Türk Ceza Hukukunda Zorunluluk Hali

İÇİNDEKİLER

KISALTMALAR 17

GİRİŞ 19

BİRİNCİ BÖLÜM

ZORUNLULUK HALİNE İLİŞKİN KAVRAMSAL ÖZELLİKLER VE ZORUNLULUK HALİNİN HUKUKİ NİTELİĞİ

I. ZORUNLULUK HALİNE İLİŞKİN KAVRAMSAL ÖZELLİKLER 25

         A. GENEL OLARAK 25

            B. KONU İLE İLGİLİ KAVRAMLAR 28

            C. TERİM SORUNU 38

II. ZORUNLULUK HALİNİN HUKUKİ NİTELİĞİ 40

        A. ZORUNLULUK HALİNİN MEŞRUİYETİNİN KAYNAĞINI AÇIKLAYAN TEORİLER 40

1. Genel Olarak 40

2. Öznel Teoriler 43

a. Kendini Koruma İçgüdüsü Teorisi 43

b. Manevi Cebir Teorisi 49

c. İstenemezlik Teorisi 54

d. Tabii Hukuk Teorisi 61

3. Nesnel Teoriler 62

a. Çatışma Teorisi 62

aa. Hegelci Görüşe Göre Hakların Çatışması Teorisi 67

bb. Hukuki Varlıkların  (Menfaatlerin)  Çatışması Teorisi 71

b. Sosyal Faydanın Yokluğu Teorisi 73

c. Pozitivist Teori (Saiklerin Sosyalliği Teorisi) 76

4. Zorunluluk Halini Hukuk Dışı Bir Durum Olarak  Kabul Eden Teori 77

5. Zorunluluk Halinin Meşruiyetinin Kaynağını Açıklayan Teorilerin Değerlendirilmesi 79

B. ZORUNLULUK HALİNİN HUKUKİ NİTELİĞİNİ SUÇ  GENEL TEORİSİNE GÖRE SINIFLANDIRAN TEORİLER 84

1. Genel Olarak 84

2. Zorunluluk Halini Hukuka Uygunluk Nedenleri İçinde Sistematize Etmeye Çalışan Görüşler 85

a. Genel Olarak Hukuka Aykırılık 85

b. Zorunluluk Halinin Fiilin  Menfi Şartı Olması Nedeniyle Hukuka Uygun Olduğu Görüşü 88

c. Zorunluluk Halinin Hukuka Aykırılık Unsuruna Etki Ettiğini İleri Süren Görüş 90

d. Değerlendirme 92

3. Zorunluluk Halini Kusurluluk İçinde Sistematize Etmeye Çalışan Görüşler 98

a. Genel Olarak Kusurluluk 98

b. Zorunluluk Halinin Manevi Cebir Nedeni ile İsnadiyete Etki Ederek Kusurluluğu Kaldırdığı Görüşü 102

c. Zorunluluk Halinin Kusurluluğun Normatif Anlayışı Uyarınca Suçun Kusurluluk Ögesini Ortadan Kaldırdığı Görüşü 107

d. Zorunluluk Halinde İşlenen Fiilin Sosyal Bakımdan Cezalandırılamaz Olması Sebebi İle Kusurluluğu Kaldırdığı Görüşü  (Normatif Temelli Sosyal Cezalandırılamazlık Teorisi) 111

e. Değerlendirme 114

4. Karma Görüşler 119

a. Zorunluluk Halinin Cezalandırılabilmeye Etki Ettiğini İleri Süren Görüşler (Cezalandırılabilme Şartı) 119

b. Zorunluluk Halinin Bazı Hallerde Kusurluluğu Bazı Hallerde Hukuka Aykırılığı Ortadan Kaldırdığını  İleri Süren Görüş 122

c. Zorunluluk Halinin Bir Mazeret Nedeni Olduğunu İleri Süren Görüş 122

d. Zorunluluk Halinin Bu Durum İçinde Bulunan Bakımından Şahsi Bir Cezasızlık Sebebi Olduğunu İleri Süren Görüş 127

5. 5237 Sayılı Türk Ceza Kanunu Özel Hükümlerinde Düzenlenen Zorunluluk Hali Benzeri Yapılanma 130

6. CMK m. 223 Hükmü ile TCK m. 25 f. 2 nin  Değerlendirilmesi 131

7. Genel Değerlendirme 142

İKİNCİ BÖLÜM
ZORUNLULUK HALİNİN ŞARTLARI

I. TEHLİKEYE İLİŞKİN ŞARTLAR 163

A. BİR TEHLİKENİN BULUNMASI 163

1. Tehlike Kavramı 163

2. Mevcut ve Muhtemel Tehlike 172

B. TEHLİKENİN NİTELİĞİ 180

1. Tehlikenin Ağırlığı 180

2. Tehlikenin Kaçınılmazlığı 186

C. TEHLİKEYE SEBEP OLMAMIŞ OLMAK 189

1. Tehlikeye Kasten Sebep Olunması 191

2. Tehlikeye Taksirle Sebep Olunması 192

D. TEHLİKENİN HUKUKEN KORUNAN HERHANGİ BİR HAKKA YÖNELİK OLMASI 194

E. TEHLİKEYİ GİDERME YÜKÜMÜ OLMAMAK 205

II. KORUNMA FİİLİNE  İLİŞKİN ŞARTLAR 212

A. KORUNMA FİİLİ OLMALI 212

B. KORUNMA FİİLİNİN ÖLÇÜLÜ OLMASI 214

C. KORUNMA FİİLİNİN SINIRI 221

D. KORUNMA FİİLİNİN ÜÇÜNCÜ KİŞİ LEHİNE 

OLABİLMESİ 226

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

ZORUNLULUK HALİNDE SINIRIN AŞILMASI VE HATA

I. ZORUNLULUK HALİNDE SINIRIN AŞILMASI 249

A. GENEL OLARAK 249

B. TCK MADDE 27’NİN UYGULANMA ŞARTLARI 254

C. FAİLİN SINIRI KASTEN AŞMASI 259

D. FAİLİN SINIRI TAKSİRLE VEYA MÜCBİR SEBEPLE AŞMASI 265

E. SINIRIN AŞILMASINDA ÖLÇÜ SORUNU 270

II. ZORUNLULUK HALİNDE HATA 275

A. GENEL OLARAK 275

B. ZORUNLULUK HALİNİN VARLIĞINDA HATA 277

C. ZORUNLULUK HALİNİN UNSURLARINDA HATA 284

D. ZORUNLULUK HALİNİN SINIRLARINDA HATA 289

SONUÇ 293

KAYNAKÇA 309

Ceza hukuku yalnızca kanunda yer alan normlar bütünü değil, aynı zamanda bir felsefi disiplin ve bir insan hakları manifestosudur. Dolayısı ile maddi ceza hukuku anlamında sağlıklı bir değerlendirmede bulunabilmek adına bütünü kavramak ve bu bağlamda tespit yapmaya çalışmak, anlamlı bir faaliyet olacaktır.  Ceza hukukunun en temel meselesi hukuka aykırılık ve onun kardeşi niteliğindeki kusurluluk kurumlarıdır.

Bir fiilin norma aykırı kabul edilerek bir ihlal haline gelmesi için onun öncelikle hukuka aykırı olarak ortaya çıkması gerekir. Hukuk düzeni ve iradi bir emrin tezahürü olan ceza hukuku[1] salt emir normlarından oluşmamakta ve içinde birçok yapıyı barındırmaktadır. Bunun sebebi toplumun farklı ihtiyaçlarına cevap verebilmektir. Bu bağlamda hukuk düzeni de içinde çelişki taşımayıp, ihtiyaca cevap veren bu normlardan oluşmaktadır. Böylelikle “hukuk düzeni bir yandan bir fiilin yapılmasını emrederken, öte yandan yapılmasını ya da yapılmamasını emrettiği bu davranışın bazı koşullarda yapılmasına ya da yapılmamasına izin vermektedir. Bu izin faaliyetini de kuralda istisnayı ifade eden negatif normlar ( tecviz edici normlar ) vasıtası ile yerine getirir. Bu normlar vasıtasıyla emredici ve yasaklayıcı normların etkileri ortadan kaldırılmakta, böylelikle kural olarak yasaklanan ve suç sayılan bir davranışa bu normlarla izin verilmektedir.”[2] İzin veren bu normlardan biri de zorunluluk halidir.

