Anonim Şirket Paylarının Devrinde Önalım ve Öncelik Hakları

İçindekiler

Sunuş ve Teşekkür  7

Kısaltmalar  17

Giriş  21

Birinci Bölüm

ANONİM ŞİRKET PAYLARININ ÖNALIM VE ÖNCELİK HAKLARINA KONU EDİLMESİNE İLİŞKİN TEMEL KONULAR

I. GENEL OLARAK  23

II. ANONİM ŞİRKETLERDE PAY KAVRAMI  23

A. Pay Kavramı  23

B. Payın Çeşitli Anlamları  24

1. Esas Sermayenin Bir Parçası Olarak Pay  25

2. Hak ve Borçların Kaynağı Olarak Pay  26

3. Pay Senedi ile Eş Anlamlı Pay  29

C. Paya Hâkim İlkeler  32

1. Payın Tescil ile Oluşması İlkesi  32

2. Payın Senede Bağlanmasının Değişiklik Yapmadığı İlkesi  33

3. Payın Bölünmezliği İlkesi  33

4. Payın Devredilebilirliği İlkesi  34

D. Pay Çeşitleri  35

1. Nakit Karşılığı Çıkarılan Pay/Ayın Karşılığı Çıkarılan Pay  35

2. Oy Hakkı Olan Pay/Oydan Yoksun Pay  37

3. İtibari Değeri Olan Pay/İtibari Değerden Yoksun Pay  38

4. Adi Pay/İmtiyazlı Pay  40

a. Adi Pay/İmtiyazlı Pay Ayrımı  40

b. İmtiyazlı Payların Oluşturulmasına İlişkin Esaslar  41

5. Bedelli Pay/Bedelsiz Pay  47

III. ÖNALIM VE ÖNCELİK HAKLARI  47

A. Önalım Hakkı  47

1. Genel Olarak  47

2. Hukuki Niteliği  49

a. Ayni Hak Teorisi  49

b. Yenilik Doğurucu Hak Teorisi  51

3. Türleri  52

a. Yasal Önalım Hakkı (TMK m. 732 vd.)  52

b. Sözleşmeden Doğan Önalım Hakkı  54

(1) Önalım Sözleşmesinin Hukuki Niteliği  55

(2) TBK ve TMK’da Sözleşmeden Doğan Önalım Hakkı  56

4. Kullanılması  59

B. Öncelik Hakkı  60

1. Genel Olarak  60

2. Hukuki Niteliği  61

3. Türleri  62

a. Hakkın Kullanılmasına Yol Açan Olguya Göre  62

b. Hakkın İçeriğine Göre  63

(1) Teklifte Öncelik  63

(2) İcapta Öncelik  64

(3) Kabulde Öncelik  65

(4) Yenilik Doğurucu Hakla İktisapta Öncelik  65

4. Kullanılması  66

C. Önalım ve Öncelik Haklarının Karşılaştırılması  67

IV. PAYIN ÖNALIM VE ÖNCELİK HAKLARINA KONU EDİLEBİLİRLİĞİ  68

A. Genel Olarak  68

B. TTK’nın Pay Üzerinde Öncelik Hakkına Cevaz Vermesi  70

C. Paya Hâkim İlkeler Karşısında Önalım ve Öncelik Haklarının Durumu  74

1. Tescil ile Oluşma İlkesi Açısından Önalım ve Öncelik Hakları  74

2. Senede Bağlanmanın Değişiklik Yapmaması İlkesi Açısından Önalım ve Öncelik Hakları  76

3. Bölünmezlik İlkesi Açısından Önalım ve Öncelik Hakları  76

4. Devredilebilirlik İlkesi Açısından Önalım ve Öncelik Hakları  77

D. Pay Çeşitlerinin Önalım ve Öncelik Hakları Karşısındaki Durumu  78

E. Pay Üzerinde Kurulan Önalım ve Öncelik Haklarının Hukuki Niteliği  80

V. ANONİM ŞİRKET PAYLARININ ÖNALIM VE ÖNCELİK HAKLARINA KONU EDİLMESİ İLE GÜDÜLEN AMAÇLAR  81

A. Anonim Şirketin Özgün (Kişisel) Yapısının Korunması  81

1. Anonim Şirketlerde Kişiselleştirme İhtiyacı  81

2. TTK’nın Anonim Şirketlerin Kişiselleştirilmesine Yaklaşımı  83

3. Önalım ve Öncelik Haklarının Anonim Şirketin Kişiselleştirilmesine Elverişliliği  84

