Anayasa Yargısının Sınırlı Sorunları

İÇİNDEKİLER

BEŞİNCİ BASKIYA ÖNSÖZ .................................................. 9

İÇİNDEKİLER ......................................................................... 11

KISALTMALAR ..................................................................... 19

TABLOLAR LİSTESİ ............................................................. 29

GİRİŞ ......................................................................................... 31

BİRİNCİ BÖLÜM

ANAYASA YARGISININ DOĞUŞU,

GELİŞİMİ VE ANLAMI İLE

DENETİM MODELLERİ

I. GENEL OLARAK ............................................................... 45

II. ANAYASA YARGISININ DOĞUŞU ............................ 46

A. Anayasa Yargısının Doğuşu: Anayasacılık Düşüncesi

ve Sınırlı Devlet İdeali ................................................... 47

1. Düşünsel Arka Plan: Anayasacılık Düşüncesi .... 48

2. Anayasacılık Düşüncesinin Araçları ..................... 65

a) Kuvvetler Ayrılığı İlkesi ....................................... 66

b) Federal Yapılanma Biçimi .................................... 80

c) İnsan Hakları İdeali ............................................... 87

d) Anayasanın Üstünlüğü İlkesi .............................. 92

e) Hukuk Devleti İlkesi ........................................... 106

İÇİNDEKİLER

12

3. Anayasacılık Düşüncesi ile Demokrasi Arasındaki

Gerilim ve Uzlaşma ............................................... 108

III. ANAYASA YARGISININ GELİŞİMİ ....................... 116

A. Genel Olarak ................................................................ 116

B. Anayasallık Denetiminin Modelleri .......................... 118

1. Yaygın Denetim Modeli ya da Amerikan Modeli

.................................................................................... 119

a) Amerika Birleşik Devletleri Federal Yüksek

Mahkemesi (SCOTUS) ....................................... 120

b) Yaygın Denetim Modelini Benimseyen Devletler

............................................................................... 122

2. Merkezîleşmiş Denetim Modeli, Anayasa Mahkemesi

Modeli ya da Avrupa Modeli ................ 123

a) Merkezîleşmiş Denetim Modelini Benimseyen

Devletler .............................................................. 124

3. Önleyici Denetim Modeli, Ön Denetim Modeli ya

da Fransız Modeli .................................................. 126

a) Önleyici Denetim Modelini Benimseyen Devletler

.......................................................................... 129

4. Diğer Denetim Modelleri ...................................... 129

a) Diğer Denetim Modellerini Benimseyen Devletler

.......................................................................... 130

C. Anayasa Mahkemeleri ya da Anayasa Yargısı Organları

.................................................................................. 131

IV. ANAYASA YARGISININ ANLAMI ......................... 137

İKİNCİ BÖLÜM

ANAYASA YARGISININ

SINIRLARI

I. GENEL OLARAK ............................................................. 147

II. ANAYASA YARGISINDA YORUM, YORUM YÖNTEMLERİ

VE YORUM İLE ANAYASA YARGISININ

SINIRLARI İLİŞKİSİ ...................................................... 150

A. Genel Olarak ................................................................. 151

B. Anayasa Yargısında Yorum Yöntemleri ................... 160

1. Sözel Yorum ............................................................. 161

2. Sistematik Yorum .................................................... 164

3. Tarihsel Yorum ........................................................ 167

4. Amaçsal Yorum ........................................................ 172

5. Anayasaya Uygun Yorum ...................................... 176

a) Karşılaştırmalı Hukukta Anayasaya Uygun

Yorum ................................................................... 179

b) Türkiye Anayasa Mahkemesi’nin 09/04/1991

Tarihli Kararı ....................................................... 181

c) Yorumlu Ret Kararlarının Gerekçelerinin Bağlayıcılığı

Sorunu .................................................. 189

d) Hâkimin Kendi Kendini Sınırlandırmasının

Aracı Olarak “Anayasaya Uygun Yorum” ..... 195

C. Yorum ve Yorum Yöntemleri ile Anayasa Yargısının

Sınırları İlişkisi .............................................................. 199

