİ’NDE ASKERİ REJİM DÖNEMLERİ.................................. 391

İçindekiler 11

C. BAZI LATİN AMERİKA ÜLKELERİNDE SİSTEMİN OTORİTERLEŞMESİ ŞEKLİNDE

ORTAYA ÇIKAN DEMOKRATİK REJİMDEN SAPMALAR ..........................................394

D. LATİN AMERİKA ÜLKELERİNDE DEMOKRATİKLEŞMEDEN SAPMALARIN

TEMEL DİNAMİKLERİ VE ORTAYA ÇIKIŞ ŞEKİLLERİ ................................................394

1. Geniş Yetkilerle Mücehhez Başkan’ların Otoriterleşme Eğilimine

Gitmeleri: Hiper-Başkanlık, Delegatif (Delegasyoncu) Demokrasi, Seçimli

Otoriter Demokrasiler ........................................................................................395

2. Başkanların Güçlü Kararname Çıkarma Yetkisi ile Mücehhez Kılınmış

Olması ................................................................................................................416

3. Yürütmenin Kanun Önerisinde Bulunma Yetkisine Sahip Olması.......................419

4. Çifte Meşruluk Temelli Yaşanan Sorunlar ..........................................................421

5. İktisadî ve Terör Eylemlerini de İçeren Toplumsal Temelli Şiddet İçerikli

Çatışmaların Başkanlık Sisteminin İşleyişi Üzerindeki Etkileri ............................425

6. Bazı Parlamenter Özelliklerin Benimsenmiş Olması...........................................433

7. Soğuk Savaş Dönemi Uygulamaları ve Askerî Müdahalelerde Haricî

Güçlerin Etkileri: Monroe, Truman ve Millî Güvenlik Doktrinleri.......................434

8. Aşırı Siyasî İdeolojik Kutuplaşmaların Sebep Olduğu Sorunlar. ..........................454

9. Yasama ve Yürütme Arasındaki Krizleri Aşacak Anayasal Kurumsal

Mekanizmaların Mevcut Olmaması ...................................................................457

10. Basın Hürriyetine Yönelik Kısıtlamalar ...............................................................458

11. Yolsuzluk, Yozlaşma ve Yoksulluk Temelli Sorunlar............................................460

12. Seçim Sistemlerinin, Çok Partili Siyasi Hayatın, Parti İçi Disiplinin ve

Kendine Mahsus Koalisyonların Başkanlık Sisteminin İşlerliğindeki Etkileri.......471

13. Demokratik Siyasî Kültürün Zayıf Olması ...........................................................483

14. Partili Olmayan Kişilerin Başkan Olmaları ..........................................................487

15. Yönetimden Yargıya Yönelik Müdahaleler .........................................................488

16. Seçimlerde Yaşanan Usulsüzlükler ve Hileler ya da Muhalefetin Serbest

Seçimler Yoluyla İktidara Gelme Ümidini Kaybetmiş Olması .............................497

17. Bölünmüş Hükümet Dönemleri..........................................................................506

18. Kuvvetler Ayrılığı Temelli Sorunlar .....................................................................509

19. Silahlı Kuvvetlerin Anayasal Konumu ve Silahlı Kuvvetler Lehine Sağlanan

“Çıkış Garantileri”...............................................................................................511

20. Latin Amerika Ülkelerinde Ordunun Dış Güvenliği Sağlamaktan Ziyade İç

Güvenliğin Sağlanmasına Odaklanması..............................................................524

21. Ordunun Ekonomik Güce Sahip Olması .............................................................526

22. İnsan Haklarına Yönelik İhlaller ..........................................................................529

