Avrupa'da Din ve Vicdan Özgürlüğü

Yayınevi: Adalet Yayınları
Yazar: Muhterem DİLBİRLİĞİ
ISBN: 9786257277501
437,40 TL 486,00 TL

Adet

 
   0 yorum  |  Yorum Yap
Kitap Künyesi
Yazar Muhterem DİLBİRLİĞİ
Baskı Tarihi 2020/10
Baskı Sayısı 1
Boyut 16x24 cm (Standart Kitap Boyu)
Cilt Karton kapak
Sayfa Sayısı 495

İkinci Dünya savaşından sonra, yoğun bir şekilde 60’lı yılların başından itibaren, gelişen ekonomik yapılara sahip olan başta Almanya olmak üzere, Fransa, Hollanda ve İngiltere gibi ülkelerin iş gücü ihtiyacı göç olgusunu hayata geçirmiştir. Başta Türkiye olmak üzere, diğer Müslüman ülkelerden gelen iş gücü bu ülkelere yerleşmiştir. Bunlara ek olarak, bilhassa Afrika, Balkanlar ve Orta Doğu coğrafyasından gelen Müslüman mülteciler ve sığınmacıların da Avrupa’daki Müslüman nüfusa dahil olmaları, kamusal alanda Müslümanların yaşamlarını ve din ve vicdan özgürlüğü açısından haklarını tartışmaya açmıştır. Tarihten gelen Hrıstiyan tesirler üzerine kurulan modern Almanya ve diğer Batı Avrupa devletleri, bu “Yabancı” göçmenlerin haklarının tartışılmaya başlamasıyla, anayasa hukuku ve din özgürlükleri açısından, günümüzde şimdiye kadar görülmedik bir şekilde kendi sistemiyle mücadele eder hale gelmiştir.

Avrupa” din özgürlüğü alanındaki tartışmalar, sadece Müslümanlarla ilgili değil, diğer inanç gruplarını da ilgilendirecek şekilde yaşanmaktadır. Bu tartışmalar, bilhassa Federal Ordu, ceza evleri ve eğitim-öğretim gibi, devletin tekelinde olan, oldukça hassas olan alanlarda kendisini göstermiş, gerek bireysel din özgürlüğü, gerekse kolektif din özgürlüğü, bu alanlarda her zamankinden daha fazla, devletin korumasına ihtiyaç duyar hale gelmiştir.

Avrupa’da din ve vicdan özgürlüğü etrafında yaşanan tartışmalar sadece Müslümanlar ve İslam dinine ilişkin haklar etrafında yaşanmamaktadır. İlginç bir şekilde din ve vicdan özgürlüğüne bakış yeni bir boyut kazanmıştır. Bu yeni boyutta, din ve vicdan özgürlüğüne karşı bir devlet korumacılığı gittikçe alan kazanmaktadır. Kiliseler ve dini cemaatler dikkatlice hedefe konulurken, acımasız ve doğrudan bir şekilde İslam’ın ve Müslümanların hedef gösterilmesi de söz konusudur. Din ve Vicdan özgürlüğü açısından Avrupa devlet ve kurumları –bilinen tüm uygulamaların ve hukuki kuralların aksine- Müslümanların güncel yaşamlarına müdahale eder hale gelmişlerdir.

Din ve vicdan özgürlüğü açısından Avrupa tarihi çok sancılı bir sürece ve acı tecrübelere sahiptir. Din ve Vicdan özgürlüğünün temel haklar bağlamında gelişimi de bu tecrübelerin ürünüdür. Her ülke geçmişte yaşadığı acı tecrübelerden hareketle, din ve vicdan özgürlüğü alanında kendilerine has prensipler ve hukuki kurallar geliştirmişlerdir. Hali hazırda var olan din ve vicdan özgürlüğü açısından mücadelelere, 60’lı yıllarından başından itibaren Batı Avrupa ülkelerine yerleşen Müslümanların sosyal yaşantıda yer alma talepleriyle din ve vicdan özgürlüğü alanında son zamanlarda artık iyice görünür hale gelen, yeni bir mücadele alanı eklenmiştir. Yeni eklenen bu mücadele alanının, bir tarafında, temel hak ve hürriyetler kapsamında haklarını talep eden Müslümanlar ve bu grubun oluşturduğu gittikçe görünür hale gelen bir kültür vardır. Mücadelenin diğer tarafında laiklerden sekülerlere, aşırı sağdan aşırı sola, Hrıstiyan siyasi hareketlerden liberal siyasi hareketlere kadar geniş bir yelpaze etrafından birleşen gruplar vardır.

