Devlet Başkanlarının Düzenleme Yetkisi

Yayınevi: Yetkin Yayınları
Yazar: Ditar KABASHI
ISBN: 9786050511826
255,00 TL 300,00 TL

Adet

 
   0 yorum  |  Yorum Yap
Kitap Künyesi
Yazar Ditar KABASHI
Baskı Tarihi 2022/04
Baskı Sayısı 1
Boyut 16x24 cm (Standart Kitap Boyu)
Cilt Karton kapak
Sayfa Sayısı 360

Devlet Başkanlarının Düzenleme Yetkisi

Dr. Ditar KABASHI

İÇİNDEKİLER

BİRİNCİ BÖLÜM

KURAL KOYMA FAALİYETİ ÇERÇEVESİNDE

YÜRÜTMENİN DÜZENLEME YETKİSİ

1.1. Kuvvetler Ayrılığı Teorisi ....................................................................5

1.1.1. Kuvvetler Ayrılığının Klasik Tanımı ........................................5

1.1.2. Kuvvetler Ayrılığı Esasına Dayanan Hükümet Sistemleri......10

1.1.2.1. Kuvvetlerin Sert Ayrılığı: Başkanlık Sistemi .................10

1.1.2.2. Kuvvetlerin Yumuşak Ayrılığı: Parlamenter Sistem .......14

1.1.2.3. Karma Sistem: Yarı-Başkanlık Sistemi ............................16

1.2. Kuvvetler Birliği Teorisi....................................................................18

1.2.1. Kuvvetler Birliği Esasına Dayanan Hükümet Modelleri .......19

1.2.1.1. Diktatörlük .......................................................................19

1.2.1.2. Monarşi .........................................................................19

1.2.1.3. Meclis Hükümeti .............................................................20

1.3. Devletin Hukuki İşlevlerinin Tasnifi ................................................21

1.3.1. Maddi Kıstas Bakımından.......................................................21

1.3.2. Şekli Kıstas Bakımından ........................................................22

1.4. Yasama İşlevi .................... ...............................................................23

1.4.1. Yasama Yetkisinin Özellikleri ................................................24

1.4.1.1. Yasama Yetkisinin Genelliği (Sınırsızlığı) İlkesi .............24

1.4.1.2. Yasama Yetkisinin Asliliği (İlkelliği) İlkesi.....................26

1.4.1.3. Yasama Yetkisinin Devredilmezliği İlkesi ....................27

1.5. Yürütme Organının Düzenleme Yetkisi ...........................................32

1.5.1. Teoriden Uygulamaya Yürütmenin Düzenleme Yapma Yetkisi 32

1.5.2. Yürütme Görevi Çerçevesinde Yapılan Hukuki İşlemler .......36

1.5.3. Düzenleyici İşlemlerin Türleri.................................................38

1.5.3.1. Kanun Hükmünde Kararnameler .....................................40

1.5.3.2. İstisnai Durumlarda Yürütmenin Asli Düzenleme Yetkisi 42

1.5.3.3. Adsız Düzenleyici İşlemler...............................................43

xii İçindekiler


1.6. Devlet Başkanlarının Düzenleme Yapma Yetkisi .............................44

1.6.1. Kararname Çıkarma Yetkisi .....................................................44

1.6.2. Devlet Başkanlarının Kararname Yetkisinin Hukuksal

Kaynağı....................... .............................................................46

