Bireysel Başvuru Hakkı Kapsamında Tutuklama Tedbiri

SUNUŞ 7

ÖNSÖZ 9

İÇİNDEKİLER 11

KISALTMALAR LİSTESİ 15

GİRİŞ 17

BİRİNCİ BÖLÜM

TUTUKLAMA TEDBİRİNİN HUKUKSAL GELİŞİMİ VE 

TÜRKİYE’DEKİ YASAL ZEMİNİ

1. TUTUKLAMANIN HUKUKSAL BİR TEDBİR OLARAK GELİŞİMİ 21

1.1. Tutukluluk Kavramı 21

1.2. Tarihi Metinlerde Tutuklama Tedbiri 21

1.3. Uluslararası Sözleşmelerde Tutuklama Tedbiri 23

1.4. Türk Hukukunda Tutuklama Tedbirinin Gelişimi 24

1.4.1. Osmanlı İmparatorluğu Dönemi 24

1.4.1.1. Tanzimat Öncesi Dönem 24

1.4.1.2. Tanzimat Sonrası Dönem 25

1.4.2. Cumhuriyet Dönemi 26

2. MEVZUATA GÖRE TÜRK HUKUKUNDA TUTUKLAMA TEDBİRİ 27

2.1. Türk Anayasası’nda Tutuklamaya İlişkin Kurallar 27

2.2. 5271 Sayılı Ceza Muhakemesi Kanununda Tutuklama Tedbiri 29

2.3. Genel Olarak Hürriyete Yönelik Koruma Tedbirleri 29

2.4. Tutuklama Tedbirinin Şartları 31

2.4.1. Kuvvetli Suç Şüphesinin Bulunması 31

2.4.2. Bir Tutuklama Sebebinin Bulunması 32

2.4.3. Tutuklama Nedeninin Varsayılabileceği Durumlar 32

2.4.4. Ölçülülük Kriteri 34

2.4.5. Tutuklama Yasağının Bulunmaması 34

2.4.6. Muhakeme Şartının Geçekleşmesi 34

2.5. Tutuklama Kararı ve Sonrası 35

2.5.1. Talep ve Karar Yetkisi 35

2.5.2. Kararların Gerekçeli Olması Zorunluluğu 35

2.5.3. Yokluk Durumunda Tutuklama Kararı Verilememesi 36

2.5.4. Tutuklama Kararına İtiraz 36

2.5.5. Hukuki Yardım 37

2.5.6. Tutuklama Kararının Bir Yakına Derhal Bildirilmesi 37

2.5.7. Tutukluluk Durumunun İncelenmesi 37

2.5.8. Tutuklulukta Geçecek Azami Süre 38

İKİNCİ BÖLÜM

KİŞİ HÜRRİYETİ VE GÜVENLİĞİ HAKKININ 

BİREYSEL BAŞVURU BAKIMINDAN KAPSAMI VE 

KABUL EDİLEBİLİRLİK KOŞULLARI

1. KİŞİ HÜRRİYETİ ve GÜVENLİĞİ HAKKI 39

1.1. Özgürlükten Mahrumiyet ve Özgürlüğün Kısıtlanması 39

1.2. Sözleşmeye Uygun Bulunan Özgürlük Mahrumiyetleri 41

2. KABUL EDİLEBİLİRLİK KRİTERLERİ 43

2.1. Kabul Edilebilirlik Hiyerarşisi 43

2.1.1. Mükerrer Başvuru Olmaması 44

2.1.2. Mahkemenin Yetkisine İlişkin Kabul Edilmezlik Nedenleri 44

2.1.2.1. Kişi Bakımından Yetki 44

2.1.2.2. Zaman Bakımından Yetki 45

2.1.2.3. Yer Bakımından Yetki 46

2.1.2.4. Konu Bakımından Yetki 46

2.1.3. Başvuru Yollarının Tüketilmesi 47

2.1.4. 30 Gün Kuralı 51

2.1.5. Açıkça Dayanaktan Yoksunluk 52

2.1.6. Anayasal Önem ve Önemli Zararın Bulunmaması 54

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

ESAS YÖNÜNDEN İNCELEME

1. KANUNİLİK ŞARTI 58

1.1. Muhakeme Şartının Gerçekleşmiş Olması 60

1.1.1. Süre Şartına Uyulmuş Olması 61

1.1.2. İzin şartı ve Özel Soruşturma Usulü 61

