Hekimin Cezai Sorumluluğu ve Ceza Hukuku Açısından Özellik Arz Eden Tıbbi Müdahaleler

İÇİNDEKİLER

ÖNSÖZ ..............................................................................................................5

İÇİNDEKİLER ......................................................................................................7

KISALTMALAR..................................................................................................13

GİRİŞ ...............................................................................................................15

BİRİNCİ BÖLÜM

TIP HUKUKUNA GENEL BAKIŞ VE HEKİMİN

CEZAİ SORUMLULUĞUNUN KAPSAMI

I. GENEL AÇIKLAMALAR.................................................................................19

II. TANIMLAR .................................................................................................20

A. HEKİM, DİŞ HEKİMİ VE DİĞER SAĞLIK MESLEK MENSUPLARI......................... 20

B. HASTA VE DANIŞAN.......................................................................................... 23

C. SAĞLIK VE SAĞLIK HAKKI.................................................................................. 24

D. SAĞLIK HİZMETLERİ.......................................................................................... 25

E. TIBBİ MÜDAHALE ............................................................................................. 27

E. TIBBİ ARAŞTIRMA ............................................................................................. 28

F. ENDİKASYON .................................................................................................... 29

G. KOMPLİKASYON ............................................................................................... 30

H. KONSÜLTASYON ............................................................................................... 31

III. TIP HUKUKUNA İLİŞKİN TEMEL ULUSAL VE ULUSLARARASI

DÜZENLEMELER .........................................................................................33

A. TIBBİ MÜDAHALELERDE HASTA HAKLARINA İLİŞKİN TEMEL

ULUSLARARASI DÜZENLEMELER...................................................................... 35

1. İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi..................................................... 35

2. Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi........................................................... 36

3. Lizbon Bildirgesi ve Bali Bildirgesi.......................................................... 37

4. Amsterdam Bildirgesi ............................................................................ 38

5. Biyoloji ve Tıbbın Uygulanması Bakımından İnsan Hakları ve

İnsan Haysiyetini Korunması Sözleşmesi : İnsan Hakları ve Biyotıp

Sözleşmesi ............................................................................................. 39

8 İçindekiler

6. Avrupa Sosyal Şartı................................................................................ 40

7. Tokyo Bildirgesi ..................................................................................... 41

8. Hasta Haklarına İlişkin Avrupa Ana Sözleşmesi..................................... 42

9. Hekimlik Ahlakı Uluslararası Yasası ....................................................... 43

B. TIBBİ MÜDAHALELERDE HASTA HAKLARINA İLİŞKİN TEMEL ULUSAL

DÜZENLEMELER................................................................................................44

1. Türkiye Cumhuriyeti Anayasası............................................................. 44

2. 1219 Sayılı Tababet ve Şubatı San’atların Tarzı İcrasına Dair

Kanun .................................................................................................... 46

