Çevre Hukuku

ÖNSÖZ............................................................................................................................7

İÇİNDEKİLER ...................................................................................................................9

KISALTMALAR...............................................................................................................19

BİRİNCİ BÖLÜM

ÇEVRE HUKUKUNUN TEMELLERİ

I. GENEL OLARAK ............................................................................................................21

II. ÇEVRE KAVRAMI ..........................................................................................................22

III. EKOLOJİ .......................................................................................................................24

IV. ÇEVRE SORUNLARI.......................................................................................................27

V. ÇEVRE SORUNSALI .......................................................................................................30

VI. ÇEVREYE İLİŞKİN ETİK YAKLAŞIMLAR............................................................................32

VII. ÇEVRE HUKUKUNUN KONUSU VE AMACI ....................................................................33

VIII. ÇEVRE HUKUKUNUN KAYNAKLARI...............................................................................35

IX. ÇEVRE HUKUKUNUN NİTELİKLERİ ................................................................................39

X. ÇEVRE HUKUKUNUN TARİHSEL GELİŞİMİ................................................................................42

A. İlk Çağlardan 1950’lere.........................................................................................42

B. 1950’lerden Günümüze........................................................................................44

C. Türk Çevre Hukukunun Gelişim Çizgisi .................................................................48

İKİNCİ BÖLÜM

ÇEVRE HUKUKUNUN TEMEL İLKELERİ

I. GENEL AÇIKLAMALAR ..................................................................................................53

II. ÖNLEME İLKESİ ............................................................................................................55

A. İçerik ve İşlev........................................................................................................55

B. Uygulamaya Aktarım...............................................................................................57

C. Türk Hukukundaki Yansımalar..............................................................................59

III. İHTİYAT İLKESİ..............................................................................................................60

A. Genel Olarak.........................................................................................................60

B. Risk Toplumu Teorisi ............................................................................................61

C. Uygulama Alanı ....................................................................................................63

10 İçindekiler

D. Üç Aşamalı Güvenlik Modeli.................................................................................64

E. Uygulamaya Aktarım ............................................................................................66

F. Türk Hukukundaki Yansımalar..............................................................................69

IV. KİRLETEN ÖDER İLKESİ .................................................................................................70

A. Genel Olarak.........................................................................................................70

B. Tanım ve İçerik .....................................................................................................72

C. Kirleten ve Dışsallıklar ..........................................................................................73

D. Uygulamaya Aktarım ............................................................................................75

E. Eleştiriler ..............................................................................................................76

F. Kullanan Öder İlkesi ve Toplum Öder İlkesi..........................................................77

G. Türk Hukukundaki Durum ....................................................................................79

V. SÜRDÜRÜLEBİLİR KALKINMA İLKESİ.............................................................................81

A. Genel Olarak.........................................................................................................81

B. Ortaya Çıkış ve Gelişim.........................................................................................82

C. Kavramsal Çerçeve ...............................................................................................86

D. Uygulamaya Aktarım ............................................................................................89

E. Türk Hukukundaki Yansımalar..............................................................................90

VI. KATILIM İLKESİ .............................................................................................................92

A. Genel Olarak.........................................................................................................92

B. Gelişim Seyri.........................................................................................................94

C. Çevresel Bilgiye Erişim..........................................................................................95

D. Türk Hukukundaki Durum ....................................................................................96

VI. ENTEGRASYON İLKESİ ................................................................................................100

A. Genel Olarak.......................................................................................................100

B. Dış Entegrasyon..................................................................................................101

C. İç Entegrasyon....................................................................................................102

D. Uygulamaya Aktarım ..........................................................................................104

E. Türk Hukukundaki Yansımalar............................................................................105

VII. İŞBİRLİĞİ İLKESİ ..........................................................................................................106

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

ÇEVRE HUKUKUNUN ARAÇLARI

I. GENEL AÇIKLAMALAR ................................................................................................111

II. DÜZENLEYİCİ ARAÇLAR ..............................................................................................113

A. Yasaklama...........................................................................................................113

B. İzin......................................................................................................................114

İçindekiler 11

C. Bildirim ...............................................................................................................115

D. Yükümlülükler ....................................................................................................116

E. Standartlar .........................................................................................................118

F. Koruma Alanlarının Oluşturulması .....................................................................119

G. Çevresel Etki Değerlendirmesi ...........................................................................121

III. PİYASAYA DAYALI ARAÇLAR.......................................................................................122

A. Mülkiyet Hakları .................................................................................................122

B. Emisyon Ticareti .................................................................................................123

C. Çevresel Vergiler ................................................................................................125

D. Kirlilik Ücretleri...................................................................................................127

E. Teşvikler .............................................................................................................128

IV. KATILIMCI ARAÇLAR ..................................................................................................130