1.2. Tutuklama Kararının Gerekçeli Olması 67

1.3. Tutuklama Yasağının Bulunmaması 68

1.4. Sanığa Güvence Belgesi Verilmesi 69

1.5. Sanığın Yokluğunda Tutuklama Kararı Verilmemesi 69

1.6. Zorunlu Müdafi 70

1.7. Soruşturma Aşamasında Cumhuriyet Savcısının Tutuklama Talebinde Bulunması 70

1.8. Tutuklamanın Yakınlara Derhal Bildirilmesi 71

1.9. Tahliyeden Sonra Yeni Delil Olmaksızın Tutuklamama 71

1.10. Tutuklama Kararı Veren Mahkemenin Görevli Olma Zorunluluğu 72

1.11. Tutukluluk Süresinin Aşılması 74

2. KUVVETLİ SUÇ ŞÜPHESİNİN VARLIĞI (KUVVETLİ BELİRTİ) 79

3. MEŞRU AMAÇ 88

3.1. Kaçma Şüphesinin Bulunması 89

3.2. Delillere Müdahale Riskinin Bulunması 91

3.3. Tanık, Mağdur veya Başkaları Üzerinde Baskı Kurulması 92

3.4. Katalog Suçlar 93

4. ÖLÇÜLÜLÜK 94

5. OLAĞANÜSTÜ HAL DÖNEMİ 99

6. ESAS HAKKINDA VERİLEN KARARIN SONUÇLARI 100

6.1. İhlal Olmadığına Dair Karar 100

6.2. İhlal Kararı ve Sonuçları 101

SONUÇ 103

KAYNAKÇA 107

Yazılı Eserler

Alexy, R., (2011), “Grundrechte und Verhältnismässigkeit“, in: Die Freiheit des Menschen in Kommune, Staat und Europa, Festschrift für Edzard Schmidt-Jortzig, U. Schliesky/C. Ernst/S. E. Schulz (Hrsg.), Heidelberg, s.3-15

Alptekin, T., (2019), “Türk Anayasa Hukuku’nda Tutuklama Tedbirine Karşı Bireysel Başvuru Yolu”, Hatay Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Doktora Tezi, Hatay

Akpek, A.L., (2020), “Tutuklulukta Kuvvetli Suç Şüphesi”, İstanbul Bilgi Üniversitesi Lisansüstü Programlar Enstitüsü Hukuk Yüksek Lisans Programı, İstanbul

Bayburtlu, E., (2013), “Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi Kararları Işığında Makul Sürede Yargılanma Hakkı Ve Tutukluluk Süreleri”, Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Diyarbakır

Bilmen, Ö.N., (1951), Hukuku İslamiyye ve İstilahatı Fıkhiyye Kamusu, Cilt III, Bilmen Yayınevi, İstanbul

Centel, N., Zafer, H., (2010), Ceza Muhakemesi Hukuku, Beta Yayınları, İstanbul

Centel, N., (1992), Ceza Muhakemesi Hukukunda Tutuklama ve Yakalama, Beta Yayınevi, İstanbul

Centel, N., (2011), “İnsan Hakları Avrupa Mahkemesi Kararları Işığında Tutuklama Hukukuna Eleştirel Yaklaşım”, Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Hukuk Araştırmaları Dergisi, Cilt: 17, Sayı: 1-2, s.49-93

Çoban, C., (2001), Adli Yargıda Tutuklama, Adil Yayınevi, Ankara

Çolak, H., Taşkın., M., (2007), Ceza Muhakemesi Kanunu Şerhi, Seçkin Yay., Ankara

Doğru, D., (2019), Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi Yargılamasında Takdir Marjı Doktrini, Turhan Kitabevi, Ankara