Hukuka aykırılığın maddi görünümü normun koruduğu menfaatin ihlali iken, bu ihlal karşısındaki normun içeriğindeki emre aykırılığın yaptırımı ise müeyyide ile karşılanmaktadır. Fiil, bu emri ihlal ettiğinde artık bir müeyyide unsurunun doğumu sorunu değil, hukuk alemi bakımından bir müeyyide unsurunun ortadan kalkması sorunu mevcuttur. Bu da ancak ihlale izin veren bir başka norm ile sağlanabilir. Hukuka uygunluk nedeni olarak düzenleme yapan norm bu şekilde bir normdur. Bu düşünce etrafında zorunluluk hali, bir hukuka uygunluk sebebi olarak hukuka aykırı olan fiile izin veren bir normdur. [3] Hukuka uygunluk nedenlerini düzenleyen tecviz edici-izin verici norm da böyle bir normdur. Buna göre; zorunluluk hali, bir hukuka uygunluk nedeni olarak suçun bir unsuru olan hukuka aykırılığı kaldırmaktadır. Bu düşünce kapsamında, onun salt varlığından önce gerçekleşen fiil hukuka ay­kı­rıdır. Bundan dolayı bir hukuka uygunluk nedeninin bulunması, normun hukuka aykırı olarak doğmamasını sağlamaktadır. Dolayısı ile zorunluluk halinde işlenen fiil en başından itibaren hukuka uygun olarak doğmaktadır. Böylelikle, zorunluluk halinde suçun hukuka aykırılık unsuru olmadığı için, fiil baştan itibaren hukuka uygundur. Bu etkinin nasıl ortaya çıktığı konusunda ise farklı tartışmalar bulunmaktadır.[4]

Normatif ceza hukuku bilimi, konusunu beşeri davranışlarda[5] bulduğu için zorunluluk halini, beşerin gösterebileceği en doğal tepki halinden de soyutlayabilmek mümkün değildir. Çalışmamızın konusunu, ceza hukukunun köklü ancak halen üzerinde oldukça çok sayıda tartışma bulunan ceza hukukunun bir disiplini olan zorunluluk hali oluşturmaktadır.[6] Eski tarihli ceza kanunlarında zorunluluk hali kurumunun genel bir hükme bağlanmadığı ve hatta zorunluluk halinin ceza kanunlarına girişi oldukça yeni sayılabilse de günümüzde modern ceza kanunlarının tamamına yakını bu kurumu düzenlemiştir.[7] Zorunluluk halinin doğası ve temellerinin şekillenmesi konusundaki fikir ayrılıkları ise bugün halen güncelliğini korumaktadır.[8] Bu fikir ayrılıkları kurumun hukuki niteliği konusunda farklı düzenleme şekillerinin; hukuka uygunluk sebebi ya da kusurluluğu kaldıran hal ya da her iki niteliğin de normatif düzenlemeye dahil edilmesiyle ceza kanunlarında vücut bulmuştur. “Hatta çağımızda zorunluluk halinin bir kriz geçirmekte olduğu ve ceza hukukunun ahlakileştirilmesine ve insanileştirilmesine çalışıldığı bir dönemde, onun daha sınırlı bir şekilde düzenlenmesi gerektiği dahi savunulmaktadır.”[9] Ancak bir taraftan zorunluluk halinin hukuka uygunluğunu insanlara yüklediği ödev bilincinin sağladığı da düşünülmekteydi. İşte bu nedenle de açlık durumundaki gıda maddesi hırsızlıkları gibi hırsızlıklar, örneğin; hamile birinin açlık durumunda yaptığı hırsızlık cezalandırılmamıştı.[10]

Zorunluluk hali ile gerek hipotezleri, gerekse tarihi süreç açısından benzerlik taşıyan kurum, meşru savunmadır. Bu hipotezler her ne kadar terimsel anlamda benzeşse de her iki kurum arasında farklılıklar da bulunmaktadır. Örneğin; zorunluluk halinde saldırgana ilişkin bir hukuk ihlal edilmemekte, ihlal kişinin neden olmadığı bir tehlikeden kaynaklanmakta ve zorunluluk halinde işlenen fiil, olayın dışındaki birine karşı yapılmaktadır. Meşru savunmadan farklı olarak artık burada haksız bir saldırı ve ona karşı kendini savunma söz konusu değildir. Yine zorunluluk halinde değerlendirilen ve sonuçları saptanmaya çalışılan husus “tehlikedir.” Tehlike karşısında gerek korunan, gerekse ihlal edilen açısından olmak üzere, her ikisi de hukuken geçerli menfaatler bulunmaktadır. Ancak hukuk düzeni bu menfaatleri koruyamadığı durumları göz önünde tutarak söz konusu menfaatlerden birinin diğerinin lehine feda edilmesini kabul etmek zorunda kalmıştır.[11]

 “Türk Ceza Hukuku’nda Zorunluluk Hali” başlıklı bu çalışma 5237 Sayılı TCK ve 5271 Sayılı CMK’ya dayanmaktadır. 1889 Tarihli İtalyan Zanardelli Ceza Kanunu’na dayanılarak hazırlanan Mülga TCK yerine benimsenen, yürürlükteki TCK Alman Ceza Kanunu sisteminden yola çıkılarak hazırlanmış olsa da bu konuda sistematik bir bütünlük arz etmemektedir. Bu bakımdan her ne kadar eski sistem terk edilmiş gibi görünse de bir hukuki kurumu açıklamakta temel dayanağa inmek ve bu bağlamda İtalyan Ceza Kanunu ve doktrinindeki bakış açısından faydalanılması bizim açımımızdan bir gerekliliktir. Bu nedenle TCK’daki düzenleme incelenirken kurumun karşılaştırmalı hukuktaki görünümüne de yer yer değinilmiştir. Ancak bu durum çalışmanın kapsamını aşmadan yapılmaya çalışılmış olup, bu bağlamda mevcut doktrin, Yüksek Yargı kararları ve özellik arz eden örnekler açısından yapılan sınırlı bir değinmedir. Zorunluluk halinin bir hukuki yapı olarak düzenlendiği ceza kanunlarında farklı görünümleri bulunmakta olduğundan, daha açık bir ifadeyle farklı hukuki yapılar içinde ele alındığından çalışmamızın konusunu zorunluluk halinin Türk Ceza Hukuku’ndaki görünümü oluşturmaktadır. Aynı zamanda bu durum, oldukça geniş bir konu olan genel anlamda zorunluluk haline bir sınır çizme zorunluluğundan da kaynaklanmaktadır. Zorunluluk hali yalnızca ceza hukuku açısından değil, aynı zamanda bütün bir hukuk sistemi için de anlam taşıdığından zorunluluk haline hukukun genel teorisinin konusu olarak bakılması bir gerekliliktir. Ancak çalışmamızda zorunluluk halinin uluslararası hukuktaki görünümü ve özel hukuk bakımından görünümü üzerinde konu ile ilgili noktalar dışında durulmayacaktır. Bu noktalar çalışmamızın kapsamı dışında kalmaktadır.

Mülga TCK, hukuka uygunluk nedenleri ile kusurluluğu kaldıran sebepler arasında ayrım yapmış, 5237 Sayılı TCK’da ise bu durum Ceza Sorumluluğunu Kaldıran ve Azaltan Nedenler şeklinde tek bir başlık altında düzenlenmiştir. 5237 Sayılı TCK’nın hazırlık çalışmaları içinde yer alan ve daha sonra Hükümet Tasarısı durumuna gelen Dönmezer Taslak ve Tasarıları’nın Dördüncüsü’nde ise hukuka uygunluk nedenlerine ayrıca yer verilmişti. Bu yaklaşım biçimi 5237 Sayılı TCK’nın hazırlanmasına katkıda bulunan akademisyenler tarafından kabul görmemiş ve yeniden eski sisteme dönülmüştür.[12] Ancak mevcut sistemin birçok yönden karışıklık arz etmesi dolayısı ile klasikleşmiş olan hukuka uygunluk nedenleri ve kusurluluğu kaldıran sebepler arasında ayrımı tanıyan düşünce çalışmamızı incelerken gözetilmiştir. Bu bağlamda, suçun unsurları açısından birçok ayrımı bulunmakla birlikte, bu anlayışların değerlendirilmesine girilmeksizin, hukuka aykırılığı suçun unsuru sayan anlayış kabul edilerek çalışmamız oluşturulmuştur.

Üç bölümden oluşacak çalışmamızın birinci bölümünde, zorunluluk haline ilişkin kavramsal durumlar hakkında bilgi verildikten sonra, zorunluluk halinin meşruiyetinin nereden kaynaklandığı sorusuna ayrıntılı olarak cevap aranmaya çalışılacaktır. Bu bağlamda zorunluluk halinin kaynağını açıklayan teoriler çerçevesinde, zorunluluk halinin hukuki niteliğini suç genel teorisine göre sınıflandıran teorilere dayanak aranacak ve kurumun hukuki niteliği yapılandırılmaya çalışılacaktır. Daha sonra, TCK’daki genel hüküm düzenlemesinden farklı olarak özel hükümlerdeki “zorunluluk hali” görünümleri incelenecek ve CMK m. 223 hükmü değerlendirilecektir. İkinci bölüm zorunluluk halinin şartlarının ayrıntılı olarak incelendiği ve bu şartların Türk ve İtalyan uygulaması açısından ele alınmaya çalışıldığı bir bölümdür. Üçüncü ve son bölümde ise zorunluluk halinin bazı ceza hukuku kurumları ile olan ilişkisi ele alınacaktır. Bu noktada oldukça bilindik bazı hukuki kurumların zorunluluk hali ile karşılaştırılmasına çalışma kapsamında özgünlük taşımayacağı düşüncesiyle yer vermeye gerek görülmemiştir. Meşru savunma ile yapılan karşılaştırmaların yer yer metin içinde fiilin ölçülülüğü değerlendirilirken verilmesi tercih edilmiştir. Bununla birlikte, TCK m. 28 düzenlemesi karşısında, manevi cebir zorunluluk halinden açıkça ayrıştığı için bu nokta da ele alınmamış teoriler bahsinde ana temalarına değinmekle yetinilmiştir. Çalışmamız tüm çalışma sonunda vardığımız sonuçları içeren bir değerlendirme ve ardından Türkçe- İngilizce özet kısımlarıyla sona erecektir.

