Borçlar Hukuku Genel Hükümler

İÇİNDEKİLER

BİRİNCİ BÖLÜM

BORÇLAR HUKUKUNA İLİŞKİN GENEL ESASLAR

§ 1. BORÇLAR HUKUKUNUN KONUSU.........................................................................23

§ 2. BORÇLAR HUKUKUNUN GENEL KAVRAMLARI ......................................................24

I. BORÇ ve BORÇ İLİŞKİSİ ..................................................................................... 24

II. EDİM ................................................................................................................ 25

III. BORÇ VE SORUMLULUK................................................................................... 26

§ 3. BORÇ İLİŞKİSİNDEN DOĞAN HAKLAR ve YÜKÜMLER.............................................28

I. BORÇ İLİŞKİSİNDEN DOĞAN HAKLAR ............................................................... 28

A. Alacak Hakkı ve Talep ................................................................................ 28

B. İkinci Derece (Tâli) Hak ve Yetkiler............................................................. 30

C. Asıl Borca Bağlı Haklar (Alacağın Ferileri) .................................................. 30

D. Yenilik Doğuran Haklar .............................................................................. 32

E. İtiraz ve Def’iler.......................................................................................... 34

II. BORÇ İLİŞKİSİNDEN DOĞAN YÜKÜMLER.......................................................... 37

A. Asli Edim Yükümleri ................................................................................... 37

B. Tali Yükümler ............................................................................................. 37

C. Yan Edim Yükümleri................................................................................... 37

§ 4. BORÇLAR HUKUKUNA HÂKİM OLAN PRENSİPLER.................................................38

I. İRADE SERBESTÎSİ PRENSİBİ ............................................................................. 38

A. Sözleşme Özgürlüğü Prensibi..................................................................... 38

B. Sözleşmenin Tipini Seçme Serbestîsi Prensibi ........................................... 40

II. BORÇ İLİŞKİSİNİN NİSBİLİĞİ (KİŞİSELLİĞİ) PRENSİBİ.......................................... 40

A. Genel Olarak .............................................................................................. 40

B. Nisbi Hakların Kuvvetlendirilmesi

(Kişisel-Şahsi Hakların Tapu Siciline Şerhi) ................................................. 43

a. Genel Olarak ........................................................................................ 43

b. Tapu Kütüğüne Şerhi Mümkün Nisbi (Kişisel-Şahsî) Haklar ................. 45

1. Sözleşmeden doğan önalım (şufa) hakkı (TMK m. 735) ................. 45

2. Şerh edilmiş alım (iştira) hakkı (TMK m. 736) ................................ 45

3. Şerh edilmiş geri alım (vefa) hakkı (TMK m. 736)........................... 46

6 İçindekiler

4. Taşınmaz satış vaadinde alıcının hakkı

(Tapu Kanunu m. 26/V).................................................................. 46

5. Arsa payı karşılığı inşaat sözleşmesinden doğan haklar

(TMK m. 1009/I; TST m. 55/c) ........................................................ 47

6. Taşınmaz kirası ve ürün kirasında kiracının kiralanan şeyi

kira sözleşmesi süresince kullanımına ilişkin alacak hakkı

(TBK 312, 358)................................................................................ 47

7. Bağışlayana dönme şartına bağlı bağışlamalarda, bağışlayanın

hakkı (TBK m. 292) ......................................................................... 47

8. Diğer nisbi (kişisel-şahsî) haklar ..................................................... 48

III. BORÇ İLİŞKİLERİNİN SINIRLI SAYIDA OLMAMASI PRENSİBİ .............................. 48

§ 5. EKSİK BORÇLAR....................................................................................................48

I. KUMAR ve BAHİSTEN DOĞAN BORÇLAR ......................................................... 49

II. EVLENME SİMSARLIĞINDAN (TELLALLIĞINDAN) DOĞAN BORÇLAR ................ 50

III. AHLÂKİ GÖREVLERDEN DOĞAN BORÇLAR....................................................... 50

IV. ZAMANAŞIMINA UĞRAMIŞ BORÇLAR.............................................................. 51

İKİNCİ BÖLÜM

BORCUN KAYNAKLARI

BİRİNCİ KISIM

HUKUKİ İŞLEMLER VE ÖZELLİKLE SÖZLEŞMELERDEN DOĞAN BORÇLAR

§ 1. GENEL OLARAK HUKUKİ İŞLEMLER .......................................................................53

I. HUKUKİ İŞLEMLERİN HUKUKİ FİİLLER ARASINDAKİ YERİ.................................. 53

A. Hukukî Olaylar............................................................................................ 54

B. Hukukî Fiiller .............................................................................................. 55

a. Hukuka Aykırı Fiiller ............................................................................. 55

b. Hukuka Uygun Fiiller ............................................................................ 55

1. Bilgi veya Tasavvur Açıklamaları .................................................... 55

2. Duygu Açıklamaları ........................................................................ 56

3. İrade Açıklamaları .......................................................................... 56

i. Hukukî İşlemler ........................................................................ 56

ii. Hukukî İşlem Benzeri Fiiller ...................................................... 57

iii. Maddî Fiiller ............................................................................. 58

II. HUKUKİ İŞLEMLERİN ÇEŞİTLERİ........................................................................ 58

A. Hukukî İşleme Katılan Taraflar Bakımından ............................................... 58

a. Tek Taraflı Hukukî İşlemler................................................................... 58

b. Çok Taraflı Hukukî İşlemler .................................................................. 59

1. Sözleşmeler (Akitler) ...................................................................... 59

İçindekiler 7

i. Tek Tarafa Borç Yükleyen Sözleşmeler..................................... 60

ii. İki Tarafa Borç Yükleyen Sözleşmeler....................................... 60

2. Kararlar .......................................................................................... 61

B. Hukukî İşlemin Mal Varlığına Yaptığı Etki Bakımından............................... 62

a. Borçlandırıcı (Taahhüt) İşlem............................................................... 62

b. Tasarruf (Harcama) İşlemi.................................................................... 62

c. Borçlandırıcı (Taahhüt) İşlem ve Tasarruf (Harcama) İşlemi

Arasındaki İlişki .................................................................................... 63

