Gümrük Hukuku, özel bilgi, eğitim ve tecrübe gerektiren özel bir alan. Tez konum belirlendiğinde benim bilgim ortalama bir hukukçunun gümrük bilgisinden fazla değildi; ama bu konuda bir tez yazmak için büyük bir heyecan duyuyordum. Bugünden o günlere baktığımda o duygunun bir heyecan mı yoksa cahil cesareti mi olduğunu tam ayırt edemiyorum. Çünkü bir tez yazabilecek olgunluğa erişmek için sahip olmam gereken bilgi birikimine ulaşmam birkaç yılımı aldı. Başlangıçta bilgilerim daha çok okumaya dayalı edinilen bilgilerdi. Bu arada uygulamayı, sürecin işleyişini bilmeden kalıcı bilgiye ulaşamayacağımı ve bir bakış açısı oluşturamayacağımı fark ettim. Bunun için (Gümrük ve) Ticaret Bakanlığı bünyesinde öğrencilere sunulan staj imkânını değerlendirerek kısıtlı bir süre için de olsa Ege Gümrük ve Ticaret Bölge Müdürlüğü’nde işleyişe şahit olma fırsatı buldum. Mahkeme kararlarını ve uygulayıcılar tarafından kaleme alınan makaleleri okumak da uygulamaya yönelik bilgimi pekiştirdi. Bu çalışmayı ortaya koymak için verdiğim çaba, bana bir ömür boyu çözmeye çalışacağım pek çok konuyu da hediye etti.

Gümrük Hukuku’nun, devletlerarası uyumun sağlanması gereken bir alan olması; mevzuatının çok geniş bir alana yayılması ve neredeyse her istisnanın kural olması (!), gümrük vergilerini klasik bir vergi şablonuna oturtarak incelemeyi; düzenlemeler arasındaki bağlantıyı kurabilmeyi ve bunları sistematik olarak yorumlayabilmeyi güçleştiren bir faktördü. Alana özgü bu şartlar, ilgili çalışmaların ekseriyetinde bazı konuların/hususların göz ardı edilmesi sonucunu doğurmuştu. Tesbit edilen bu riski, en azından bu çalışmada düşük bir seviyeye indirmek için her bir soruya tek tek cevap vermek; mevzuatta yer alan her konuyu ayrı ayrı açıklamak yerine, cevaba götürecek formülleri bulmaya çalıştım. Bu yüzden, örneğin uygulamada önem arz eden; ancak büyük ölçüde mevzuata dayalı olarak anlatılması gereken gümrük rejimleri konusu, çalışmayı doktora tezi ekseninden kaydırmamak adına kısıtlı bir şekilde ele alındı. Yine tezin yol haritasından sapmamak ve mükerrer açıklamalarda bulunup çalışmanın hacmini beyhude arttırmamak için, gümrük kabahatleri ortak özellikleri esas alınarak açıklanmaya çalışıldı. Amaca ulaşıp ulaşamadığımın takdiri şüphesiz okuyuculardadır.

“Gümrük Vergisinden Kaynaklanan Uyuşmazlıklar” başlığını taşıyan bu çalışma Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Kamu Hukuku Doktora Programı dahilinde Prof. Dr. Yusuf KARAKOÇ, Prof. Dr. Doğan ŞENYÜZ, Prof. Dr. Veli Özer ÖZBEK, Prof. Dr. Hacı CAN ve Doç. Dr. Cenker GÖKER’den oluşan jüri önünde 04.09.2018 tarihinde savunulan ve oybirliği ile kabul edilen doktora tezinin basılı halidir. Tez savunması sırasında yapılan eleştiriler doğrultusunda çalışma şekillendirilerek son haline kavuşturulmuştur. Tez jürisinde yer alan tüm hocalarıma eleştirileri ve destekleri için minnettarım. Kendilerinin bu destekleri sayesinde Türk Hukuku’na bir katkıda bulunabilme onurunu yaşıyorum.

Günün birinde emeği geçen kişilere, bu çalışmanın önsözünde teşekkür edecek olma hayali, çalışmayı sona erdirmek için motivasyon kaynağım oldu. Kürsüsünde bana bir yer veren, üstesinden geleceğime güvenerek böyle bir konuda tez yazma şansı tanıyan, ilgi ve bilgisi ile tezi güvenle yazmamı sağlayan, hocam ve tez danışmanım Prof. Dr. Yusuf Karakoç’a ne kadar teşekkür etsem azdır. Ayrıca benimle birlikte Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mali Hukuk Anabilim Dalı’nda görev yapan, bir aile ortamında çalıştığımı hissettiren kürsü ağabeylerim Dr. Öğr. Üyesi Burak Pınar ile Dr. Öğr. Üyesi Yıldırım Taylar’a ve kürsü kardeşlerim Arş. Gör. Burcu Demirbaş Aksüt ile Arş. Gör. Emine Sevcan Artun’a benimle paylaştıkları her şey için teşekkür ediyorum.