AKINTÜRK, Turgut: Borçlar Hukuku, İstanbul 2010.

AKTAŞ, Sururi:  “Cezalandırmanın Amacı Üzerine”, Erzincan Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C.XIII, S.1-2 2009.

ALACAKAPTAN: Uğur; Suçun Unsurları, Ankara 1970.

ALAGÖZ, Mehmet: Makaleler, Görüşler, Raporlar, İkinci Kitap,Türkiye Barolar Birliği Yayını, Ankara 2004.

ALIMENA, Francesco:  La Colpa Nella Teoria Generale  Nel Reato, Palermo 1947.

ANTOLISEI, Francesco: Analisi Del Reato, Padova 1939.

ANTOLISEI, Francesco: Manuale Di Diritto Penale, Parte Generale, Milano 1997.

ANTOLISEI, Francesco: Manuale Di Diritto Penale, Milano 1980.

ANTOLISEI, Francesco: Manuale Di Diritto Penale Parte  Generale, Milano 2003.

ARTUK, Mehmet Emin- GÖKÇEN, Ahmet- YENİDÜNYA, Caner: Ceza Hukuku Genel Hükümler, Ankara 2002.

ARTUK, Mehmet Emin- GÖKÇEN, Ahmet- YENİDÜNYA, Caner: Ceza Hukuku Genel Hükümler, Ceza Hukuku Genel Hükümler, Ankara 2009.

ARTUK, Mehmet Emin-GÖKÇEN, Ahmet-YENİDÜNYA, Caner: Ceza Hukuku Genel Hükümler, Ankara 2013.

ASHWORTH, Andrew: Principles Of Criminal Law, New York 2009.

AVCI, Mustafa: Osmanlı Hukukunda Suçlar ve Cezalar, İstanbul 2004.

AYAN, Mehmet: Tıbbi Müdahalelerden Doğan Hukuki Sorumluluk, Ankara 1991.

AYDIN, Devrim: Türk Ceza Hukukunda Suça İştirak, Ankara 2009.

AYDIN, Devrim: Yeni Türk Ceza Kanunu’nda Haksız Tahrik, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt: 54, Sayı: 1, Ankara 2005.

AYDIN, Murat: Organ ve Doku Nakli Ve Ceza Sorumluluğu, Ankara 2008.

AYDIN, Murat: “Tıp Ceza Hukuku’nun Güncel Sorunları”, V. Türk Alman Tıp Hukuku Sempozyumu, 28 Şubat- 1 Mart 2008 Ankara.

AYGÜN EŞİTLİ, Ezgi: İnsan Üzerinde Deney ve Deneme Suçları, Ankara 2012.

BACAKSIZ, Pınar: “Ceza Hukukunda Yükümlülüklerin Çatışması”, Ceza Hukuku Dergisi, Yıl: 8, Sayı: 21, Nisan 2013.

BAKIRCIOĞLU, Önder: The Contours of the Right to Self Defence : “Is the Requirement of Imminence Merely a Translator For the Concept of Necessity”, The Journal Of Criminal Law, Y: 2008, S: 72.

BARTOLI, Roberto: Responsabilita’ Penale e Rischio Nelle Attivita’ Mediche e D’ımpresa, “Paradigmi Giurisprudenziali  Della’ Responsabilita Medica. Punti Fermie Tendenze Evolutive In Tema Di Causalita’ e Colpa ”, Firenze 2010 ( Firenze University Press).

BAYRAKTAR, Köksal: “Yeni Türk Ceza Kanununda Hukuka Uygunluk Nedenleri”, Erdoğan Teziç’e Armağan, İstanbul 2007.

BAYRAKTAR, Köksal: Hekimin Tedavi Nedeni ile Cezai Sorumluluğu, İstanbul 1972.

BECCARIA, Cesare:  Suçlar ve Cezalar, Ankara, 2003.

BEKAR, Elif: Türk ve Amerikan Ceza Hukukunda Zorunluluk Hali, Ankara 2013.

BETTIOL, Giuseppe: Diritto Penale Parte Generale, Padova 1976.

BOZBAYINDIR, Ali Emrah: “Meşru Savunmada Sınırın Aşılması”, Ceza Hukuku Dergisi, Yıl: 7 Sayı:18 Nisan 2012.

CADOPPI, Alberto-VENEZIANI, Paolo:  Elementi Di Diritto Penale Parte Generale, Padova 2010.

CANESTRARI, Stefano-CORNACCHIA, Luigi- DE SIMONE, Giulio: Manuale Di Diritto Penale, Parte Generale, Bologna 2007.

CARACCIOLI, Ivo: Manuale Di Diritto Penale Parte Generale, Torino 2005.

CAVALLO, Vincenzo: Diritto Penale Parte Generale, Volume II, Oggetto Del Diritto, Napoli 1955.

CENTEL, Nur: Türk Ceza Hukukuna Giriş, İstanbul 2008.

CENTEL, Nur-ZAFER, Hamide-ÇAKMUT, Özlem Yenerer: Türk Ceza Hukuku’na Giriş, İstanbul 2006.

CENTEL, Nur-ZAFER, Hamide-ÇAKMUT, Özlem Yenerer: Türk Ceza Hukuku’na Giriş, İstanbul 2008.

CİHAN, Erol: “Özek ve Çağdaş Ceza Hukuku Anlayışı”, Prof. Dr. Çetin Özek Armağanı, İstanbul 2004.

CİN, Halil-AKYILMAZ, Gül: Türk Hukuk Tarihi , Konya 2008.

CONTIERI, Enrico: Lo Stato Di Necessita, Milano 1939.

Http://www.Testolegge.Com/Codice-Penale/Articolo-52-2 (Erişim Tarihi 30.07.2013)

ÇAĞLAYAN, Muhtar: “Çocuk Düşürmede Zaruret Hali” Adalet Dergisi, Yıl:46, Aralık 1955, Sayı: 12, S. 1181.

DEĞİRMENCİ, Olgun, “Ceza Hukukunda Yanılma ve Hukuka Uygunluk Nedenlerinde Yanılma”, Türkiye Barolar Birliği Dergisi, Sayı: 110 Yıl: 2014.

DELITALA, Giacomo: Il Fatto Nella Teoria Generale Del Reato, Padova 1930.

DEMİRBAŞ, Timur: “Türk Ceza Kanunu’nda Hukuka Uygunluk Sebeplerinde Sınırın Aşılması”, Hayri Domaniç’e Armağan, İstanbul 1995.

DEMİRBAŞ, Timur: Ceza Hukuku Genel Hükümler, Ankara 2009.

DEMİRBAŞ, Timur: Ceza Hukuku Genel Hükümler, Ankara 2013.

DEMİRBAŞ, Timur: Hayri Domaniç’e Armağan, İstanbul 1995, “Türk Ceza Kanunu’nda Hukuka Uygunluk Sebeplerinde Sınırın Aşılması”.

DEMİRYAN, Raffi: Dizionario Italiano-Turco, İstanbul 1993.

DONATO, Costronuovo: La Colpa Penale, Giuffre Editore Milano 2009.

DOĞAN, Koray: “Tehlike Suçu ile Zarar Suçu Arasındaki Suçların İçtimaı Sorunu”, TAAD., Y: 5, S.16, Ocak 2014.

DÖNMEZER, Sulhi: Kişilere Ve Mala Karşı Cürümler, İstanbul 1990.

DÖNMEZER, Sulhi: Genel Ceza Hukuku Dersleri, İstanbul 2003.

DÖNMEZER, Sulhi-ERMAN, Sahir: Nazari Ve Tatbiki Ceza Hukuku, Umumi Kısım Cilt II/1, İstanbul 1959.

DÖNMEZER, Sulhi-ERMAN, Sahir: Nazari Ve Tatbiki Ceza Hukuku, Genel Kısım Cilt II, İstanbul 1986.

DÖNMEZER, Sulhi-ERMAN, Sahir: Nazari Ve Tatbiki Ceza Hukuku Genel Kısım, Cilt II, İstanbul 1999.