B. Yabancılaşmanın Önlenmesi  85

C. Mevcut Güç ve Pay Dağılımının Korunması  86

D. Oy Sözleşmelerine Aykırılığın Önlenmesi  89

E. Önalım ve Öncelik Haklarının Payı Devralacak Kişileri Belirleyici İşlevinden Kaynaklı Amaçlar  90

VI. ÖNALIM VE ÖNCELİK HAKLARININ ANONİM ŞİRKETLER HUKUKUNUN BAZI KAVRAMLARI İLE İLİŞKİSİ  91

A. Bağlam  91

B. Rüçhan Hakkı  94

C. Önerilmeye Muhatap Olma Hakkı  98

D. Müktesep Haklar  101

E. İkincil Yükümlülükler  105

F. İmtiyaz  106

VII. ÖNALIM VE ÖNCELİK HAKLARININ ANONİM VE LİMİTED ŞİRKET PAYLARI ÜZERİNDEKİ UYGULAMALARININ KARŞILAŞTIRILMASI  109

İkinci Bölüm

ANONİM ŞİRKET PAYLARI ÜZERİNDE ÖNALIM VE

ÖNCELİK HAKLARININ KURULMASI

I. GENEL OLARAK  113

II. ANONİM ŞİRKETLERDE PAY SAHİPLERİNİN ŞİRKETİ ŞEKİLLENDİRME ÖZGÜRLÜĞÜ VE SINIRLARI  113

A. Esas Sözleşme ile Şekillendirme Özgürlüğü ve Sınırları  113

1. Esas Sözleşme  113

2. Esas Sözleşmenin Geçerlilik Sınırları  117

a. Sözleşme Özgürlüğünün Genel Sınırları  117

b. Anonim Şirketler Hukukunun Temel İlkeleri  118

c. Emredici Hükümler İlkesi  118

B. Pay Sahipleri Sözleşmeleri ile Şekillendirme Özgürlüğü ve Sınırları  123

1. Pay Sahipleri Sözleşmeleri  123

a. Kavram  123

b. Amaç ve İşlevleri  125

c. İçeriği  127

d. Tarafları  131

e. Hukuki Niteliği  133

2. Pay Sahipleri Sözleşmelerinin Geçerlilik Sınırları  136

III. ÖNALIM VE ÖNCELİK HAKLARININ PAY SAHİPLERİ SÖZLEŞMELERİNDE DÜZENLENMESİ  139

A. Kavram  139

B. Sözleşmelerin İçeriği  140

1. Yalın/Yalın Olmayan Önalım ve Öncelik Sözleşmeleri  140

2. Olağan/Nitelikli Önalım ve Öncelik Sözleşmeleri  140

C. Sözleşmelerin Geçerliliği  143

1. Meydana Gelme Koşulları  143

a. Taraflar  143

b. Şekil  146

2. Konu Bakımından Geçerlilik  146

a. Kanunun Emredici Hükümlerine Aykırılık  147

(1) TTK’ya Aykırılık  147

(a) Eşit İşlem İlkesi  147

i. Genel Olarak  147

ii. Pay Sahipleri Arasında Akdedilen Önalım ve Öncelik Sözleşmelerinde Eşit İşlem İlkesi  151

iii. Şirket ile Pay Sahipleri Arasında Akdedilen Önalım ve Öncelik Sözleşmelerinde Eşit İşlem İlkesi  152

aa) Genel Olarak  152

bb) Şirketin Hak Sahibi Olduğu Önalım ve Öncelik Sözleşmelerinde Eşit İşlem İlkesi  154

cc) Şirketin Yükümlü Olduğu Önalım ve Öncelik Sözleşmelerinde Eşit İşlem İlkesi  156

dd) Eşit İşlem İlkesine Aykırılığın Yaptırımı  157

(b) Anonim Şirketin Kendi Paylarını İktisabı  159

i. Genel Olarak  159

ii. Anonim Şirketin Kendi Paylarını İktisabının Şartları  162

iii. Anonim Şirketin Kendi Paylarını İktisabı Şartlarına Aykırı Önalım ve Öncelik Sözleşmelerine Uygulanacak Yaptırım  164

iv. Anonim Şirketin “Yakın ve Ciddi Bir Kaybın Önlenmesi” (TTK m. 381) Amacıyla Kendi Paylarını İktisabı ve Önalım ve Öncelik Sözleşmeleri ile İlişkisi  166