Konu, son günlerdeki Avrupa’da yaşayan Müslümanlar etrafından güncel yaşanan olaylar ele alındığında son derece önemlidir. Bu maksatla Avrupa’dan ülke örnekleriyle din ve vicdan özgürlüğü alanında bu çalışma hazırlanmıştır. Gerek kolektif gerekse de bireysel din ve vicdan özgürlüğü açısından Türkçe literatüre de küçük bir katkı sağlamak maksadıyla bu çalışma ortaya konmuştur.

“Avrupa’da Din ve Vicdan Özgürlüğü” ile yayımlanan bu çalışma, din ve vicdan özgürlüğü alanında Avrupa’nın tarihi geçmişi ile birlikte günümüzde geldiği nokta ve bu sahada Avrupa’da Müslümanlarla ilgili hak mücadelesini inceleyen bir çalışma olarak, Kırıkkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kamu Hukuku Anabilim Dalında Prof. Dr. Ahmet BİLGİN danışmanlığında doktora tezi olarak hazırlanmıştır.

ÖNSÖZ ...................................................................................................................... 7

İÇİNDEKİLER............................................................................................................ 11

KISALTMALAR......................................................................................................... 17

GİRİŞ ....................................................................................................................... 21


BİRİNCİ BÖLÜM


AVRUPA’DA DİN VE VİCDAN ÖZGÜRLÜĞÜNÜN


TARİHİ GELİŞİMİ


I. SOSYOLOJİK ve FELSEFİ AÇIDAN DİN ve VİCDAN ÖZGÜRLÜĞÜ ....................31

A. Sosyolojik Açıdan Din ve Vicdan Özgürlüğü ............................................... 31

B. Felsefi Açıdan Din ve Vicdan Özgürlüğü..................................................... 37

1. Çatışmacı Düşünce Modeli .................................................................. 48

2. Bizantinist Düşünce Modeli ................................................................. 48

3. Teokratik Düşünce Modeli................................................................... 49

4. Ayrılık Düşüncesi Modeli ..................................................................... 49

5. İşbirliği Düşüncesi Modeli.................................................................... 51

C. İnsan Hakkı Olarak Din ve Vicdan Özgürlüğü ............................................. 51

II. AVRUPA’DA DİN ve VİCDAN ÖZGÜRLÜĞÜNÜN GELİŞİMİ ............................59

A. Tarihi Açıdan Reform Hareketi................................................................... 59

1. Reform Dönemi Öncesi Gelişmeler ..................................................... 60

a. Thomas Aquinas (1226-1274)........................................................ 60

b. Dante Alighieri (1265-1321) .......................................................... 62

c. Padovalı Marsilius (1270-1342) ..................................................... 62

2. Reform Dönemi ................................................................................... 63

a. Reform Döneminin Önemli Şahsiyetleri ........................................ 67

(1) Martin Luther.......................................................................... 67

(2) Huldrych Zwingli ..................................................................... 71

(3) John Calvin.............................................................................. 73

b. Reform Döneminin Önemli Olayları .............................................. 74


12 İçindekiler

(1) Mühlberg Savaşı ve Augsburg Barışı....................................... 75

(2) 30 Yıl Savaşları ve Vestfalya Antlaşması ................................. 78

(3) Reform Döneminin Diğer Önemli Olayları.............................. 82

3. 1789 Fransız Devrimi ........................................................................... 86

B. Fransız Devriminden Sonra Avrupa’daki Gelişmeler ................................. 89

1. Fransız Devrimi Sonrası Yaşanan Gelişmeler....................................... 91

a. Napolyon’un Uygulamaları............................................................ 93

b. 1905 Tarihli Laiklik Yasası .............................................................. 94

2. Avusturya’da Anayasal Din Özgürlüğü................................................. 98

a. Tarihi Gelişim................................................................................. 99

b. Avusturya Anayasasında Din Özgürlüğü...................................... 100

c. 1912 Tarihli İslam Yasası ............................................................. 102

d. 2015 tarihli İslam Yasası .............................................................. 104