C. Hukukî Sonucun Etkili Olacağı Zaman Bakımından .................................... 65

a. Sağlararası Hukukî İşlemler.................................................................. 65

b. Ölüme Bağlı Hukukî İşlemler................................................................ 65

III. HUKUKİ İŞLEMLERDE EHLİYET.......................................................................... 66

A. Hak Ehliyeti ................................................................................................ 66

B. Fiil Ehliyeti.................................................................................................. 66

a. Hukuka Aykırı Filler Açısında Fiil Ehliyeti (Haksız Fiil Ehliyeti) .............. 67

b. Hukukî İşlemler Yapabilme Açısından Fiil Ehliyeti

(Hukukî İşlem Ehliyeti) ......................................................................... 67

§ 2. SÖZLEŞMELER ......................................................................................................68

I. SÖZLEŞMEDE TARAFLARIN UYUŞMASI ............................................................ 68

A. İrade Beyanı............................................................................................... 68

a. Sübjektif Unsur (İrade Unsuru) ............................................................ 68

1. Fiil İradesi....................................................................................... 68

2. İşlem İradesi................................................................................... 69

3. Beyan İradesi.................................................................................. 69

b. Objektif Unsur (Beyan Unsuru)............................................................ 69

B. İrade Açıklamalarının Rolü......................................................................... 70

C. Sözleşmede Üzerinde Uyuşulması Gerekli Noktalar .................................. 72

II. SÖZLEŞMENİN MEYDANA GELMESİ................................................................. 74

A. Öneri (İcap) ................................................................................................ 74

a. Tanım ................................................................................................... 74

b. Önerinin Şartları................................................................................... 74

1. Öneri Karşı Tarafa Yöneltilmiş Olmalıdır ........................................ 74

2. Öneri Sözleşmenin Bütün Esaslı Noktalarını Taşımalıdır................ 75

3. Öneri Ciddi ve Öneriyle Bağlı Olma Amacıyla Yapılmış

Olmalıdır ........................................................................................ 75

c. Önerinin Bağlayıcılığı ........................................................................... 77

1. Öneriyi Yapan Kabul Haberi İçin Belli Bir Süre Tayin Etmişse......... 77

2. Öneriyi Yapan Kabul Haberi İçin Belli Bir Süre Tayin Etmemişse ... 78

8 İçindekiler

i. Hazırlar Arası Önerinin Bağlayıcılığı.......................................... 79

ii. Hazır Olmayanlar Arası Önerinin Bağlayıcılığı .......................... 79

d. Önerinin Geri Alınması......................................................................... 80

e. Ölüm veya Ehliyet Kaybının Öneriye Etkisi........................................... 81

1. Öneriyi Yapanın Ölmesi veya Ehliyetini Kaybetmesi ...................... 81

2. Önerinin Yöneltildiği Kişinin Ölmesi veya Ehliyetini Kaybetmesi......... 82

B. Kabul .......................................................................................................... 82

C. Sözleşmenin Kurulduğu ve Hükümlerini Doğurmaya Başladığı An ............ 84

a. Hazırlar Arası Öneride.......................................................................... 84

b. Hazır Olmayanlar Arası Öneride........................................................... 84

D. İlan Yoluyla Ödül Sözü Verme .................................................................... 86

E. Ön Sözleşme (Sözleşme Yapma Vaadi) ...................................................... 87

F. Sebebi Gösterilmemiş Borç Tanıması (Soyut Borç İkrarı)........................... 90

III. SÖZLEŞMELERİN GEÇERLİLİĞİ İÇİN ARANAN ŞARTLAR .................................... 92

A. Bütün Sözleşmeler İçin Aranan Şartlar....................................................... 92

a. Sözleşme Yapma Ehliyeti Bulunmalıdır ................................................ 92

1. Tam Ehliyetlilerde Sözleşme Yapma Ehliyeti.................................. 92

2. Sınırlı (Mahdut) Ehliyetlilerde Sözleşme Yapma Ehliyeti................ 93

3. Tam Ehliyetsizlerde Sözleşme Yapma Ehliyeti................................ 94

4. Sınırlı (Mahdut) Ehliyetsizlerde Sözleşme Yapma Ehliyeti ............. 95

b. Sözleşmenin Konusu Emredici Hukuk Kurallarına, Kamu Düzenine,

Genel Ahlâka, Kişilik (Şahsiyet) Haklarına Aykırı Olmamalıdır.............. 97

c. Sözleşmenin Konusu İmkânsız Olmamalıdır......................................... 99

d. Sözleşmenin Taraflarının İrade Beyanları Sakatlanmamış

(İrade Bozukluğu) Olmalıdır ............................................................... 100

1. Yanılma (Hata).............................................................................. 101

i. Açıklamada (Beyanda) Yanılma.............................................. 101

aa. Sözleşmenin Niteliğinde Yanılma ................................... 101

bb. Sözleşmeye Konu Şeyde Yanılma ................................... 102

cc. Sözleşmenin Tarafında Yanılma...................................... 102

dd. Sözleşme Tarafının Şahsında Yanılma ............................ 102

ee. Miktarda Yanılma ........................................................... 103

ii. Saikte Yanılma........................................................................ 103

iii. İletmede Yanılma ................................................................... 105

iv. Esaslı Yanılmanın Sözleşmenin Geçerliliğine Etkisi................. 106

aa. İptal Hakkı....................................................................... 106

bb. Dürüstlük Kuralına Aykırılık Halinde İptal Hakkının

Kullanılamaması ............................................................. 106

İçindekiler 9

cc. Sözleşmenin İptali Halinde Karşı Tarafın Zararlarını

Tazmin Yükümlülüğü ...................................................... 107

2. Aldatma (Hile) .............................................................................. 109

i. Genel Olarak .......................................................................... 109

ii. Aldatmanın Şartları ................................................................ 110

iii. Üçüncü Kişinin Aldatması....................................................... 111

iv. Aldatmanın Sözleşmenin Geçerliliğine Etkisi ve Tazminat ..... 112

3. Korkutma (İkrah).......................................................................... 112

i. Genel Olarak .......................................................................... 112

ii. Korkutmanın Şartları.............................................................. 113

iii. Üçüncü Kişinin Korkutması..................................................... 114

iv. Korkutmanın Sözleşmenin Geçerliliğine Etkisi ve Tazminat... 115

4. İrade Bozukluklarının Sonuçları.................................................... 116

i. Sözleşmenin İptali .................................................................. 116

ii. Sözleşmenin Bağlayıcı Hale Gelmesi ...................................... 118

e. İrade Beyanı Muvazaalı Olmamalıdır ................................................. 119