Tez çalışmasının Almanya’da gerçekleşen kısmında destekleri ile akademik hayatıma temas eden, bakış açımı zenginleştiren çok önemli kişiler var. Yurtdışı araştırmalarımı gerçekleştirmem için bana ilk burs desteğini sağlayan Max-Planck Vergi Hukuku ve Kamu Maliyesi Enstitüsü’ne; Genel Müdür olarak Enstitü’nün ev sahipliğini üstlenen hocam Prof. Dr. Dr. h.c Wolfgang Schön’e; Münih’te geçirdiğim araştırma sürecinde burs desteği sağlayan Yükseköğretim Kurulu’na, Ludwig-Maximillian Üniversitesi Hukuk Fakültesi Alman, Avrupa ve Uluslararası Vergi Hukuku Kürsüsü başkanı olarak ev sahipliği yapan hocam Prof. Dr. Moris Lehner’e teşekkür ediyorum. Maddî ve manevî desteği hiçbir zaman unutulmayacak olan değerli arkadaşım Augsburg Savcısı Figen Başoğlu-Waselzada’ya ve Münih’te evini benimle paylaşan kontrbas sanatçısı Diliana Tchervenkowa’ya da minnetlerimi sunuyorum.

Tezin borçlar hukuku ve ceza hukukunu ilgilendiren kısımlarında, içinden çıkamadığımı düşündüğüm zamanlarda, ellerinde bulunan kaynakları ve fikirleri ile katkıda bulunan değerli arkadaşlarım Dr. Direnç Akbay’a ve Arş. Gör. İsa Başbüyük’e; uygulamaya yönelik sorularıma ve karar taleplerime sabırla yanıt veren İzmir Bölge İdare Mahkemesi 3. Vergi Dava Dairesi Üyesi Hakim Hamit Yumuk’a; Ege Gümrük ve Ticaret Bölge Müdürlüğü’nde staj yaptığım dönemde başta Emine Üresin, Mustafa Ataman olmak üzere 2013 yazında Uzlaşma ile Tahsilat, Taksitlendirme, Geri Verme ve Kaldırma biriminde çalışan tüm memurlara ve çalışmanın son döneminde yardımlarını esirgemeyen Gümrük ve Ticaret Müfettişleri Dayanışma Derneği’nin değerli müfettişlerine çok teşekkür ediyorum.

Doğduğum günden bu yana var oluş serüvenimde desteklerini bir an olsun esirgemeyen ve beni hayatımın sorumluluğunu tek başına alacağım şekilde yetiştiren fedakâr annem Bircan Ordu’ya ve canım babam Ahmet Ordu’ya; işini iyi yapmaktan başka dert edinmeyen ve bu yönüyle bana her zaman örnek olan ağabeyim Durukan Ordu’ya; bu çalışmanın satır aralarında gizli uykusuz gecelerimin sebebi olan; ama doğduğu günden itibaren de yaptığım her şeye bir anlam katan, her şeyi tamamlayan oğlum Çağlan Doğu’ya; beni tezimle seven, benim için kurduğu düzenini değiştirmekte bir an bile şüphe etmeyen, bu çalışmayı tamamlamam için tarifi mümkün olmayan fedakârlıklara katlanan eşim Şükrü’ye sabır, destek ve hoşgörüleri için şükranlarımı sunuyorum.

Okuyucuya faydalı olması dileklerimle…

Elinizdeki kitap, Özgecan GÖK’ün danışmanlığımda hazırladığı Doktora Tezinin savunma sonrasında gözden geçirilmiş halidir.

