Bütün Konularıyla Anayasa Yargısı

İÇİNDEKİLER

ALTINCI BASKIYA ÖNSÖZ ................................................. 9

İÇİNDEKİLER ......................................................................... 11

KISALTMALAR ..................................................................... 27

TABLOLAR LİSTESİ ............................................................. 37

GİRİŞ ......................................................................................... 39

BİRİNCİ BÖLÜM

ANAYASA YARGISININ

DOĞUŞU, GELİŞİMİ VE

ANLAMI

I. GENEL OLARAK ............................................................... 53

II. ANAYASA YARGISININ DOĞUŞU ............................ 54

A. Anayasa Yargısının Doğuşu: Anayasacılık Düşüncesi

ve Sınırlı Devlet İdeali ................................................... 55

1. Düşünsel Arka Plan: Anayasacılık Düşüncesi .... 56

2. Anayasacılık Düşüncesinin Araçları ..................... 72

a) Kuvvetler Ayrılığı İlkesi ....................................... 73

b) Federal Yapılanma Biçimi .................................... 87

c) İnsan Hakları İdeali ............................................... 93

d) Anayasanın Üstünlüğü İlkesi .............................. 99

e) Hukuk Devleti İlkesi ........................................... 112

3. Anayasacılık Düşüncesi ile Demokrasi Arasındaki

Gerilim ve Uzlaşma ................................................ 114

İÇİNDEKİLER

12

III. ANAYASA YARGISININ GELİŞİMİ ....................... 121

A. Genel Olarak ................................................................ 122

B. Anayasallık Denetiminin Modelleri .......................... 124

1. Yaygın Denetim Modeli ya da Amerikan Modeli

.................................................................................... 125

a) Amerika Birleşik Devletleri Federal Yüksek

Mahkemesi (SCOTUS) ....................................... 126

b) Yaygın Denetim Modelini Benimseyen Devletler

............................................................................... 127

2. Merkezîleşmiş Denetim Modeli, Anayasa Mahkemesi

Modeli ya da Avrupa Modeli ................ 129

a) Merkezîleşmiş Denetim Modelini Benimseyen

Devletler .............................................................. 130

3. Önleyici Denetim Modeli, Ön Denetim Modeli ya

da Fransız Modeli .................................................. 131

a) Önleyici Denetim Modelini Benimseyen Devletler

.......................................................................... 134

4. Diğer Denetim Modelleri ...................................... 135

a) Diğer Denetim Modellerini Benimseyen Devletler

.......................................................................... 135

C. Anayasa Mahkemeleri ya da Anayasa Yargısı Organları

.................................................................................. 136

IV. ANAYASA YARGISININ ANLAMI ......................... 143

İKİNCİ BÖLÜM

ANAYASA MAHKEMESİ’NİN

YAPISI, GÖREV VE YETKİLERİ VE

NORM DENETİMİ

İÇİNDEKİLER

13

I. GENEL OLARAK ............................................................. 153

II. ANAYASA MAHKEMESİ’NİN KURULUŞU VE ÜYE

YAPISI ................................................................................ 162

A. 6216 Sayılı Kanun Döneminde ................................... 163

1. Kuruluş ve Üyelerin belirlenmesi ....................... 164

2. Üyeliğin Sona Ermesi ............................................. 168

a) 18/10/2016 Tarihli ve 6749 Sayılı Olağanüstü Hal

Kapsamında Alınan Tedbirlere İlişkin Kanun

Hükmünde Kararnamenin Değiştirilerek Kabul

Edilmesine Dair Kanun’daki Düzenlemeler ... 169

b) 6216 Sayılı Kanun’un Kabul Edilişinden

Günümüze Kadar Anayasa Mahkemesi’nin Üye

Yapısıyla İlgili Yapılan Değişiklikler ............... 175

B. Mülga 2949 Sayılı Kanun Döneminde ....................... 176

C. Mülga 44 Sayılı Kanun Döneminde .......................... 178

III. ANAYASA MAHKEMESİ’NİN ÖRGÜTLENMESİ

………… .............................................................................. 180