3. Umumi Hıfzıssıhha Kanunu (1593 Sayılı Kanun).................................... 47

4. Hasta Hakları Yönetmeliği..................................................................... 49

5. Tıbbi Deontoloji Nizamnamesi .............................................................. 50

6. Türk Tabipler Birliği Hekimlik Meslek Etiği Kuralları.............................. 52

IV. HASTANIN HAK VE YÜKÜMLÜLÜKLERİ ........................................................53

A. HASTA HAKLARI................................................................................................53

B. HASTANIN YÜKÜMLÜLÜKLERİ .........................................................................59

V. HEKİMİN HAK VE YÜKÜMLÜLÜKLERİ...........................................................61

A. HEKİM HAKLARI................................................................................................61

B. HEKİMİN YÜKÜMLÜLÜKLERİ ............................................................................66

VI. TIBBİ MÜDAHALENİN HUKUKA UYGUNLUK KOŞULLARI...............................69

A. TIBBİ MÜDAHALENİN YETKİLİ KİŞİLER TARAFINDAN

GERÇEKLEŞTİRİLMESİ .......................................................................................69

B. TIBBİ MÜDAHALEYE YÖNELİK HUKUKEN GEÇERLİ VE AYDINLATILMIŞ

RIZANIN VARLIĞI ..............................................................................................74

1. Hukuken Geçerli Rızanın Koşulları......................................................... 74

2. Aydınlatılmış Rıza .................................................................................. 77

C. TIBBİ MÜDAHALEYE RIZANIN ARANMADIĞI DURUMLAR ..............................81

1. Varsayılan Rızanın Varlığı ...................................................................... 81

2. Kamu Sağlığı İçin Yapılan Müdahaleler ................................................. 85

3. Ceza Hukukundan Kaynaklanan Müdahaleler....................................... 86

D. TIP BİLİMİNİN GEREKLERİNE UYGUN MÜDAHALENİN VARLIĞI......................88

E. HASTANIN TEDAVİYİ RED HAKKI ......................................................................91

1. Tedaviyi Red Hakkı ve Kullanılması ....................................................... 91

2. Tedaviyi Red Hakkının Kullanılmasında Ehliyetsiz Olma Durumu ......... 95

İçindekiler 9

VII. HEKİMİN CEZAİ SORUMLULUĞUNUN KAPSAMI ..........................................99

A. GENEL OLARAK................................................................................................. 99

B. HEKİMİN GARANTÖRLÜĞÜ............................................................................100

C. HATALI TIBBİ UYGULAMA (TIBBİ MALPRAKTİS) ............................................105

1. Teşhis Hatası........................................................................................ 109

2. Tedavi Hatası ....................................................................................... 109

3. Tedavi Sonrası Yükümlülüklerin İhlali.................................................. 112

4. Komplikasyonun Zamanında Fark Edilmemesi.................................... 113

5. Organizasyon Hatası............................................................................ 113

6. Hatalı Tıbbi Uygulamanın Belirlenmesinde Bilirkişinin Rolü ve

Yüksek Sağlık Şurası............................................................................. 116

D. DEFANSİF TIP ..................................................................................................118

E. HEKİMİN KASTINDAN VE TAKSİRİNDEN KAYNAKLANAN

SORUMLULUĞU .............................................................................................119

1. Hekimin Kastından Kaynaklanan Sorumluluğu.................................... 122

2. Hekimin Taksirinden Kaynaklanan Sorumluluğu ................................. 123

F. HEKİMİN SORUMLULUĞU AÇISINDAN KOMPLİKASYON ..............................126

G. TIBBİ UYGULAMANIN MAHREMİYETİ VE CEZA SORUMLULUĞU .................128

H. HEKİMİN İLAÇLA TEDAVİ NEDENİYLE SORUMLULUĞU.................................134

İKİNCİ BÖLÜM

CEZA HUKUKU AÇISINDAN

ÖZELLİK ARZ EDEN TIBBİ MÜDAHALELER

I. ÖTANAZİ .................................................................................................. 137

A. GENEL OLARAK...............................................................................................137

B. ÖTANAZİ VE BENZER KAVRAMLARDAN FARKLARI........................................139

C. ÖTANAZİ TÜRLERİ...........................................................................................142

1. Dar Anlamda Ötanazi – Geniş Anlamda Ötanazi – En Geniş

Anlamda Ötanazi ................................................................................. 142

2. İradeya Bağlı Ötanazi – İrade Dışı Ötanazi........................................... 143

3. Aktif Ötanazi – Pasif Ötanazi ............................................................... 144

4. Kazai Ötanazi – Medikal Ötanazi ......................................................... 146

5. Dolaylı Ötanazi .................................................................................... 146

D. KARŞILAŞTIRMALI HUKUKTA ÖTANAZİ..........................................................147

10 İçindekiler

E. ULUSAL HUKUKTA ÖTANAZİ ..........................................................................152

F. AÇLIK GREVİ VE ÖTANAZİ...............................................................................155

G. KASTEN ÖLDÜRME SUÇU VE ÖTANAZİ..........................................................160

1. Genel Açıklamalar ............................................................................... 160

2. Suçun Maddi ve Manevi Unsurları ...................................................... 161

3. Suçun Özel Görünüş Biçimleri ve Suçun Nitelikli Hali.......................... 165

4. Kasten Öldürme Suçunun Hekimler Tarafından İşlenmesi.................. 169

5. Muhakeme, Görevli ve Yetkili Mahkeme ............................................ 174

II. ORGAN VE DOKU NAKLİ............................................................................175

A. GENEL OLARAK ...............................................................................................175

B. KAVRAMLAR ...................................................................................................177

1. Organ .................................................................................................. 178

2. Doku.................................................................................................... 179

3. İnsan Kökenli Biyolojik Madde ............................................................ 180

C. NAKİL ÇEŞİTLERİ VE SÜRECİ............................................................................180

1. Yaşayan Kişiden Organ ve Doku Alınması ........................................... 181

2. Ölüden Organ ve Doku Alınması ......................................................... 185

a. Ölüm Anının Saptanması ............................................................... 185

b. Nakle İlişkin Rızanın Alınması ........................................................ 188

D. ORGAN VE DOKU TİCARETİ SUÇU..................................................................190

1. Genel Açıklamalar ............................................................................... 190

2. Organ ve Doku Ticareti Suçunun Maddi ve Manevi Unsurları ............ 191

3. Organ ve Doku Ticareti Suçunun Fiil Unsuru....................................... 194

a. Hukuken Geçerli Rızaya Dayalı Olmaksızın Kişiden Organ veya

Doku Alınması................................................................................ 195

b. Hukuka Aykırı Olarak Ölüden Organ veya Doku Alınması ............. 196

c. Organ veya Doku Satma, Satın Alma ve Satılmasına Aracılık

Etme .............................................................................................. 197

d. Hukuka Aykırı Yolla Elde Edilmiş Organ veya Dokuyu Saklama,

Nakletme ve Aşılama..................................................................... 199