(c) Sermayenin İadesi Yasağı  168

i. Genel Olarak  168

ii. Önalım ve Öncelik Sözleşmelerinin Sermayenin İadesi Yasağını İhlal Etmesi  172

iii. Sermayenin İadesi Yasağını İhlal Eden Önalım ve Öncelik Sözleşmelerine Uygulanacak Yaptırım  174

(d) Yönetim Kurulu Üyelerinin Şirketle İşlem Yapma Yasağı  175

i. Genel Olarak  175

ii. Yasağın Önalım ve Öncelik Sözleşmeleri ile İlişkisi  177

iii. Yasağa Aykırı Önalım ve Öncelik Sözleşmelerine Uygulanacak Yaptırım  179

(2) SerPK’ya Aykırılık  180

(a) Halka Açık Anonim Şirketlerin Kendi Paylarını İktisabı  180

(b) Örtülü Kazanç Aktarımı Yasağı  183

b. Ahlaka ve Kişilik Haklarına Aykırılık  186

c. Kamu Düzenine Aykırılık  189

d. İmkansızlık  189

D. Sözleşmelere Uygulanacak Hükümler  190

E. Sözleşmelerin Anonim Şirket Üzerindeki Etkisi  195

1. Pay Sahipleri ve/veya Üçüncü Kişiler Arasında Akdedilen Sözleşmeler Açısından  195

a. Kural; Sözleşmelerin Şirket Üzerinde Etki Yaratmaması ve Çözüm Arayışları  195

b. İstisna; Yükümlü Pay Sahipleri ile Şirketin Özdeşliği  199

2. Şirketin Taraf Olduğu Sözleşmeler Açısından  202

IV. ÖNALIM VE ÖNCELİK HAKLARININ ESAS SÖZLEŞMEYE DERCEDİLMESİ  203

A. Genel Olarak  203

B. Hakların Esas Sözleşmeye Dercedilebilmesi  203

C. Hakların Esas Sözleşmeye Dercedilmesinin Hukuki Sonuçları  206

1. Önalım ve Öncelik Haklarının Şekli (Gerçek Olmayan/Korporatif Olmayan) Esas Sözleşme Hükmü Niteliğinde Olması  206

2. Maddi (Gerçek/Korporatif) Esas Sözleşme Hükmü Niteliğinde Bir Hak Arayışı  211

a. Genel Olarak  211

b. Maddi (Gerçek/Korporatif) Esas Sözleşme Hükmü Olarak Düzenlenebilecek Haklar  212

(1) Kaçış Klozu (TTK m. 493/1)  213

(2) Değerlendirme  217

c. Maddi (Gerçek/Korporatif) Esas Sözleşme Hükmü Olarak Düzenlenmenin Hukuki Sonuçları  219