DURSUN, Hasan: “Çatışma Kuramı Açısından Hukuk ve Kuramın Hipotezlerinin Türk Hukukuna Yansıması Konusunda İki Örnek, Uğur Alacakaptan’a Armağan, Derleyen Mehmet Murat İnceoğlu, Haziran 2008.

DÜLGER, Murat Volkan: “Hukuka Uygunluk Nedenleri ile Mazeret Nedenleri Arasındaki Ayrımın Tarihçesi, Niteliği ve Gerekliliği Üzerine Bir Deneme”, Ceza Hukuku Dergisi, Yıl: 9, Sayı: 24, Nisan 2014.

EKİCİ ŞAHİN, Meral: Ceza Hukukunda Rıza, Ankara 2012.

ENCICLOPEDIA DEL DIRITTO: XXVII, Varese 1958.

ERDOĞDU, Ahmet: “Zaruret Hali ve Hukuki Neticeleri”, Adalet Dergisi, Yıl: 41, Mayıs: 1950, Sayı: 5.

EREM, Faruk- ARTUK, Mehmet Emin- DANIŞMAN, Ahmet: Ceza Hukuku Genel Hükümler, Ankara 1997.

EREM, Faruk- ARTUK, Mehmet Emin- DANIŞMAN, Ahmet: Ümanist  Doktrin Açısından Türk Ceza Hukuku Genel Hükümler, Ankara 1997.

EREM, Faruk: Türk Ceza Hukuku Cilt I Genel Hükümler, Ankara 1949.

EREM, Faruk: Türk Ceza Kanunu Şerhi, Genel Hükümler, Cilt I, Ankara 1993, S. 408.

EREM, Faruk: Ceza Hukuku Genel Hükümler, Ankara 1997.

EREM, Faruk: Ceza Hukukunda Ümanist Doktrin, Ankara 1980.

EREM, Faruk: Türk Ceza Hukuku, Ankara 1949.

EREM, Faruk: Türk Ceza Kanunu Şerhi Genel Hükümler, Cilt 1, Ankara 1993.

EREN, Fikret: Borçlar Hukuku Genel Hükümler, Cilt 1, İstanbul 1998.

ERIN A. Charles-OST Susanne: “ Euthanasia And The Defence Of Necessity: Advocating A More Appropriate Legal Response”, The Criminal Justice  System  And Healh Care,  New York 2007.

ERMAN, Ragıp Barış: Ceza Hukukunda Tıbbi Müdahalelerin Hukuka Uygunluğu, Ankara 2003.

ERMAN, Ragıp Barış: Yanılmanın Ceza Sorumluluğuna Etkisi, Yayınlanmamış Doktora Tezi, İstanbul 2006.

ERSOY, Yüksel: Ceza Hukuku Genel Hükümler, Ankara 1994.

ERSOY, Yüksel: Ignoranza Ed Errore Nel Diritto Penale, Ankara Üniversitesi  Basımevi 1968.

FEYZİOĞLU, Metin: “Hükümlü ve Tutukluların  Muayene ve Tedavilerini Engelleme, Zorla Besleme ve Zorla Tedavi”, Marmara  Üniversitesi Sempozyum Özel Sayısı, Sağlık Hukuku Sempozyumu 17 Kasım 2006, S. 146.

FEYZİOĞLU, Metin: Sağlık Hukuku Kurultayı 1-3 Kasım 2007 Ankara, “Türk Ceza Hukukunda Zorla Tedavi”.

FLETCHER, George P.: Basic Concepts Of Criminal Law; New York 1998.

FORNASARI, Gabriele: I Principi Diritto Penale Tedesco, Padova 1993.

FORNASARI, Gabriele: Il Principio Di Inesigibilita Nel Diritto Penale, Padova 1990.

FRIEDMANN, Wolfgang: Legal Theory, Fifth Edition, Columbia University Press, October 1967.

GAROFOLI, Roberto: Manuale Di Diritto Penale Parte Generale, Milano 2006.

GAROFOLI, Roberto: Manuale Di Diritto Penale, Parte Generale, Roma 2011.

GIULIANI, Ubaldo: Dovere Di Soccorso E Stato Di Necessita Nel Diritto Penale, Milano 1970.

GÖLCÜKLÜ, Feyyaz: “Suçta Kanuni Unsurun Ortadan Kalkması: Fiilin Hukuka Aykırılığı Kavramı Ve Hukuka Uygunluk Sebepleri Konusunda Bazı Mülahazalar”, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi Cilt XXIII, Mart 1968, No:1-2.

GÖREN, Sami: En Son Değişikliklerle Açıklamalı- İçtihatlı 5237 Sayılı TCK, Ankara 2012.

GÖZLER, Kemal: Hukukun Genel Teorisine Giriş, Hukuk Normlarının Geçerliliği ve Yorum Sorunu, Ankara 1998.

GRAMMATICA, Filippo: Toplumsal Savunma İlkeleri, Ankara 2005.

GROSSO, Carlo Federico- MODONA, Guido Neppi-VIOLANTE, Luciano: Giustizia Penale e Poteri Dello Stato, Torino 2002.

GROSSO, Carlo Federico: Difesa Legittima e Stato Di Necessita, Milano 1964.

GÜLŞEN, Recep: “Hekimlerin Çocuk Düşürmede Oluşan Cezai Sorumluluğu”, Ankara Barosu II. Sağlık Hukuku Kurultayı, 7-8 Kasım 2008 Ankara, Ankara 2009.

GÜLŞEN, Recep: “Suç Sonucu Oluşan Gebeliğin Sona Erdirilmesi” Başlıklı Tebliğ, V. Türk Alman Tıp Hukuku Sempozyumu, Tıp Ceza Hukukunun Güncel Sorunları 28 Şubat-1 Mart 2008 , Ankara 2008 Türkiye Barolar Birliği Yayını.

GÜNGÖR, Devrim: Ceza Hukukunda Fiil Üzerinde Hata,  Ankara 2007, S. 62.

GÜNGÖR, Devrim: “Ceza Hukukunda Kural Üzerinde Hata”, Türkiye Barolar Birliği Dergisi, Yıl 19, Sayı 68.

GÜNGÖR, Devrim-HAFIZOĞULLARI, Zeki: “Türk Ceza Hukuku’nda Suçların Tasnifi”, Türkiye Barolar Birliği Dergisi, Sayı: 69, Yıl: 2007.

GÜRİZ, Adnan: Hukuk Başlangıcı, Ankara 1996.

GÜRİZ, Adnan: Hukuk Felsefesi, Ankara 2009.

HAFIZOĞULLARI, Zeki- ÖZEN, Muharrem: Türk Ceza Hukuku Özel Hükümler, Kişilere Karşı Suçlar, Ankara 2009.

HAFIZOĞULLARI, Zeki:  “Türk Ceza Hukuku Sisteminde Zaruret Hali ve III. Kişiyi Kurtarma”, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Yıl 1971, Cilt 28, Sayı 1-4.

HAFIZOĞULLARI, Zeki:  Hukuk ve Ceza Hukuku Biliminin Konusu ve Sınırları Sorunu, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Y: 1978, C: 35, S:1-4.

HAFIZOĞULLARI, Zeki: “Kusurluluğu Kaldıran Bir Neden Olarak Ceza Hukukunda İstenemezlik İlkesi”, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Yıl 2008, Cilt 57, Sayı: 338-339-341.

HAFIZOĞULLARI, Zeki: “Malvarlığına Karşı Suçların Ortak Genel Yapısı”, Www.Baskent.Edu.Tr/~Zekih/Ogrenci/Mal.Doc, Erişim Tarihi, 06.03.2013, S.15.

HAFIZOĞULLARI, Zeki: Ceza Normu Normatif Bir Yapı Olarak Ceza Hukuku Düzeni, Ankara 1996.

HAFIZOĞULLARI, Zeki: Türk Ceza Hukuku Genel Hükümler; Ankara 2008.

HAFIZOĞULLARI, Zeki-ÖZEN, Muharrem: Türk Ceza Hukuku Özel Hükümler, Kişilere Karşı Suçlar,  Ankara 2010.

HAKERİ, Hakan: Ceza Hukuku Genel Hükümler, Ankara 2012.

HAKERİ, Hakan: Ceza Hukuku Genel Hükümler, Ankara 2013.

HAKERİ, Hakan: Ceza Hukuku Genel Hükümler, Ankara 2014.

HAKERİ, Hakan: Tıp Hukuku, Ankara 2007.

HAKERİ, Hakan: “İhmali Suçlar” Ceza Hukuku Dergisi, Yıl:2, Sayı:3, Nisan 2007.

HASHIDA, Hisashi:  Çeviren ÜNVER, Yener, “Japon Ceza Hukukunda Hukuka Uygunluk Nedeni Olarak Zorda Kalış Durumu Alman Ceza Hukuku Öğretisi Nazarında Değerlendirme”, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası, Cilt: 60, Sayı: 1-2, Yıl: 2002.