A. Başkanlık ....................................................................... 181

B. Genel Sekreterlik ........................................................... 181

C. Genel Kurul ................................................................... 182

D. Bölümler ........................................................................ 182

E. Komisyonlar .................................................................. 183

F. Komisyonlar Raportörlüğü ......................................... 185

G. Araştırma ve İçtihat Birimi ......................................... 185

H. Diğer Hizmet Birimleri ............................................... 185

IV. ANAYASA MAHKEMESİ’NİN GÖREV VE YETKİ-

LERİ 186

A. Genel Olarak ................................................................. 186

B. Başkan’ın Görev ve Yetkileri ....................................... 187

İÇİNDEKİLER

14

C. Başkanvekillerinin Görev ve Yetkileri ...................... 188

D. Genel Sekreter’in Görev ve Yetkileri ........................ 189

E. Genel Kurul’un Görev ve Yetkileri ............................ 190

F. Bölümlerin Görev ve Yetkileri .................................... 191

G. Komisyonların Görev ve Yetkileri ............................ 192

H. Komisyonlar Raportörlüğü’nün Görev ve Yetkileri

........................................................................................ 192

İ. Araştırma ve İçtihat Birimi’nin Görev ve Yetkileri .. 193

V. TÜRK NORMLAR DÜZENİNDEKİ NORMLARIN

“NORMLAR HİYERARŞİSİ”NDEKİ SIRALANIŞI 194

VI. ANAYASALLIK DENETİMİNE TÂBİ NORM VE KARARLAR

............................................................................ 196

VII. ANAYASANIN GEÇİCİ 15. MADDESİNDEKİ ANAYASALLIK

DENETİMİ YASAĞININ İLGASI ......... 197

VIII. ANAYASALLIK DENETİMİNE TÂBİ OLMAYAN

NORM VE KARARLAR ................................................ 199

A. İnkılâp Kanunları ........................................................ 200

B. Milletlerarası Antlaşmalar .......................................... 201

C. Türkiye Büyük Millet Meclisi Kararları ................... 201

1. Milletvekilliğinin Düşmesine İlişkin Özel Durumlar

....................................................................... 203

D. Anayasa Değişikliklerine İlişkin Kanunların Esastan

Denetim Yasağı ............................................................ 207

E. Olağanüstü Haller ile Savaş ve Sıkıyönetim Hallerinde

Çıkarılan Kanun Hükmünde Kararnameler ............ 207

F. Olağanüstü Haller ile Savaş Hallerinde Çıkarılan

Cumhurbaşkanlığı Kararnameleri ............................ 207

G. Cumhurbaşkanının Tek Başına Yaptığı İşlemler .... 208

IX. ANAYASALLIK DENETİMİNİN KAPSAMI .......... 210

İÇİNDEKİLER

15

A. Şekil Bakımından Denetim ......................................... 210

B. Esas Bakımından Denetim .......................................... 214

X. ANAYASALLIK DENETİMİNİN BİÇİMLERİ VE

ÖZELLİKLERİ .................................................................. 218

A. Soyut Norm Denetimi ya da İptal Davası ................ 218

B. Somut Norm Denetimi ya da Anayasaya Aykırılık

İtirazı .............................................................................. 222

1. 10 yıllık Başvuru Yasağı ve Anayasa Mahkemesi’nin

İçtihat Değişikliği ....................................... 230

C. Soyut ve Somut Norm Denetiminde Ortak Hükümler

......................................................................................... 247

1. 1961 Anayasası’nda “Yaygın Denetim Modeli” mi

Benimsenmişti? ....................................................... 248

XI. CUMHURBAŞKANLIĞI KARARNAMELERİNİN

YARGISAL DENETİMİ .................................................. 250

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

ANAYASA MAHKEMESİ’NE

BİREYSEL BAŞVURU

I. GENEL OLARAK ............................................................. 263

II. “AVRUPA KONSEYİ HUKUK YOLUYLA DEMOKRASİ

KOMİSYONU”NUN YA DA “VENEDİK KOMİSYONU”

