Darbeler ve Anayasalar

Allah, ilk insanı yarattıktan ve insanlar çoğaldıktan sonra insan hakları kuralları ve ihlalleri birlikte oluşmaya başlamış, ilk insan olan Hz. Âdem’in oğlu Kabil, arazisini genişletmek için (!) kardeşi Habil’i öldürmüştür. İnsan-lar, kendi aralarındaki hak ve ödevleri yozlaştırınca, güçlü olanlar güçsüz olanların haklarını gasp etmiş, doğru ile yanlış arasındaki mücadele giderek kızışmış ve insanlar arasında meydana gelen insan hakları savaşı günümüze kadar süregelmiştir. Günümüzde insan ile insan, insan ile çevre, insan ile dev-let ve hatta devletlerarasındaki mücadele, bir hak-hukuk savaşıdır. İnsanlar arasındaki bu mücadele, devletler arasında daha acımasız olarak devam et-mektedir.

Malum bir Devletin güney sınırlarımızın hemen önüne binlerce tank yığa-rak terör örgütünün kullanımına açması, diğer sınırlarımıza yakın konuşlan-mışlığı, Kıbrıs konusundaki tutumu, dosyalar dolusu belgeye-kesinleşmiş on-larca mahkeme kararına rağmen FETÖ terör örgütü elebaşını Türkiye’ye iade etmemesi gibi pek çok konuda dostane olmayan davranışlarda bulunması, Türkiye’deki darbelerin arkasında olduğu konusundaki kanaati güçlendirmek-tedir.

Bu durum darbelerden sonra yapılan anayasaların arkasındaki gücü de işa-ret etmekte midir? Anayasalarımızı Türk Milleti olarak özgürce yapamaz mı-yız?

Yunanistan’ın Türkiye’yi Anadolu’daki limanlara hapsetmek istemesi, İs-rail’in Filistin topraklarını adım adım işgal ederek Dünyanın en büyük açık cezaevine çevirdiği topraklarda Filistinlileri mahkûm statüsüne indirmesi, Irak’ta yapılan büyük gasp, tecavüz, kültür ve tabiat varlıklarının talanı,

6

dünyanın sıcak bölgelerindeki çatışma ve hatta savaşlar, hak ihlali/gaspı değil midir?

Ortadoğu’nun barış adası olan güzel ülkemizde büyümemizi, güçlenme-memizi istemeyen birilerinin olduğu kesin. Ve bunlar ülkemizde darbecilerle işbirliği yapıyorlar, darbeciliği zımnen veya açıkça teşvik ediyorlar.

Günümüzde savaşlar ve ülkelerin ekonomik değerlerinin sömürülmesi doğrudan yapılmamakta, “vekâletler savaşı”, “darbe”, “terör”, “kargaşa”, “ajan faaliyetleri” gibi yöntemler maşa olarak kullanılmaktadır.

Türkiye’nin, kimsenin bir karış toprağında gözü yoktur ama karasal-mavi, açık mavi ve yeşil vatanımızda gözü olanın gözünü çıkaracağı da açıktır.

Binlerce yıllık Türk tarihinde ordu çok özel yeri olan bir kurumdur. Ordu ve askeri elitler, vatan savunmasında olduğu kadar, modernleşmede de önemli roller üstlenmişlerdir.1Globalfirepower (2018) rakamlarına göre Türk Ordusu, Dünya sıralamasında 8 inci sırada bulunmaktadır.2 “Türk toplumu genelde or-dusu ile iftihar eder, onun güçlü olmasını ister, onu, başka hiçbir NATO ülke-sinde bulunmayan bir yerde tutar. Ordudan sadece övgüyle söz edilir. Hiçbir zaman eleştirilmez. Adeta bir tabudur. Sıkıntıya düşülünce de kurtarıcı gö-züyle bakılır”.3

Ordu ve vatanı savunmak farklı şey, darbe ve darbecilere karşı çıkmak başka şeydir. Orduyu ve vatanını seven darbeye karşı çıkmak zorundadır. Ordu ile darbecilerin biri birine karıştırılmaması gerekir.

Tüm darbelerde çağdaşlık, ilericilik, dini siyasete alet etme, dini referans-lara başvurma gibi boyutlar kendini açıkça göstermiştir.4Türkiye’nin dindar-laşmasını eleştiren ve bunu darbeye konu yapan elitlerin darbelerini meşrulaş-tırmak için dini izahlara başvurmaktan geri durmadıklarını, dini istismar

1 Arslan, D. Ali-Arslan, Gülten, “Sosyolojik Boyutlarıyla Türkiye’de Askeri Müdahaleler ve 15 Temmuz Darbe Girişimi”, in: Darbeler-1, C. I, s. 19, (ss. 17-40). Yeşilbursa, B. Kemal, “The Military Coups of 1960, 1971 and 1982 in Turkey Accordingto British Documents”, in: Darbeler-1, C. I, s. 345.

2 Arslan-Arslan, “Sosyolojik Boyutlarıyla Türkiye’de Askeri Müdahaleler ve 15 Temmuz Darbe Girişimi”, C. I, s. 20.

3 Birand, Mehmet Ali, Emret Komutanım, Milliyet Yayınları, 7 nci Baskı, İstanbul, Kasım 1986, s. 13.

4 Okumuş, Ejder, “Darbelerin Dini Meşrulaştırımı: Cumhuriyet Sonrası Türkiye Örneği”, s. 69.

7

ettikleri çok açık olarak görülmektedir.5Dini kendi emellerine alet eden FETÖ kadar, tüm darbecilerin de dini darbelerine alet ettikleri rahatlıkla söylenebilir. Siyasi iktidarları dini siyasete alet etmekle suçlayan darbecilerin, en çok dini alet ettikleri, dini kullandıkları belirtilebilir.

Anayasacılık, devlet gücünün kendi halkına karşı sınırlandırılması ve dev-letin, insan haklarını korumasıdır. Ancak 1924 Anayasası 1960 darbesi ile sonlandırılmış üstelik Hükümetin ileri gelenleri idam edilmiş, kalanları haysi-yet kırıcı ağır işlemlere tabi tutulmuştur. 1961 darbe Anayasası, bir başka darbe (12 Eylül 1980) ile ortadan kaldırılmıştır. 28 Şubat darbesi ile demok-ratik dengeler yeniden alt-üst edilmiş, 27 Nisan2007 tarihli e-Muhtırası, Cum-hurbaşkanlığı seçimini etkilemek için yapılmış ve nihayet 15 Temmuz 2016 hain darbe teşebbüsü kendisini göstermiştir.

1960 yılından 15 Temmuz 2016 tarihli hain darbe teşebbüsüne kadar yak-laşık 56 yıla baktığımızda her 11 yılda bir darbe veya darbe teşebbüsü yapıl-dığını görmekteyiz. Bunun yanında son 56 yıl içerisinde yapılan oldukça fazla sayıda ismi unutulmuş darbe teşebbüsleri ayrıca vardır. 21 Ekim 1960 tarihli önlenen darbe teşebbüsü, 20 Mayıs 1969 tarihli önlenen darbe teşebbüsü, 9 Mart 1971tarihli önlenen darbe teşebbüsü gibi.6

Darbe, bürokrasinin, hakkı olmadığı halde iktidarı gasp etmesi, ülkesini düşmana karşı savunması amacıyla kendisine emanet edilen silahları, iktidarı gasp için kendi kişisel hırsı doğrultusunda halka karşı kullanması, emanete hıyanet etmesi, iktidarı seçim olmaksızın, emek vermeksizin, kaba güçle elde etmesidir; darbelerin tamamı gayr-i hukuki, gayri ahlaki ve gayri meşru-dur.