A. Planlama.............................................................................................................130

B. Bilgi Edinme........................................................................................................134

C. İdari ve Yargısal Başvurular ................................................................................135

D. Gönüllü Uygulamalar .........................................................................................137

1. Çevre Sözleşmeleri ......................................................................................138

2. Örgütsel Uygulamalar .................................................................................139

3. Bilgilendirmeye Dayalı Uygulamalar ...........................................................139

DÖRDÜNCÜ BÖLÜM

İNSAN HAKLARI VE ÇEVRE

I. GENEL AÇIKLAMALAR ................................................................................................143

II. ÇEVRENİN ANAYASAL DÜZEYDE KORUNMASI ...........................................................144

III. ÇEVRE HAKKI..............................................................................................................146

A. İnsan Haklarının Evrimi Bağlamında Dayanışma Hakları ....................................146

B. İnsan Hakkı olarak Çevre Hakkı ..........................................................................150

1. Çevre Hakkının Gelişimi...............................................................................150

2. Çevre Hakkının Konusu ...............................................................................151

3. Çevre Hakkının Sahipleri .............................................................................152

4. Çevre Hakkının Yükümlüleri ........................................................................155

5. Çevre Hakkının Diğer Haklarla İlişkisi ..........................................................157

C. Çevre Hakkının Güvenceleri Olarak Usuli Haklar................................................159

D. Türk Hukukunda Çevre Hakkı .............................................................................161

1. Anayasal Düzeyde .......................................................................................161

2. Yasal Düzeyde .............................................................................................165

12 İçindekiler

IV. BÖLGESEL VE ULUSLARARASI İNSAN HAKLARI BELGELERİNDE ÇEVRE .......................166

A. Genel Olarak.......................................................................................................166

B. Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi........................................................................168

1. Genel Saptamalar........................................................................................168

2. Özel Hayata Saygı Hakkı ..............................................................................168

3. Yaşam Hakkı ................................................................................................170

4. Adil Yargılanma Hakkı ve Etkili Başvuru Hakkı.............................................171

5. Bilgi Edinme Hakkı.......................................................................................172

6. Mülkiyet Hakkı ............................................................................................173

C. Diğer Sözleşmeler...............................................................................................174

BEŞİNCİ BÖLÜM

ÇEVRESEL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ

I. GENEL AÇIKLAMALAR ................................................................................................177

II. ÇED’İN TANIMI VE ÖZELLİKLERİ..................................................................................178

III. TARİHSEL GELİŞİM .....................................................................................................180

IV. DÜZENLEME BİÇİMLERİ .............................................................................................182

V. ÇED’İN HUKUKİ NİTELİĞİ............................................................................................184

VI. ÇED’İN USUL AŞAMALARI ..........................................................................................186

A. Genel Saptamalar...............................................................................................186

B. Projenin Gerçekleştirilmesine İlişkin Başvurunun Yapılması ..............................186

C. Ön İnceleme .......................................................................................................187

D. Kapsam Belirleme...............................................................................................188

E. ÇED RAPORUNUN HAZIRLANMASI .....................................................................189

F. ÇED Raporunun Yetkili Makamlarca İncelenmesi...............................................190

G. Projeye İlişkin Nihai Kararın Verilmesi................................................................191

H. İzleme ve Denetim .............................................................................................192

İ. ÇED Sürecine Katılım ..........................................................................................193

VII. TÜRK HUKUKUNDA ÇED ............................................................................................194

A. Genel Olarak.......................................................................................................194

B. ÇED’e Tabi Projeler.............................................................................................196

C. ÇED Sürecinin Aşamaları ....................................................................................197

1. Bakanlığa Başvuru .......................................................................................197

2. Ön İnceleme ................................................................................................198

3. Kapsam Belirleme........................................................................................198

4. ÇED Raporunun Hazırlanması......................................................................199

İçindekiler 13

5. ÇED Raporunun İncelenmesi.......................................................................199

6. Kararın Verilmesi.........................................................................................199

7. İzleme ve Kontrol ........................................................................................200

8. Halkın Katılımı .............................................................................................201

D. ÇED Sürecindeki İdari İşlemler ...........................................................................202

E. ÇED Sürecinin Etkililiği........................................................................................204

VIII. STRATEJİK ÇEVRESEL DEĞERLENDİRME.....................................................................206

A. Genel Olarak.......................................................................................................206

B. Stratejik Çevresel Değerlendirme Yönetmeliği ..................................................209

ALTINCI BÖLÜM

ÇEVRE İDARE HUKUKU

I. GENEL OLARAK ..........................................................................................................213

II. İDARİ ÖRGÜTLENME..................................................................................................214