HAWKINS, Thomas H.:” Necessity As A Statutory Defense İn Texas: A Comparison With Other States”, American  Journal  Of  Criminal Law, Volume: 3, Number 3, Winter 1975, S. 243.

HEINRICH, Bernd: Ceza Hukuku Genel Kısım I, Ankara 2014.

HIZAL ARSLAN, Sevinç: “Tıbbi Müdahalelerde Olası Kast ve Bilinçli Taksirin Ayrımı”, Ceza Hukuku Dergisi, Yıl: 7 Sayı:18, Nisan 2012, S. 241.

Https://indigodergisi.com/2015/12/bir-hazin-oyku-ve-bir-basyapit-medusanin-sali-theodore-gericault-ressam. (Erişim Tarihi 31.01.2016)

Http://Auhf.Ankara.Edu.Tr/Dergiler/Auhfd-Arsiv/Auhf-2008-57-03/ Auhf-2008-57-03-Hafizogullari.Pdf, (Erişim Tarihi 25.02.2013)

Http://Cezahukuku.İstanbul.Edu.Tr/Ders-Gerecleri/Turk-Hukuk-Reformu-Ders-Notu.Htm, Erişim Tarihi 11.03.2013.

Http://Media.Camerapenalemilano.İt/200811/2888.Pdf, S. 23, Erişim Tarihi 13.12.2013.

Http://Sixthformlaw.İnfo/01_Modules/Mod3a/3_40_Gen_Defences/03_Duress_And_Circs.Htm, Erişim Tarihi 15.01.2014 (Pdf).

Http://Tbbdergisi.Barobirlik.Org.Tr/M2007-68-288, “Ceza Hukukunda Kural Üzerinde Hata”, S. 135, Erişim Tarihi 12.05.2015

Http://www.Altalex.Com/İndex.Php?İdnot=2205, Erişim Tarihi 12.05.2015.

Http://www.Biyoetik.Org.Tr/Mevzuat/Uluslararasi/Biyotip.Htm, Erişim Tarihi 17.07.2013.

Http://www.Brocardi.İt/Codice-Penale/Libro-Primo/Titolo-İii/Capo-İi/ Art59.Html, Erişim Tarihi: 11.05.2015.

Http://Www.Cezakanunu.Net/Tck-Madde-27/, Erişim Tarihi 13.12.2013.

Http://Www.Dirittosanitario.Net/Quadernidett.Php?Quadid=20 (Erişim Tarihi 16.07.2013 )

Http://Www.Haberler.Com/Abd-De-Kirsal-Alanda-Yangin-19-İtfaiyeci-Oldu-4784980-Haberi/, Erişim Tarihi, 03.07.2013.

Http://Www.Journals.İstanbul.Edu.Tr/Tr/İndex.Php/Hukukmecmua/Article/Viewfile/4790/4352,( Erişim Tarihi 30.09.2013 ),

Http://Www.Jus.Unitn.İt/Cardozo/Obiter_Dictum/Cost/Art32.Htm, Erişim Tarihi, 14.09.2013.

Http://www.Peterjepson.Com/Law/La2-6%20brooke.Pdf, Erişim Tarihi 15.06.2013, “An Urgent Situation Of “İmminent Peril” Must Exist İn Which The Accused.” 

Http://www.Saglik.Gov.Tr/Tr/Dosya/1-15943/H/ Hastahaklariyonetmeligi.Pdf, Erişim Tarihi 18.07.2013

Http://www.Testolegge.Com/Codice-Penale/Articolo-384, (Erişim Tarihi 03.01.2014 )

Http://www.Unipa.It/Viola/Diritti_Umani_Diritto_Naturale.Pdf, (Erişim Tarihi 30.09 2013 )

Https://Docs.Google.Com/Document/D/1pegofct2to6qllbugosdxdtaz-Goıv6qyxnkqxwdf7c/Edit?Pli=1, Mecellenin İlk Doksan Maddesi, Erişim Tarihi 10.03.2013.

Http://www.bbc.com/turkce/haberler/2016/05/160503_italya_yemek_ calmak?SThisFB.

Http://www.imolaoggi.it/2015/03/21/80enne-malato-alzheimer-ruba-una-salsiccia-condannato-a-pagare-11-250-euro/: (Erişim Tarihi 21.03.2015)

Http://informatitalia.blogspot.com.tr/2015/03/anziano-malato-ruba-una-salsiccia-al.html. ( Erişim Tarihi 21.03.2015 )

Http://Www.Testolegge.Com/Codice-Penale/Articolo-90-2#Sthash.Tfauffgo.Dpuf ( Erişim Tarihi 22.11.2014.)

Http://Www.Testolegge.Com/Codice-Penale/Articolo-384 (Erişim Tarihi 15.01.2014).

İÇEL, Kayıhan: Ceza Hukukunda Taksirden Doğan Subjektif  Sorumluluk, İstanbul 1967.

İÇEL, Kayıhan-SOKULLU AKINCI, Füsun-ÖZGENÇ, İzzet-SÖZÜER, Adem-MAHMUTOĞLU, Fatih Selami-ÜNVER, Yener: Suç Teorisi, İstanbul 2000, S. 190.

İÇEL, Kayıhan-ÜNVER, Yener: Suç Politikası, Karşılaştırmalı Güncel Ceza Hukuku Serisi 5, Claus Roxin’e Armağan, Ankara 2006.

JESCHECK, Hans Heinrich:  Çeviri İçel- Yenisey- Bayraktar, Almanya Federal Cumhuriyeti Ceza Hukukuna Giriş, Türk Ceza Hukukuna İlişkin Açıklamalar, İstanbul 1989.

JESCHECK, Hans Heinrich: Alman Ceza Hukuku, Kusur İlkesi, Yay. Haz. YENİSEY, Feridun, İstanbul 2007.

KAN AYDIN, Çağrı: “Organ veya Doku Ticareti Suçu”, Ankara Barosu Dergisi., Yıl 2011/1. 

KAN AYDIN, Çağrı: Taksirle Yaralama, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara 2006.

KANETİ, Selim: “Haksız Fiil Sorumluluğunda Kusur Kavramının Görevi”, Sorumluluk Hukukundaki Yeni Gelişmeler I. Sempozyumu; Ankara 21-22 Ekim 1977, S. 92.

KANETİ, Selim: Haksız Fiilde Hukuka Aykırılık Unsuru, İstanbul 2007.

KANGAL, Zeynel: Ceza Hukukunda Zorunluluk Durumu, Ankara 2010, S. 244.

KANT, Immanuel: Ground Work For The Metaphysics Of Morals, Yale University Press New Heaven 2002.

KATOĞLU, Tuğrul: Ceza Hukukunda Hukuka Aykırılık, Ankara 2003.

KEÇELİOĞLU, Elvan: “Kusurluluğu Ortadan Kaldıran Sebeplerle Hukuka Uygunluk Sebepleri Arasındaki Ayrımın TCK’nın Uygulanması Bakımından Pratik Sonuçları”, Türkiye Barolar Birliği Dergisi, Sayı: 87, Yıl: 2010.

KEYMAN, Selahattin: “Cürmi Fiilin Yapısal Unsuru Olarak Hareket” Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt 40, Yıl 1988, S. 143.

KEYMAN, Selahattin: “Tipiklik Ve Ceza Hukuku” Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt: 37, Yıl:1980, S. 91.

KEYMAN, Selahattin: Ceza Muhakemesinde Savcılık, Ankara 1970.

KEYMAN, Selahattin: Hukuka Giriş, Ankara 2005.

KESKİN, Kadri: Taksirle Ölüme ve Yaralanmaya Neden Olma, Ankara 1994.

KOCA, Mahmut- ÜZÜLMEZ, İlhan: Türk Ceza Hukuku Genel Hükümler, Ankara 2008.

KOCA, Mahmut- ÜZÜLMEZ, İlhan: Türk Ceza Hukuku Genel Hükümler, Ankara 2014.

KOCA, Mahmut- ÜZÜLMEZ, İlhan: “Hukuka Uygunluk Sebeplerinde Sınırın Aşılması”, www.Erzincan.Edu.Tr/ Birim/ Hukukdergi/ Makale/ 2007-1-3-Pdf, S. 43, Erişim Tarihi 21.03.2014.

KOCA, Mahmut: “YTCK’da Hukuka Uygunluk Sebepleri”, Ceza Hukuku Dergisi, 15-16 Nisan 2006, İzmir Birinci Ceza Hukuku Günleri.

KOCA, Mahmut: Birinci Yılı Dolarken Türk Ceza Kanunu ve Ceza Muhakemesi Kanunu Konulu Sempozyum, “YTCK’da Hukuka Uygunluk Sebepleri”, Ceza Hukuku Dergisi, Yıl: 2006, Sayı: 1-2.