1. Yorumun Yorumcuya Sıkı Sıkıya Bağlılığı ....... 202

2. Birden Fazla Rakip Siyaset Teorisinin ve Yorum

Yönteminin Bulunması ......................................... 204

3. Değerlendirme ........................................................ 210

III. ANAYASA YARGISININ SINIRI: DEMOKRATİK

HUKUK DEVLETİ İLKESİ ............................................ 213

A. Hukuk Devleti İlkesi ................................................... 215

1. Amerika Birleşik Devletleri’nde Hukuk Devleti

İlkesinin Bir Yönü: Due Process of Law ............ 217

2. Hukuk Devleti İlkesi ve Anayasacılık Düşüncesi

.................................................................................... 220

3. Hukuk Devleti ve Kanun Devleti ....................... 221

4. Şekli Hukuk Devleti ve Maddi Hukuk Devleti 222

5. Hukuk Devleti İlkesinin Gerekleri .................... 225

a) İnsan Haklarının Tanınması, Sağlanması ve Korunması

................................................................ 225

(1) İnsan Haklarının Korunmasının Aracı Olarak

“Bireysel Başvuru” ................................ 229

b) Bütün Devlet Organlarının Hukukla Bağlı Olması

............................................................................ 233

(1) Yürütme Kuvvetinin Hukukla Bağlı Olması

.......................................................................... 235

(2) Yasama Kuvvetinin Hukukla Bağlı Olması

.......................................................................... 237

(3) Yargı Kuvvetinin Hukukla Bağlı Olması 238

c) Yargı Kuvvetinin Bağımsızlığı .......................... 240

(1) Venedik Komisyonu’nun Yargı Kuvvetinin

Bağımsızlığına İlişkin Görüşleri ............... 242

(2) Dönemin Hâkimler ve Savcılar (Yüksek)

Kurulu Başkanvekili ve İkinci Dairesi Başkanı

Mehmet Yılmaz’ın Yargıya İlişkin Belirlemeleri

....................................................... 246

d) Tabiî Hâkim Güvencesi ..................................... 253

e) Milletlerarası Hukuka Bağlılık .......................... 255

f) Kuvvetler Ayrılığının Sağlanmış Olması ......... 259

g) Hukukun Genel İlkelerine Saygı ...................... 260

B. Demokrasi ...................................................................... 266

1. Genel Olarak ............................................................ 266

2. Demokrasinin Gerekleri ........................................ 272

3. Demokrasi ile Hukuk Devleti Arasındaki Gerilim

.................................................................................... 277

4. Uzlaşma: Demokratik Hukuk Devleti ya da Anayasal

Demokrasi ...................................................... 280

C. Değerlendirme .............................................................. 283

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

ANAYASA YARGISININ

SINIRLARININ AŞILMASI:

YARGISAL AKTİVİZM

I. GENEL OLARAK ............................................................. 293

II. KARŞILAŞTIRMALI HUKUKTA YARGISAL AKTİ-

VİZME ÖRNEK KARARLAR ....................................... 300

III. TÜRKİYE ANAYASA MAHKEMESİ’NİN YARGISAL

AKTİVİZME ÖRNEK KARARLARI .................. 308

A. Anayasa Değişikliklerine İlişkin Kanunların Esastan

Denetim Yasağının İhlali ............................................. 312

B. Yürürlüğün Durdurulması Kararları ........................ 351

C. Türkiye Büyük Millet Meclisi Kararlarının Denetimi

........................................................................................ 385

1. 367 Kararı .................................................................. 394

