Güçlendirilmiş Parlamenter Sistem

İÇİNDEKİLER.............................................................................................................. 7

KISALTMALAR ......................................................................................................... 11

GİRİŞ ...............................................................................................................13

I. TÜRK ANAYASAL GELİŞMELERİNDE “KOPMA”: CUMHURBAŞKANLIĞI

HÜKÜMET SİSTEMİ....................................................................................21

1. Halkoylaması Sürecinde Yaşanan Gelişmeler ........................................... 23

2. Mühürsüz Oyların Geçerliliği Sorunu........................................................ 28

3. Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sisteminin “Parlamentosuzlaştırma”

Etkisi .......................................................................................................... 32

a. 2017 Anayasa Değişikliğinin Kuvvetler Ayrılığı Perspektifi................. 35

b. 2017 Anayasa Değişikliğinin “Parlamentosuzlaştırma” Rolü ............. 38

(1) Yasama İşlevi Açısından............................................................... 39

(2) Temsil İşlevi Açısından................................................................. 52

(3) Siyasal Denetim İşlevi Açısından.................................................. 55

(4) Bütçe İşlevi Açısından.................................................................. 61

c. Değerlendirme ve Sonuç.................................................................... 64

4. Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi ve “İktidarın Kişiselleşmesi”............ 65

II. PARTİ SİSTEMİNİN HÜKÜMET SİSTEMİNE YANSIMALARI .............................75

1. Parlamenter Hükümet Modeli ile Uyumlu Parti Sistemi ........................... 78

2. Serbest Parti Olgusu ve Amerikan Başkanlık Sistemine Katkısı ................ 81

3. Türk Parti Sisteminin Temel Özellikleri ..................................................... 87

a. İdeolojik Kutuplaşma ......................................................................... 91

b. Parti Sisteminde Kurumsallaşmanın Bozulması ................................. 91

c. Seçimlerde Oynaklık (electoral volatility) .......................................... 92

8 İçindekiler

d. İdeolojik Asimetri: Merkez Sağ ile Merkez Sol Arasındaki

Orantısızlık ve Buna Bağlı Politik Alternans Sorunu............................93

e. Parti İçi Demokrasi Sorunu .................................................................94

4. Türk Parti Sistemi Başkanlık Sistemine Elverişli midir?..............................97

III. GÜÇLENDİRİLMİŞ PARLAMENTER SİSTEMİN TEMEL UNSURLARI ..................99

1. Güçlendirilmiş Parlamenter Sistemin Aktörleri .......................................106

a. Cumhurbaşkanının Seçimi ................................................................106

b. Cumhurbaşkanının Statüsü ve Anayasal Yetkileri.............................113

c. Cumhurbaşkanının Siyasi ve Cezai Sorumluluğu...............................115

d. Bakanlar Kurulunun Yeniden Yapılandırılması ve Başbakanın

Konumu ............................................................................................120

(1) Bakanlar Kurulunun Oluşumu....................................................120

(2) Başbakanın Özgün Konumu .......................................................126

(3) Bakanların Siyasi ve Cezai Sorumluluğu.....................................131

(4) Parlamentonun Feshini Gerektiren Hâller .................................134

2. Hükümet İstikrarının ve Etkinliğinin Anayasal Güvenceleri.....................138

a. Yapıcı Güvensizlik Oyu ......................................................................140

b. Fesih Bakısı Altında Güvenoyu..........................................................141

c. Giyotin Yöntemi: “Ya Kanun Tasarısını Kabul Et Ya da Hükümeti

Düşür”...............................................................................................141

d. Blok Şeklinde Oylama: “Ya Kabul Et Ya da Reddet” ..........................142

e. Koalisyon Protokollerinin Oluşturulması ve Kamuoyuna İlanı..........143

f. Rasyonelleştirilmiş Parlamentarizmin Yetersizliği ............................144