V. ÖNALIM VE ÖNCELİK HAKLARI BAĞLAMINDA PAY SAHİPLERİ SÖZLEŞMESİ İLE ESAS SÖZLEŞME ARASINDAKİ İLİŞKİ  221

Üçüncü Bölüm

ANONİM ŞİRKET PAYLARI ÜZERİNDE KURULAN ÖNALIM VE ÖNCELİK HAKLARININ UYGULANMASI

I. GENEL OLARAK  225

II. ANONİM ŞİRKET PAYLARININ DEVİR SÜRECİ  225

A. Borçlandırıcı İşlem  226

B. Tasarruf İşlemi  228

1. Senede Bağlanmamış (Çıplak) Payın Devrinde Tasarruf İşlemi  229

2. Senede Bağlanmış Payların Devrinde Tasarruf İşlemi  231

a. Hamiline Yazılı Pay Senetlerinin Devrinde Tasarruf İşlemi  231

b. Nama Yazılı Pay Senetlerinin Devrinde Tasarruf İşlemi  232

3. İlmühaberlerin Devrinde Tasarruf İşlemi  233

4. Kaydi Payların Devrinde Tasarruf İşlemi  233

C. Şirketin Devri Onaylaması/Tanıması  235

1. Kanuni Bağlamda  235

2. Esas Sözleşmesel Bağlamda  236

D. Pay Defterine Kayıt  238

E. Pay Devrinin Soyutluğu (İlletten Mücerretliği)  239

III. ÖNALIM VE ÖNCELİK HAKLARININ UYGULANMASI  242

A. Önalım Hakkının Uygulanması  242

1. Önalım Olayının Gerçekleşmesi  243

a. Payın Satışı  243

(1) Satışın Geçerliliği  247

(a) Borçlandırıcı İşlem Geçerli Olmalıdır  248

(i) Genel Olarak  248

(ii) Özel Durumlar  249

aa) Muvazaa  249

bb) İptal Edilebilirlik  250

(b) Tasarruf İşleminin Geçerli Olması Gerekmez  251

(c) Borçlandırıcı İşlem Yok veya Geçersiz Olmasına Rağmen Tasarruf İşleminin Yapılması  253

(2) Satışın Rızailiği  254

(3) Satışın İvazlılığı  259

(4) Satışın Üçüncü Kişiye Yapılması  260

b. Payın Ekonomik Bakımdan Satışa Eşdeğer İşlemlere Konu Edilmesi  261

(1) Pay Üzerinde İntifa Hakkı  263

(2) Pay Sahibinin Temsili  265

(3) Oy Sözleşmeleri  266

2. Bildirim Yükümlülüğü  267

3. Önalım Hakkının Kullanılması  269

a. Hakkın Kullanılmasına İlişkin Esaslar  269

b. Hakkın Kullanılmasının Sonuçları  273

B. Öncelik Hakkının Uygulanması  281

1. Öncelik Olgusunun (Hakkın Kullanılmasına Yol Açan Olgunun) Gerçekleşmesi  281

2. Bildirim Yükümlülüğü  282

3. Öncelik Hakkının Kullanılması  283

a. Hakkın Kullanılmasına İlişkin Esaslar  283

b. Hakkın Kullanılmasının Sonuçları  287

Dördüncü Bölüm

ANONİM ŞİRKET PAYLARI ÜZERİNDE KURULAN ÖNALIM VE ÖNCELİK HAKLARINDA İŞLERLİK SORUNU

I. GENEL OLARAK  291

II. ÖNALIM VE ÖNCELİK HAKLARINA AYKIRILIĞIN YAPTIRIMI  291

A. Genel Olarak  291

B. Hukuki Sorumluluk  292

1. Yükümlünün Hukuki Sorumluluğu  292

2. Devralanın Hukuki Sorumluluğu  293

C. Sözleşmeler Hukukundan Kaynaklanan Diğer Yaptırımlar  298

D. Anonim Şirketler Hukukuna Özgü Yaptırımların Uygulanma Olanağı  301

III. ÖNALIM VE ÖNCELİK HAKLARININ İŞLERLİĞİNİ GÜÇLENDİRMEYE YÖNELİK YAKLAŞIMLAR  305

A. Genel Olarak  305

B. Yükümlünün Payı Üçüncü Kişiye Devretmesini Önlemeye Yönelik Yaklaşımlar  306

1. Ekonomik Anlamda Caydırıcı Yaptırımlar Öngörülmesi  306

2. Pay Senetlerinin Banka veya Güvenilir Üçüncü Kişiye Tevdii  308

3. Kıymetli Evrakın Devrine Borçlunun Katılmasına İlişkin TTK m. 647/3 Hükmü  310

C. Hakların Üçüncü Kişilere Karşı İleri Sürülebilmesine Yönelik Yaklaşımlar  310

1. Hakların Pay Senetleri Üzerine Yazılması  310

2. Hakların Pay Defterine İşlenmesi  311

D. Önalım ve Öncelik Haklarının Bağlam ile Güçlendirilmesi  312

Sonuç  321

Kaynaklar  337

Kavramlar Dizini  359