1. Genel Olarak ................................................................................ 119

2. Muvazaanın Çeşitleri.................................................................... 119

i. Mutlak Muvazaa .................................................................... 119

ii. Nisbi Muvazaa........................................................................ 120

3. Muvazaalı İşlemin Hüküm ve Sonuçları ....................................... 121

i. Muvazaalı İşlemin Geçersizliği ............................................... 121

ii. Gizli İşlemin Geçerliliği ........................................................... 122

iii. İyi Niyetli Üçüncü Kişilerin Korunduğu Durumlar................... 123

4. Muvazaanın İspatı........................................................................ 124

i. Tarafların Muvazaa İddiasını İspat ......................................... 124

ii. Üçüncü Kişilerin Muvazaa İddiasını İspat ............................... 125

5. Muvazaa ve İnançlı İşlemler......................................................... 125

B. Bazı Sözleşmeler İçin Aranan Şartlar........................................................ 127

a. Aşırı Yararlanma (Gabin) Bulunmamalıdır ......................................... 127

1. Genel Olarak ................................................................................ 127

2. Aşırı Yararlanmanın Şartları ......................................................... 127

i. Objektif Şart ........................................................................... 128

ii. Sübjektif Şart.......................................................................... 128

3. Aşırı Yararlanmanın Sonuçları...................................................... 129

i. Sözleşmeyi İptal Hakkı............................................................ 129

ii. Edimler Arasındaki Oransızlığın Giderilmesini Talep Hakkı .... 130

iii. Zarar Görenin Talep Hakkına İlişkin Süre ............................... 130

10 İçindekiler

b. Şekle Uyulmalıdır ............................................................................... 131

1. Genel Olarak Sözleşmelerde Şekil................................................ 131

2. Şeklin Geçerlilik Şartı Olması........................................................ 132

i. Kanunî Geçerlilik Şekil Türleri................................................. 133

aa. Sözlü Şekil....................................................................... 134

bb. Yazılı Şekil ....................................................................... 134

cc. Resmî Şekil...................................................................... 137

dd. Tescil............................................................................... 138

ee. İlan.................................................................................. 139

ii. Şekle Bağlı Sözleşmelerin Değiştirilmesi veya

Tamamlanması....................................................................... 139

iii. Taraflarca Kararlaştırılan Şekil................................................ 140

3. Şeklin İspat Şartı Olması............................................................... 141

4. Geçerlilik (Sıhhat) Şekli ile İspat Şekli Arasındaki Farklar ............. 142

§ 3. HUKUKİ İŞLEMLERDE HÜKÜMSÜZLÜK HALLERİ ..................................................142

I. YOKLUK .......................................................................................................... 142

II. KESİN HÜKÜMSÜZLÜK (GEÇERSİZLİK)............................................................ 144

A. Kesin Hükümsüzlük Sebepleri .................................................................. 145

B. Kesin Hükümsüzlüğün Sonuçları .............................................................. 145

C. Kesin Hükümsüz Hukukî İşlemlerin Dönüştürülmesi (Tahvil)................... 147

III. İPTAL EDİLEBİLİRLİK ....................................................................................... 147

IV. NOKSANLIK .................................................................................................... 149

V. KISMİ HÜKÜMSÜZLÜK ................................................................................... 150

VI. NİSBİ ETKİSİZLİK ............................................................................................. 151

§ 4. GENEL İŞLEM KOŞULLARI ...................................................................................152

I. TANIM............................................................................................................ 152

II. UNSURLARI .................................................................................................... 153

A. Önceden Tek Yanlı Olarak Hazırlanmış Olma........................................... 153

B. Çok Sayıda Sözleşmede Kullanılmak Üzere Hazırlanma........................... 153

C. Genel ve Soyut Nitelikte Hazırlanmaları .................................................. 154

D. Sözleşmenin Kurulması Aşamasında Taraflardan Birinin Önceden

Hazırlanan Genel İşlem Koşullarını Sözleşmenin İçeriğine Dâhil Etmesi .. 154

III. GENEL İŞLEM KOŞULLARININ DENETİMİ........................................................ 155

A. Yürürlük (Bağlayıcılık) Denetimi............................................................... 156

B. Genel İşlem Koşullarının Yorumu............................................................. 158

C. Genel İşlem Şartlarının İçerik (Yargısal) Denetimi.................................... 158

D. Değiştirme Yasağı..................................................................................... 159

İçindekiler 11

§ 4. HUKUKİ İŞLEMLERDE TEMSİL..............................................................................160

I. TEMSİL KAVRAMI........................................................................................... 160

II. TEMSİLİN TÜRLERİ ......................................................................................... 160

A. Kanuni Temsil (Yasal Temsil) – İradi Temsil ............................................. 161

a. Kanuni Temsil (Yasal Temsil).............................................................. 161

b. İradi Temsil ........................................................................................ 161

B. Dolaylı Temsil – Doğrudan Doğruya Temsil ............................................. 161

a. Dolaylı Temsil..................................................................................... 161

b. Doğrudan Doğruya Temsil ................................................................. 162

1. Genel Olarak ................................................................................ 162

2. Doğrudan Doğruya Temsilin Şartları ............................................ 162

i. Temsilci Temsil Yetkisine Sahip Olmalıdır .............................. 163

ii. Hukukî İşlem Temsil Olunan Adına Yapılmalıdır..................... 163

3. Doğrudan Doğruya Temsilin Sonuçları......................................... 164

III. TEMSİL YETKİSİ............................................................................................... 165

A. Genel Olarak ............................................................................................ 165

B. Temsil Yetkisinin Özellikleri ..................................................................... 167

a. Temsil Yetkisi Vermede Ehliyet.......................................................... 167

b. Temsil Yetkisi Vermede Şekil ............................................................. 168

c. Temsil Yetkisi – Vekalet İlişkisi ........................................................... 168