e. Belli Bir Çıkar Karşılığında Organ veya Doku Teminine Yönelik

Olarak İlan veya Reklam Verme veya Yayınlama........................... 200

4. Organ ve Doku Ticareti Suçunun Hekimler Tarafından İşlenmesi....... 200

5. Suçun Özel Görünüş Biçimleri ............................................................. 203

İçindekiler 11

6. Hukuka Uygunluk Sebebi, Zorunluluk Hali ve Etkin Pişmanlık............. 207

7. Muhakeme, Görevli ve Yetkili Mahkeme ............................................ 209

III. STERİLİZASYON (KISIRLAŞTIRMA) ............................................................. 210

A. GENEL OLARAK...............................................................................................210

B. KISIRLAŞTIRMA SUÇU.....................................................................................215

1. Genel Açıklamalar ............................................................................... 215

2. Kısırlaştırma Suçunun Maddi ve Manevi Unsurları ............................. 217

3. Kısırlaştırma Suçunun Özel Görünüş Biçimleri .................................... 219

4. Hukuka Uygunluk Sebebi ve Nitelikli Hal............................................. 221

5. Kısırlaştırma Suçunun Hekimler Tarafından İşlenmesi ........................ 222

6. Muhakeme, Görevli ve Yetkili Mahkeme ............................................ 224

IV. GEBELİĞİN SONLANDIRILMASI YÖNTEMLERİNDEN: KÜRTAJ ...................... 225

A. GENEL OLARAK...............................................................................................225

B. ÇOCUK DÜŞÜRTME SUÇU..............................................................................228

1. Genel Açıklamalar ............................................................................... 228

2. Çocuk Düşürtme Suçunun Maddi ve Manevi Unsurları....................... 230

3. Çocuk Düşürtme Suçunun Fiil Unsuru ................................................. 233

a. Annenin Rızasına Aykırı Olarak Gebeliğin Sonlandırılması (TCK

m. 99/1) ......................................................................................... 234

b. On Haftadan Fazla Olan Gebeliğin Sonlandırılması (TCK m.

99/2) .............................................................................................. 236

c. Yetkisiz Kişi Tarafından Gebeliğin Sonlandırılması (TCK m.

99/5) .............................................................................................. 238

4. Çocuk Düşürtme Suçunun Özel Görünüş Biçimleri.............................. 239

5. Neticesi Sebebiyle Ağırlaşmış Hal ve Şahsi Cezasızlık Sebebi .............. 240

6. Çocuk Düşürtme Suçunun Hekimler Tarafından İşlenmesi ................. 242

7. Muhakeme, Görevli ve Yetkili Mahkeme ............................................ 243

V. KASTRASYON (HADIM ETME) ................................................................... 244

A. GENEL OLARAK...............................................................................................244

B. KASTRASYON TÜRLERİ....................................................................................246

1. Cerrahi Yöntem ................................................................................... 246

2. Kimyasal Yöntem................................................................................. 247

C. TÜRK HUKUKUNDA KASTRASYON VE İNFAZ HUKUKU..................................248

D. KASTRASYON SEBEBİYLE HEKİMİN CEZAİ SORUMLULUĞU ..........................253

12 İçindekiler

VI. YAPAY DÖLLENME VE EMBRİYO NAKİLLERİ ...............................................255

A. YAPAY DÖLLENME..........................................................................................256

1. Yapay Döllenme Uygulamaları ............................................................ 256

2. Yapay Döllenme Uygulamalarında Hekimin Cezai Sorumluluğu ......... 261

B. EMBRİYO NAKİLLERİ .......................................................................................263

1. Embriyo Nakli Uygulamaları................................................................ 263

2. Taşıyıcı Annelik.................................................................................... 269

3. Sperm Bankacılığı ................................................................................ 274

4. Embriyo Nakli Uygulamalarında Hekimin Cezai Sorumluluğu............. 274

VII. GENİTAL MUAYENE ..................................................................................275

A. GENİTAL MUAYENE VE CMK DÜZENLEMESİ .................................................275

B. GENİTAL MUAYENE SUÇU..............................................................................280

1. Genel Açıklamalar ............................................................................... 280

2. Genital Muayene Suçunun Maddi ve Manevi Unsurları ..................... 280

3. Genital Muayene Suçunun Özel Görünüş Biçimleri ............................ 282

4. Hukuka Uygunluk Sebebi .................................................................... 283

5. Muhakeme, Görevli ve Yetkili Mahkeme ............................................ 285

VIII. ESTETİK OPERASYONLAR..........................................................................286

A. ESTETİK OPERASYONLAR VE HUKUKİ NİTELİĞİ..............................................286

B. ESTETİK OPERASYONLARDA HEKİMİN CEZAİ SORUMLULUĞU.....................293

SONUÇ.................................................................................................................. 295

KAYNAKÇA............................................................................................................ 297