A. Üniter ve Federal Örgütlenme Biçimleri ............................................................214

B. Merkezi, Yerel, Sektörel ve Danışsal Yapılanmalar.............................................217

C. Türkiye’de Çevre İdaresi.....................................................................................219

1. Tarihsel Gelişim...........................................................................................219

2. Merkezi İdare ..............................................................................................222

a. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı.................................................................222

b. Tarım ve Orman Bakanlığı ve Diğer Bakanlıklar ...................................225

3. Yerel Yönetimler..........................................................................................226

a. Belediyeler ...........................................................................................227

b. Büyükşehir Belediyeleri........................................................................228

c. İl Özel İdareleri ve Köyler .....................................................................229

4. Sektörel ve Danışsal Birimler.......................................................................231

5. Türkiye Çevre Ajansı....................................................................................232

III. KAMU HİZMETLERİ ....................................................................................................233

A. Genel Açıklamalar ..............................................................................................233

B. Çevresel Kamu Hizmetleri ..................................................................................236

IV. KOLLUK FAALİYETLERİ................................................................................................239

A. Genel Açıklamalar ..............................................................................................239

B. Çevre Kolluğu .....................................................................................................241

V. YARGISAL KORUNMA.................................................................................................245

A. Genel Açıklamalar ..............................................................................................245

B. Türk Hukukundaki Durum ..................................................................................247

14 İçindekiler

YEDİNCİ BÖLÜM

ÇEVRE CEZA HUKUKU

II. ÇEVRENİN KORUNMASINDA CEZA HUKUKUNUN ROLÜ.............................................257

III. ÇEVRE SUÇU KAVRAMI ..............................................................................................258

IV. ÇEVRENİN CEZA HUKUKU ARACILIĞIYLA KORUNMASINA İLİŞKİN MODELLER ...........259

V. ÇEVRENİN CEZA HUKUKU UYGULAMASINDA KARŞILAŞILAN TEMEL SORUNLAR .......262

A. Tüzel Kişilerin Sorumluluğu ................................................................................262

B. Hukuka Aykırılık Bağlamında İdari İzinler ...........................................................263

C. Nedensellik Bağı .................................................................................................264

D. Manevi Unsur.....................................................................................................265

VI. TÜRK HUKUKUNDA ÇEVRESEL SUÇLAR VE KABAHATLER ...........................................267

A. Genel Olarak.......................................................................................................267

B. Türk Ceza Kanunu’nda Düzenlenen Çevre Suçları..............................................267

1. Çevrenin Kasten Kirletilmesi Suçu...............................................................269

a. Genel Görünüm....................................................................................269

b. Atık ve Artıkların Toprağa, Suya ve Havaya Kasten Verilmesi Suçu......270

aa. Kavram ve Tanımlar ......................................................................270

bb. Suçun Unsurları.............................................................................271

cc. Suça İlişkin Diğer Hususlar ............................................................273

dd. Suçun Nitelikli Hali ........................................................................274

c. Atık ve Artıkları İzinsiz Olarak Ülkeye Sokma Suçu...............................275

d. Tüzel Kişilerin Ceza Sorumluluğu .........................................................277

2. Çevrenin Taksirle Kirletilmesi Suçu .............................................................278

a. Suçun Unsurları....................................................................................278

b. Suça İlişkin Diğer Hususlar....................................................................280

c. Suçun Nitelikli Hali ...............................................................................281

3. Gürültüye Neden Olma Suçu.......................................................................282

a. Suçun Unsurları....................................................................................282

b. Suça İlişkin Diğer Hususlar....................................................................284

C. Çevre Kanunu’nda Düzenlenen Suçlar ...............................................................286

D. Çevre İle İlgili Kabahatler....................................................................................288

1. Kabahatler Kanunu......................................................................................288

2. Çevre Kanunu ..............................................................................................290

İçindekiler 15

SEKİZİNCİ BÖLÜM

ÇEVRE ÖZEL HUKUKU

I. GENEL AÇIKLAMALAR ................................................................................................293

II. KOMŞULUK HUKUKU.................................................................................................294

A. Genel Olarak.......................................................................................................294

B. Türk Hukukundaki Durum ..................................................................................296

1. Genel Görünüm...........................................................................................296

2. Taşınmaz Mülkiyetinin Çevresel Etkiler Nedeniyle Sınırlanması (TMK

md. 737) ......................................................................................................297

a. Çevresel Etkiler Doğuran Müdahaleler ................................................298

b. Müdahalelerin Taşkınlığı ......................................................................299

c. Yerel Âdete Uygun Kaçınılmaz Taşkınlıklar ..........................................301

3. Taşınmaz Malikinin Çevresel Etkiler Doğuran Müdahalelerden

Sorumluluğu (TMK md. 730) .......................................................................302

a. Sorumluluğun Koşulları ........................................................................303

b. Kirletene Karşı Açılabilecek Davalar .....................................................305