Dünyada darbe yapılan tüm ülkelerde yapılan müdahaleler, ders kitapla-rında darbe olarak nitelendirildiği halde, Türkiye’de okutulan ortaöğretim tarih ders kitaplarında, Türkiye’de yaşanan demokrasiye müdahalelerin darbe

5 Okumuş, Ejder, “Darbelerin Dini Meşrulaştırımı: Cumhuriyet Sonrası Türkiye Örneği”, in: Darbeler-1, C. I, s. 66 (ss. 59-71). Eryaman, Ayşe, “27 Mayıs 1960 Askeri Müdahalesinden Sonra Sivilleşen Yönetime Darbe Girişimleri: 22 Şubat 1962 ve 21 Mayıs 1963 Harekâtları”, in: Darbeler-1, C. I, s. 843; Sarı, Çağhan, “27 Mayıs 1960 Darbesinin Meşrulaştırma Aracı Propaganda Yayınları”, in: Darbeler-1, C. I, s. 845 (ss. 845-878).

6 http://tr.wikipedia.org/

8

olarak nitelendirilmediği görülmektedir.7Şu halde sorunun bir parçası da eğitimdir.

Belirtilen durumlar nazara alındığında, bürokratik seçkinlerin müdahalesi karşısında, Cumhuriyet dönemi anayasacılığımızın pek de ideal meyveler ver-diği söylenebilir mi? Belirtilen askeri müdahaleler, seçilmişler tarafından kul-lanılması gereken siyasal iktidarı sivillerin ellerinden almaktadır. Ayrıca dar-beleri takipeden katliamlar, faili meçhuller, siyasal cinayetler ve insan hakları ihlallerinin olduğu dönemlerin, Cumhuriyet tarihine yakışmayan ve anayasa-cılık açısından verimli olmayan bir devre olduğu belirtilmelidir. Böylece top-lumda iyileşmesi çok zor olan büyük yırtıklar, sosyolojik açıdan derin fay hat-ları ve travmalar oluşmaktadır.

Şayet bir anayasa, darbe ile kaldırılıyorsa, anayasa devlet iktidarına karşı sivilleri koruyamıyorsa, o anayasa nominal anayasa sayılabilir. Bu açıdan Ül-kemizin yeni sivil gerçek bir anayasaya ve anayasacılığa ihtiyacı olduğu be-lirtilebilir. Anayasacılık açısından pek de olumlu bir sınav veremeyen 20 inci yüzyıl Türk anayasacılık hareketinin geçmişi üzerinde yeterince araştırma ya-pıldığı söylenemez. Bu çalışma bu konuda bir başlangıç olursa, yazarı kendi-sini bahtiyar hissedecektir.

YÖK Tez Merkezi bir kenara bırakılırsa, Türkiye Kütüphaneleri Toplu Kataloğu maalesef yoktur. Bu nedenle darbeler konusunda yerli literatür ta-rama zorluğu yaşanmaktadır. Makalelerin toplu olarak dizinlendiği ve tarama imkânının olduğu bir ortam da yoktur. Milli Kütüphane tarafından hazırlanan Türkiye Makaleler Bibliyografyası, arama sistemindeki tutarsızlık nedeniyle işlevsellikten uzaktır.

Türkiye’de darbe konusunda yapılan çalışmaların yeterli olduğu söylene-mez. Birkaç yüz tane yazılmış kitap, 400 civarında tez ve yazılan 85 makale çok az bir sayıdır.8 Türkiye’de darbe ve darbe girişimlerinin akademik litera-türe yeterince yansıdığı söylenemez.9

7 Candeğer, Ümmügülsüm, “Günümüz Ortaöğretim Tarih Ders Kitaplarında Darbeler ve İktidara Müdahaleler (1800-2017), in: Darbeler-2, C. II, s. 1124 (ss.1123-1148).

8 Polat, Coşkun-Akkaya, M. Ali, “Türkiye’de Darbe ve Darbe Girişimlerinin Akademik Literatüre Yansıması”, in: Darbeler-2, C. II, s. 1077-1078.

9 Polat-Akkaya, “Türkiye’de Darbe ve Darbe Girişimlerinin Akademik Literatüre Yansıması”, C. II, ss. 1043-1080.

9

Tarihimiz için “redd-i miras” politikası uygulanmamalı, Cumhuriyet ile Türk Tarihi arasındaki diyalog kesilmemelidir.10

Çağdaş ülkeler anayasacılık hareketlerinde kendi geçmişlerine büyük bir önem vermekte, güzel birikimlerine sahip çıkmaktalar. Tarihe verilen bu öne-min artık Türkiye’de de yeterince verildiği söylenmelidir. Türkiye’nin kendisi için yaptığı araştırmalar, elbette ki, ABD ve Avrupa’da Türkiye’nin geçmişi ilgili olarak yapılan araştırmalardan daha fazla olmalıdır.

Geçmişten ve İttihat Terakki’den bugüne kadar gelen bürokrasinin siya-sete müdahale alışkanlığı sona erdirilmeli, ülkemiz bürokratik Cumhuriyetten demokratik Cumhuriyete evrilmeli, Cumhuriyet dönemi anayasacılığı bu açı-dan rahat bırakılmalı, tarihte acı tecrübelerle kazanılan birikimlerin değeri bi-linmeli, geçmişten tevarüs edilen çoğulcu kazanımlar feda edilmemelidir. Zi-hinlerimizdeki doğu-batı, Osmanlı-Cumhuriyet gibi ayrımcılıklar kaldırıl-malı, tarihimizle ve geleceğimizle dost olunmalı, bu açılım öncelikle bireyle-rin zihinlerinde gerçekleştirilmelidir.

Türkiye’de hala darbeci bir damarın, yırtık fay hatlarının ve bu damarın toplumsal tabanının varlığı inkâr edilemez. Kuşkusuz ki, sadece İç Hizmet Kanunun 35 inci maddesinin değiştirilmesi ile darbelere engel olunamaz.

Bu konuda Meclis Araştırması Raporu da yayımlanmıştır: “Ülkemizde Demokrasiye Müdahale Eden Tüm Darbe Ve Muhtıralar İle Demokrasiyi İş-levsiz Kılan Diğer Bütün Girişim Ve Süreçlerin Tüm Boyutları İle Araştırıla-rak Alınması Gereken Önlemlerin Belirlenmesi Amacıyla Bir Meclis Araştır-ması Komisyonu Kurulmasına İlişkin Karar” verilmiştir.11

10 Başbakanlık Osmanlı Arşivleri (BOA) ancak çok sonraları faaliyete başlayabilmiş, Türkiye, Osmanlı’nın Kuruluş yıldönümünü 1999 yılında kutlayabilmiştir.

11 TBMM Karar Metni: “Ülkemizde demokrasiye müdahale eden tüm darbe ve muhtıralar ile demokrasiyi işlevsiz kılan diğer bütün girişim ve süreçlerin tüm boyutları ile araştırılarak alınması gereken önlemlerin belirlenmesi amacıyla Anayasanın 98 inci, İçtüzüğün 104 ve 105 inci maddeleri uyarınca bir Meclis araştırması açılmasına, bu araştırmayı yapacak Komisyonun 17 üyeden kurulmasına, Komisyonun çalışma süresinin Başkan, Başkanvekili, Sözcü ve Kâtip Üye seçimi tarihinden başlamak üzere 3 ay olmasına ve gerektiğinde Ankara dışında da çalışmasına, Genel Kurul” tarafından karar verilmiştir. TBMM Karar No. 1013, Karar Tarihi: 11/4/2012. Resmi Gazete, 17.4.2012, 28267. Sıra Sayı no. 376, Cilt 1-2 ve Rapor Ekleri Listesi. https://www.tbmm.gov.tr/arastirma_ komisyonlari/darbe_muhtira/dokumanlar.htm (ET: 01.08.2021). Ayrıca bkz. Yılmaz, Battal, “Darbeleri Araştırma Komisyonu Raporuna İlişkin Bir Değerlendirme”, Sosyal ve Beşeri Bilimler Dergisi, Cilt 6, No 2, 2014 ISSN: 1309-8012.