3. Parlamenter Denetimin Güçlendirilmesi.................................................146

a. Soru Önergesi ...................................................................................147

b. Genel Görüşme ve Meclis Araştırması..............................................156

c. Parlamenter Dokunulmazlığın Yeniden Yapılandırılması..................162

4. Çoğulcu ve Katılımcı Demokrasinin Güçlendirilmesi ...............................169

a. Kuvvetler Ayrılığının Güçlendirilmesi................................................171

b. Temel Hak ve Özgürlüklerin Anayasal Güvencelerinin

Artırılması .........................................................................................173

c. Halkın Yönetime Katılım Yollarının Artırılması..................................175

(1) Halkoylamasının Uygulama Alanının Genişletilmesi ..................175

İçindekiler 9

(2) Halka Kanun Teklif Edebilme Yetkisinin Tanınması ................... 177

(3) Halkın Vetosu Usulünün Tanınması........................................... 178

(4) Halka “Geri Çağırma Hakkı”nın (Recall) Tanınması ................... 180

d. Parti Özgürlüğünün ve Parti içi Demokrasinin Güçlendirilmesi ....... 182

(1) Partilerin Örgütsel Düzeyde Yeniden Yapılandırılması.............. 183

(2) Üyelerin Parti İçi Siyasal Karar Süreçlerine Katılımı................... 189

(3) Milletvekili Aday Tespit Sürecinin Demokratikleşmesi: Ön

seçim ......................................................................................... 196

(4) Siyasi Partilerin Finansmanı....................................................... 202

(5) Parti İçi İşlemlerin Yargısal Denetimi......................................... 204

e. Seçim Sisteminin Demokratikleştirilmesi ve Temsilde Adalet ......... 208

(1) Tek İsimli İki Turlu Çoğunluk Sistemi Tercih Edilmeli ................ 209

(2) Ulusal Seçim Barajı Mutlaka Düşürülmelidir............................. 216

5. Şeffaf ve Hesap Veren Bir Yönetim......................................................... 220

a. “Şeffaf ve Hesap Veren” Bir Yönetim............................................... 220

b. Seçim Harcamalarının Etkin Denetimi.............................................. 222

c. Yasama ve Yürütme Üyeliği ile Bağdaşmayan İşler.......................... 225

(1) Yasama Üyeleri Açısından ......................................................... 226

(2) Yürütme Üyeleri Açısından........................................................ 227

6. Yargı Bağımsızlığının Sağlanması ve Yargının Güçlendirilmesi................ 230

a. Hâkim ve Savcılar Kurulu Yeniden Yapılandırılmalıdır...................... 231

b. Anayasa Mahkemesi Yeniden Yapılandırılmalıdır............................ 238

(1) Üyelerin Seçim Usulü Değiştirilmelidir...................................... 238

(2) Güçlü ve Etkili Yargısal Denetim Yapması Sağlanmalıdır........... 242

(a) Uluslararası Sözleşmeler Yargısal Denetime Açık Hâle

Getirilmelidir....................................................................... 243

(b) Anayasa Mahkemesine Yürürlüğü Durdurma Yetkisi

Tanınmalıdır........................................................................ 244

(c) “Organ Uyuşmazlığı Davası” ............................................... 245

d. Yüksek Seçim Kurulunun Yeniden Yapılandırılması ve Yargı

Yolları ............................................................................................... 250

(1) YSK’nın Hukuki Niteliği ve Yeniden Yapılandırılması ................. 253

(2) Seçim Uyuşmazlıklarının Yargısal Denetimi............................... 259

10 İçindekiler

(3) YSK Kararlarına Karşı Bireysel Başvuru Hakkı.............................264

(a) Bireysel Başvuruya Konu Seçimler Açısından......................265

(b) Kesin Kararları Açısından.....................................................268

(4) Değerlendirme ...........................................................................272

IV. GÜÇLENDİRİLMİŞ PARLAMENTER SİSTEM İÇİN YOL HARİTASI.................... 275

KAYNAKLAR ................................................................................................... 281