KOCA, Mahmut: Türk Ceza Kanunu’nda Hukuka Uygunluk Nedenleri, Ceza Hukuku Dergisi, Y:1, S:1, Ankara 2006.

KOCA, Mahmut: YTCK’da Hukuka Uygunluk Sebepleri, Ceza Hukuku Dergisi, Birinci Yılı Dolarken Türk Ceza Kanunu ve Ceza Muhakemesi Kanunu Konulu Sempozyum, 15-16 Nisan 2006, S. 127.

KOCA, Mahmut-ÜZÜLMEZ, İlhan:  Türk Ceza Hukuku Genel Hükümler, Ankara 2014.

KOCA, Mahmut-ÜZÜLMEZ,İlhan: “Hukuka Uygunluk Nedenlerinde Sınırın Aşılması”,  Erzincan Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Yıl: 2007, C: XI, S:1-2, S. 40-41. 

KOCA, Mahmut-ÜZÜLMEZ, İlhan: Türk Ceza Hukuku Genel Hükümler, Ankara 2008.

KOCA, Mahmut-ÜZÜLMEZ, İlhan: Türk Ceza Hukuku Genel Hükümler, Ankara 2011.

KUNTER, Nurullah: Muhakeme Hukuku Dalı Olarak Ceza Muhakemesi Hukuku, İstanbul 1986.

KUNTER, Nurullah: Suçun Kanuni Unsurları Nazariyesi, İstanbul 1949.

KUNTER, Nurullah-YENİSEY, Feridun-NUHOĞLU, Ayşe:  Muhakeme Hukuku Dalı Olarak Ceza Muhakemesi Hukuku, Birinci Kitap, İstanbul 2009.

KÜÇÜKTAŞDEMİR, Özgür: Ceza Hukukunda Maddi ve Manevi Cebir, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Ankara 2011.

KÜÇÜKTAŞDEMİR, Özgür, http://de.wikipedia.org/wiki/vis_compulsiva, (Erişim Tarihi 02.01.2014)

KÜÇÜKTAŞDEMİR, Özgür: Türk Ceza Hukukunda Maddi Manevi Cebir, Ankara 2012.

KÜÇÜKTAŞDEMİR, Özgür: “Ceza Hukukunda Örselenmiş Kadın Sendromu”,  Başkent Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Yıl: 2015, S: 1/ 1.

MAHMUTOĞLU, Fatih Selami: “5237 Sayılı Türk Ceza Kanununda Hukuka Uygunluk Nedenleri”, Hukuk Ve Adalet, Eleştirel Hukuk Dergisi Yıl:2 Sayı:5 Nisan: 2005.

MAJNO, Luigi: Ceza Kanunu Şerhi; Türk ve İtalyan Ceza Kanunları, Ankara 1977.

MALKOÇ, İsmail: Açıklamalı İçtihatlı 5237 Sayılı Yeni Türk Ceza Kanunu Birinci Cilt, Ankara 2008.

MANNA, Adelmo: Corso Di Diritto Penale Parte Generale, Padova 2007.

MANTOVANI, Ferrando: “Diritti Della Vita e Diritti Dell’Uomo Manipolazioni Genetiche Aborto Ed Eutonesia Di Fronte Al Sistema Penale”, Volume II, A Cura Di Sergio Moccia, Napoli 2002.

MANTOVANI, Ferrando: Diritto  Penale Parte Generale, Padova 2009.

MANTOVANI, Ferrando: Diritto Penale Parte Generale, Padova 2011.

MANTOVANI, Ferrando: Pirincipi Di Diritto Penale, Padova 2007.

MANZINI, Vincenzo: Trattato Di Diritto Penale Italiano, Volume Seconda, Torino 1961.

MANZINI, Vincenzo: Trattato Di Diritto Penale Italiano, Volume Primo, Torino 1981.

MARINI, Giuliano; Lineamenti Del Sistema Penale, Torino 1993.

MARINUCCI, Giorgio-DOLCINI, Emilio: Codice Penale Commentato Parte Generale, Milano 1999.

MARINUCCI, Giorgio-DOLCINI, Emilio: Corso Di Diritto Penale, Milano 2000.

MERAKLI, Serkan: Mazeret Sebeplerinin Türk Ceza Kanunu Bakımından Değerlendirilmesi, Ceza Hukuku Dergisi, Yıl: 5, S. 12, Nisan 2010, S. 265.

MERAN, Necati: “Yeni Türk Ceza Kanunu ve Türk Medeni Kanunu’nda Meşru Savunma ve Zorunluluk Hali”, Terazi Hukuk Dergisi, Şubat 2007, Sayı: 6, S. 126.

MEREU, Andrea: “La Configurabilita Dello Stato Di Necessita’ Nelle Ipotesi Problematiche Di Necessita’ Economica e Abitativa”, Cassazione Penale, 2008, 3, 1024.

METİN, Sevtap: Biyotıp Etiği ve Hukuk, İstanbul 2010.

MOLARI, Alfredo: Profili Dello Stato Di  Necessita, Padova 1964.

MORO, Aldo: L’antigiuridicita’ Penale, Palermo 1947.

NUHOĞLU, Ayşe: “Tıp Ceza Hukukunda Zaruret Halinin Sınırları”, V. Türk Alman Tıp Hukuku Sempozyumu, Tıp Ceza Hukukunun Güncel Sorunları, 28 Şubat-1 Mart 2008, Ankara 2008.

NUVOLONE, Pietro: Il Sistema Del Diritto Penale, Padova 1982.

ORMERED, David: Criminal Law Smith & Hogan, New York 2005.

ÖMEROĞLU, Ömer: Ceza Hukuku Açısından Hukuksal İlişki Kavramının İncelenmesi, Ankara 2010, S.107.

ÖNDER, Ayhan: Ceza Hukuku Dersleri, İstanbul 1992, S. 6.

ÖNDER, Ayhan: Ceza Hukuku Genel Hükümler, Cilt II- III, İstanbul 1992, S. 155.

ÖZBEK, Veli Özer- KANBUR, Mehmet Nihat- DOĞAN, Koray- BACAKSIZ, Pınar-TEPE, İlker: Türk Ceza Hukuku Genel Hükümler, Ankara 2012.

ÖZBEK, Veli Özer- KANBUR, Mehmet Nihat- DOĞAN, Koray- BACAKSIZ, Pınar-TEPE, İlker: Ceza Muhakemesi Hukuku, Ankara 2014.

ÖZBEK, Veli Özer- KANBUR, Mehmet Nihat- DOĞAN, Koray- BACAKSIZ, Pınar-TEPE, İlker: Türk Ceza Hukuku Genel Hükümler, Ankara 2012.

ÖZBEK, Veli Özer- KANBUR, Mehmet Nihat- DOĞAN, Koray- BACAKSIZ, Pınar-TEPE, İlker: Türk Ceza Hukuku Genel Hükümler, Ankara 2013.

ÖZBEK, Veli Özer- KANBUR, Mehmet Nihat- DOĞAN, Koray- BACAKSIZ, Pınar-TEPE, İlker: Türk Ceza Hukuku Özel Hükümler, Ankara 2014.

ÖZBEK, Veli Özer- KANBUR, Mehmet Nihat- DOĞAN, Koray- BACAKSIZ, Pınar-TEPE, İlker: Türk Ceza Kanunu Özel Hükümler, Ankara 2011.

ÖZBEK, Veli Özer- DOĞAN, Koray: “Zorunluluk Halinin Hukuki Niteliği”, Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt: 9, Sayı:2, İzmir 2007.

ÖZBEK, Veli Özer: “Ceza Hukukunda Nedensellik Bağı ve Fiilin Objektif İsnat Edilebilirliği Sorunu”, Baki Kuru Armağanı, Ankara 2004.

ÖZBİLGEN, Tarık: “Tabii Hukuk Görüşünden Sosyolojik Hukuk Görüşüne”, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt: 30, Sayı: 1-2, Yıl: 1964.

İÇEL, Kayıhan: Suç Politikası: ÖZDEMİR, Hande: “Kusur ile Hukuka Uygunluk Nedenleri ve Hukuka Aykırılık İlişkisi”, Ankara 2004.

İÇEL, Kayıhan: Suç Politikası: ÖZDEMİR, Hande: “Kusur ile Hukuka Uygunluk Nedenleri ve Hukuka Aykırılık İlişkisi”,  Ankara 2006.

ÖZEN, Muharrem: Genel Tehlike Yaratan Suçlar, Ankara 2010.

ÖZEN, Muharrem: Türk Ceza Hukuku’nda Meşru Müdafaa, Ankara 1995.

ÖZGENÇ, İzzet: Suçun Yapısında Kusur, Yayınlanmamış Doçentlik Tezi, İstanbul 1997.

ÖZGENÇ, İzzet, Suça İştirakin Hukuki Esası ve Faillik, İstanbul 1996.