3. 1919 Almanya Weimar Anayasasında Din Özgürlüğü ....................... 106

4. 1949 Federal Almanya Anayasasında Din Özgürlüğü ........................ 109

5. 1992 Tarihli İspanya İslam Yasası ...................................................... 110

III. DİN VE VİCDAN ÖZGÜRLÜĞÜNÜN AVRUPA ULUSLARARASI HUKUKU

ALANINDA DÜZENLENMESİ ......................................................................114

A. Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesinde Din ve Vicdan Özgürlüğü............... 116

1. Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi 9.Madde Kapsamında Hakları

Korunan Özneler................................................................................ 118

2. Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi 9.Madde Kapsamında Korunan

Haklar ................................................................................................ 120

3. Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesinde Din Özgürlüğünün Sınırları...... 124

a. Sınırlandırmanın Yasal Olması..................................................... 125

b. Sınırlandırmanın Meşru Amaçlara Dayanması ............................ 126

c. Sınırlandırmanın Demokratik Toplum Gereklerine Uygun

Olması ......................................................................................... 127

B. Avrupa Birliği Temel Haklar Şartında Din ve Vicdan Özgürlüğü............... 130

1. Avrupa Birliği Temel Haklar Şartı ile Düzenlenen Alanlar.................. 133

2. AB Temel Haklar Şartında Din ve Vicdan Özgürlüğünün

Düzenlenmesi ve Kapsamı................................................................. 134

3. AB Temel Haklar Şartı Çerçevesinde Din ve Vicdan

Özgürlüğünün Sınırları....................................................................... 138

C. Uluslararası Hukuk Alanında Diğer Düzenlemeler................................... 139


İçindekiler 13


İKİNCİ BÖLÜM


DİN VE VİCDAN ÖZGÜRLÜĞÜ AÇISINDAN

ALMANYA ÖRNEĞİ


I. DİN VE VİCDAN ÖZGÜRLÜĞÜ KAPSAMINDA ALMAN DEVLET SİSTEMİ

VE ANAYASAL YAPISI ............................................................................... 143

A. Alman Birliği Öncesinde Durum............................................................... 143

B. Alman Birliğinin Kuruluşu ve Sonrası Dönemde Anayasacılık

Hareketleri ............................................................................................... 147

1. 1848 Devrimi ve Frankfurt (Paulus Kilisesi) Anayasası ve 1850

Prusya Anayasası ............................................................................... 150

2. Alman Birliği’nin Sona Ermesi ve Bismarck Dönemi .......................... 153

3. İmparatorluğun Sona Ermesi ve Weimar Anayasası.......................... 155

4. Hitler Dönemi .................................................................................... 157

5. 1949 Alman Anayasası ve Alman Anayasasında Federal Devlet

ve Federe Devletler (Eyaletler) Arasında Görev Dağılımı .................. 158

C. Alman Anayasalarında Din ve Vicdan Özgürlüğü ..................................... 160

1. Alman Anayasalarında Bireysel Din Özgürlüğüne İlişkin

Düzenlemeler .................................................................................... 162

a. Paulus Kilisesi Anayasasında Bireysel Din Özgürlüğü .................. 163

b. Prusya Anayasasında Bireysel Din Özgürlüğü.............................. 164

c. Weimar Anayasasında Bireysel Din Özgürlüğü............................ 165

2. Alman Anayasalarında Kolektif Din Özgürlüğüne İlişkin

Düzenlemeler .................................................................................... 166

a. Paulus Kilisesi Anayasasında Kolektif Din Özgürlüğü................... 167

b. Prusya Anayasasında Kolektif Din Özgürlüğü .............................. 168

c. Weimar Anayasasında Kolektif Din Özgürlüğü ............................ 170

II. ALMAN ANAYASASINDA BİREYSEL DİN VE VİCDAN ÖZGÜRLÜĞÜ .............. 172

A. Bireysel Din ve Vicdan Özgürlüğü İle Korunan Alanlar............................. 173

1. Alman Anayasasında Bireysel Din ve Vicdan Özgürlüğü .................... 175

a. İnanma ve Dinini Yayma Özgürlüğü............................................. 176

b. İbadet Özgürlüğü ......................................................................... 180

c. Vicdan Özgürlüğü ........................................................................ 182

d. Vicdani Ret................................................................................... 185

e. İnanmama Özgürlüğü .................................................................. 190