1.6.2.1. Anayasal Dayanağı Olan Kararnameler......................46

1.6.2.1.1. Genel Kararname Yetkisi ...................................47

1.6.2.1.2. Yasama Organının Çalışmadığı Dönemlerde

Devlet Başkanının Kararname Yetkisi.......................50

1.6.2.2. Yetki Kanunlarına Dayanan Kararnameler .................51

1.6.2.2.1. Yetki Devrinin Belirli Kurallara Tabi Tutulması.52

1.6.2.2.2. Devlet Başkanının Talebi Olmaksızın

Yetkilendirme ............................................................55

1.6.2.2.3. Devlet Başkanının Talebi Üzerine

Yetkilendirme ...........................................................55

1.6.2.2.4. Yetkilendirme İşleminin Mahiyeti ......................56

1.6.2.2.5. Yasama Organının Kararnamelere Onay

Bakımından Tesiri .....................................................56

1.6.2.2.6. Yasama Organının Kararnameleri Reddetmesinin

Hukuki Neticeleri .....................................................58

1.6.2.3. Açık Anayasal Dayanaktan Yoksun ve Teamüller ..............

 Neticesinde Kullanılan Düzenleme Yetkisi .............................59

1.6.2.4. Yargısal İçtihat Neticesinde Teşekkül Eden

Düzenleme Yetkisi..........................................................63

İKİNCİ BÖLÜM

OLAĞAN VE OLAĞANÜSTÜ DÖNEMLERDE DEVLET

BAŞKANLARININ ASLİ DÜZENLEME YETKİSİ

2.1. Olağan Dönem Kararnameleri .........................................................65

2.1.1. Olağan Dönem Kararnamelerinin Muhtevası .........................65

2.1.1.1. Yetki Unsuru .....................................................................65

İçindekiler xiii

2.1.1.1.1. Kararname Yetkisinin Münhasıran Devlet Başkanı

Tarafından Kullanılması ..........................................65

2.1.1.1.2. Kararname Yetkisinin Devlet Başkanı ile Diğer

Organlar Arasında Paylaşılması ..............................67

2.1.1.1.3. Devlet Başkanlarının Yetki Devri ...........................68

2.1.1.2. Konu Unsuru.....................................................................72

2.1.1.2.1. Devlet Başkanlarına Anayasa Tarafından Tanınan

Düzenleme Alanları.................................................72

2.1.1.2.1.1. Atamalara İlişkin Yetki.....................................76

2.1.1.2.1.2. Kamu Kurumlarını Tanzim Etme Yetkisi .......90

2.1.1.2.2. Devlet Başkanı Kararnamelerine Karşı Getirilen

Anayasal Sınırlamalar..............................................94

2.1.1.2.2.1. Temel Hak ve Hürriyetlere İlişkin Sınırlar ......95

2.1.1.2.2.2. Anayasa Değişikliklerine İlişkin Sınırlar.........99

2.1.1.2.2.3. Organik Kanunlara İlişkin Sınırlar.................100

2.1.1.2.2.4. Mali Konulara İlişkin Sınırlar........................101

2.1.1.3. Yasama Yetkisinin Genelliği İlkesi Işığında Mahfuz

Alan Konusu ..................................................................103

2.1.1.3.1. Yasama Organına Tanınan Mahfuz Alanlar............103

2.1.1.3.2. Devlet Başkanlarının Düzenlemelerine Tanınan

Mahfuz Alanlar......................................................111

2.1.1.3.3. Türkiye’de Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi

Çıkarılabilecek Konularda Mahfuz Alan Sorunsalı 115

2.1.1.3.3.1. 2017 Anayasa Değişiklikleri Öncesinde Mahfuz

Alan Sorunsalı ...............................................115

2.1.1.3.3.2. 2017 Anayasa Değişiklikleri Sonrasında Mahfuz

Alan Sorunsalı ...............................................117

2.1.1.3.3.2.1. Mahfuz Alanın Var Olduğu Görüşü........117

2.1.1.3.3.2.2. Mahfuz Alanın Bulunmadığı Görüşü ....121

2.1.1.3.3.2.3. Mahfuz Alan Tartışmasına İlişkin

Değerlendirme ......................................127

xiv İçindekiler

2.2. Olağanüstü Hal Döneminde ve Acil Durumlarda Devlet Başkanlığı

Kararnameleri .......................... .......................................................129