ÖZGENÇ, İzzet:  Türk Ceza Hukuku Genel Hükümler, Ankara 2008

ÖZGENÇ, İzzet: Türk Ceza Hukuku Genel Hükümler, Ankara 2013. 

ÖZGENÇ, İzzet: Türk Ceza Hukuku Genel Hükümler, Ankara 2006.

ÖZTÜRK, Bahri: Uygulamalı Ceza Hukuku ve Güvenlik Tedbirleri Hukuku, Ankara 2008.

ÖZTÜRK, Bahri-ERDEM, Mustafa Ruhan-ÖZBEK, Veli Özer: Uygulamalı Ceza Hukuku ve Emniyet Tedbirleri Hukuku, Ankara 1998.

PADOVANI, Tullio: Diritto Penale, Milano 2008.

PALAZZO, Francesco: Corso Di Diritto Penale Parte Generale, Torino 2011.

PALAZZO, Francesco: Corso Di Diritto Penale, Parte Generale, Torino 2006.

PALAZZO, Francesco: Introduzione Ai Principi Del Diritto Penale, Torino 1999.

PETROCELLI, Biagio: La Colpevolezza, Padova 1951.

PULITANO, Domenico: Diritto Penale, Torino 2005.

POE, EDGAR ELAN: Nantucketli Arthur Gordon Pym’in Öyküsü: http://dipnotkitap.net/roman/gordon_pym.htm, Erişim Tarihi, 24.04.2015.

RAMACCI, Fabrizio: Corso Di Diritto Penale, Torino 2005.

PODGOR, Ellen - HENNING, Peter J.- ANDREW E. Taslitz- ALFREDO, Garcia:  Criminal Law Concept and Practice, Durham, Nort Carolina USA 2005.

RAMACCI, Fabrizio: Corso Di Diritto Penale, Torino 2007.

ROACH, Kent, Essential Of Criminal Law (Essentials Of Canadian Law), Toronto 2009 CANADA.

RONCO, Mauro: Il Reato (Cause Di Esclusuione e Di Estinzione Del Reato e Della Pena Forme Di Manifestazione e Concorso Di Reati), Torino 2007.

ROCCO, Arturo: L’Oggetto Del Reato e Della Tutela Giuridica Penale, Opera Giuridiche I, Roma 1932.

ROSENAU, Henning: “Aktif Ötenazi” Başlıklı Tebliğ, V. Türk Alman Tıp Hukuku Sempozyumu, Tıp Ceza Hukukunun Güncel Sorunları 28 Şubat-1 Mart 2008, Türkiye Barolar Birliği Yayını, Ankara 2008.

ROXIN, Claus: Antigiuridicita’ e Cause Di Giustificazione, Problemi Di Teoria Dell’Illecito Penale, Napoli 1996.

SABATINI, Guglielmo: Çev. Alabay Rifat, “Çocuk Düşürmede Zaruret Hali ve Kast”, Adliye Ceridesi, Yıl 30, Ankara, Tarihsiz.

SANTORO, Arturo: Il Caso Fortuito Nel Diritto Penale, Torino 1956. http://it.wikipedia.org/wiki/forza_maggiore, Erişim Tarihi, 01.03.2013

SAVAŞ, Vural-MOLLAMAHMUTOĞLU, Sadık: TCK’nın Yorumu I-IV, Ankara 1999.

SMITH, Sir  John: Criminal Law, London, Edinburg, Dublin 1996.

SMITH, John C.: Justification And Excuse In The Criminal Law, London 1989, S.  27:

SOYASLAN, Doğan: “Organ Nakilleri”, Sağlık Hukuku ve Yeni Türk Ceza Kanunundaki Düzenlemeler, İstanbul 2007.

SOYASLAN, Doğan: Ceza Hukuku Genel Hükümler, Ankara 2005.

SOYASLAN, Doğan: “Türk Hukuk Düzeni ve Açlık Grevi Yapan Kişilere Müdahale Sorunu”, Yargıtay Dergisi, Ocak 1975, Yıl : 16, Sayı: 61-62, S. 273.

SOYASLAN, Doğan: “Tıp Ceza Hukukunun Güncel Sorunları”, V. Türk Alman Tıp Hukuku Sempozyumu, 28 Şubat- 1 Mart 2008 Ankara.

STRATENWERTH, Aktaran ZAFER, Hamide: “Türk Ceza Hukukunda Kusur Kavramı- Normatif Teorinin Öne Çıkışı- Ceza Hukuku İle Ceza Muhakemesi Hukukunun Ayrılmazlığı”, http://hamidezafer.com/ turk-ceza-hukukunda-kusur-kavramı, Erişim Tarihi 16.01.2013.

ŞAHİN, Mehmet: “Meşru Müdafaada Sınırın Aşılması”, Türkiye Barolar Birliği Dergisi, Yıl: 2008 Sayı: 76.

ŞEN, Ersan: “Tıp Ceza Hukukunun Güncel Sorunları”, V. Türk Alman Tıp Hukuku Sempozyumu, 28 Şubat- 1 Mart 2008 Ankara, Türkiye Barolar Birliği Yayını, Ankara 2008.

ŞEN, Ersan: Yeni Türk Ceza Kanunu Yorumu Cilt 1 Ankara 2006.

TANER, Fahri Gökçen: “Türk Ceza Hukukunda Meşru Savunma”, Ceza Hukuku Dergisi, Yıl:5, Sayı:12, Nisan 2010.

TANER, M. Tahir: Ceza Hukuku Umumi Kısım, İstanbul 1953.

TANERİ, Gökhan: Tehdit ve Hakaret, Ankara 2014.

TANIŞ, Asım: Küçük İtalyanca Sözlük, İstanbul 2001.

TANIŞ, Asım: Büyük İtalyanca Türkçe Öğretici Sözlük,  İstanbul 2004.

TAŞKIN, Ozan Ercan: “Kötü Muameleye Maruz Kalmış Kadın Reaksiyonu: Meşru Savunma Mı, Mazeret Nedeni Mi?”, Ceza Hukuku Dergisi, Yıl: 8, Sayı: 21, Nisan 2013, S. 105-108.

TBMM 22. Dönem S. Sayısı 664, Türk Ceza Kanunu Tasarısı ve Adalet Komisyonu Raporu ( 1/ 593 ), 434.

TEZCAN, Durmuş- ERDEM, Mustafa Ruhan: “Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi’nin TCK Tasarısı Hakkındaki Raporu , Türkiye Barolar Birliği, Makaleler, Görüşler, Raporlar, Ankara 2004.

TOPAÇ, Hami Tahir: Türk Hukukunda Taksir, Ankara 2013.

TOPAKKAYA, Arslan: “Hegel’in Hukuk Felsefesinin Ana İlkeleri Adlı Eserinde Devlet’in Kurumsal Yapısının Ana Hatlarıyla Analizi”, S.198, Http://Hukuk.Erzincan.Edu.Tr/Dergi/Makale/2006_X_2_8. Pdf, Erişim Tarihi, 02.01.2013.

TOROSLU, Haluk: “Temel Cezanın Belirlenmesinde Saik ve Amaç”, Uğur Alacakaptan’a Armağan, İstanbul 2008.

TOROSLU, Nevzat: Ceza Hukukunda Zaruret Hali, Ankara 1968.

TOROSLU, Nevzat: Ceza Hukuku Genel Hükümler, Ankara 2008.

TOROSLU, Nevzat: Ceza Hukuku Genel Hükümler, Ankara 2009.

TOROSLU, Nevzat: Cürümlerin Tasnifi Bakımından Suçun Hukuki Konusu, Ankara 1970.

TOROSLU, Nevzat-ERSOY, Yüksel: “Kanunlaşmaması Gereken Bir Tasarı”,  Makaleler, Görüşler, Raporlar, Türkiye Barolar Birliği İkinci Kitap, Ankara 2004.

TUTANAKLARLA TÜRK CEZA KANUNU: Adalet Bakanlığı Yayın İşleri Dairesi Başkanlığı, Ankara 2005.

TÜRK CEZA HUKUKU MEVZUATI: Cilt I, Gazi Üniversitesi Türk Ceza Hukuku Uygulama ve Araştırma Merkezi, Ankara 2013.

Türk Dil Kurumu Güncel Türkçe Sözlük: http://www.tdk.gov.tr/index. php?option=com_gts&arama=gts&guid=tdk.gts.51769151997a99.24050216, Erişim Tarihi, 23.04.2013.

Türkçe Sözlük: Dil Derneği, Ankara 2005.

UZUN, Ertuğrul: Kriminoloji Tarihinde Klasik ve Pozitivist Okullar, Chd., Yıl: 4, Sayı: 9, Nisan 2009, S. 117.

ÜNVER, Yener-İÇEL, Kayıhan : Suç Politikası, Ankara 2006.

