Ceza Muhakemesi Hukukunda Adli Arama

ÖNSÖZ

Ceza muhakemesi hukuku, adaletin sağlanması ile bireysel hak ve özgürlüklerin korunması arasındaki hassas dengeyi kurma çabasındadır. Bu dengenin en kritik noktalarından biri de adli arama kurumudur. Suçun aydınlatılması ve delil elde edilmesi amacıyla gerçekleştirilen adli arama, bir yandan ceza adaletinin sağlanmasına hizmet ederken, diğer yandan bireyin temel hak ve özgürlüklerine doğrudan müdahale niteliği taşımaktadır. Bu nedenle bu çalışmamızda, adli aramanın hukuki çerçevesi, yalnızca ceza muhakemesinin bir aracı olarak değil, bireyin hak ve özgürlüklerini koruma perspektifinden de ele alınmış olup, maddi gerçeğe ulaşmanın bir anahtarı olan adli aramanın tabi olduğu usul ve şartlar ile esaslarının açıklanması hedeflenmiştir.

Teşekkürlerimi iletirken, bu satırların en başında zikretmek için heyecan duyduğum ve izinden giderek adımlarını takip ettiğim; hukuk fakültesine başladığım andan itibaren mesleki ve akademik gelişimime en büyük desteklerini sunan canım babam Prof. Dr. Yusuf Büyükay’a,

Bu çalışmanın ortaya konmasında katkısını ve desteğini eksik etmeyen, her aşamasında yanımda olan kıymetli eşim Av. Coşkun Genç’e

Her zaman yanımda olan ve sevgilerini her zaman hissettiren sevgili anneme ve kardeşlerime,

Çalışma konusunun belirlenmesinden tamamlanmasına kadar bana yol gösteren ve emeklerini esirgemeyen tez danışmanım saygıdeğer Hocam Prof. Dr. Ali Rıza Çınar’a, değerli yorum ve eleştirileriyle çalışmama çok kıymetli katkılar sunan Hocam Sayın Dr. Rağıp Barış Erman'a, tezimin jüri üyelerinden Sayın Dr. Aras Türay’a,

Kitabın basımını gerçekleştiren Yetkin Yayınevi çalışanları ve özellikle Sayın Muharrem Başer’e teşekkürü borç bilirim.

Av. Beyzanur BÜYÜKAY GENÇ

11.03.2025, Bakırköy

İÇİNDEKİLER

ÖNSÖZ ............................................................................................ 7

İÇİNDEKİLER ............................................................................... 9

KISALTMALAR .......................................................................... 13

GİRİŞ ............................................................................................. 15

BÖLÜM I ARAMA KAVRAMI, HUKUKİ NİTELİĞİ VE ARAMA KORUMA TEDBİRİNE HÂKİM OLAN İLKELER

1. Arama Kavramı ....................................................................... 19

2. Aramanın Hukuki Niteliği ....................................................... 31

2.1. Genel Olarak ..................................................................... 31

2.2. Koruma Tedbiri Kavramı ................................................... 33

2.3. Aramanın Bir Koruma Tedbiri Olarak Özellikleri .............. 35

2.3.1. Hüküm Verilmeden Önce Temel Hakları Sınırlandırma ......................................................... 37

2.3.2. Geçicilik ve Araç Olma .......................................... 38

2.3.3. Gecikmede Tehlike Bulunması ............................... 40

2.3.4. Hâkim Kararı veya Gecikmesinde Sakınca Bulunan Hallerde Cumhuriyet Savcısı Kararı Olması ........... 41

2.3.5. Görünüşte Haklılık ................................................. 42

2.3.6. Ölçülülük ............................................................... 44