2.2.1. Olağanüstü Yönetim Rejimlerinde Asli Kararname Yetkisi..129

2.2.2. Olağan Dönem ile Olağanüstü Dönem Kararnameleri

Arasında Gri Alan: Acil Durum/Kriz Kararnameleri.............136

2.2.3. Olağanüstü Hal Dönemi ve Acil Durum Kararnamelerinin

Konu Cihetinden Muhtevası .................................................138

2.3. Devlet Başkanlarının Diğer Düzenleyici İşlemleri ........................140

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

DEVLET BAŞKANLARININ DÜZENLEMELERİNİN MAHİYETİ,

HUKUKİ KONUMU VE YARGISAL DENETİMİ

3.1. Devlet Başkanlarının Düzenlemelerinin Hukuki Mahiyeti ...........147

3.1.1. Mukayeseli Hukuk.................................................................147

3.1.2. Türkiye ....................... ..........................................................150

3.1.2.1. 2017 Anayasa Değişiklikleri Öncesi ve Sonrasında

Cumhurbaşkanlığı Kararnamelerinin Mukayesesi .........154

3.1.2.2. Türkiye’de Olağan Cumhurbaşkanlığı Kararnameleri

ile Kanun Hükmünde Kararnamelerin Mukayesesi........156

3.1.2.3. Türkiye’de Eski Olağanüstü Hal Kanun Hükmünde

Kararnameleri ile Yeni Olağanüstü Hal Cumhurbaşkanlığı

Kararnamelerinin Mukayesesi .......................................159

3.1.2.4. Türkiye’de Cumhurbaşkanlığı Kararnameleri ile

Cumhurbaşkanı Kararlarının Mukayesesi.......................160

3.1.2.5. Türkiye’de Yönetmelikler ile Cumhurbaşkanı

kararlarının Mukayesesi..................................................163

3.2. Devlet Başkanlarının Düzenlemelerinin Normlar Hiyerarşisindeki

Konumu............................. ..............................................................164

3.2.1. Cumhurbaşkanlığı Kararnamelerinin Eski Dönemden Kalan

İşlemlere Karşı Konumu ........................................................172

3.3. Devlet Başkanlarının Düzenlemelerinin Yayımlanması.................173

İçindekiler xv

3.4. Başkanlık Kararnamelerinin Bağlayıcılığı ....................................175

3.5. Devlet Başkanlığı Düzenlemelerinin Yargısal Denetimi ................178

3.5.1. Olağan Dönem Kararnamelerinin Denetimi .........................178

3.5.2. Olağanüstü Hal ve Acil Durum Kararnamelerinin Denetimi 184

3.5.2.1. Genel Olarak ..................................................................184

3.5.2.2. Mukayeseli Hukuk..........................................................185

3.5.2.2.1. Latin Amerika ülkeleri ..........................................186

3.5.2.2.2. Amerika Birleşik Devletleri ...................................189

3.5.2.2.3. Rusya......................................................................194

3.5.2.2.4. Türkiye ...................................................................194

DÖRDÜNCÜ BÖLÜM

DEVLET BAŞKANLARININ DÜZENLEME YETKİSİNİN

UYGULAMADAKİ TEZAHÜRÜ

4.1. Kararname Yetkisi Işığında Yasama ile Yürütme Organları

Arasındaki Münasebet.....................................................................197

4.1.1. Devlet Başkanı ile Yasama Organının İradesi Ekseninde

Kararname Yetkisi .................................................................198

4.1.2. Kararname Çıkarılmasının Yaygınlaşması .........................200

4.1.2.1. Mukayeseli Hukukta Ülke Örnekleri .............................200

4.1.2.1.1. Amerika Birleşik Devletleri ..................................200

4.1.2.1.2. Latin Amerika ülkeleri ..........................................201

4.1.2.1.2.1. Brezilya .........................................................202

4.1.2.1.2.2. Arjantin...........................................................206

4.1.2.1.2.3. Peru ...............................................................208

4.1.2.1.2.4. Venezuela ......................................................208

4.1.2.1.3. Sovyetler Birliği ile Rusya Federasyonu................210

4.1.2.1.4. Arnavutluk .............................................................214

4.1.2.1.5. Türkiye ..................................................................215

4.1.2.2. Kararname Çıkarılmasının Yaygınlaşmasının Etkileri .216

4.1.2.3. Değerlendirme ...............................................................222

xvi İçindekiler

4.1.3. Yasama Organının Devlet Başkanlarının Kararnamelerine

Müsamaha Göstermesi ........................................................224

4.1.4. Yasama-Yürütme Ekseninde Yetki Devrinin Havaleci

Demokrasiye Dönüşmesi .....................................................233

4.1.5. Kararname Yetkisinin Hukuk Devleti İlkesine Tesiri ..........243

BEŞİNCİ BÖLÜM

YÜRÜTMENİN GÜÇLENDİRİLMESİ TEMELİNDE

KUVVETLER AYRILIĞI ANLAYIŞININ DÖNÜŞÜMÜ

5.1. Devlet Başkanlarının Diğer Yasama Yetkilerinin Kuvvetler

Ayrılığına Etkisi ..............................................................................251