ÜNVER, Yener: “YTCK’da Kusurluluk” İzmir Birinci Ceza Hukuku Günleri, Birinci Yılı Dolarken Ceza Kanunu ve Ceza Muhakemesi Kanunu Konulu Sempozyum, Ceza Hukuku Dergisi Yıl 2006, Sayı: 1-2.

ÜNVER, Yener: Ceza Hukukuyla Korunması Amaçlanan Hukuksal Değer, Ankara 2003.

ÜNVER, Yener-HAKERİ, Hakan: Ceza Muhakemesi Hukuku, Cilt II., Ankara 2013, s. 249.

VENAFRO, Emma: Scusanti, Torino 2002.

VENEZIANI, Paolo -CADOPPI, Alberto: Manuale Di Diritto Penale, Parte Generale e Parte Speciale, Padova 2010.

VIGANO, Francesco: Stato Di Necessita e Conflitti Di Doveri, Milano 2000.

VINCIGUERRA, Sergio: Diritto Penale Inglese Comparato I Principi, Padova 2002.

VIOLA, Francesco: “I Diritti Umani Alla Prova Del Diritto Naturale”, http://www1.unipa.it/viola/Diritti_umani_diritto_naturale.pdf, Erişim Tarihi: 02. 05. 2015.

WILLIAMS, Glanville: Criminal Law, The General Part, England 1998.

www.Tdk.Gov.Tr, Erişim Tarihi, 05.11.2012.

YALVAÇ, Gürsel: Karşılaştırmalı- Gerekçeli TCK, CMK, CGTİK, Ankara 2008.

YCGK. 26.02.2008-1-281/37,www.kazanci.com.tr., Erişim Tarihi, 10.04.2011.

YENİSEY, Feridun: Ceza Hukukuna Giriş, “Jescheck, Hans- Heinrich, Alman Ceza Hukuku”, İstanbul 2007.

YENİSEY, Feridun–PLAGEMANN, Gottfried: Alman Ceza Kanunu Strafgesetzbuch ( StGB ) , İstanbul 2009.

YERDELEN, Erdal: “Klonlamanın Ceza Hukukundaki Yeri”, AÜHFD., Cilt: 63, Sayı: 3 Yıl: 2014.

YERDELEN, Erdal: Cezanın Belirlenmesi Türk ve Alman Uygulaması, Ankara 2013.

YERDELEN, Erdal: Ceza Muhakemesinde Hükmün Gerekçesi, Ankara 2015.

YKD. Sayı: 22, 2 Şubat 1996, s. 277 vd: YCGK, 10.10.1995-1-213/271.

YÜCE, Turhan Tufan: Ceza Hukukunun Temel Kavramları, Ankara 1985.

ZAFER, Hamide: “Türk Ceza Hukukunda Kusur Kavramı- Normatif Teorinin Öne Çıkışı- Ceza Hukuku ile Ceza Muhakemesi Hukukunun Ayrılmazlığı”, Http://Hamidezafer.Com/Turk-Ceza-Hu­ku­kun­da-Kusur-Kavramı, Erişim Tarihi, 16.01.2013.

ZAFER, Hamide: “Türk Ceza Hukukunda Kusur Kavramı- Normatif Teorinin Öne Çıkışı- Ceza Hukuku ile Ceza Muhakemesi Hukukunun Ayrılmazlığı”, Maltepe Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, İstanbul 2009/2.

ZAFER, Hamide: Ceza Hukuku Genel Hükümler Ders Kitabı, İstanbul 2010.

ZAFER, Hamide: Ceza Hukuku Genel Hükümler TCK 1-175, İstanbul 2010.

Zorunluluk hali yalnızca ceza hukuku açısından değil, farklı hukuk dallarına ait görünümleriyle bütün bir hukuk sistemi bakımından önem taşımaktadır. Bununla birlikte, geniş anlamda zorunluluk halini ele almak yerine çalışmayı Türk Ceza Kanunu ile sınırlamak çalışmamız açısından kaçınılmaz bir gerekliliktir. Çalışmamızın konusunu “Türk Ceza Hukukunda Zorunluluk Hali” oluşturmaktadır. Bu çalışmada Türk Ceza Kanunu’nun 25. Maddesi’nin 2. Fıkrası’nda düzenlenmiş olan zorunluluk hali kurumu incelenmiştir.

1926 tarihli Türk Ceza Kanunu Zanardelli Ceza Kanunu’nun etkisi ile hazırlanmıştı. Bu kanunda zorunluluk hali için tehlikenin yalnızca yaşama yönelik olması koşulu kabul edilmişti. 2004 Tarihli Türk Ceza Kanunu ise zorunluluk halini tekrar ele almış, yeni düzenlemede tehlikenin hakka yönelik olması yeterli kabul edilmiş bunun yaşam hakkı ya da malvarlığına yönelik bir hak olması arasında farklılık gözetilmemiştir. Dolayısı ile tehlikenin aynı zamanda malvarlığına yönelik de olabilmesi zorunluluk halinin tartışmalı olan sınırlarını genişletmiştir. Mülga Türk Ceza Kanunu’nda hukuka uygunluk nedeni olma niteliği, net ve kendi içinde tutarlı olan zorunluluk hali, Yürürlükteki Türk Ceza Kanunu ile hukuki niteliği belirsiz bir görünüm arz etmektedir.

Türk Ceza Hukuku açısından zorunluluk hali bir kimsenin karşı karşıya kaldığı ve bilerek neden olmadığı bir tehlikeden, kendisini veya üçüncü bir kişiyi kurtarmak zorunluluğu dolayısıyla, tehlikeyi uzaklaştırmaya yetecek ölçüde olan bir fiili işlemek zorunluluğunu gerektiren bir durum içinde bulunmasıdır. Failin zorunluluk halinde işlediği fiil ( zorunlu kılınmış fiil ) başka surette korunma olanağı bulunmayan ağır ve muhakkak bir tehlikeden kurtulmak veya başkasını kurtarmak zorunluluğu ile yine tehlikenin ağırlığı, konusu ve kullanılan vasıta arasında orantı bulunmak şartı ile işlenmelidir. Zorunluluk hali üçüncü kişinin haklarının korunması yönünden de kabul edilmiştir. Ancak bu durumun aynı madde içerisinde düzenlenmesi failin fiilinin ölçülülüğü ve tehlikenin değerlendirilmesindeki sübjektiflik açısından problem yaratmaktadır.

5237 Sayılı Türk Ceza Kanunu hukuka uygunluk nedenlerini bir sistematik altında düzenlemediğinden; Türk Ceza Kanunu’nun 25. maddesi gerek ait olduğu başlık, gerekse zorunluluk hali ile meşru savunmayı düzenleyen normlarda benzer unsurlara sahip olmaları dolayısı ile hukuki nitelik konusunda sağlıklı bir belirlemede bulunmayı güçleştirmektedir. Gerekçe ve Ceza Muhakemesi Kanunu’nun 223. maddesi ile getirilen hukuki niteliğe ilişkin tespitler mevcut karmaşayı çözmek yerine, içinden çıkılamaz bir hale sokmuştur. Genel hükümlerde hukuki niteliği belirsiz kalan zorunluluk hali, gerekçe ve Ceza Muhakemesi Kanunu ile kusurluluğu kaldıran hal olarak ele alınmakta ve hukuki nitelik tespit edilmeye çalışılmaktadır. Bu durum kuşkusuz ceza hukuku sistematiğine aykırıdır. Genel hükümlerdeki eksikliğin usul normu ya da gerekçe ile değil, genel hükümlerdeki karmaşanın giderilerek çözülmesi gerekmektedir. Bununla birlikte zorunluluk halinin yapılanmasında yer alan gerek ölçülülük tespitleri, gerekse hukuka uygunluk nedeninin şekli ve maddi içeriğine ilişkin unsurlar kurumun bir hukuka uygunluk nedeni olarak nitelenmesini gerektirmektedir. Bu nedenle çalışmada anılan tespitler ayrıntılı olarak incelenmiş ve çözüm önerileri ortaya konmaya çalışılmıştır.

Zorunluluk hali ile aynı şartlar dahilinde düşünülen üçüncü kişi lehine zorunluluk hali belli açılardan fail açısından farklılık oluşturmaktadır. Yine meşru savunmada sınırın aşılması düzenlenirken, zorunluluk hali için bu durum düzenlenmemiştir. Bir diğer eksiklik ise savaş, siyasal karışıklık gibi toplu zorunluluk hallerinde nasıl hareket edileceği durumunun belirsiz kalmasıdır.

Özel hükümlerde düzenlenen ve zorunluluk hali başlığı ile ele alınan olguların hukuki niteliği de tartışmalıdır. Bu düzenlemeler istenemezlik ilkesinin özel bir türü olup, kusurluluğu kaldıran haldir. Bu haller madde içinde özel olarak tanımlanarak tipikliğe dahil edilmiştir. Kanımızca böyle bir düzenleme olmaksızın da genel hükümlerdeki düzenleme ile aynı sonuca varabilmek mümkündür.