C. Temsil Yetkisinin Kapsamı........................................................................ 169

a. Genel Olarak ...................................................................................... 169

b. Temsilcinin Kendisiyle Sözleşme Yapması – Çifte Temsil................... 171

c. Tek Başına Yetki – Müteselsil Yetki – Birlikte Yetki ............................ 171

D. Temsil Yetkisinin Sona Ermesi.................................................................. 172

a. Sona Erme Sebepleri.......................................................................... 172

1. Temsil Yetkisinin İşin Niteliği İcabı Sona Ermesi........................... 172

2. Temsil Yetkisinin İradi Olarak Sona Ermesi .................................. 172

3. Temsil Yetkisinin Kendiliğinden Sona Ermesi............................... 173

b. Sona Ermenin Sonuçları ..................................................................... 174

1. Temsil Yetkisinin Sona Ermesinin Hüküm İfade Ettiği An............. 174

2. İyiniyetli Üçüncü Kişilerin Korunması........................................... 174

IV. YETKİSİZ TEMSİL............................................................................................. 176

A. Genel Olarak Yetkisiz Temsil.................................................................... 176

B. Yetkisiz Temsilin Sonuçları....................................................................... 177

a. Kural................................................................................................... 177

b. Temsil Olunanın Hukukî İşlemi Onaması (İcazet Vermesi)................. 177

c. Temsil Olunanın Hukukî İşlemi Onamaması (İcazet Vermemesi)....... 178

12 İçindekiler

§ 5. HUKUKİ İŞLEMLERDEN DOĞAN BORÇLARIN İFASI ..............................................179

I. BORÇLARIN İFASI ........................................................................................... 179

A. Genel Olarak ............................................................................................ 179

B. İfanın Hukukî Niteliği................................................................................ 179

C. Borçların İfasında Hukukî İşlem Ehliyeti................................................... 180

D. Borçların İfasında Tasarruf Yetkisi............................................................ 181

II. BORÇLARIN İFASINDA TARAFLAR................................................................... 182

A. İfada Borçlunun Rolü ............................................................................... 182

a. Borçlu Tarafından İfa.......................................................................... 182

b. Üçüncü Kişi Tarafından İfa ................................................................. 183

1. Genel Olarak ................................................................................ 183

2. Borçlu ile Üçüncü Kişi Arasındaki İlişki ......................................... 184

3. Halefiyet (Alacağın Üçüncü Kişiye Geçmesi) ................................ 185

i. Genel Olarak .......................................................................... 185

ii. Halefiyet Hâlleri ..................................................................... 186

iii. Halefiyetin Hüküm ve Sonuçları ............................................. 188

B. İfada Alacaklının Rolü............................................................................... 189

a. Alacaklıya veya Yetkili Temsilcisine İfa............................................... 189

b. Üçüncü Kişiye İfa................................................................................ 190

1. Alacaklının Rızası Aranmaksızın Üçüncü Kişiye İfa ....................... 190

2. İfanın Üçüncü Kişiye Yapılma Zorunluluğu................................... 191

i. Alacaklının Rızası ile Üçüncü Kişiye İfa Zorunluluğu ............... 191

ii. Kanun Gereği Üçüncü Kişiye İfa Zorunluluğu ......................... 192

III. İFANIN KONUSU............................................................................................. 193

A. Genel Olarak ............................................................................................ 193

a. Kural; İfanın Konusunun Borçlanılan Edim Olması............................. 193

b. İstisnalar............................................................................................. 193

1. İfa Yerine Edim (İfa Yerini Tutan Edim-İfa Amacıyla Edim)........... 193

2. İfa Uğruna Edim (İfa Amacıyla Edim)............................................ 194

B. Kısmi İfa ................................................................................................... 195

a. Kural: Alacaklı Kısmi İfayı Kabul Etmek Zorunda Değildir................... 195

b. İstisna: Borcun Kısmi İfasının Mümkün Olduğu Hâller ....................... 196

C. Çeşitli Edimlerin İfasına İlişkin Özellikler.................................................. 198

a. Parça Borçlarında İfa.......................................................................... 198

b. Çeşit (Cins-Nevi) Borçlarında İfa......................................................... 198

c. Bölünemeyen Edimlerde İfa............................................................... 199

d. Seçimlik Borçlarda İfa......................................................................... 201

İçindekiler 13

e. Para Borçlarında İfa ........................................................................... 204

1. Genel Olarak ................................................................................ 204

2. Para Borçlarında Ülke Parasıyla İfa .............................................. 205

3. Yabancı Para Borçlarında İfa ........................................................ 205

4. Değer Kaybı Karşısında Sözleşmeye Konulan Kayıtlar.................. 207

i. Altın Değeri Kaydı................................................................... 208

ii. Yabancı Para Değeri Kaydı...................................................... 208

iii. Fiyat Endeksine Göre Belirleme Kaydı.................................... 208

5. Para Borçlarında Mahsup............................................................. 209

i. Para Borcunun Tek Borç İlişkisine Dayandığı

Durumlarda Mahsup.............................................................. 209

ii. Para Borcunun Birden Fazla Borç İlişkisine Dayandığı

Durumlarda Mahsup.............................................................. 210

6. Para Borçlarında Faiz ................................................................... 212

i. Faiz Kavramı ve Faizin Hukukî Niteliği .................................... 212

ii. Faiz Miktarının Belirlenmesi................................................... 213

aa. Anapara (Kapital) Faizi.................................................... 213

bb. Temerrüt Faizi ................................................................ 216

iii. Bileşik Faiz Yasağı ................................................................... 218

IV. İFANIN İSPATI................................................................................................. 220

A. Genel Olarak ............................................................................................ 220

B. İfayı İspata Yarayan Vasıtalar................................................................... 220

a. Makbuz .............................................................................................. 221

1. Makbuz İsteme Hakkı................................................................... 221

2. Makbuz Vermenin Hüküm ve Sonuçları....................................... 221

b. Senet.................................................................................................. 222