5.1.1. Kanun Teklifinde Bulunma Yetkisi........................................251

5.1.2. Bütçe Konusuna İlişkin Yetkileri...........................................259

5.1.3. Halkoylamasının Düzenlenmesine İlişkin Yetkili Olması ....264

5.1.4. Veto Yetkisi............................................................................266

5.2. Erkler Arasındaki Dengenin Bozulması ........................................270

5.2.1. Yürütme Organının Güçlendirilmesi .....................................271

5.2.1.1. Yürütme Organının Güçlendirilmesi Lehine Sunulan

Temel Argüman: İstikrarın Sağlanması...........................271

5.2.1.2. Anayasal Yetkilerle ve Fiili Durumlar Neticesinde

Yürütme Organının Güçlendirilmesi ..............................274

5.2.1.2.1. Yürütmenin Güçlendirilmesinin Dünyadaki

Muhtelif Örneklerine Bakış ................................274

5.2.1.2.1.1. Weimar Cumhuriyeti .....................................275

5.2.1.2.1.2. Fransa ............................................................276

5.2.1.2.1.3. Polonya ..........................................................278

5.2.1.2.1.4. Amerika Birleşik Devletleri ..........................278

5.2.1.2.1.5. Suudi Arabistan .............................................282

5.2.1.2.1.6. Osmanlı Devleti ............................................283

5.2.1.2.2. Türkiye’de Yürütme Organının Güçlendirilmesi ..283

5.2.1.2.2.1. Başkanlık Sistemine Geçilmesinin Tehlikeli

Neticeler Doğuracağı Yönündeki Görüşler ..286

İçindekiler xvii

5.2.1.2.2.2. Başkanlık Sistemine Geçilmesinin Müspet

Neticeler Doğuracağı Yönündeki Görüşler....289

5.2.1.2.2.3. 2017 Anayasa Değişiklikleri Neticesinde

İhdas Edilen Cumhurbaşkanlığı Hükümet

Sistemi Hakkında Değerlendirme .................290

5.2.1.2.2.3.1. Sistemi Eleştirenler ...............................291

5.2.1.2.2.3.2. Sistemi Savunanlar ................................294

5.2.1.2.2.3.3. Değerlendirme ve Öneriler ....................294

5.2.1.3. Hiper-Başkanlık Rejimlerinin Kurulması ................296

5.2.2. Yasama Organının İşlevsizleştirilmesi ..................................298

5.2.2.1. Yasamanın İşlevsizleşmesinde Siyasi Partilerin Rolü ....299

5.2.2.1.1. Parlamenter Sistemde ............................................300

5.2.2.1.2. Başkanlık Sisteminde ............................................301

5.2.2.1.3. Değerlendirme .......................................................304

5.2.2.2. Başkanlık ve Meclis Seçimlerinin Eşzamanlı Yapılması ..306

5.3. Kuvvetler Ayrılığı Anlayışının Günümüz Dünyasındaki Tasavvuru 307

5.3.1. Başkanlık Hükümet Sisteminin Dönüşümü ........................308

5.3.2. Başkanlık Sisteminin Farklı Devlet Şekillerinde Uygulanması 313

SONUÇ...................................................................................................316

KAYNAKÇA..........................................................................................326

Bu çalışma, aynı isimdeki doktora tezimin kitaplaştırılmış halidir. 2017

Anayasa değişikliklerinden sonraTürkiye’de devlet başkanının düzenleme yetkisi

hukuk alanında ilgi çeken bir konu haline gelmiş, Cumhurbaşkanlığı kararnamesi

ve diğer işlemleriyle ilgili akademik çalışmalar yapılmaya başlanmıştır. Ancak

bunların kahir ekseriyeti Türk hukuku ekseninde yapılmıştır. Mukayeselerin

olduğu çalışmalar ise ağırlıklı olarak ABD olmak üzere daha dar tutulmuştur.