NUN BİREYSEL BAŞVURU İLE İLGİLİ

GÖRÜŞLERİ ..................................................................... 265

III. BİREYSEL BAŞVURUNUN KONUSU OLABİLECEK

TEMEL HAKLAR ............................................................. 272

A. Türkiye’nin Taraf Olduğu İHAS ve Ek Protokoller 274

İÇİNDEKİLER

16

B. Türkiye’nin Henüz Taraf Olmadığı Ek Protokoller 282

C. Yürürlükten Kalkan, Konusuz Kalan ya da İşlevini

Yitiren Ek Protokoller .................................................. 284

D. Türkiye’nin Çekinceleri .............................................. 289

IV. BİREYSEL BAŞVURUDA BULUNABİLECEK KİŞİ-

LER .. .................................................................................. 293

V. BİREYSEL BAŞVURUNUN YAPILMASI .................. 298

VI. BİREYSEL BAŞVURU HARCI .................................... 300

VII. ADLÎ YARDIM ............................................................. 301

VIII. BİREYSEL BAŞVURU FORMUNDA BULUNMASI

GEREKENLER ................................................................. 301

IX. BİREYSEL BAŞVURU FORMUNA EKLENMESİ GEREKEN

BELGELER ......................................................... 304

X. BİREYSEL BAŞVURUDA SÜRE .................................. 305

XI. ADLÎ TATİL DÖNEMİNDE BİREYSEL BAŞVURU

VE EKSİKLİKLERİN TAMAMLANMASI SÜRESİ 306

XII. BİREYSEL BAŞVURU HAKKININ AÇIKÇA KÖTÜ-

YE KULLANILMASI ...................................................... 307

XIII. BİREYSEL BAŞVURUNUN KAPSAMI ................. 310

XIV. BİREYSEL BAŞVURU KONUSU YAPILAMAYANLAR

. ................................................................................... 311

XV. BİREYSEL BAŞVURU SONUNDA DÜŞME KARARI

VERİLMESİ ...................................................................... 314

XVI. PİLOT KARARLAR .................................................... 317

XVII. İDARİ RET KARARLARINA KARŞI YAPILACAK

İTİRAZLARDA İZLENECEK USUL ........................... 320

XVIII. BİREYSEL BAŞVURU İLE BİRLİKTE ANAYASAYA

AYKIRILIK İTİRAZINDA BULUNULABİLİR Mİ?

……………… ..................................................................... 320

XIX. TAZMİNAT KOMİSYONU VE GÖREV KAPSAMI

…………. ............................................................................. 325

XX. BİREYSEL BAŞVURUDA “TEDBİR KARARI” ...... 333

XXI. BİREYSEL BAŞVURUYLA İLGİLİ DİĞER KONULAR

.. .................................................................................. 336

DÖRDÜNCÜ BÖLÜM

ANAYASA MAHKEMESİ’NİN

SİYASİ PARTİLERLE İLGİLİ

DENETİM İŞLEVİ

I. GENEL OLARAK ............................................................. 343

II. SİYASİ PARTİLERİN MALİ DENETİMİ VE SİYASİ

PARTİLERLE İLGİLİ İHTAR İŞLEMLERİ ................. 343

A. Genel Olarak ................................................................. 343

B. Siyasi Partilere Devlet Yardımı Yapılması ................ 345

C. Siyasi Partilere “Devlet Yardımı” Dışında Yardım ve

Bağış Yapılması ............................................................ 351

D. Siyasi Partilerin Mali Denetimi .................................. 352

1. Siyasi Partilerin Mali Denetimine İlişkin İlke ve

Esaslara İlişkin Özet Bilgi .................................... 360

E. Siyasi Partilere İhtar Verilmesi ................................... 365

1. İhtar Sebepleri ......................................................... 366

III. SİYASİ PARTİLERİN KAPATILMASI ..................... 368

A. İddianamenin Yargıtay Cumhuriyet Başsavcılığına

İadesi Kararı ................................................................. 373

B. 20/06/1968-01/05/2025 Tarihleri Arasında Anayasa

Mahkemesi’nde Açılan Siyasi Parti Kapatma Davaları

ve Bu Davaların Sonuçları .......................................... 382

IV. SİYASİ PARTİLERİN KENDİLİĞİNDEN DAĞILMA

HÂLİNİN VE BUNA BAĞLI OLARAK HUKUKİ VARLIĞININ

SONA ERDİĞİNİN TESPİTİ KARARLARI

…………. ............................................................................ 388