2. Devletin Tarafsızlığı İlkesi................................................................... 195


14 İçindekiler

B. Din ve Vicdan Özgürlüğünün Sınırlandırılması......................................... 200

1. Bireysel Din ve Vicdan Özgürlüğüne Yönelik Sınırlamalar ................. 201

2. Kolektif Din Özgürlüğüne Yönelik Sınırlamalar.................................. 212

III. KOLEKTİF DİN ÖZGÜRLÜĞÜ ve DİNİ CEMAAT KAVRAMI ............................221

A. Dini Cemaat Kavramı ............................................................................... 222

B. Dini Cemaatlerin Anayasal Dayanağı ....................................................... 228

C. Dini Cemaatlere Tanınan Anayasal Haklar............................................... 234

1. Dini Cemaatlerin Kendi İşleyişlerinde Bağımsız Olması ve Dini

Cemaatlere Üyelik ............................................................................. 235

2. Dini Cemaatlere Tanınan Kamu Tüzel Kişiliği ve Hukuki Sonuçları .... 241

a. Dini Cemaatlerin Kamu Tüzel Kişiliğini Kazanmasının Şartları..... 245

b. Kamu Tüzel Kişiliğinin Dini Cemaatlere Sağladığı Haklar............. 250

3. Alman Anayasasında Din Eğitiminin Düzenlenmesi .......................... 253

a. Din Eğitimi Açısından Anayasal Haklardan Yararlananlar............ 256

b. Din Eğitimi Bağlamında Anayasal Hakların İçeriği ....................... 258


IV. ALMAN HUKUK SİSTEMİNDE DİNİ CEMAATLERLE YAPILAN DİN-

DEVLET SÖZLEŞMELERİ.............................................................................261


A. Alman Hukuk Sisteminde Din-Devlet Sözleşmelerinin Tarihi Gelişimi..... 263

B. Dini Cemaatlerle Yapılan Din - Devlet Sözleşmeleri................................. 266

1. Dini Cemaatlerle Yapılan Din-Devlet Sözleşmelerinin Hukuki

Mahiyeti ............................................................................................ 266

2. Dini Cemaatlerle Yapılan Devlet Sözleşmelerinin Fonksiyonları ....... 269

a. Koruma ve İdame Etme İşlevi...................................................... 269

b. Yükümlülük ve Etki İşlevi ............................................................. 270

c. Ortak Çalışma İşlevi ..................................................................... 270

d. Destekleme İşlevi ........................................................................ 270

3. Din - Devlet Sözleşmelerinin İçeriği ..................................................... 271


C. Alman Hukuk Sisteminde Dini Cemaatlerle Yapılan Önemli Din-

Devlet Sözleşmeleri ................................................................................. 287


1. Hrıstiyan Cemaatleriyle Yapılan Din-Devlet Sözleşmeleri ................. 287

a. Katolik Cemaatlerle Yapılan Din-Devlet Sözleşmeleri ................. 287

b. Protestan Cemaatlerle Yapılan Din-Devlet Sözleşmeleri............. 288

2. Yahudi Cemaatlerle Yapılan Din-Devlet Sözleşmeleri........................ 290

3. Müslüman Cemaatlerle Yapılan Din-Devlet Sözleşmeleri ................. 291


İçindekiler 15

a. Hamburg Eyaleti Örneği .............................................................. 293

b. Bremen Eyaleti Örneği................................................................. 294

c. Aşağı Saksonya Eyaleti Örneği..................................................... 296

4. Bazı İslami Azınlık Gruplarıyla Yapılan Din-Devlet Sözleşmeleri ........ 297


ÜÇÜNCÜ BÖLÜM


KOLEKTİF VE BİREYSEL DİN ÖZGÜRLÜĞÜ BAKIMINDAN

ALMANYA VE DİĞER ÜLKELERDE MÜSLÜMANLARIN DURUMU

I. KOLEKTİF DİN ÖZGÜRLÜĞÜ AÇISINDAN ALMANYA VE DİĞER

ÜLEKELERDE MÜSLÜMANLARIN ANAYASAL HAKLARI ............................... 301

A. Almanya ve Diğer Avrupa Ülkelerinde Müslümanların Kısa Tarihi .......... 301

B. Almanya’da Kurulu Bulunan İslami Cemaatler ........................................ 306

1. Federal Düzeyde Kurulan İslami Kuruluşlar ....................................... 310

a. Ahmediye Müslüman Cemaati .................................................... 311