10

Bu çalışmada darbe, darbecilik ve darbecilerin yaptıkları anayasalardaki izleri, Türkiye ve Dünya ölçeğinde analiz etmek istiyoruz. Çalışmanın amacı darbecilik-anayasacılık ilişkisine bir nebze de olsa katkıda bulunmaktır.Bu ça-lışmada amacımız, Türkiye gibi ülkelere diz çöktürmek için maşa olarak kul-lanılan “darbe” ile “anayasa” arasındaki ilişkiyi incelemektir. Kuşkusuz ki anayasa, işgalci zihniyetin anayasası olmamalı, evrensel değerlere uygun ve bu anlamda glocal (global ve local) olmalıdır.12

Hocalarıma, üzerimde hakkı olanlara, Kerim-Ulviye’ye, eşim Rabia’ya, Bekir-Zeynep-Kerem’e, Salih-Hande-Ali’ye, Mehmet-Büşra-Yüsra’ya, öğ-rencilerime, yakın çalışma arkadaşlarıma, Yetkin Yayınevi’nin değerli yöne-tici ve çalışanlarına teşekkür borçluyum.

Yazdıklarını okuyucuyla paylaşmak isteyen yazar, bilime olası bu küçü-cük katkısında, hatalarının hoşgörü ile karşılanmasını ummaktadır.

İÇİNDEKİLER

ÖNSÖZ .......................................................................................................... 5

İÇİNDEKİLER ........................................................................................... 11

BİRİNCİ BÖLÜM DÜNYA’DA DARBELER:

I. ŞİLİ: ............................................................................................... 20

II. ARJANTİN: .................................................................................. 21

III. İSPANYA VE DARBE YARGILAMALARI: .............................. 22

IV. YUNANİSTAN: ............................................................................ 23

V. İRAN: ............................................................................................ 23

İKİNCİ BÖLÜM OSMANLI’DA YÖNETİM VE DARBELER

I. OSMANLI’DA GENEL OLARAK ORDU VE POLİTİKA İLİŞKİSİ ........................................................................................ 26

II. OSMANLI’DA HÜKÜMETE MÜDAHALEDE BÜROKRASİNİN ROLÜ: ............................................................ 33

III. SULTAN ÜÇÜNCÜ SELİM (1761-1808/YÖN. 1789-1807): ...... 42

IV. SULTAN İKİNCİ MAHMUT (1784-1839/YÖN. 1808-1839): .... 48

V. SULTAN ABDÜLMECİT (YÖNETIMI: 1839-1861): .................... 52

VI. SULTAN ABDÜLAZİZ (YÖNETIMI: 1861-1876): ....................... 53

VII. SULTAN İKİNCİ ABDÜLHAMİT: ............................................. 55

VIII. MİSYONERLİK ÇALIŞMALARI: .............................................. 56

12

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM: ATATÜRK VE İNÖNÜ DÖNEMLERİNDE ORDU-POLİTİKA İLİŞKİSİ:

I. ATATÜRK-ORDU İLİŞKİLERİ: ................................................. 73

II. İNÖNÜ- ORDU İLİŞKİLERİ (1938-1950): .................................. 77

DÖRDÜNCÜ BÖLÜM MENDERES-ORDU İLİŞKİSİ, 27 MAYIS 1960 DARBESİ VE 1961 ANAYASASI

I. TÜRK SİLAHLI KUVVETLERİ İÇ HİZMET KANUNU’NUN 35 İNCİ MADDESİ: ........................................................................... 84

II. 27 MAYIS 1960 DARBESİ: .......................................................... 86

III YASSIADA YARGILAMALARI ................................................ 87

IV. YASSIADA YARGILAMALARININ YOK HÜKMÜNDE SAYILMASI (2020): ..................................................................... 90

V. DARBE VE 1961 ANAYASASI: .................................................. 92

V. 27 MAYIS 1960 DARBECİLERİNE NİÇİN HESAP SORULAMADI? ........................................................................... 94

VII. 27 MAYIS 1960 DARBECİLERİNDE “MENDERES’İN İNTİKAMI KORKUSU”: ............................................................. 96

VIII. ALİ FUAT BAŞGİL’İN CUMHURBAŞKANI ADAYLIĞI: ....... 98

X. 27 MAYIS 1960 DARBECİLERİNİN DİN İSTİSMARI: ............. 98

XI. TALAT AYDEMİR’İN DARBE TEŞEBBÜSLERİ: .................. 100

XII. 12 MART 1971 MUHTIRASI VE 1971-1973 ANAYASA DEĞİŞİKLİKLERİ: .................................................................... 101

XIII. ASKERİ YARGININ ETKİNLİĞİNİN ARTIRILMASI: ........... 103

BEŞİNCİ BÖLÜM: 12 EYLÜL 1980 DARBESİ VE 1982 ANAYASASINDAKİ DARBE KALINTILARI

I. DARBE YAPILMASI VE YÖNETİMİ ...................................... 107

II. 1961-1982 ANAYASALARININ FARKLARI: ......................... 113

13

III. 1982 DARBE ANAYASASINDA YAPILAN DEĞİŞİKLİKLER: ...................................................................... 118

IV. 12 EYLÜL 2010 TARİHLİ HALKOYLAMASINDA KABUL EDİLEN ANAYASAL DEĞİŞİKLİĞİN GETİRDİĞİ BAZI YENİLİKLER: ............................................................................ 128

V. 1980 DARBESİNDEN SONRA DARBECİLERİN YAPTIĞI ÖNEMLİ DIŞ POLİTİKA HATALARI: ..................................... 132

VI. 12 EYLÜL VE TASFİYE: ........................................................... 133

VII. DARBELERLE HESAPLAŞMANIN YÖNTEMLERİ: ............. 133

VIII. TBMM ARAŞTIRMA KOMİSYONU ........................................ 134

IX. 28 ŞUBAT 1997 POSTMODERN DARBESİ: ............................ 135

ALTINCI BÖLÜM DARBECİLERİN VESAYET MAKAMI OLARAK TASARLADIĞI ANAYASA MAHKEMESİ

I. ANAYASA MAHKEMESİ NİÇİN KURULDU? ....................... 138

II. ANAYASA MAHKEMESİ VE İNSAN HAKLARI: .................. 142

III. GENEL OLARAK VESAYET ....................................................... 143

IV. TÜRKİYE’DE ÇIKIŞ GÜVENCELERİ, VESAYET, JÜRİSTOKRASİ VE ANAYASAL AKTİVİZM ........................ 149

V. 1961 ANAYASASI DÖNEMİNDE VESAYETÇİ İZLER: ........ 151

VI. TÜRKİYE’DEKİ 6 ASKERİ MÜDAHALE VE SONUÇLARI: ... 152

VII. 1982 ANAYASASI DÖNEMİNDE VESAYETÇİ İZLER: ........ 153

VIII. VESAYET MAKAMI OLARAK MİLLİ GÜVENLİK KURULU (MGK): ........................................................................................ 154

IX. ANAYASA MAHKEMESİ’NİN BAZI TARTIŞMALI KARARLARI: ............................................................................. 156

X. ANAYASA MAHKEMESİNİN LAİKLİKLE İLGİLİ KARARLARI: ............................................................................. 156

XI. ANAYASA MAHKEMESİNİN KILIK-KIYAFETLE İLGİLİ KARARLARI: ............................................................................. 157

XII. ANAYASA MAHKEMESİNİN YÜRÜRLÜĞÜ DURDURMA İLE İLGİLİ KARARLARI: ......................................................... 160