1. Senedin Geri Verilmesini İsteme Hakkı ........................................ 222

2. Senedin İadesine Dayalı Sonuçlar ................................................ 223

3. Senedin İade Edilmemesine Dayalı Sonuçlar ............................... 223

V. İFA YERİ.......................................................................................................... 224

A. İfa Yerinin Önemi ..................................................................................... 224

B. İfa Yerinin Belirlenmesi............................................................................ 224

a. İfa Yerinin Tarafların Anlaşmasıyla Belirlenmesi................................ 224

b. İfa Yerinin Borçlar Kanunu Hükümlerine Göre Belirlenmesi.............. 225

1. Para Borçlarında İfa Yeri .............................................................. 225

2. Parça Borçlarında İfa Yeri............................................................. 226

3. Diğer Borçlarda İfa Yeri ................................................................ 226

14 İçindekiler

VI. İFA ZAMANI.................................................................................................... 227

A. İfa Zamanı Kavramı ve İfa Zamanının Önemi ........................................... 227

B. İfa Zamanının Belirlenmesi ...................................................................... 228

a. Süreye Bağlanmamış (Muaccel) Borçlarda Derhâl İfa Kuralı.............. 228

b. Süreye Bağlı (Müeccel) Borçlarda İfa ................................................. 228

1. İfa Zamanının Sözleşmeyle Belirlenmesi ...................................... 229

2. İfa Zamanının İşin Niteliğine Göre Belirlenmesi ........................... 231

3. İfa Zamanının Kanunla Belirlenmesi............................................. 231

c. İfa Sürelerinin Hesaplanması ............................................................. 231

C. Zamanından Önce İfa............................................................................... 234

D. Karşılıklı Borç Yükleyen Sözleşmelerde İfa............................................... 234

a. Kural: Aynı Zamanda İfa ..................................................................... 234

b. İstisna: Taraflardan Birinin Borcunu Önce İfa Etmesi......................... 235

c. Ödemezlik Def’i.................................................................................. 236

1. Genel Olarak ................................................................................ 236

2. Ödemezlik Def’inin Şartları .......................................................... 237

3. Ödemezlik Def’inin Kullanılması ve Sonuçları .............................. 238

d. Taraflardan Birinin İfa Güçsüzlüğü Hâlinde Diğer Tarafın Hakları...... 239

1. Genel Olarak ................................................................................ 239

2. TBK m. 98 Hükmünden Yararlanma Şartları................................. 239

3. TBK m. 98 Hükmünün Sağladığı İmkânlar .................................... 241

§ 6. BORÇLARIN İFA EDİLMEMESİNİN SONUÇLARI ....................................................242

I. BORCA AYKIRILIK HÂLLERİ ............................................................................. 242

A. Genel Olarak ............................................................................................ 242

B. İfada Gecikme ve Borçlu Temerrüdü ....................................................... 243

C. Kusurlu İfa İmkânsızlığı ............................................................................ 243

a. İmkânsızlık Kavramı............................................................................ 243

b. İmkânsızlığın Türleri ........................................................................... 244

1. Sözleşmenin Yapılmasından Önceki İmkânsızlık

(Önceki İmkânsızlık) ..................................................................... 244

2. Sözleşmenin Yapılmasından Sonraki İmkânsızlık

(Sonraki İmkânsızlık) .................................................................... 245

c. Geçici İmkansızlık ............................................................................... 247

d. Kısmi İmkânsızlık ................................................................................ 247

D. Borcun Gereği Gibi İfa Edilmemesi (Kötü İfa) .......................................... 248

E. Sözleşme Öncesi Kusurlu Davranış (Culpa in Contrahendo) .................... 249

II. BORCA AYKIRILIĞIN GENEL SONUÇLARI ........................................................ 250

A. İfa Davası ve Cebri İcra............................................................................. 250

İçindekiler 15

a. Aynen İfa............................................................................................ 250

b. Borcun Cebri İcrası............................................................................. 252

B. Borçlunun Tazminat Sorumluluğu ........................................................... 253

a. Tazminat Sorumluluğunun Şartları .................................................... 253

1. Borca Aykırı Davranışın Varlığı ..................................................... 253

2. Zarar............................................................................................. 254

3. Kusur............................................................................................ 255

4. İlliyet Bağı..................................................................................... 256

b. Tazminatın Kapsamı........................................................................... 257

III. BORÇLUNUN YARDIMCI KİŞİLERİN FİLLERİNDEN SORUMLULUĞU ................ 258

A. Sorumluluğun Şartları .............................................................................. 258

B. Sorumluluğun Sonuçları........................................................................... 260

IV. BORCA AYKIRILIKTAN DOLAYI SORUMSUZLUK ANLAŞMALARI...................... 261

A. Borçlunun Borca Aykırılıktan Dolayı Sorumsuzluk Anlaşması .................. 262

B. Borçlunun Yardımcı Kişilerin Fiillerinden Dolayı Sorumsuzluk

Anlaşması................................................................................................. 263

V. BORCUN ALACAKLI YÜZÜNDEN İFA EDİLEMEMESİ VE SONUÇLARI ............... 264

A. Alacaklı Temerrüdü.................................................................................. 264

a. Şartları ............................................................................................... 264

b. Hüküm ve Sonuçları ........................................................................... 265

1. Bir Şeyin Teslimine İlişkin Edimlerde............................................ 266

i. Malı Tevdi Hakkı..................................................................... 266

ii. Malı Satarak Bedelini Tevdi Hakkı .......................................... 267

2. Diğer Edimlerde ........................................................................... 269

B. Alacaklı Yüzünden Borcun İfa Edilemediği Diğer Hâller ........................... 269

VI. BORÇLUNUN TEMERRÜDÜ ............................................................................ 270

A. Genel Olarak ............................................................................................ 270

B. Borçlunun Temerrüdünün Şartları........................................................... 270

a. Borcun İfası Hala Mümkün Olmalıdır................................................. 271

b. Borç Muaccel Olmalıdır...................................................................... 271

c. Alacaklı Borçluya İhtarda Bulunmalıdır.............................................. 271

C. Borçlunun Temerrüdünün Hukukî Sonuçları ........................................... 274

a. Temerrüdün Genel Sonuçları............................................................. 274