V. SİYASİ PARTİLERİN İSİM, RUMUZ VE AMBLEMİ-

NİN HÜKÜMSÜZLÜĞÜ VE SİYASİ PARTİ SİCİLİNDEN

TERKİNİ KARARLARI ....................................... 399

BEŞİNCİ BÖLÜM

ANAYASA MAHKEMESİ’NİN

YÜCE DİVAN İŞLEVİ VE

ANAYASA YARGISIYLA

İLGİLİ DİĞER KONULAR

I. GENEL OLARAK ............................................................ 407

II. ANAYASA MAHKEMESİ’NİN YÜCE DİVAN İŞLEVİ

……….. ............................................................................... 407

A. Yüce Divan Yargılamasına Tâbi Olanlar .................. 408

B. Anayasa Mahkemesi Başkan ve Üyelerinin Yüce Divan

Yargılaması ................................................................... 410

C. Anayasa Mahkemesi Başkan ve Üyeleri Dışındakilerin

Yüce Divan Yargılaması .............................................. 412

D. 1962/2025 Yılları Arasındaki Yüce Divan Yargılamaları

ve Bu Yargılamaların Sonuçları ........................... 416

III. ANAYASALLIK DENETİMİNİN ETKİ VE SONUÇ-

LARI .................................................................................... 423

A. Anayasaya Uygun Yorum .......................................... 425

1. Karşılaştırmalı Hukukta Anayasaya Uygun Yorum

.................................................................................... 428

2. Türkiye Anayasa Mahkemesi’nin 09/04/1991

Tarihli Kararı ........................................................... 431

3. Yorumlu Ret Kararlarının Gerekçelerinin

Bağlayıcılığı Sorunu .............................................. 439

4. Hâkimin Kendi Kendini Sınırlandırmasının Aracı

Olarak “Anayasaya Uygun Yorum” .................... 446

IV. ANAYASA YARGISINDA “YÜRÜRLÜĞÜN DURDURULMASI”

.................................................................. 450

V. ANAYASA YARGISINDA “YOKLUK KARARI” .... 450

VI. ANAYASA YARGISI VE ANAYASA MAHKEMELERİNİN

İŞLEVLERİ ...................................................... 465

ALTINCI BÖLÜM

ANAYASA YARGISININ MEŞRULUĞU

GİRİŞ, ..................................................................................... 469

I. ANAYASA YARGISININ MEŞRULUĞU SORUNU

………… .............................................................................. 470

A. Meşruluk ....................................................................... 470

B. Anayasa Yargısının Hukuki Meşruluğu ................... 471

C. Anayasa Yargısının Demokratik Meşruluğu ........... 477

SONUÇ ................................................................................... 504

KAYNAKÇA ......................................................................... 505

YEDİNCİ BÖLÜM

ANAYASA YARGISININ

MEŞRULUĞUNA BİR İTİRAZ

OLARAK “EGEMENLİK”

GİRİŞ, ..................................................................................... 517

I. EGEMENLİK KAVRAMI .............................................. 520

II. EGEMENLİK KAVRAMININ ÇAĞDAŞ ANLAMI 527

SONUÇ ................................................................................... 543

KAYNAKÇA ......................................................................... 545

SEKİZİNCİ BÖLÜM

ANAYASA YARGISININ SINIRLARI

I. GENEL OLARAK ............................................................ 553

II. ANAYASA YARGISINDA YORUM, YORUM

YÖNTEMLERİ VE YORUM İLE ANAYASA YARGISININ

SINIRLARI İLİŞKİSİ .................................... 556

A. Genel Olarak ................................................................. 557

B. Anayasa Yargısında Yorum Yöntemleri ................... 566

1. Sözel Yorum ............................................................. 567

2. Sistematik Yorum .................................................... 570

3. Tarihsel Yorum ........................................................ 573

4. Amaçsal Yorum ........................................................ 578

5. Anayasaya Uygun Yorum ...................................... 582

C. Yorum ve Yorum Yöntemleri ile Anayasa Yargısının

Sınırları İlişkisi .............................................................. 582