XIII. ANAYASA MAHKEMESİNİN DARBEYİ DESTEKLEMESİ: 162

XIV. AYM’NİN DİĞER TARTIŞMALI BAZI KARARLARI: .......... 163

XIV. SONUÇ ........................................................................................ 164

14

YEDİNCİ BÖLÜM:

15 TEMMUZ 2016 HAİN DARBE GİRİŞİMİ, TÜRKİYE’Yİ İŞGALE KALKIŞMA VE DARBEYE KARŞI ALINAN ÖNLEMLER: .. 167

SEKİZİNCİ BÖLÜM: YENİ SİSTEMİN ÖNEMLİ ÖZELLİĞİ: CUMHURBAŞKANLIĞI KARARNAMELERİ (CBK)

I. GİRİŞ:.......................................................................................... 171

II. CUMHURBAŞKANLIĞI KARARNAMELERİ İLE İLGİLİ KONULAR .................................................................................. 172

III. CUMHURBAŞKANLIĞI KARARNAMELERİNİN SOMUT NORM DENETİMİ (DEF’İ) YOLUYLA ANAYASA MAHKEMESİ TARAFINDAN DENETİMİ .............................. 176

IV. CBK’NIN SINIRLARI: ............................................................... 180

DOKUZUNCU BÖLÜM: YENİ VE SİVİL ANAYASA

I. YENİ SİVİL ANAYASAYA YENİDEN HAZIRLIK SÜRECİ (2021-2022): ................................................................................ 204

II. YENİ ANAYASA ÇALIŞMALARI: .......................................... 205

III. “HUKUK DEVLETİ” KAVRAMI AÇISINDAN TARTIŞILAN ANAYASA HÜKÜMLERİ: ........................................................ 210

IV. ÖZGÜRLÜKLER REJİMİNE AYKIRI ANAYASA HÜKÜMLERİ: ............................................................................ 212

V. YOL TEMİZLİĞİ: ....................................................................... 212

VI. ANAYASA YAPIMINDA YÖNTEMLER VEYA KURUCU İKTİDAR MODELLERİ: ............................................................ 213

VII. ANAYASA UZLAŞMA KOMİSYONUNUN DAĞILMA NEDENLERİ: .............................................................................. 214

VIII. ANAYASA UZLAŞMA KOMİSYONUNUN UZLAŞAMADIĞI 5 KONU: ........................................................................................ 215

IX. ANAYASA UZLAŞMA KOMİSYONUNA DAİR DEĞERLENDİRME: .................................................................. 216

15

X. TÜRK ANAYASA HUKUKUNDA SON YILLARDA DEĞİŞEN 5 KAVRAM: ............................................................................... 217

SONUÇ ...................................................................................................... 219

KAYNAKLAR: ......................................................................................... 225

PROF. DR. HASAN TAHSİN FENDOĞLU’NUN ÖZGEÇMİŞİ ........ 241

Adriana Arce :“Arjantin’de Darbeler: Arjantin’de Yargılama, Dokunulmazlık, Hakikat Davaları”, s. 140, in: Darbe Yargılamaları, ss.137-171.

Akcan, Ahmet (Yayına Hazırlayan) : Dünyada ve Türkiye’de Darbe Yargılamaları Uluslararası Sempozyumu, İstanbul 27-29 Şubat 2016, Düzenleyen: İstanbul Üniversitesi ve diğerleri, İstanbul Mart 2017, Yayın: Lale Yayıncılık, ss. 1+825. (in: Darbe Yargılamaları, 2016).

Aslan, Zehra (Yayına Hazırlayan) :Demokrat Parti Trabzon Milletvekili Selahaddin Karayavuz’un Üç devre Işık Tutan Anıları (Demokrat Parti’nin Kuruluşundan Yassıada’ya, Kayseri Cezaevi’nden 12 Eylül’e), İnceleyenler: Doç. Dr. Cahide Sınmaz Sönmez ve Doç. Dr. Orhan Avcı, Hazırlayan Prof. Dr. Zehra Aslan, Atatürk Kültür Dil ve Tarih Yüksek Kurumu, Atatürk Araştırma Merkezi Yayını, Ankara, 2020, ss. 1+231 (Aslan, 2020, Anılar).

Antonio Munoz Aunion : “25 Yıllık Zayıf Demokrasi ve Üstü Kapalı Cezasızlık”, in: Darbe Yargılamaları, ss. 35-47.

Akandere, Osman-Polat, H. Ali : “Tanzimat Döneminde İlk Muhalif Tepki: Kuleli Vak’ası, in: Darbeler, C. II, ss. 1287-1312.

Arslan, D. Ali-Arslan, Gülten : “Sosyolojik Boyutlarıyla Türkiye’de Askeri Müdahaleler ve 15 Temmuz Darbe Girişimi”, in: Darbeler-1, C. I, ss. 17-40. (Arslan-Arslan).

Atatürk Araştırma Merkezi : 19. Yüzyıldan Günümüze Türkiye’de İktidara Müdahaleler ve Darbeler Uluslararası Sempozyumu Bildiriler Kitabı,  Yozgat 21-23 Mart 2018, C.I, ss.1+732, Atatürk Kültür Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara, 2019, İnceleyenler: Prof. Dr. M. Canatar/Prof. Dr. Hasan Tahsin Fendoğlu). (Darbeler-1).

Atatürk Araştırma Merkezi : 19. Yüzyıldan Günümüze Türkiye’de İktidara Müdahaleler ve Darbeler Uluslararası Sempozyumu Bildiriler Kitabı, Yozgat 21-23 Mart 2018, C. II, ss. 733-1490, Ankara, 2019, Atatürk Kültür Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, İnceleyenler: Prof. Dr. M. Canatar/Prof. Dr. Hasan Tahsin Fendoğlu). (Darbeler-2).

Aydın, Ayşe : “Çok Partili Siyasi Hayata Geçiş Döneminde Ordu-Siyaset İlişkisi”, in: Darbeler-2, C. II, ss. 1223-1247. (Aydın).

Baş, Nimet, : “Askeri Darbeler ve Normalleşme (Military Coups and Normalization)”, in: Darbe Yargılamaları, ss. 523-551. (Baş).

Başkaya, Muzaffer : “27 Mayıs 1960 Müdahalesini Meşrulaştırma Çabaları Kapsamında Cami ve Din Görevlilerinin Rolü”, in: Darbeler, C. II, ss. 827-844.

Bayram, Yavuz : “Askeri Darbeler ve Medya: Radyo Bildirisinden FaceTime’a Darbelerde Medyanın Değişen Rolü”, in: Darbeler-1, C. I.

Beyhan, Mehmet Ali : “19. Yüzyıldan Günümüze Türkiye’de İktidara Müdahaleler ve Darbeler”, in: Darbeler-1, C. I. (Beyhan).

Beytar, Emrullah : “Türkiye’de Darbeler Süreci ve 28 Şubat Darbe Yargılamaları (The Process of Military Coups in Turkey and February 28 Coup Proceedings)”, in: Darbe Yargılamaları, s. 599-619.

Bilgin, M. Sıtkı : “12 Eylül Askeri Darbesinin Türk Dış Politikasına Etkisi (1980-83)”, in: Darbeler-1, C. I.

Birand, Mehmet Ali : Emret Komutanım, Milliyet Yayınları, 7 nci Baskı, İstanbul, Kasım 1986. (Birand).

Bozkurt, Celil : “1960 Darbesinde Orduda Tasfiye: Eminsu Derneği ve Faaliyetleri”, in: Darbeler-2, C. II, 1175-1195.

Candeğer, Ümmügülsüm : “Günümüz Ortaöğretim Tarih Ders Kitaplarında Darbeler ve İktidara Müdahaleler (1800-2017), in: Darbeler-2, C. II, ss.1123-1148.