BÖLÜM II ARAMANIN BİR KORUMA TEDBİRİ OLARAK AMAÇLARI VE ŞARTLARI

1. Aramanın Bir Koruma Tedbiri Olarak Amaçları ................. 47

1.1. Yakalama Amacı ............................................................... 48

1.2. Delil Elde Etme ve Elkoyma Amacı .................................. 49

Ceza Muhakemesi Hukukunda Adli Arama

10

1.2.1. Delil Elde Etme Amacı .......................................... 49

1.2.2. Elkoyma Amacı ..................................................... 51

2. Aramanın Bir Koruma Tedbiri Olarak Şartları .................... 56

2.1. Makul Şüphenin Varlığı .................................................... 57

2.1.1. Şüpheli veya Sanık Bakımından ............................. 57

2.1.2. Diğer Kişiler Bakımından ...................................... 60

2.2. Yetkili Makamlarca Verilmiş Arama Kararı veya Emri ..... 61

2.2.1. Hâkim Kararı ......................................................... 69

2.2.2. Cumhuriyet Savcısı ya da Kolluk Amirinin Yazılı Emri ............................................. 72

3. Arama Kararı veya Emri Alınmadan Yapılacak Aramalar .. 77

3.1. Gıyabi Tutuklama Kararı, Yakalama Emri, Zorla Getirme Kararı ile Aranan Kişinin Yakalanması Amacıyla Yapılacak Arama ............................................... 79

3.2. Kaçan Kişinin Takibi Sonucunda Girdiği Yerde Arama ..... 81

BÖLÜM III ARAMA KARARININ HUKUKA UYGUN BİR ŞEKİLDE İCRA EDİLMESİ

1. Aramanın Yapılacağı Zaman ve Süresi .................................. 85

1.1. Aramanın Gündüz Yapılacağı Kuralı ................................. 86

1.2. Gece Vakti Arama ............................................................. 87

2. Aramanın Yapılacağı Yer ....................................................... 88

2.1. Konut, İşyeri ve Eklentileri ................................................ 89

2.1.1. Konut Kavramı ...................................................... 89

2.1.2. İşyeri Kavramı ....................................................... 90

2.1.3. Konut, İşyeri ve Eklentilerinde Arama Yapma Usulü .............................................. 90

2.2. Üst veya Eşyada Arama ..................................................... 93

2.3. Araçta Arama .................................................................... 97

2.4. Bilgisayar ve Bilgisayar Kütüklerinde Arama .................. 101

2.5. Sıfatları Nedeniyle Özel Arama Usulüne Tabi Kişi ve Yerler .......................................................... 111

2.5.1. Avukatların Bürolarının ve Üstlerinin Aranması ... 111

2.5.2. Cumhurbaşkanı .................................................... 119

2.5.3. Milletvekili .......................................................... 120

2.5.4. Hâkim ve Cumhuriyet Savcıları ........................... 121

2.5.5. Siyasi Parti Binaları ............................................. 122

2.5.6. Diplomatik Dokunulmazlığı Olan Kişiler Hakkında Arama .................................................. 123

3. Arama İşleminin İcrası .......................................................... 125

3.1. Aramada Hazır Bulunabilecek Kişiler .............................. 125

3.1.1. Hâkim veya Cumhuriyet Savcısı .......................... 125

3.1.2. Yerin Sahibi veya Eşyanın Zilyedi ....................... 126

3.1.3. Arama Tanıkları (Hazirun Bulunması) ................. 127

3.1.4. Kişinin Avukatı .................................................... 129

3.1.5. Baro Başkanı veya Temsilcisi .............................. 130

3.2. Aramaya Maruz Kalacak Kişiyle İletişime Geçilmesi ve Bilgi Verilmesi ........................................... 130

3.3. Aramada Zor Kullanma Yetkisi ....................................... 132

3.4. Belge veya Kâğıtları İnceleme Yetkisi ............................. 133

4. Aramada Yapılan Soruşturmayla İlgisi Olmayan (Tesadüfi Delil) Eşyanın Bulunması ...................................... 134

5. Arama İşleminin Sona Ermesi .............................................. 136

BÖLÜM IV HUKUKA AYKIRI ARAMA İŞLEMİNİN DENETİMİ, HUKUKA AYKIRI ARAMA İŞLEMİ NEDENİYLE KİŞİLERİN SORUMLULUĞU VE MAĞDURUN TAZMİNAT HAKKI

1. Arama Kararının Hukukiliğinin Denetimi ........................... 141

2. Hukuka Aykırı Arama İşlemi Sebebiyle Kişilerin Sorumluluğu ........................................................... 142

3. Hukuka Aykırı Aramadan Doğan Tazminat Hakkı ............. 146

SONUÇ ........................................................................................ 155

KAYNAKÇA ............................................................................... 159