1. Aynen İfa Yükümlülüğünün Devam Etmesi.................................. 274

2. Gecikme Tazminatı....................................................................... 274

3. Beklenmedik Hâlden (Kazadan) Sorumluluk ................................ 276

b. Temerrüdün Para Borçlarına İlişkin Sonuçları.................................... 277

1. Temerrüt Faizi (Geçmiş Günler Faizi) ........................................... 277

16 İçindekiler

2. Aşkın (Munzam) Zararın Tazmini ................................................. 279

c. Temerrüdün Karşılıklı Borç Yükleyen Sözleşmelere İlişkin

Sonuçları ............................................................................................ 280

1. Genel Olarak ................................................................................ 280

2. Uygun Süre (Mehil) Verilmesi ...................................................... 281

3. Uygun Süre Verilmesine (Mehile) Gerek Olmayan Hâller ............ 283

4. Mehil Sonunda Borcun İfa Edilmemesi Üzerine Alacaklının

Hakları.......................................................................................... 284

i. Aynen İfa ve Gecikme Tazminatının İstenmesi ...................... 284

ii. İfadan Vazgeçerek Müsbet Zararın İstenmesi........................ 285

d. Sürekli Edimli Sözleşmelerde Temerrüt ve Sonuçları......................... 289

e. Kısmi Temerrüt ve Sonuçları .............................................................. 289

İKİNCİ KISIM

HAKSIZ FİİLLERDEN DOĞAN BORÇLAR

§ 1. GENEL OLARAK HAKSIZ FİİLLER ..........................................................................290

§ 2. HAKSIZ FİİLİN UNSURLARI ..................................................................................292

I. HUKUKA AYKIRI FİİL ....................................................................................... 292

A. Genel Olarak ............................................................................................ 292

B. Fiilin Hukuka Aykırılığını Ortadan Kaldıran Durumlar .............................. 293

a. Kanunun Verdiği Yetkiye Dayanan Zor Kullanma Yetkisi.................... 293

b. Özel Hukuktan Doğan Bir Hakkın Kullanılması ................................... 294

c. Zarar Görenin Rızası........................................................................... 294

d. Bilimsel Eleştiriler............................................................................... 295

e. Kendi Hakkını Koruma Amaçlı Kuvvet Kullanımı ................................ 295

f. Haklı Savunma (Meşru Müdafaa) ...................................................... 296

g. Zorda Kalma (Iztırar) Hâli ................................................................... 297

C. Ahlâka Aykırı Fiilden Sorumluluk ............................................................. 298

II. ZARAR ............................................................................................................ 299

A. Genel Olarak ............................................................................................ 299

B. Maddî Zarar - Manevi Zarar ..................................................................... 300

C. Zarara İlişkin Ayrımlar .............................................................................. 300

a. Fiili Zarar - Mahrum Kalınan Kâr ........................................................ 300

b. Doğrudan Zarar - Dolaylı Zarar - Yansıma Zarar................................. 301

c. Mevcut Zarar-Müstakbel Zarar - Muhtemel Zarar............................. 302

III. KUSUR............................................................................................................ 302

A. Genel Olarak ............................................................................................ 302

B. Kusurun Çeşitleri...................................................................................... 303

İçindekiler 17

a. Kast .................................................................................................... 303

b. İhmal.................................................................................................. 303

C. Kusur Ehliyeti (Haksız Fiil Ehliyeti) ........................................................... 304

IV. İLLİYET BAĞI................................................................................................... 305

A. Genel Olarak ............................................................................................ 305

B. Uygun İlliyet Bağı Teorisi.......................................................................... 306

C. İlliyet Bağının Kesilmesi ........................................................................... 307

D. Farazi İlliyet (Önüne Geçilen İlliyet) ......................................................... 308

E. Birden Çok Sebep ve İlliyet Bağının Çeşitleri............................................ 308

a. Ortak İlliyet ........................................................................................ 309

b. Yarışan (Birlikte) İlliyet ....................................................................... 309

c. Seçimlik (Alternatif) İlliyet.................................................................. 309

§ 3. KUSURSUZ SORUMLULUK HÂLLERİ ....................................................................310

I. GENEL OLARAK .............................................................................................. 310

II. HAKKANİYET SORUMLULUĞU ....................................................................... 312

III. ÖZEN SORUMLULUĞU ................................................................................... 312

A. Adam Çalıştıranın (İstihdam Edenlerin) Sorumluluğu (TBK m. 66) .......... 312

1. Genel Olarak ...................................................................................... 312

2. Sorumluluğun Şartları ........................................................................ 313

3. Sorumluluk Karinesinin Çürütülmesi (Kurtuluş Beyyinesi)................. 314

4. Rücu (Başvuru) Hakkı ......................................................................... 315

5. Adam Çalıştıranın Sorumluluğu ile Yardımcı Kişilerin

Fiillerinden Sorumluluğun Karşılaştırılması........................................ 316

B. Hayvan Bulunduranın Sorumluluğu (TBK m. 67)...................................... 317

C. Ev Başkanının Sorumluluğu (TMK m. 369) ............................................... 319

D. Yapı Malikinin Sorumluğu ........................................................................ 319

E. Taşınmaz Malikinin Sorumluluğu (TMK m. 730) ...................................... 322

F. Tapu Sicilinin Tutulmasından Dolayı Devletin Sorumluluğu

(TMK m. 1007) ......................................................................................... 323

IV. TEHLİKE SORUMLULUĞU ............................................................................... 325

A. Genel Olarak ............................................................................................ 325

B. Karayolları Trafik Kanunu’na Göre Sorumluluk........................................ 326

1. Genel Olarak ...................................................................................... 326

2. İşletilen Motorlu Aracın Sebep Olduğu Zarardan Sorumluluk ........... 327

a. KTK m. 85/I’de Düzenlenen Sorumluluğun Uygulama Alanı ........ 327

b. KTK m. 85/I’de Düzenlenen Sorumluluğun Şartları...................... 328

3. Zamanaşımı........................................................................................ 330

4. İşletilme Hâlinde Olmayan Aracın Sebep Olduğu Trafik

Kazasından Sorumluluk...................................................................... 330