23. Askerî Darbelerin Yapılmasını Kolaylaştıran Diğer Etkenler. ..............................532

E. ÜÇÜNCÜ DEMOKRASİ DALGASINDAN SONRAKİ DÖNEMDE LATİN

AMERİKA’DA DEMOKRATİK GELİŞMELER .............................................................536

F. LATİN AMERİKA ÜLKELERİNDE SİYASİ İSTİKRARSIZLIK VE KRİZLERİ AŞMAYA

YÖNELİK YAPILAN ANAYASAL DEĞİŞİKLİKLERİN BOYUTLARI ................................540

G. SİSTEMSEL KRİZ SEBEBİYLE DEMOKRATİK ÇÖKÜŞTEN BAŞKANLIK KRİZİNE

EVRİLME ..............................................................................................................545

12 İçindekiler

H. LATİN AMERİKA ÜLKELERİNDE “İMPEACHMENT”İN SİYASÎ DENETİM GİBİ

İŞLETİLMESİ ......................................................................................................... 554

I. BAŞKANLIK KRİZİNİ TETİKLEYEN ETKENLER .......................................................... 556

J. LATİN AMERİKA’DA DEMOKRATİK DÖNÜŞÜMÜN TEMEL DİNAMİKLERİ .............. 561

1. Soğuk Savaş’ın Sona Ermesi ...............................................................................561

2. Demokratik Sivil Yönetimlerin Silahlı Kuvvetlere Yönelik Üstünlüğünün

Sağlanması ve Halkın Tutumlarında Meydana Gelen Değişiklikler.....................563

3. Darbecilerin Yargılanmaları ................................................................................567

4. Otoriterleşen Yöneticilerin Askerî müdahale Olmaksızın Olağan Yargı

Mercileri Tarafından Yargılanmaları...................................................................569

5. Askeri Yönetimlerin Başarısızlıkları ve Bu Dönemlerde Sergilenen

Politikalara Tepkiler............................................................................................569

6. Silahlı Kuvvetlerin İç Güvenliğin Sağlanması Konusunda Etkinliğinin

Azalması .............................................................................................................571

7. Silahlı Kuvvetlerin, Bazı Latin Amerika Ülkelerinin ABD’nin MGD

Politikaları Eksenli Yardım Politikalarına İhtiyacının Azalması............................572

8. Askeri Bürokrasinin Siyasi Meselelere Karşı Mesafeli Olması ............................572

9. Yürütmenin Otoriterleşmesi Konusunda Halkın Eğilimi, ....................................573

10. Seçim Hilelerini Önlemeye Yönelik Önlemler.....................................................574

11. Seçimlerin Eş Zamanlı Yapılması.........................................................................576

12. Kısmî Ekonomik İyileşmelerin Sağlanması..........................................................577

13. Demokratik Dönüşümün Sağlanması .................................................................578

14. Demokratik Dönüşüm Neticesinde Sistemin Dayanıklılığının Artması ...............579

15. Toplumda Demokratik Kültür Bağlamında Demokrasiye ve Demokratik

Kurumlara Olan Destek, Güven ve İnancın Artması ...........................................580

16. Çoğulculuğu Artırıcı Yöndeki Gelişmeler. ...........................................................585

17. Askeri Müdahalenin Azalmasını Tetikleyen Diğer Etkenler ................................587

K. GENEL MANADA HÜKÜMET SİSTEMİ TERCİHLERİ ................................................ 590

L. DEMOKRATİK KALİTE VE LATİN AMERİKA’DAKİ DEMOKRASİLERİN KALİTESİ........ 592

M. LATİN AMERİKA ÜLKELERİNDE DEMOKRATİKLEŞME İNDEKSLERİ ......................... 595

N. AMERİKA KITASINDAKİ ÜLKELERDE DEMOKRASİ KALİTESİNİN ZAYIF VE

GÜÇLÜ YÖNLERİ .................................................................................................. 606

O. BAŞTA BAŞKANLIK SİSTEMİ OLMAK ÜZERE GENEL OLARAK HÜKÜMET

SİSTEMİ, DEMOKRASİ, OTORİTERLEŞME VE ASKERÎ MÜDAHALE İLİŞKİSİ.............. 612

SONUÇ ..............................................................................................................................631

KAYNAKÇA ........................................................................................................................643