Carlos Huneeus : “11 Eylül 1973 Şili Darbesinin Çift Yönlü Yapısı”, (The Dual Nature of the September 11, 1973 Coup D’etat in Chile), in: Darbe Yargılamaları, ss. 49-86.

Charles Powell : “1981 İspanya Askeri Müdahalesi ve Yargılamaları: Türkiye İçin Muhtemel Dersler” (The 1981 Coup D’etatand Trial in Spain: Possible Lessons for Turkey), in: Darbe Yargılamaları, ss. 279-332.

CesarRoss (Prof. Dr.) : “1973’deki Şili Askeri Darbesi ve Kötülüğün Bayağılığı” (The Coup in Chile in 1973 and the Banality of Evil),in: Darbe Yargılamaları, ss. 88-129.

Çetin, İsmigül : “31 Mart Vakasının Bir Sebebi Olarak Kadın hareketleri”, in: Darbeler-2, C. II, ss. 1361-1390. (Çetin).

Çolak, Mustafa-Karacakaya, Recep : “Bab-ı Ali’de Bulunan Alman Görevlilerin Yazıları Işığında Babıali Baskını”, in: Darbeler-2, C. II, ss. 1417-1429.

Demir, Şerif :“27 Mayıs Askeri Darbesinin Gölgesinde Cemal Gürsel’in Cumhurbaşkanı Seçilmesi”, in: Darbeler-1, C. I, ss.657-668.

Doehring, Karl :Genel Devlet Kuramı, Çeviren Ahmet Mumcu, İkinci Baskı, İnkılap Yayınevi, İstanbul 2002.

Doğaner, Yasemin : “Ak Devrim Üzerinden 27 Mayıs İhtilalini Okumak”, in: Darbeler-1, C. I.

Duman, Doğan : “27 Mayıs Hükümet darbesi ve Dönemin Akademisyenlerinin Darbe Karşısındaki Tutumları”, in: Darbeler-2, C. II, s. 1026-1027.

Dualı, Şir Muhammed :“Rus Uzmanlar Gözünden 15 Temmuz Darbe Girişiminin Neden ve Sonuçları”, in: Darbeler-1, C. I.

Eduardo S. Barcesat :“Kurumsal Olağanüstülükten Hukuk Devletine Geçiş Teorisine Katkılar”, in: Darbe Yargılamaları, ss. 172-209.

Effie G. H. Pedaliu (Dr.) :“Yunan Cuntasının Yükselişi ve Çöküşü: Ülke Raporu-Yunanistan” (The Rise and Fall of the Greek Junta: Country Report-Greece), s. 401-402, in: Darbe Yargılamaları, ss. 401-433.

Ercilsin, Yasin :“12 Eylül Askeri Darbesi’nin Sıkıyönetim Uygulamaları ve Toplumu Denetleme Çabası”, in: Darbeler-1, C. I.

Eryaman, Ayşe :“27 Mayıs 1960 Askeri Müdahalesinden Sonra Sivilleşen Yönetime Darbe Girişimleri: 22 Şubat 1962 ve 21 Mayıs 1963 Harekâtları”, in: Darbeler-1, C. I.

Fendoğlu, Hasan Tahsin :Anayasa Yargısı, Güncellenmiş, Düzeltilmiş ve 2020 Değişikliği Yapılmış 4 üncü Baskı, Yetkin, Ankara, ss. 1+504.

Fendoğlu, Hasan Tahsin :“Uluslararası Belgelerde Terörizm”, Fırat Üniversitesi Rektörlüğü, 27-29 Mart 2000, Uluslarararası Doğu ve Güneydoğu’da Huzur ve Güvenlik Sempozyumu (Terör, Etkileri ve Çözüm Önerileri)”, Elazığ, 2000.

Fendoğlu, Hasan Tahsin :“2001 Anayasa Değişikliği Bağlamında Temel Hak ve Özgürlüklerin Sınırlanması (Anayasa’nın 13. maddesi)”,Anayasa Mahkemesi’nin 40. Kuruluş Yıldönümü Nedeniyle Düzenlenen “2001 Yılında Yapılan Anayasa Değişikliklerinin Hak ve Özgürlüklere Yansımaları, Antalya, 26-27 Nisan 2002, Anayasa Yargısı, C. 19, Ankara, 2002.

Fendoğlu, Hasan Tahsin :“Uluslararası İnsan Hakları Belgelerinin Uygulanmasında ‘Bağımsız Ölçü Norm’ veya ‘Destek Ölçü Norm’ Sorunu”; Anayasa Mahkemesinin 38. Kuruluş Yıldönümü Nedeniyle Düzenlenen “Temel Hak ve Özgürlüklere ilişkin Uluslararası Normların İç Hukukumuza Etkileri” konulu Anayasa Yargısı Sempozyumu’na 26 Nisan 2000 tarihinde sunulan bildiri. Anayasa Mahkemesi Yayını, Anayasa Yargısı-2000, C. 17, Ankara, 2000, s. 363-384.

Fendoğlu, Hasan Tahsin :Constitutionand Human Rights, (Articles, Speeches, Critiques, Appendices), 2 rd Edition, Yetkin Yayınları, Ankara, 2020, ss. 1+416.

Fendoğlu, Hasan Tahsin :Türk Anayasa Hukukunda Yargı Bağımsızlığı, Adalet Bakanlığı Yayını, Ankara 1997.

Fendoğlu, Hasan Tahsin :Yargının Bağımsızlığı ve Tarafsızlığı, Ankara, 2010, Yetkin Yayınları.

Fendoğlu, Hasan Tahsin :Devlet, Diplomasi ve İnsanın Özgürlük Mücadelesi, Filiz Kitabevi, İst., 1999.

Fendoğlu, Hasan Tahsin : “AİHM Kararlarında İfade Özgürlüğü”, Türkiye Adalet Akademisi Dergisi (TAAD), İfade Özgürlüğü Özel Sayısı (Special Issue on Freedom of Expression), Sayı 25, Yıl 7, 2016/1, s. 1-19.

Fendoğlu, Hasan Tahsin : Anayasa Hukuku, Düzeltilmiş ve 2020 Değişikliği Yapılmış 8 inci Baskı, Yetkin, Ankara, ss. 1+834.

Fendoğlu, Hasan Tahsin : Hukuka Giriş, Düzeltilmiş ve 2020 Değişikliği Yapılmış 9uncu Baskı, Yetkin, Ankara, 2020.

Fendoğlu, Hasan Tahsin : “Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi”, Yeni Türkiye Dergisi, Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi Özel Sayısı, Mart- Nisan 2017, Yıl 23, Sayı 94, ss. 90-109. 

Fendoğlu, Hasan Tahsin :“Cumhurbaşkanlığı Sisteminde Ombudsman Denetimi: İdarenin Kamu Denetçiliği Kurumu Tarafından Denetlenmesi”, Akademik Ombudsman, Yıl 3, Sayı 5, Temmuz-Aralık 2016,ss. 13-36.

Fendoğlu, Hasan Tahsin :Yabancı Sermaye ve Yabancıya Mülk Satışı, Seçkin Yayınları, Ankara, 2008. 

Fendoğlu, Hasan Tahsin :Türk Kamu Hukuku Tarihinde Kölelik, Beyan Yayını, İst. 1976.

Fendoğlu, Hasan Tahsin :"Din Özgürlüğü Teori ve Uygulaması", Türkiye Günlüğü Dergisi, Sayı, 21, Kış 1992, ss. 109-123.

Fendoğlu, Hasan Tahsin :"XI. ve XII. Yüzyılda Ortadoğu'nun Siyasi Yapısı İçinde Ebu Hamid Gazali ve Devlet Felsefesi", Türkiye Günlüğü, Kış, 1992.