1. Yorumun Yorumcuya Sıkı Sıkıya Bağlılığı ....... 585

2. Birden Fazla Rakip Siyaset Teorisinin ve Yorum

Yönteminin Bulunması ......................................... 587

3. Değerlendirme ......................................................... 593

III. ANAYASA YARGISININ SINIRI: DEMOKRATİK

HUKUK DEVLETİ İLKESİ ............................................ 596

A. Hukuk Devleti İlkesi ................................................... 598

1. Amerika Birleşik Devletleri’nde Hukuk Devleti

İlkesinin Bir Yönü: Due Process of Law ............ 600

2. Hukuk Devleti İlkesi ve Anayasacılık Düşüncesi

.................................................................................... 603

3. Hukuk Devleti ve Kanun Devleti ........................ 604

4. Şekli Hukuk Devleti ve Maddi Hukuk Devleti 605

5. Hukuk Devleti İlkesinin Gerekleri ..................... 608

a) İnsan Haklarının Tanınması, Sağlanması ve

Korunması ............................................................ 608

(1) İnsan Haklarının Korunmasının Aracı

Olarak Bireysel Başvuru .............................. 612

b) Bütün Devlet Organlarının Hukukla Bağlı

Olması ................................................................... 616

(1) Yürütme Kuvvetinin Hukukla Bağlı Olması

.......................................................................... 618

(2) Yasama Kuvvetinin Hukukla Bağlı Olması

.......................................................................... 620

(3) Yargı Kuvvetinin Hukukla Bağlı Olması 621

c) Yargı Kuvvetinin Bağımsızlığı .......................... 623

(1) Venedik Komisyonu’nun Yargı Kuvvetinin

Bağımsızlığına İlişkin Görüşleri ............... 625

(2) Dönemin Hâkimler ve Savcılar (Yüksek)

Kurulu Başkanvekili ve İkinci Dairesi

Başkanı Mehmet Yılmaz’ın Yargıya İlişkin

Belirlemeleri .................................................. 629

d) Tabiî Hâkim Güvencesi ..................................... 636

e) Milletlerarası Hukuka Bağlılık .......................... 638

f) Kuvvetler Ayrılığının Sağlanmış Olması ......... 642

g) Hukukun Genel İlkelerine Saygı ...................... 643

B. Demokrasi ..................................................................... 649

1. Genel Olarak ........................................................... 649

2. Demokrasinin Gerekleri ....................................... 655

3. Demokrasi ile Hukuk Devleti Arasındaki Gerilim

.................................................................................... 660

4. Uzlaşma: Demokratik Hukuk Devleti ya da

Anayasal Demokrasi ............................................. 663

C. Değerlendirme ............................................................. 666

DOKUZUNCU BÖLÜM

ANAYASA YARGISININ

SINIRLARININ AŞILMASI:

YARGISAL AKTİVİZM

I. GENEL OLARAK ............................................................. 677

II. KARŞILAŞTIRMALI HUKUKTA YARGISAL

AKTİVİZME ÖRNEK KARARLAR ............................. 684

III. TÜRKİYE ANAYASA MAHKEMESİ’NİN YARGISAL

AKTİVİZME ÖRNEK KARARLARI .................. 692

A. Anayasa Değişikliklerine İlişkin Kanunların Esastan

Denetim Yasağının İhlâli ............................................. 696

B. Yürürlüğün Durdurulması Kararları ........................ 735

C. Türkiye Büyük Millet Meclisi Kararlarının Denetim

Yasağının İhlâli ............................................................. 769

1. 367 Kararı .................................................................. 778