Gümrük Vergisinden Kaynaklanan Uyuşmazlıklar başlığını taşıyan bir çalışma, hukuk fakültesi mezunlarının Gümrük Hukuku alanında yaptıkları sınırlı sayıdaki çalışmalarından birisidir. Gümrük Kanunu başta olmak üzere ayrıntılı ve karışık bir mevzuata sahip olan bir alanda uzman olmak epeyce zordur. Bu zorluk, bir yandan alanın niteliğinden, bir yandan da mevzuatının sürekli değişim göstermesinden kaynaklanmaktadır. Ayrıca, dış ticaret işlemlerinin vergilendirilmesinin ülke içindeki mal ve hizmetlerin vergilendirilmesinden farklı bir süreci zorunlu kılması yüzünden, mevzuatın ve uygulamasının sadece ve yalnızca vergilendirme yapan Devletin vergilendirme yetkisinin tezahürü olarak ortaya çıkmamaktadır. Dış ticaret işlemlerinin vergilendirilmesi daha çok ithalatın vergilendirilmesi yoluyla gerçekleşmektedir. İthalat, bir ülkede üretilen malın bir başka ülkede serbest dolaşıma girmesi anlamına gelmektedir. Bu bağlamda, bu işlemlerin vergilendirmesi tek bir devletin taht-ı tasarrufunda değildir. Dış ticaretin aksamaksızın sürdürülebilmesi, gümrük işlemlerinin düzgün-zamanında ve karşılıklı mutabakata uygun olarak yürütülmesine- sonuçlandırılmasına bağlıdır. Bu da, önce dış ticareti yapan işletmelerinin; sonra da, özellikle ithalat-ihracat işlemlerine taraf olan kişilerin bağlı oldukları devletlerin mevzuat ve uygulama yönünden uyumunu zorunlu kılmaktadır. Bu yüzden, dış ticaret işlemlerinin vergilendirilmesi iç hukuktaki gibi tek taraflı düzenlemelere bağlı olmayan-kalmayan bir alanı oluşturmaktadır.

Gümrük Hukuku diye ifade edilmesi mümkün olan dış ticaret işlemleri ve vergilendirilmesi konusunda ortaya çıkan anlaşmazlıkların-uyuşmazlık­ların sayısı da, bu alandaki işlem hacmine bağlıdır. Anlaşmazlıkların-uyuş­mazlıkların büyük çoğunluğu mevzuatın iyi düzenlenmemesi yüzünden tarafların farklı şekilde anlamalarından kaynaklanmaktadır. Gümrük Hukuku bağlamında ortaya çıkan uyuşmazlıkları iki ana gruba ayırmak gerekir. Bunlar, gümrük vergileri aslına bağlı anlaşmazlıklar-uyuşmazlıklar; gümrük ver­gileri vesilesiyle kesilmesi ve hükmolunması gereken cezalara ilişkin anlaşmazlıklar-uyuşmazlıklardır. Bu ikinci grup anlaşmazlıklar-uyuşmazlıklar da ikili bir ayırıma tâbi tutulmaktadır. Bunlar, gümrük kabahatlerinden kaynaklanan anlaşmazlıklar-uyuşmazlıklar; gümrük suçlarından kaynaklanan anlaşmazlıklar-uyuşmazlıklardır. Birinci tür anlaşmazlıklar-uyuşmazlıklar Gümrük Kanunu ve ilgili mevzuat hükümleri çerçevesinde vergi yargısı organları tarafından çözümlenmektedir. İkinci tür anlaşmazlıklar-uyuşmazlıklar ise, Kaçakçılıkla Mücadele Kanunu ve ilgili mevzuat hükümleri çerçevesinde ceza yargısı organları tarafından çözümlenmektedir.

Dr. Gök, netameli bir alanda Doktora Tezi yazma cesareti göstermiş ve çalışmasını da başarı ile tamamlamıştır. Gümrük Hukuku alanı hukuk fakültesi mezunlarının uzak durduğu bir alandır. Bu alanda, hukukî açıdan metin üretimi yeni yeni filizlenmektedir. Elinizdeki çalışma da bunlardan birisidir. Şüphesiz, bu alanda yapılmış önemli genel eser-monografi-makale türünden bazı çalışmaların varlığı bilinmektedir. Zaten o çalışmalar olmasaydı, bu ve benzeri çalışmaların yapılması daha da zorlaşırdı.

Her çalışmanın olduğu gibi, bu çalışmanın da başka türlü yapılmasının mümkün olduğu düşünülebilir. Ancak, öncesinde doktora tezi türünden ince işçilik gerektiren efradını cami, ağyarını mani çalışmalar yapılmamış olması, bu ve benzeri çalışmaları birer öncü çalışma niteliğine kavuşturmaktadır. Genel eserler, monografileri-makaleleri; monografiler-makaleler genel eserleri destekleyerek Gümrük Hukuku alanında da Malî Hukukun diğer alanlarındaki gibi bilgi ve tecrübe birikimi oluşacaktır.

Yapılan çalışmaların kütüphanelerin tozlu raflarına terk edilmemesi; erişilebilir-ulaşılabilir-yararlanılabilir hale getirilmesi gerekir. Elinizdeki çalışma, umulur ki, bundan sonra yapılacak çalışmalarda kaynak olarak kullanılır; eksik kalan kısımlar tamamlanır. Dr. Gök’ü, ülke dış ticaret işlemlerinin en büyük kısmını oluşturan Avrupa Birliği’nin mevzuatı ile karşılaştırmalı bir şekilde yaptığı bu başarılı çalışmasından dolayı tebrik ediyor, başarılarının devamını diliyorum.

Prof. Dr. Yusuf KARAKOÇ