Fendoğlu, Hasan Tahsin : İnsan Hakları Hukuku, Güncellenmiş, Düzeltilmiş ve 2020 Değişikliği Yapılmış2 nci Baskı, Yetkin Yayınları, Ankara 2020.

Fendoğlu, Hasan Tahsin :Cumhurbaşkanlığı Kararnamelerinin Denetimi (Karşılaştırmalı), İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi, Ord. Prof. Dr. Ali Fuat Başgil’in Anısına Armağan, 12 Levha, İstanbul 2019, İÜHF Yayın No. 1113, ss. 491-553.

Fendoğlu, Hasan Tahsin :“Din Özgürlüğü Teori ve Uygulaması”, Türkiye Günlüğü Dergisi, Sayı, 21, Kış 1992, ss. 109-123.

Fendoğlu, Hasan Tahsin :“Parlamentarizm-Başkanlık Sistemi Tartış-maları Üzerine”, Dicle Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Diyarbakır, 2003, Sayı 17, ss. 1–34.

Fendoğlu, Hasan Tahsin :Türk Anayasa Hukuku Tarihi, Yetkin Yayınları, Ankara 2021.

Fendoğlu, Hasan Tahsin :“Liberty and The Turkish Constitution of 1982”,“International Conference of Lawyers”,Strasbourg-France,5th- 8th of  February, 1999.

Fendoğlu, Hasan Tahsin :Modernleşme Bağlamında Türk-Osmanlı Amerika İlişkileri (1786-1929) –Kamu Hukuku Açısından Karşılaştırmalı Bir İnceleme-, İstanbul 2002.

Fendoğlu, Hasan Tahsin :“Modernleşme ve Osmanlı Anayasal Düzeninin Bozulması (Giriş)”,The Journal of Academic Science Social Studies (JASS), 2013.

Fendoğlu, Hasan Tahsin :“Özgürlükçü Anayasa Üzerine”, Prof. Dr. Faruk Erem Armağanı, Yayımlayan: Türkiye Barolar Birliği, Türkiye Barolar Birliği Yayını No. 8, Ankara 1999, ss. 245-275.

Fendoğlu, Hasan Tahsin :“Adli Kolluk Üzerine”, Yargıtay Dergisi, Temmuz 1997, Cilt,23, Sayı 3, ss. 229- 242.

Fendoğlu, Hasan Tahsin :“Yargı Reformu Işığında İstinaf Mahkemelerinin Yeniden Kurulması Sorunu”, Cumhuriyet ve Hukuk Sempozyumu’na sunulan bildiri, (Diyarbakır, 22-23 Ekim 1998). Diyarbakır-2000, ss. 106-115.

Fendoğlu, Hasan Tahsin :“Yargı Reformunun Eşgüdüm Merkezi Olarak Hâkim Akademileri”, Yargıtay Dergisi, C. 29, Ocak-Nisan-2003, Sy. 1-2, ss. 5-16.

Fendoğlu, Hasan Tahsin :“Demokrasi, Demokratikleşme Dalgaları ve Çıkış Garantileri”, Prof. Dr. Seyfullah Edis’e Armağan, Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayını, İzmir, 2000, ss. 79-91.

Fendoğlu, Hasan Tahsin :“Cumhuriyetin 75. Yılında Yargı, Adalet ve Yönetim”, Yeni Türkiye Dergisi, Cumhuriyet Özel Sayısı, Eylül-Aralık 1998, Yıl 4, Sayı, 23-24, 3897-3901.

Fendoğlu, Hasan Tahsin :“Türk Anayasa Hukukunda Olağanüstü Hal Kavramı ve Bu Konuda İleri Sürülen Teoriler”, Dicle Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Sayı V, 1991, 107-117.

Fendoğlu, Hasan Tahsin :“Assesment of Ombudsman Role Between the Sivil Society and Authorities”, Conference of Ombudsman Culturel Dialogue and Human Rights in a Changing Society, Cairo, 17-18 Decembre, 2009.

Fendoğlu, Hasan Tahsin :“Kamu Denetçiliği (Ombudsmanlık) ve Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuru Hakkı”, Ankara Barosu Dergisi, Yıl 71, Sayı 2013/4, s. 23-49; 

Fendoğlu, Hasan Tahsin :“Türkiye’de İnsan Haklarında Yeni Yapılan¬malar”, Kamu Yönetiminde Değişim ve Güncel Sorunlar, TODAİE 60. Yıl Özel Yayını, 60. Yılında TODAİE, Editör, Eyüp G. İsbir, Ankara, 2013, s. 531-557.

Fendoğlu, Hasan Tahsin :“Turkish constitutions and towards a new constitution”, Social and Educational Studies, 2013 Volume (issue) 5 (3), s. 2147–2158; Paper summitted at: 5-8 Şubat 1999, European Hotel, “International Lawyers Conference”, Strasbourg.

Fendoğlu, Hasan Tahsin :“İkinci Meşrutiyet Sonrasında Osmanlıda Siyasal Yaşam”, Atatürk Kültür Dil Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Araştırma Merkezi tarafından düzenlenen Uluslararası Konferans’ta sunulan bildiri, Budapeşte, Macaristan, 3-5 Kasım 2014.

Fendoğlu, Hasan Tahsin :“Amerika Birleşik Devletlerinde Başkanlığın Düzenleyici İşlemleri” (Regulatory Procedures Of The Presidency Of The United States),Türkiye Barolar Birliği Dergisi (TBBD), Yıl 33, Sayı 149, ss. 225-252.(Ünal ve Güller ile).

Fendoğlu, Hasan Tahsin :Türk Anayasa Hukukunda Normlar ve Hiyerarşisi, Türkiye Adalet Akademisi Yayını, Ankara,  2016.

Fendoğlu, Mehmet Cem :Türkiye’de Araştırma Altyapılarının Etkinliğinin Artırılması: Analiz ve Öneriler, T.C. Kalkınma Bakanlığı Yayını, Ankara 2018.

Gazel, A. Ali :“II. Meşrutiyetin İlanından Sonra Asker-Siyaset İlişkilerinde İlk Kriz ve Askerlerin Kamil Paşanın İktidardan Düşürülmesine Etkisi”, in: Darbeler-2, C. II, ss. 1457-1482.

Gülen, Ahmet : Türk Siyasal Hayatında Nihat Erim, Atatürk Kültür Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara, 2020, ss. XVI+700. (Nihat Erim, 2020).

Güller, Abdulsamet : Cumhurbaşkanlığı Kararnameleri (Türkiye ve Fransa Mukayesesi), Yetkin 2020

Gürkan, Ahmet : İslam Kültürünün Garbı Medenileştirmesi, Akçağ Yayınları, İstanbul 1969. (Gürkan).

İnal, Turgut :“1982 Anayasasının Getirdiği Sıkıntılar ile Anayasa Yargısına Genel Bakış”, Anayasa Yargısı, Ankara 1996,

İmani, Amir : “Türkiye’de Demokratik Süreci Tehdit Eden Faktörler-Askeri Müdahale ve Darbe Faktörlerine Analitik Bir Bakış”, in: Darbeler-2, C. II. (İmani).

Jeffrey E. Thomas : Rule of Law/Supremacy of Law, 2012.

Jose Bono Martinez : “Dünyada ve Türkiye’de Darbe yargılamaları Sempozyumu”, in: Darbe Yargılamaları.

Jorge Blanco Villalta : Atatürk, Traslated from Spanish by William Campbell, Türk Tarih Kurumu, 3. Baskı, Ankara 2014, ss. 1+504. (William Campbell, 2014, Atatürk).

Juan Pablo Delgado :“Şili’de İşlenen Uluslararası Suçların Kovuşturulması Sürecin Gözden geçirilmesi ve Meydan Okumalar” (Prosecution of International Crimes Committed in Chile. An Overviev of the Progress and Challenges (1973-1990),in: Darbe Yargılamaları, ss. 131-133.