18 İçindekiler

5. Trafik Kazasında Yardım Edenlerin Zararlarından Sorumluluk ........... 331

6. Genel Hükümlere Tâbi Tutulan Sorumluluklar................................... 332

§ 4. BİRDEN FAZLA KİMSENİN AYNI ZARARDAN SORUMLULUĞU..............................332

I. BİRDEN FAZLA KİMSENİN BİRLİKTE BİR ZARARA SEBEP OLMASINDA

DIŞ İLİŞKİ ........................................................................................................ 333

II. BİRDEN FAZLA KİMSENİN BİRLİKTE BİR ZARARA SEBEP OLMASINDA

İÇ İLİŞKİ .......................................................................................................... 335

§ 5. MADDİ VE MANEVİ ZARARLARIN TAZMİNİ ........................................................336

I. MADDİ ZARARIN TAZMİNİ ............................................................................. 336

A. Maddî Zararın Şekli ve İspatı.................................................................... 336

B. Maddî Tazminatın Kapsamının Belirlenmesinde Dikkate Alınacak

Unsurlar ................................................................................................... 337

a. Uğranılan Zarar .................................................................................. 337

b. Kusurun Ağırlık Derecesi .................................................................... 338

c. Zarar Görenin Birlikte Kusuru ............................................................ 338

d. Failin Ekonomik Durumu.................................................................... 339

e. Durum ve Şartlar................................................................................ 339

C. Özel Hâllerde Maddî Zararın Kapsamının Belirlenmesi............................ 339

a. Ölüm Hâlinde Tazminatın Kapsamı .................................................... 339

b. Bedensel Zarar Hâlinde Tazminatın Kapsamı..................................... 340

c. Haksız Rekabet Hâlinde Tazminatın Kapsamı..................................... 341

II. MANEVİ ZARARIN TAZMİNİ ........................................................................... 342

A. Genel Olarak ............................................................................................ 342

B. Manevi Tazminatın Koşulu Olarak Manevi Zarar ..................................... 342

a. Kişisel Varlığa Saldırı Hâlinde Manevi Zarar ....................................... 342

1. Vücut Bütünlüğüne Yönelik Saldırı Hâlinde.................................. 342

2. Vücut Bütünlüğü Dışında Kişilik Hakkının Zedelenmesi Hâlinde .. 343

b. Mal Varlığına Yönelik Saldırı Hâlinde Manevi Zarar ........................... 344

III. MADDİ VE MANEVİ TAZMİNATTA ZAMANAŞIMI........................................... 344

ÜÇÜNCÜ KISIM

SEBEPSİZ ZENGİNLEŞMEDEN DOĞAN BORÇLAR

§ 1. SEBEPSİZ ZENGİNLEŞME KAVRAMI.....................................................................346

§ 2. SEBEPSİZ ZENGİNLEŞMENİN ŞARTLARI...............................................................346

I. ZENGİNLEŞME................................................................................................ 346

II. FAKİRLEŞME................................................................................................... 347

III. İLLİYET BAĞI ................................................................................................... 348

IV. HAKLI BİR SEBEBİN BULUNMAMASI .............................................................. 348

İçindekiler 19

§ 3. SEBEPSİZ ZENGİNLEŞMENİN HÜKÜM ve SONUÇLARI..........................................353

I. GERİ VERME BORCU ...................................................................................... 353

II. MASRAFLARIN ÖDENMESİ............................................................................. 354

III. ZAMANAŞIMI ve DEF’İ HAKKI ........................................................................ 355

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

BORÇLARIN VE BORÇ İLİŞKİLERİNİN SONA ERMESİ, ZAMANAŞIMI

§ 1. GENEL OLARAK ..................................................................................................357

§ 2. İBRA...................................................................................................................357

§ 3. YENİLEME (TECDİT) ............................................................................................359

I. GENEL OLARAK .............................................................................................. 359

II. YENİLEMENİN ŞARTLARI ................................................................................ 360

III. YENİLEMENİN SONUÇLARI............................................................................. 361

§ 4. BİRLEŞME...........................................................................................................361

§ 5. İFA İMKÂNSIZLIĞI (KUSURSUZ İFA İMKÂNSIZLIĞI) ..............................................362

I. TAM İFA İMKÂNSIZLIĞI .................................................................................. 362

II. KISMİ İFA İMKÂNSIZLIĞI................................................................................. 364

III. AŞIRI İFA GÜÇLÜĞÜ ....................................................................................... 364

§ 6. TAKAS ................................................................................................................366

I. GENEL OLARAK .............................................................................................. 366

II. TAKASIN ŞARTLARI......................................................................................... 366

III. TEK TARAFLI BEYANLA TAKASI MÜMKÜN OLMAYAN ALACAKLAR ................ 368

§ 7. ZAMANAŞIMI.....................................................................................................369

I. GENEL OLARAK .............................................................................................. 369

II. KANUNDA ÖNGÖRÜLEN ZAMANAŞIMI SÜRELERİ ......................................... 370

A. On Yıllık Zamanaşımı Süresi ..................................................................... 370

B. Beş Yıllık Zamanaşımı Süresi .................................................................... 370

III. ZAMANAŞIMI SÜRELERİNİN BAŞLAMASI VE HESAPLANMASI........................ 371

IV. ZAMANAŞIMININ DURMASI .......................................................................... 371

V. ZAMANAŞIMININ KESİLMESİ ......................................................................... 372

A. Genel Olarak ............................................................................................ 372

B. Zamanaşımını Kesen Sebepler ................................................................. 372

a. Borçlunun Fiiliyle Zamanaşımının Kesilmesi ...................................... 373

b. Alacaklının Fiili İle Zamanaşımının Kesilmesi ..................................... 373

c. Yargılamaya veya Hâkim Kararına Bağlı Olarak Zamanaşımının

Kesilmesi ............................................................................................ 374

C. Zamanaşımının Kesilmesinin Sonuçları.................................................... 374

a. Süre Yönünden Kesilmenin Sonuçları ................................................ 374

b. İlgili Kişiler Yönünden Kesilmenin Sonuçları ...................................... 375