b. Almanya İslam Konseyi................................................................ 311

c. Diyanet İşleri Türk İslam Birliği .................................................... 313

d. İslam Kültür Merkezleri Birliği ..................................................... 315

e. Almanya Müslümanlar Merkez Konseyi ...................................... 317

f. Faslı Müslümanlar Merkez Birliği ................................................ 318

g. Almanya Boşnaklar İslam Toplumu Merkez Konseyi................... 319

h. İslam Toplumu Milli Görüş........................................................... 319

i. Almanya Şii Cemiyetleri İslami Cemaatler Birliği......................... 321

j. Almanya Alevi Birlikleri Federasyonu .......................................... 321

k. Müslümanlar Koordinasyon Konseyi........................................... 322

2. Eyaletler Düzeyinde Faaliyet Gösteren İslami Kuruluşlar .................. 324

C. Almanya’da Kamu Kurumlarının İslami Cemaatlere Yaklaşımı ................ 328

1. Almanya İslam Konferansı ................................................................. 333

2. İslami Kuruluşların ve Cemaatlerin Hukuki Statüleri ......................... 336

a. Cami Cemiyetleri ve Hukuki Statüleri .......................................... 338

b. Eyalet ve Bölge Birliklerinin Hukuki Statüleri............................... 340

3. Almanya’da Cami Açma ve Ezanın Dışardan Okunması

Konusunda Hukuki Tartışmalar ve Değişik Uygulamalar ................... 344

a. Cami Açma ve Cami İnşaatı ......................................................... 345

b. Ezanın Dışardan Okunması .......................................................... 349


16 İçindekiler

D. Diğer Avrupa Ülkelerinde Kamu Kurumları ve İslami Cemaatler

Arasındaki İlişkiler.................................................................................... 354

1. Avusturya’da Müslümanlar ve 2015 Tarihli İslam Yasası................... 355

2. Avusturya’da Cami İnşaatı ve Ezan Konusundaki Tartışmalar ............. 357

3. İsviçre’de Müslüman Teşkilatlanmaları ve Hukuki Statüleri.............. 361

4. İsviçre’de Cami İnşaatı ve Ezan Konusundaki Tartışmalar –

Minare Yasağı .................................................................................... 370

a. İsviçre’de Minare Yasağı Öncesi Cami İnşaatı Tartışmaları ......... 371

b. İsviçre’de Minare Yasağı Girişimi ................................................ 375

5. Fransa ................................................................................................ 380

6. Belçika ............................................................................................... 383

7. Hollanda ............................................................................................ 385

8. Diğer Ülkeler...................................................................................... 387

II. BİREYSEL DİN ÖZGÜRLÜĞÜ AÇISINDAN ALMANYA VE DİĞER

ÜLKELERDE MÜSLÜMANLARIN ANAYASAL HAKLARI .................................392

A. Başörtüsü Meselesi.................................................................................. 393

1. Almanya Federal Anayasa Mahkemesinin 2003 Tarihli

Başörtüsü Kararı ................................................................................ 394

2. Almanya Federal Anayasa Mahkemesinin 2015 Tarihli

Başörtüsü Kararı ................................................................................ 400

3. Diğer Ülkelerde Başörtüsü Yasağı Etrafında Yaşanan Hukuki

Tartışmalar ........................................................................................ 406

4. Avrupa Birliği Adalet Divanı’nın Başörtüsü Konusundaki

Kararları............................................................................................. 414

B. İslam Din Dersleri Meselesi ..................................................................... 416

C. Karma Eğitim Bağlamında Yüzme ve Spor Dersleri Meselesi................... 426

D. Erkek Çocukların Sünnet Meselesi........................................................... 433

III. DİĞER SOSYAL ALANLARDA MÜSLÜMANLARIN HUKUKİ DURUMU............437

A. Aile Hukuku ve Diğer Sosyal Alanlarda Müslümanların Durumu............. 439

B. Avrupa’da Yükselen İslam Karşıtlığı ......................................................... 442

SONUÇ.................................................................................................................. 447

KAYNAKÇA............................................................................................................ 459

Yorum Yap

Lütfen yorum yazmak için oturum açın ya da kayıt olun.