Kars-Kaynar, Ayşegül :”Askeri Cunta Yargılamaları ve Demokratikleşmeye Etkileri: 12 Eylül Darbe Davası”, in: Darbeler-1, C. I. 

Kapcı, Hikmet Zeki : “Yassıada Mahkemelerinde Demokrat Parti Sağlık Bakanı Lütfi Kırdar hakkında Açılan Gayrimeşru Servet İktisabı Davası”, in: Darbeler-2, C. II.

Kekeç, Susin Gören-Taşçıoğlu, Raci :“12 Eylül 1980 Askeri Müdahalesinin Haber Metinlerine Yansıması: Yazılı Basın Üzerine Bir İnceleme”, in: Darbeler-1, C. I.

Kılıç, Cihan : “Kahramanlarının (Gazilerinin) Gözüyle 15 Temmuz Darbe Girişimi, in: Darbeler-1, ss. 3-16. 

Köylü, Murat :“1980 Askeri Darbesinden 15 Temmuz 2016’ya Kadar Süreç İçerisinde FETÖ/PDY’nin Kamu ve Siyasi Yapıya Yönelik Yerleşme Faaliyetleri”, in: Darbeler-1, C. I, ss. 259-285.

LorenaBalardini : “Arjantin’de İnsan Hakları Yargılamaları: Cezai Sorumluluk İçin Bir Uzun Mücadele”, s. 211, in: Darbe Yargılamaları, ss. 211-247.

Maria de Monserrat Llairo :“20. Yüzyılda Arjantin’de Siyasi İstikrarsızlık: darbeler, Darbe Kurumlarının Davranışları ve Sosyal Etkileri”, (Political Instability in Argentina During the 20th Century: Coups, Social Impact and the Behavior of Its Poitical Institutions), in: Darbe Yargılamaları, ss. 249-274.

Michael E.Tigar :“Judicial Power, The “Political Question Doctrine,” And Foreign Relations”, Ucla Law Review, Vol. 17, s.1136-1179.

Naskalı, Emine Gürsoy :“Yargı ve 27 Mayıs 1960 Darbesi”, in: Darbeler-1, ss. 493-517.

Okumuş, Ejder :“Darbelerin Dini Meşrulaştırımı: Cumhuriyet Sonrası Türkiye Örneği”, in: Darbeler-1, C. I, ss. 59-71.

Ormanoğlu, Hatice Derya : Demokratik Sistemlerde Temsilde Adalet İlkesinin Gerçekleştirilmesi, Yetkin 2021

Öğreten, Ahmet : Nizam-ı Cedide Dair Askeri Layihalar (Military Reports on Nizam-ı Cedid), Türk Tarih Kurumu Yayını, Ankara, 2014, ss. 1+372. (Öğreten, 2014, Nizam-ı Cedid).

Özay, İl Han (1992) : “Anayasa Mahkemeleri (ya da Yargısının) Meşruiyeti”,  AYM, 55 Yıl 55 Makale, s. 683 vd.

Özden, Kemal :“12 Eylül 1980 Darbesinin Türk İşçilerinin Avrupa Topluluğunda Serbest Dolaşımı ve Almanya’daki Türkler Üzerindeki Etkisi”, in: Darbeler-1, C. I, ss.383-415.

Pehlivanlı, Hamit :“Darbe Mağduru Bir Genelkurmay Başkanı: Orgeneral Mustafa Rüştü Erdelhun”, in: Darbeler, C. II.

Polat, Coşkun-Akkaya, M. Ali :“Türkiye’de Darbe ve Darbe Girişimlerinin Akademik Literatüre Yansıması”, in: Darbeler-2, C. II, s. 1077-1078.

Sarı, Çağhan : “27 Mayıs 1960 Darbesinin Meşrulaştırma Aracı Propaganda Yayınları”, in: Darbeler-1, C. I, ss. 845-878.

Şen, Erkan : “27 Mayıstan 12 Marta Askeri Müdahalelerin Dönüşümü”, in: Darbe Yargılamaları, ss. 519-520.

Turhan, Mehmet : “Anayasamız ve Demokratik Toplum Düzeninin Gerekleri”, 

Turhan, Mehmet : “Anayasa Yargısının Demokratik Hukuk Devletindeki İşlevi ve Meşruluğu”, Anayasa Yargısı İncelemeleri, Ankara 2006.

Turhan, Mehmet :“Anayasanın Hak Temelli Yorumu ve Anayasa Yargısı”, AÜSBFD,  C. 62, Sy 3, Prof. Dr. Yavuz Sabuncuya Armağan, Temmuz-Eylül 2007.

Tunalı, Yasemin Türkkan :“1960 ve 1980 Darbelerinin Üniversiteye Etkileri”, in: Darbeler-2, C. II, ss. 1081-1122. 

TBMM : Ülkemizde Demokrasiye Müdahale Eden Tüm Darbe Ve Muhtıralar İle Demokrasiyi İşlevsiz Kılan Diğer Bütün Girişim Ve Süreçlerin Tüm Boyutları İle Araştırılarak Alınması Gereken Önlemlerin Belirlenmesi Amacıyla Bir Meclis Araştırması Komisyonu Kurulmasına İlişkin Karar, Karar No. 1013, Karar Tarihi: 11/4/2012.Resmi Gazete, 17.4.2012, 28267.Sıra Sayı no. 376, Cilt 1-2 ve Rapor Ekleri Listesi. https://www.tbmm.gov.tr/arastirma_komisyonlari/darbe_muhtira/dokumanlar.htm (ET: 01.08.2021).

Ural, Selçuk :“15 Temmuz Gecesi Kars’ta Yaşananlar ve Demokrasi Nöbetleri”, in: Darbeler-1, C. I, s. 99.

Uygur, Fatma : “Meşrutiyet, Hürriyet veya İhtilal Bağlamında Kuleli vak’ası (14 Eylül 1859)”, in: Darbeler, C. I, ss. 1313-1337. (Uygur).

Yazıcı, Serap : Türkiye’de Askeri Müdahalelerin Anayasal Etkileri, Yetkin, 1997.

Yazıcı, Serap :“Kuruluşundan Bu Yana Türk Anayasa Mahkemesinin Değişen Rolü”, Anayasa Mahkemesi 55 Yıl 55 Makale. (AYM, 55 Yıl 55 Makale). 

Yeşilbursa, B. Kemal :“The Military Coups of 1960, 1971 and 1982 in Turkey According to British Documents”, in: Darbeler-1, C. I.

Yetim, Fahri :“Merkez-Çevre Etkileşimi Bağlamında Türkiye’de Darbe Olgusu”, in: Darbeler-1, C. I, ss. 41-58.

Yılmaz, Battal :“Darbeleri Araştırma Komisyonu Raporuna İlişkin Bir Değerlendirme”,  Sosyal Ve Beşeri Bilimler Dergisi, Cilt 6, No 2, 2014.