Evans, T. (1777), Montesquieu’nun Bütün Eserleri, Londra, Cilt I

Gökcan, H.T., (2018), “Bireysel Başvuruda İkincillik İlkesi ve Denetim Yetkisinin Sınırları Sorunu”, Türkiye Barolar Birliği Dergisi, Sayı 135, s. 9-76

Göçmen, Ö. K., (2016), “Adli Kontrol Koruma Tedbirinin İnsan Hakları Işığında Değerlendirilmesi”, AÜHFD, C.LXV.S,4, s. .1749-1814

Güleç, S.S., (2012), “Tutuklamaya İlişkin Temel Sorunlar ve Avrupa İnsan Hakları Mahkemesinin Güncel Kararları Çerçevesinde Adli Kontrol Konusunda Bazı Tespit ve Değerlendirmeler”, Türkiye Barolar Birliği Dergisi, Ankara, S.98, s. 25-74

Güven, M., (2020), Barışçıl Gösteri ve Toplanma Özgürlüğü, Oniki Levha Yay., 2. Baskı, İstanbul

Hakeri, H., Ünver, Y., (2014), Ceza Muhakeme Hukuku, Adalet Yay., 9.Baskı, Ankara

Harris, D.J., O’Boyle, M., Bates, E.P., Buckley, C.M., (2013), Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi Hukuku, Ankara, Avrupa Konseyi

Horzum, S., (2019), “Anayasa Mahkemesi Bireysel Başvuru Kararları Işığında Makul Tutukluluk Süresi”, İstanbul Medipol Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul

İnci, Ö., (2014), Bir Koruma tedbiri Olarak Türk Ceza Muhakemesi Hukukunda Tutuklama, Seçkin Yayıncılık, 3. Basım, Ankara

Kararaş, I., (2015), “Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi İçtihatlarında Etkili Başvuru Yolu: Anayasa Mahkemesi’ne Bireysel Başvuru Çerçevesinde Gözlemler”, Anayasa Hukuku Dergisi, Cilt:4, Sayı:7, s.245-259

Kaya, Y.E., (2019), Bireysel Başvuru Yolunda Tutuklamanın Hukukiliğinin İncelenmesi, Oniki Levha Yay., İstanbul

Koca, M., (2003), “Tutuklamada Oranlılık İlkesi Çerçevesinde 2002 CMUK Tasarısının ‘Adli Kontrol’ Tedbirinin Değerlendirilmesi”, Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C.V, S.2, İzmir, s.109-142

Koca, M., (2006), “Ceza Muhakemesi Hukukunda Deliller”, Ceza Hukuku Dergisi, Cilt: 1, Sayı: 2, s. 207-225

Kunter, N., Yenisey, F., Nuhoğlu, A., (2008) Muhakeme Hukuku Dalı Olarak Ceza Muhakemesi Hukuku, Beta Yayınları, İstanbul

Macovei, M., (2002), Kişinin Özgürlük ve Güvenlik Hakkı, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesinin 5. Maddesinin Uygulanmasına İlişkin Kılavuz, İnsan Hakları El Kitabı, 1. Baskı

Nuhoğlu, A., (2009), ”Koruma Tedbiri Olarak Tutuklama”, Ceza Muhakemesi Kanunu’nun 3 yılı İçinde, Türk Ceza Hukuku Derneği Yay., İstanbul, s. 175-191

Özdek, Y., (2004), “Avrupa İnsan Hakları Hukuku ve Türkiye”, İnsan Hakları Araştırma ve Derleme Merkezi Yay. No: 21 (TODAİE)

Öncü, Mehmet, (Ocak 2015), “AİHM Kararları Işığında Yakalama, Gözaltına Alma, Tutuklama ve Aramada Makul Şüphe”, Bahçeşehir Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C.X, s.85-130

Öztürk, B., Kazancı, B.E., Güleç, S.S., (2017), Ceza Muhakemesi Hukukunda Koruma Tedbirleri, Seçkin Yay., 2. Baskı, İstanbul