20 İçindekiler

VI. ZAMANAŞIMINA İLİŞKİN BAZI ÖZEL HALLER .................................................. 376

VII. ZAMANAŞIMININ SONUÇLARI ....................................................................... 377

DÖRDÜNCÜ BÖLÜM

BORÇ İLİŞKİLERİNDE ÖZEL DURUMLAR

§ 1. MÜTESELSİL BORÇLAR .......................................................................................379

I. MÜTESELSİL BORÇLULUK KAVRAMI............................................................... 379

II. MÜTESELSİL BORÇLULUĞUN HÜKÜMLERİ..................................................... 380

§ 2. MÜTESELSİL ALACAKLILIK ..................................................................................384

§ 3. KOŞULLAR..........................................................................................................385

I. KOŞUL KAVRAMI............................................................................................ 385

II. KOŞULUN ÇEŞİTLERİ....................................................................................... 386

A. Geciktirici (Taliki) Koşul............................................................................ 386

B. Bozucu (İnfisahı) Koşul............................................................................. 389

III. KOŞULUN SONUÇLARI ................................................................................... 389

§ 4. BAĞLANMA PARASI, CAYMA PARASI .................................................................390

I. BAĞLANMA PARASI (PAY AKÇESİ).................................................................. 390

II. CAYMA PARASI .............................................................................................. 391

§ 4. CEZA KOŞULU (CEZAÎ ŞART) ...............................................................................391

I. KAVRAM ........................................................................................................ 391

II. CEZA KOŞULUNUN ÇEŞİTLERİ......................................................................... 393

A. Seçimlik Ceza Koşulu................................................................................ 393

B. İfaya Eklenen Ceza Koşulu ....................................................................... 394

C. Dönme (Cayma) Cezası ............................................................................ 395

III. CEZA KOŞULUNUN HÜKÜMLERİ .................................................................... 395

§ 6. ÜÇÜNCÜ KİŞİ YARARINA SÖZLEŞME...................................................................397

§ 7. ÜÇÜNCÜ KİŞİNİN FİİLİNİ ÜSTLENME...................................................................399

BEŞİNCİ BÖLÜM

ALACAĞIN DEVRİ, BORCUN ÜSTLENİLMESİ,

SÖZLEŞMENİN DEVRİ VE SÖZLEŞMEYE KATILMA

§ 1. ALACAĞIN DEVRİ .................................................................................................401

I. GENEL OLARAK .............................................................................................. 401

II. ALACAĞIN DEVRİNİN ŞARTLARI ..................................................................... 402

III. ALACAĞIN DEVRİNİN HUKUKÎ SONUÇLARI .................................................... 403

§ 2. BORCUN ÜSTLENİLMESİ .....................................................................................407

I. GENEL OLARAK .............................................................................................. 407

II. BORCUN ÜSTLENİLMESİNİN HUKUKÎ SONUÇLARI ......................................... 408

III. BORCA KATILMA ............................................................................................ 409

İçindekiler 21

§ 3. SÖZLEŞMENİN DEVRİ .........................................................................................410

§ 4. SÖZLEŞMEYE KATILMA.......................................................................................411

I. GENEL OLARAK .............................................................................................. 411

II. ŞEKLİ .............................................................................................................. 413

III. SÖZLEŞMEYE KATILMANIN HÜKÜM ve SONUÇLARI ...................................... 413

ALTINCI BÖLÜM

ÇIKMIŞ SORULAR VE ÇÖZÜMLERİ

§ 1. BORÇLAR HUKUKUNA İLİŞKİN GENEL ESASLAR İLE İLGİLİ ÇIKMIŞ SORULAR

VE ÇÖZÜMLERİ...................................................................................................417

§ 2. HUKUKİ İŞLEMLER VE ÖZELLİKLE SÖZLEŞMELERDEN DOĞAN BORÇLARLA

İLGİLİ ÇIKMIŞ SORULAR VE ÇÖZÜMLERİ..............................................................427

§ 3. HUKUKİ İŞLEMLERDE TEMSİL İLE İLGİLİ ÇIKMIŞ SORULAR VE ÇÖZÜMLERİ..........467

§ 4. HUKUKİ İŞLEMLERDEN DOĞAN BORÇLARIN İFASI VE İFA EDİLMEMESİNİN

SONUÇLARI İLE İLGİLİ ÇIKMIŞ SORULAR VE ÇÖZÜMLERİ .....................................475

§ 5. SEBEPSİZ ZENGİNLEŞMEDEN DOĞAN BORÇLAR İLE İLGİLİ ÇIKMIŞ SORULAR

VE ÇÖZÜMLERİ...................................................................................................515

§ 6. HAKSIZ FİİLLERDEN DOĞAN BORÇLAR İLE İLGİLİ ÇIKMIŞ SORULAR VE

ÇÖZÜMLERİ........................................................................................................525

§ 7. BORÇLARIN SONA ERMESİ İLE İLGİLİ ÇIKMIŞ SORULAR VE ÇÖZÜMLERİ ..............543

§ 8. BORÇ İLİŞKİSİNDE ÖZEL DURUMLAR İLE İLGİLİ ÇIKMIŞ SORULAR VE

ÇÖZÜMLERİ........................................................................................................555

§ 9. ALACAĞIN TEMLİKİ VE BORCUN NAKLİ İLE İLGİLİ ÇIKMIŞ SORULAR VE

ÇÖZÜMLERİ........................................................................................................567

YEDİNCİ BÖLÜM

DENEME SINAVLARI

I. DENEME SINAVI............................................................................................................ 581

I. DENEME SINAVININ ÇÖZÜMLERİ ................................................................................. 595

II. DENEME SINAVI........................................................................................................... 603

II. DENEME SINAVININ ÇÖZÜMLERİ ................................................................................ 613

III. DENEME SINAVI.......................................................................................................... 619

III. DENEME SINAVININ ÇÖZÜMLERİ ............................................................................... 629

IV. DENEME SINAVI ......................................................................................................... 635

IV. DENEME SINAVININ ÇÖZÜMLERİ ............................................................................... 643

V. DENEME SINAVI .......................................................................................................... 649

V. DENEME SINAVININ ÇÖZÜMLERİ ................................................................................ 659

YARARLANILAN KAYNAKLAR ......................................................................................667