İNTERNET KAYNAKLARI:

http://www.meclishaber.gov.tr/develop/owa/haber_portal.aciklama?p1=125787.

http://www.anayasa.gov.tr/ files/pdf/anayasa_yargisi/ anyarg8/bcaglar.pdf (ET: 1.1.2014).

http://anayasametinleri.blogspot.com.tr/2010/09/1980-anayasa-duzeni-hakkinda-kanun.

http://en.wikipedia.org/wiki/Judicial_restraint (1.12.2014).

http://scholarship.law.duke.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=5873&context=faculty_scholarship (1.11.2014).

 http://harvardlawreview.org/topics/political-question-doctrine/;

http://www.stanfordlawreview.org/print/article/removal-political-question(1.11. 2014)

http://www.law.cornell.edu/wex/political_ question_ doctrine (1.12.2014);

https://www.ntv.com.tr/turkiye/35-madde-degisikligine-mecliste-ilk-onay. http://www.msb.gov.tr/ayim/Ayim_kararlar(1.1.2014) 

bkz.http://en.wikipedia.org/wiki/Political_question(1.12.2014).

http://www.law. cornell.du/wex/political_question_doctrine(1.12.2014);

http://scholarship.law.georgetown.edu/cgi/viewcontent.cgi?articl(1.12.2014).

http://www.hup.harvard.edu/catalog.(1.12.2014). 

http://www.academia.edu/2329823/Civil-Military_Relations_and_Exit_ Guarantees_under_the_JDP_Government_in_Turkey_A_Transition_from_Transitional_to_Consolidated_Democracy (1.11.2014).

http:// www. e-ir.info/2012/05/21/ civil-military-relations-in-turkey/ (1.12.2014).

http://www.accuratedemocracy.com/c_scams.htm (1.12.2014).

https://www.haberler.com/tsk-ic-hizmet-kanunu-nda-degisiklik-iceren-tasari--haberi/ (3.4.2018). 

http://www.law.utoronto.ca/faculty-staff/full-time-faculty/ran-hirschl (1.12.2014); 

http://papers.ssrn.com/ (1.12.2014); 

http://tr.wikipedia.org/wiki/28_Şubat_süreci (1.12.2014).

https://www.tbmm.gov.tr/arastirma_komisyonlari/darbe_muhtira/dokumanlar.htm (ET: 01.08.2021).

PROF. DR. HASAN TAHSİN FENDOĞLU’NUN ÖZGEÇMİŞİ

İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesini bitirdi. Bir süre serbest avukatlık yaptı. Yüksek Lisansını Ankara-Marmara Üniversitelerinde, insan hakları alanında yazdığı doktora tezini İstanbul Üniversitesinde tamamlayarak “Kamu Hukuku Doktoru” (Ph.D.) oldu. Yargı bağımsızlığına ilişkin olarak bitirdiği doçentlik tezi ve diğer çalışmaları dikkate alınarak, üniversite doçenti unvanını kazandı. Yabancı dil sınavını iki dilden başardı. “Türkiye’de Demokrasinin Gelişimi ve Avrupa Birliği” isimli profesörlük tezi ve diğer çalışmaları dikkate alınarak Hacettepe Üniversitesi Hukuk Fakültesi’nde Anayasa Hukuku Profesörü oldu. Halen Ankara Başkent Üniversitesi Hukuk Fakültesinde anayasa hukuku anabilim dalında öğretim üyesidir.

Akademisyenlik yanında ek görev olarak Başbakanlıkta (İnsan Hakları Başkanı, Başmüşavir, Birleşmiş Milletler İnsan Hakları 10 Yılı Ulusal Komitesi Başkanı), Birleşmiş Milletler’de (UNESCO İnsan Hakları İhtisas Komitesi), Kültür ve Tabiat Varlıklarında (Yüksek Kurulu Üyesi, Bölge Kurulu Başkanı), TRT’de (Yönetim Kurulu Üyesi ve Başkan Yardımcısı), RTÜK’te (Üst kurul Üyesi ve Başkan Vekili) olarak çalıştı. YÖK Yasası 38 inci madde uyarınca akademisyenlikle birlikte bu görevleri yürüttü. Dicle Üniversitesi Hukuk Fakültesi’nde çeşitli yönetim görevlerinde bulundu. Mesleki yerli ve yabancı dergilerde editörlük yaptı.

Başbakanlık İnsan Hakları Başkanlığı döneminde, kamuda ilk kez Türkiye İnsan Hakları Raporu’nu, Kayıp Çocuklar Raporu’nu, İşkence ve Kötü Muamele ile Etkin Mücadele Raporu’nu ve Töre Namus Cinayetleri Raporu’nu yayımladı. Avrupa Konseyi ile yapılan ve Adalet ve İçişleri Bakanlıkları ile birlikte gerçekleştirilen “Implementation of Human Rights Reforms in Turkey” Projesi’nin Başkanı olarak Avrupa ülkelerinde yapılan uygulamalarda Türk Heyetine başkanlık yaptı. Çeşitli üniversite ve fakültelerde, Jandarma ve Sahil Güvenlik Akademisi’nde dersler verdi. 

Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Araştırma Merkezi (ATAM) ve Türk Tarih Kurumunda (TTK) Bilim Kurulu Üyeliklerinde bulundu. GAP Gazeteciler Birliği tarafından 2011 yılında yılın en başarılı hukuk adamı seçildi, 9 uncu GAP Oscar ödülünü aldı; Türkiye Gençlik Teşkilatı tarafından 2014 yılında yılın en başarılı hukukçusu seçildi. Cumhurbaşkanlığı, Başbakanlık ve çeşitli bakanlıklar (İçişleri, Adalet, Emniyet Genel Müdürlüğü) ile askeri ve sivil kurumlarda, uzmanların eğitimi veya eğitim amaçlı olarak dersler verdi. Kalkınma Bakanlığında (Cumhurbaşkanlığı Strateji ve Bütçe Başkanlığı-SBB) On Birinci Kalkınma Planı için “Yeni Hükümet Sisteminde Kamu Yönetimi Çalışma Grubunda” görev yaptı. 

11 Kasım 2019 tarihinde Cumhurbaşkanlığı Kararı ile atandığı T. C. Bilgi Edinme Değerlendirme Kurulunda (BEDK) halen Başkan olarak görev yapmaktadır.

Hacettepe Üniversitesi Hukuk Fakültesine 20 Haziran 2016 tarihinde Dekan olarak atandı; bu Fakültede Anayasa Hukuku Anabilim Dalı Başkanlığı ve Kamu Hukuku Bölüm Başkanlıklarında bulundu; Fakülte ve Üniversitenin çeşitli yönetim kademelerinde çalıştı.

Akademik, bilimsel ve idari nedenlerle Dünya’nın çoğu ülkesinde (ABD, Avrupa, Uzak Doğu, Türk ve İslam Dünyası) bulundu; akademik, bilimsel ve idari projelerde görev aldı.

Yayımlanmış bazı kitapları şunlardır: Constitution And Human Rights, (2 nci Baskı, Yetkin Yayınları, Ankara 2020, ss. 1+416), Anayasa Hukuku (8 inci Baskı, Yetkin, 2018, ss. 1+ 834), Anayasa Yargısı (4 üncü Baskı, Yetkin, 2020), Türk Anayasa Hukuku Tarihi, Yetkin, 2021, ss. 1+966), Türk Anayasa Hukukunda Normlar ve Hiyerarşisi (Türkiye Adalet Akademisi Yayını, 2016), İnsan Hakları Hukuku (2 nci Baskı, Yetkin, 2017), Çocuk Hukuku (Yetkin, 2016), Yabancı Sermaye ve Yabancıya Mülk Satışı (Seçkin, 1999), 171 Soruda Başkanlık Sistemi (Atatürk Kültür Dil Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Araştırma Merkezi Yayını, 2018), Kamu Denetçiliği (Ombudsmanlık) (Yetkin, 2011), Hukuka Giriş (9 uncu Baskı, Yetkin, 2020), Yargının Bağımsızlığı ve Tarafsızlığı (Yetkin, 2015), Türkiye’nin Demokratik Gelişimi ve Avrupa Birliği (Beyan, 2010), Devlet-Diplomasi ve İnsanın Özgürlük Mücadelesi (Filiz, 1997), Türk Hukuk Tarihi (Filiz, 2000). Yazarın, ayrıca yurt içinde ve yurt dışındaki bilimsel toplantılarda sunduğu çok sayıda bildiri, makale ve çalışmaları bulunmaktadır.