Soyaslan, D., (2006), Ceza Muhakemesi Hukuku, Yetkin Yayınları, 2. Bası, Ankara

Sınar, H., (2016), Ceza Muhakemesi Hukukunda Tutuklama, On İki Levha Yayıncılık, 1. Baskı, İstanbul

Şahin, C., (2009), Ceza Muhakemesi Hukuku, Seçkin Yay., Cilt 1, Ankara

Şenol, C., (2018), Ceza Muhakemesinde Hukuka Aykırı Delillerin Kullanılması ve Değerlendirilmesi Yasağı, Oniki Levha Yay., 2.Baskı, İstanbul

Tezcan, D., (1989) Türk Hukukunda Haksız Yakalama ve Tutuklama, Dokuz Eylül Üni. Hukuk Fak. Yay., 9.Sayı, Ankara Üniversitesi Basımevi, Ankara

Toroslu, N., (1999), Ceza Muhakemesi Hukuku, Savaş Yay., Ankara

Turhan, F., (2006), Ceza Muhakemesi Hukuku, Asil Yayınevi, Ankara

Yenisey, F., (2007), “Ceza Muhakemesi Hukukunda Delil”, Ceza Hukuku Dergisi, Cilt: 2, Sayı: 4, s. 5-60

Yerdelen, E., Değerli, Y.S., (Temmuz – Ağustos 2014), “Koruma Tedbirlerinde Ölçülülük”, Bahçeşehir Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Prof. Feridun Yenisey’e Armağan, C.IX, S.119- 120, s. .1339-1379

2012 yılında Anayasa Mahkemesinde bireysel başvuru yolunun başlaması ile Türkiye’de insan haklarının yargısal denetimi farklı bir yola geçmiştir. Daha öncesinde Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi nezdinde başvuru imkânı mümkün olsa da Anayasa Mahkemesinin iç hukukta tüketilmesi zorunlu bir yol olması Türk yargısında bir dönüşüme yol açmıştır. Bu dönüşümün en önemli sebebi, iç hukukta Anayasa Mahkemesi kararlarının Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi kararlarına göre uygulanabilirliğinin ve denetlenebilirliğinin görece yüksek olmasından kaynaklanmaktadır.

Anayasa’nın 19. maddesinde ve Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nin 5. maddesinde tanımlanan kişi hürriyeti ve güvenliği hakkı, bireysel başvurular açısından en önemli şikayetler arasındadır. Zira tutuklama tedbirine yapılan itirazların kesin bir kararla reddedilmesi üzerine kişiler Anayasa Mahkemesine bireysel başvuru yapma hakkına sahiptirler. Bu nedenle çok ağır bir yaptırım olan tutuklanmadan bir an önce kurtulmak isteyen kişiler her başvuru yolunu denemektedirler. Bireysel başvuru yolu da başvuru imkânı rahat olması nedeniyle yaygın bir iç hukuk yolu haline dönüşmüştür.

Bireysel başvuru yolunun ikincil bir yol olması ve kabul edilebilirlik koşullarının diğer davalara göre daha sert olması nedeniyle başvuruların büyük bir kısmı reddedilmektedir. Bu çalışmanın temel amacı da tutuklamanın hukuki olmadığına yönelik şikayetlerin Anayasa Mahkemesi ve Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi kararlarına göre nasıl incelendiğini aktarmaktır. Bu amaç doğrultusunda bireysel başvuru mekanizmasının kişi hürriyeti ve güvenliği hakkı kapsamında daha sağlıklı işleyeceği düşünülmektedir.

Çalışmamda Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi kararlarının taranmasında bana katkı sağlayan meslektaşım Anayasa Mahkemesi Raportörü Yusuf Enes Kaya’ya, içerikle ilgili hukuki önerilerde bulunan ve çalışmanın sadeleştirilmesine katkı sunan Avukat Tunahan Sandallı ve stajyerim Deniz Simay Oral’a, her türlü kaynağa rahat bir şekilde ulaşmamı sağlayan Anayasa Mahkemesi Genel Sekreterliği ve Kütüphanesi’ne teşekkürü borç bilirim