Bununla birlikte devlet başkanlarının düzenleme yetkisi, ülkeden ülkeye ve hükümet sistemleri arasında farklılık arz etmektedir. Dolayısıyla ben tartışmaların

alanını daha geniş tutmak ve genel olarak devlet başkanlarının düzenlemelerini

mukayese etmek ve neticeler çıkarmak maksadıyla bu konuda bir monografik

eser ortaya koymak için gayret ettim.

“Hukuk benim için sadece meslek değil inancım, yaşam tercihim ve hayat

felsefem“, der Aliya İzzetbegoviç. Ben de lisans, yüksek lisans ve doktora eğitimini hukuk alanında tamamladıktan sonra geldiğim noktada Aliya’nın bu veciz

deyişine bütünüyle katılmak mecburiyetindeyim.

Kosova’dan Türkiye’ye doktora öğrenimi için geldiğimde gayem bir doktora

diplomasına sahip olmak değildi. Türkiye’de daha kaliteli hukuk eğitiminden pay

almak ve akademik olarak daha sağlam temeller atmak benim nihai hedefimdi. Nitekim bu doğrultuda istifade ettiğim ve üzerimde büyük emeği olan Gazi

Üniversitesi Hukuk Fakültesi Kamu Hukuku Anabilim Dalında bana ders veren

pek kıymetli hocalarıma hayatım boyunca müteşekkir olacağım.

Beş yılı aşkın doktora eğitimi süreci elbette çeşitli zorluklarla geçmiştir.

Ancak her şeyin üstesinden gelmemde birçok kişinin payı vardır.

Hakkını verecek kelime bulmaya güçlük çektiğim tez danışmanım Prof. Dr.

Ömer Keskinsoy, sadece önemli ve bilgili bir Anayasa Hukuku profesörü değildir. Bir tevazu abidesi olan saygıdeğer hocam, benim için bir rol model oluvermiştir. Ders anlatımının sadeliğini, tezimi dikkatlice okuyuşunu, ben dâhil bütün

öğrencileri içtenlikle karşılayıp koridordaki asansöre kadar uğurlamasını elbette

unutmam mümkün değildir. İleride akademik kariyerim olacaksa, kendilerine bir

nebze benzeyebilsem, ne mutlu bana. Sıkça arayıp hatırımı soran sevgili hocama

ne kadar teşekkür etsem azdır.

viii Önsöz

Ders döneminde ve doktora yeterlilik sınavına hazırlanmama öncülük eden

ve tez savunma jürisinde yer alan Prof. Dr. Ömer Anayurt hocamın gönlümde

yeri apayrıdır. Derin ve titiz çalışmalarıyla ve Anayasa Hukukunun konularını

tükenmez enerjisiyle anlatmaya ve tartışmaya özverili bir şekilde her zaman

hazır olan Prof. Anayurt hocama en kalbi şükranlarımı sunmayı borç bilirim.

Hocanın öğrencisi olduğum için kendimi bahtiyar addederim.

Tez İzleme Komitesi Raporları esnasında tezimle ilgili önerilerini esirgemeyen ve kendilerini Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesinde her ziyaret ettiğimde saygı ve tevazu gösteren Doç. Dr. Bülent Algan hocam da kişiliğiyle

ve akademik birikimiyle bende müspet intiba bırakmıştır. Güler yüzüyle her

öğrencide olduğu gibi, benim gönlümde de taht kurmuştur. Var olsun.

Doktora tez savunma jürisinde yer alma nezaketini gösteren ve tezimi etraflıca okuyup kıymetli görüşlerini paylaşan Dr. Ögr. Üyesi Cem Duran Uzun’a

saygılarım sonsuz. Cem Hocam da her zaman alaka gösterip, bir öğrenci dostu

olduğunu kanıtlamıştır.

Tez savunma sırasında pozitif tavrıyla heyecanımı gideren Dr. Ögr. Üyesi

Hande Seher Demir’e de en içten teşekkürlerimi sunarım.