2. Anayasa Mahkemesi İçtihadından Döndü mü? 806

D. Laiklik İlkesinin Anlaşılış Biçimi ............................... 812

1. Kimi Siyasi Partilerin Laiklik Karşıtı Olduğu

Gerekçesi ile Kapatılması ..................................... 819

a) Anayasa Mahkemesi’nin “Adalet ve Kalkınma

Partisi Kararı” ...................................................... 824

2. Anayasa Mahkemesi’nin Başörtüsü ile İlgili

Yaklaşımı .................................................................. 834

3. Anayasa Mahkemesi’nin Katı-Militan-Monolitik

Laiklik Anlayışını Terk Etmesi ........................... 864

4. Anayasa Mahkemesi’nin “Pardösü Kararı” ....... 872

İÇİNDEKİLER

24

E. Hak ve Özgürlüklerin Korun(ma)ması İşlevi .......... 888

1. Temel Hak ve Özgürlüklerin Sınırlandırılmasında

Kullanılan Ölçütler ................................................ 889

2. Düşünce ve İfade Özgürlüğü ............................... 897

3. Sendikal Özgürlükler ............................................ 900

4. Siyasi Parti Özgürlüğü .......................................... 906

a) Venedik Komisyonu’nun Türkiye’deki Siyasi

Parti Yasaklarına İlişkin Görüşleri ................... 914

5. Basın Özgürlüğü ..................................................... 921

F. Can DÜNDAR-Erdem GÜL Kararı ........................... 926

G. Twitter Kararı ............................................................... 977

H. İmzacı Öğretim Elemanları Kararı ........................... 988

İ. Olağan Dönem Kanun Hükmünde Kararnamelerinin

Anayasallık Denetimi ile İlgili Yaklaşım ................ 1064

J. Olağanüstü Haller ile Savaş ve Sıkıyönetim Hallerinde

Çıkarılan Kanun Hükmünde Kararnamelerin Anayasallık

Denetim ile İlgili Yaklaşım ............................. 1077

K. Ekonomi Siyasalarına Müdahaleci Yaklaşım ........ 1082

L. Seçim Barajı ile İlgili Yaklaşım ................................. 1087

M. Diğer Karar Örnekleri .............................................. 1091

IV. YARGISAL AKTİVİZMİN SONUÇLARI: SİYASETİN

YARGISALLAŞMASI VE HÂKİMLER HÜKÛMETİ

……… .......................................................................... 1097

V. ANAYASA MAHKEMESİ’NİN BAZI KARARLARI

İÇİN “ASKIYA ALICI VETO YETKİSİ” .................. 1104

SON DEĞERLENDİRME ................................................. 1111

BAŞLICA KAYNAKLAR .................................................. 1133

ANAYASA MAHKEMESİ KARARLARI ..................... 1195

EKLER ................................................................................... 1213

I. BİREYSEL BAŞVURU FORMU .................................. 1213

II. BİREYSEL BAŞVURU FORMU KILAVUZU ........... 1223

III. BİREYSEL BAŞVURU İSTATİSTİKLERİ (12/09/2012-

31/12/2024) ........................................................................ 1245

IV. NORM DENETİMİ İSTATİSTİKLERİ (01/01/2012-

31/12/2024) ........................................................................ 1253

V. 6216 SAYILI ANAYASA MAHKEMESİNİN KURULUŞU

VE YARGILAMA USULLERİ HAKKINDA KANUN

.................................................................................. 1257

A. (I) Sayılı Kadro Cetveli (Ek cetvel: 7/11/2024-7531/23)

....................................................................................... 1313

B. 6216 Sayılı Kanuna Ek ve Değişiklik Getiren

Mevzuatın veya Anayasa Mahkemesi Kararlarının

Yürürlüğe Giriş Tarihlerini Gösterir Tablo ............ 1314

VI. ANAYASA MAHKEMESİ İÇTÜZÜĞÜ .................. 1317

A. Anayasa Mahkemesi İçtüzüğüne Ek ve Değişiklik

Getiren Mevzuat Hükümlerinin Yürürlüğe Giriş

Tarihini Gösterir Liste ................................................ 1381

B. 06/11/2018 Tarihli Anayasa Mahkemesi İçtüzüğü

Değişikliği .................................................................... 1382

VII. 2949 SAYILI ANAYASA MAHKEMESİNİN KURULUŞU

VE YARGILAMA USULLERİ HAKKINDA KANUN

(MÜLGA) .............................................................. 1397

VIII. 44 SAYILI ANAYASA MAHKEMESİNİN KURULUŞU

VE YARGILAMA USULLERİ HAKKINDA KANUN

(MÜLGA) .............................................................. 1429

YAZARIN ÖZGEÇMİŞİ VE YAYINLARI ..................... 1459

KAVRAMLAR DİZİNİ ...................................................... 1507