2. Anayasa Mahkemesi İçtihadından Döndü mü? 422

D. Laiklik İlkesinin Anlaşılış Biçimi .............................. 428

1. Kimi Siyasi Partilerin Laiklik Karşıtı Olduğu

Gerekçesi ile Kapatılması .................................... 435

a) Anayasa Mahkemesi’nin “Adalet ve Kalkınma

Partisi Kararı” ..................................................... 440

2. Anayasa Mahkemesi’nin Başörtüsü ile İlgili

Yaklaşımı ................................................................. 450

3. Anayasa Mahkemesi’nin Katı-Militan-Monolitik

Laiklik Anlayışını Terk Etmesi ........................... 480

4. Anayasa Mahkemesi’nin “Pardösü Kararı” ...... 488

E. Hak ve Özgürlüklerin Korun(ma)ması İşlevi .......... 504

1. Temel Hak ve Özgürlüklerin Sınırlandırılmasında

Kullanılan Ölçütler ................................................ 505

2. Düşünce ve İfade Özgürlüğü ............................... 513

3. Sendikal Özgürlükler ............................................ 516

4. Siyasi Parti Özgürlüğü .......................................... 522

a) Venedik Komisyonu’nun Türkiye’deki Siyasi

Parti Yasaklarına İlişkin Görüşleri ................... 530

5. Basın Özgürlüğü ..................................................... 537

F. Can DÜNDAR-Erdem GÜL Kararı ........................... 542

G. Twitter Kararı ............................................................... 593

H. İmzacı Öğretim Elemanları Kararı ........................... 604

İ. Anayasallık Denetiminde “10 Yıllık Başvuru

Yasağı”nın İhdası ......................................................... 679

J. Olağan Dönem Kanun Hükmünde Kararnameleriyle

İlgili Yaklaşım ............................................................... 697

K. Olağanüstü Haller ile Savaş ve Sıkıyönetim Hallerinde

Çıkarılan Kanun Hükmünde Kararnamelerle İlgili

Yaklaşım ........................................................................ 710

L. Ekonomi Siyasalarına Müdahaleci Yaklaşım ........... 715

M. Seçim Barajı ile İlgili Yaklaşım .................................. 720

N. Diğer Karar Örnekleri ................................................. 724

IV. YARGISAL AKTİVİZMİN SONUÇLARI: SİYASETİN

YARGISALLAŞMASI VE HÂKİMLER HÜKÛMETİ

…….. .............................................................................. 730

V. ANAYASA MAHKEMESİ’NİN BAZI KARARLARI

İÇİN “ASKIYA ALICI VETO YETKİSİ” ..................... 737

SONUÇ ................................................................................... 743

BAŞLICA KAYNAKLAR .................................................... 765

ANAYASA MAHKEMESİ KARARLARI ........................ 827

EKLER ..................................................................................... 845

I. BİREYSEL BAŞVURU FORMU .................................... 845

II. BİREYSEL BAŞVURU FORMU KILAVUZU ............. 855

III. BİREYSEL BAŞVURU İSTATİSTİKLERİ (12/09/2012-

31/12/2024) .......................................................................... 877

IV. NORM DENETİMİ İSTATİSTİKLERİ (01/01/2012-

31/12/2024) .......................................................................... 885

V. 6216 SAYILI ANAYASA MAHKEMESİNİN KURULUŞU

VE YARGILAMA USULLERİ HAKKINDA KANUN

.................................................................................... 889

A. (I) Sayılı Kadro Cetveli (Ek cetvel: 7/11/2024-7531/23)

......................................................................................... 945

B. 6216 Sayılı Kanuna Ek ve Değişiklik Getiren

Mevzuatın veya Anayasa Mahkemesi Kararlarının

Yürürlüğe Giriş Tarihlerini Gösterir Tablo .............. 946

VI. ANAYASA MAHKEMESİ İÇTÜZÜĞÜ .................... 949

A. Anayasa Mahkemesi İçtüzüğüne Ek ve Değişiklik

Getiren Mevzuat Hükümlerinin Yürürlüğe Giriş

Tarihini Gösterir Liste ............................................... 1013

B. 06/11/2018 Tarihli Anayasa Mahkemesi İçtüzüğü

Değişikliği ................................................................... 1014

VII. 2949 SAYILI ANAYASA MAHKEMESİNİN KURULUŞU

VE YARGILAMA USULLERİ HAKKINDA KANUN

(MÜLGA) .............................................................. 1029

VIII. 44 SAYILI ANAYASA MAHKEMESİNİN KURULUŞU

VE YARGILAMA USULLERİ HAKKINDA KANUN

(MÜLGA) .............................................................. 1061

YAZARIN ÖZGEÇMİŞİ VE YAYINLARI .................... 1091

KAVRAMLAR DİZİNİ ..................................................... 1139