Bu vesileyle Yeterlilik Sınavında jüri başkanı olan Prof. Dr. Hasan Tahsin

Fendoğlu’na ve ders dönemlerimde engin bilgilerinden ve tecrübelerinden

akademik yönden istifade ettiğim özellikle Prof. Dr. İlyas Doğan ve Prof. Dr.

Ethem Ender Atay’a ve dahi okulumuzun tüm akademik kadrosuna teşekkürlerimi arz ederim.

Yeri gelmişken ben dâhil bütün öğrencilerin idari işlerinin çözülmesinde

yardımcı olan bölümümüzün Öğrenci İşleri Koordinatörü Hacı Çeleğen Bey’e

de teşekkürü borç bilirim.

Bilindiği gibi bir öğrenim yalnızca derslerden ibaret değildir. Okulda veya

dışarıda edindiğim arkadaşlıklar benim ailemden uzak olmamın zorluğunu

hafifletmiştir. Bu bağlamda, her görüşmemizde hem hukuk tartışmaları hem

de samimi sohbetler yaptığım bazı meslektaşlarımın ve arkadaşlarımın isimlerini zikretmek istiyorum. Dr. Öğr. Üyesi Abdülsamet Güller, Arş. Gör. Bekir

Fatih Bilgi, Arş. Gör. Recep Ersel Erge, Arş. Gör. Faruk Göçgün, Arş. Gör.

Muhammed Kürşad Ergun, Dr. Seher Çakan, doktora öğrencisi Saidi Sindani,

Önsöz ix

arkadaşım Ziya Polat, Emrullah Öztürk ve Tolga Karpuz abilerim ve tabii ki

kıymetli büyüğüm Metin Mahitapoğlu Ankara’da kendimi evimde gibi hissetmeme vesile olmuşlardır. Türkiye’ye eğitim için gelmem konusunda beni teşvik eden Prof. Dr. Köksal Büyük hocaya da her zaman minnet duyarım. Bu

güzel insanları tanıdığıma şanslıyım.

Ayrıca ilkokul, ortaokul, lise, lisans ve yüksek lisans öğretmen ve hocalarımın benim gelişimimde emeği vardır. Onlara da minnet duyduğumu ifade

etmek isterim.

İyi ve kötü anlarımda benim yanımda olan Kosova’daki pek çok arkadaşım

ulaştığım bu başarıya katkı sunmuştur. İsimlerini zikretmeye kalksam, burada

sayfa hacmi büyüyecektir. Onlar kendilerini bilir. Hepsine can-ı gönülden müteşekkir olduğumu izhar etmek isterim.

Kayıtsız şartsız ve hiçbir beklenti olmaksızın maddi ve manevi desteğini

her an hissettiren sevgili aileme nasıl teşekkür edeceğimi bilmiyorum. Benim

eğitimim için her türlü fedakârlığı yaptılar. Dayım, halalarım, teyzelerim, hepsi

ailemin birer ferdidir. Keşke doktora mezuniyetimi ve bu kitabın basımını iki

yıl önce aramızdan ayrılan aziz babam da görmüş olsaydı. Kendisiyle daha güzel bir dünyada buluşmak ümidiyle yaşıyorum.

Bu çalışmanın kitaplaştırılması hususunda gerekli katkıları tereddütsüz sunan Sn. Muharrem Başer ve Yetkin Yayınları ailesine ayrıca teşekkür ederim.

Son olarak ifade etmek gerekir ki muhakkak her çalışmanın eksik tarafları vardır. Bunların sorumluluğu bana aittir. Mühim olan eksiklikleri fark edip

imkân dâhilinde olanları düzeltmek, diğerleri bakımından sonraki çalışmalarda

daha iyisine erişmeyi temenni etmektir. Aksi takdirde bilim yerinde sayar, bir

adım öteye gidemez. Bu şuurla çalışmamızın da elbette kusurları olduğu ve

bilimsel tenkitlerden münezzeh olmayacağını belirtmek gerekir. Gayemiz, bir

doktora tezinden öte, hukuk literatürüne mütevazı da olsa bir katkıda bulunmak

ve diğer araştırmalara ilham olmaktır.

Yorum Yap

Lütfen yorum yazmak için oturum açın ya da kayıt olun.