III. ÇEVRESEL SORUMLULUK HUKUKU ............................................................................306

A. Genel Olarak.......................................................................................................306

B. Sorumluluğun Koşulları ......................................................................................308

C. Çevresel Sorumluluğun Uygulanması Bağlamında Karşılaşılan Güçlükler ..........310

D. Çevre Kanunu’na Göre Sorumluluk ....................................................................314

1. Genel Görünüm...........................................................................................314

2. Sorumluluğun Hukuki Niteliği .....................................................................315

3. Sorumluluğun Koşulları ...............................................................................316

a. Çevrenin Kirletilmesi ............................................................................316

b. Hukuka Aykırılık....................................................................................317

c. Zarar.....................................................................................................319

d. Nedensellik Bağı...................................................................................322

4. Çevre Kanunu’nun 28. Maddesinin Diğer Sorumluluk Halleri ile İlişkisi......324

DOKUZUNCU BÖLÜM

ULUSLARARASI ÇEVRE HUKUKU

I. GENEL AÇIKLAMALAR ................................................................................................329

II. TARİHSEL GELİŞİM .....................................................................................................331

A. İlk Dönemler.......................................................................................................331

B. Yetmişli Yıllar......................................................................................................332

16 İçindekiler

C. Seksenli Yıllar......................................................................................................333

D. Doksanlı Yıllar .....................................................................................................333

E. İkibinli Yıllar ........................................................................................................335

III. ULUSLARARASI ÇEVRE HUKUKUNUN KAYNAKLARI....................................................338

A. Uluslararası Antlaşmalar ....................................................................................340

1. Genel Olarak................................................................................................340

2. Çevrenin Korunmasına İlişkin Bazı Uluslararası Antlaşmalar.......................343

3. Uluslararası Çevre Antlaşmalarının Türk Hukukundaki Değeri....................349

B. Uluslararası Teamül Hukuku...............................................................................351

1. Genel Olarak................................................................................................351

2. Çevrenin Korunmasına İlişkin Uluslararası Teamül Hukuku Kuralları..........353

a. Ciddi Nitelikteki Sınıraşan Çevresel Kirliliklere Neden Olma

Yasağı ...................................................................................................353

b. İşbirliği Yükümlülüğü ............................................................................355

c. İhtiyat İlkesi..........................................................................................357

d. Hakça Kullanım İlkesi............................................................................357

3. Oluşum Sürecindeki Uluslararası Teamül Hukuku.......................................358

C. Hukukun Genel İlkeleri .......................................................................................360

D. Yardımcı Kaynaklar.............................................................................................360

E. Esnek Hukuk (Soft Law) ......................................................................................361

IV. ULUSLARARASI ÇEVRE HUKUKUNDA TEMEL AKTÖRLER ............................................362

A. Devletler.............................................................................................................362

B. Uluslararası Örgütler ..........................................................................................363

C. Sivil Toplum Örgütleri.........................................................................................366

V. ULUSLARARASI ÇEVRE HUKUKUNUN GELİŞİM EĞİLİMİ..............................................367

ONUNCU BÖLÜM

AVRUPA BİRLİĞİ ÇEVRE HUKUKU

I. GENEL AÇIKLAMALAR ................................................................................................371

II. TARİHSEL GELİŞİM .....................................................................................................374

III. BİRİNCİL HUKUK ..........................................................................................................377

A. Genel Çerçeve ....................................................................................................377

B. Avrupa Birliği Çevre Politikasının Hedefleri........................................................380

C. Avrupa Birliği Çevre Politikasının İlkeleri............................................................382

1. Genel Olarak................................................................................................382

2. Yüksek Seviyede Koruma İlkesi ...................................................................383

İçindekiler 17

3. İhtiyat İlkesi.................................................................................................384

4. Önleme İlkesi...............................................................................................384

5. Kaynakta Önleme İlkesi...............................................................................385

6. Kirleten Öder İlkesi......................................................................................386

7. Entegrasyon İlkesi .......................................................................................387

8. Diğer İlkeler.................................................................................................388

D. Temel Haklar Şartı’nda Çevre.............................................................................389

IV. İKİNCİL HUKUK...........................................................................................................391

KAYNAKÇA .................................................................................................................395

EKLER

ÇEVRE KANUNU................................................................................................................405

TÜRKİYE CUMHURİYETİ ANAYASASI .................................................................................433

TÜRK MEDENÎ KANUNU....................................................................................................435

TÜRK CEZA KANUNU.........................................................................................................436

KABAHATLER KANUNU .....................................................................................................438

İDARİ YARGILAMA USULÜ KANUNU .................................................................................439