Hekimin Tıbbi Müdahalede Bulunma Yükümlülüğünün Sınırları

İçindekiler

Sunuş  7

Önsöz  9

Özet  13

Kısaltmalar  23

Giriş  27

Birinci Bölüm

TIBBİ MÜDAHALE, HEKİM İLE HASTA ARASINDAKİ İLİŞKİNİN HUKUKİ NİTELİĞİ, TIBBİ MÜDAHALE SÜRECİNDE HAKLAR VE YÜKÜMLÜLÜKLER, HEKİMİN MESLEKİ ÖZERKLİĞİ

I. TIBBİ MÜDAHALE  39

A. Kavram  39

B. Tarihsel Süreç  43

1. Tıptaki Gelişmelere İlişkin  43

2. Tıbbi Müdahalelere Yönelik Hukuki Yaklaşımlara İlişkin  45

3. Hekim–Hasta İlişkisinin Niteliğine İlişkin  48

C. Tıbbi Müdahalenin Unsurları  52

D. Hekimin Tıbbi Müdahalede Bulunma Yükümlülüğünün Kaynakları Olarak Kanun ve Sözleşme  52

E. Tıbbi Müdahale Türleri  58

1. Genel Ayrımlar  58

2. Tanıya Yönelik Müdahaleler  60

3. Tedaviye Yönelik Müdahaleler  62

4. Koruma Amaçlı Müdahaleler  63

5. Kanundan Kaynaklanan Tespit Amaçlı Müdahaleler  64

6. Özellikli Bazı Müdahaleler  67

a. Estetik Amaçlı Müdahaleler  67

b. Organ ve Doku Nakilleri  69

c. Gebelik Sonlandırmaları  71

d. Sterilizasyon ve Kastrasyon  74

e. Üremeye Yardımcı Tedaviler  78

f. Prenatal Tarama ve Tanı Testleri  79

g. Cinsiyet Değişikliğine Yönelik Müdahaleler  80

II. HEKİM İLE HASTA ARASINDAKİ İLİŞKİNİN HUKUKİ NİTELİĞİ  81

A. Kamu Hizmetinin Sunulması  84

B. Tıbbi Müdahale Sözleşmesi  87

1. Genel Olarak  87

2. Tıbbi Müdahale Sözleşmesinin Hukuki Niteliği  93

a. Sui Generis Sözleşme Olduğu Görüşü  94

b. Hizmet Sözleşmesi Olduğu Görüşü  96

c. Eser Sözleşmesi Olduğu Görüşü  100

d. Vekalet Sözleşmesi Olduğu Görüşü  105

3. Tıbbi Müdahale Sözleşmesinin Kurulması  113

4. Tıbbi Müdahale Sözleşmesinin Tarafları  120

5. Tıbbi Müdahale Sözleşmesinin Kapsamı  125

6. Tıbbi Müdahale Sözleşmesinin Sona Ermesi  128

a. İfa İle  129

(1) İfa Konusu  131

(2) İfa Yeri ve Zamanı  132

b. Taraflardan Birinin Ölümü, Ehliyetini Kaybetmesi veya İflası İle  135

c. Azil veya İstifa İle  138

C. Vekaletsiz İş Görme  140

1. Türleri ve Unsurları  140

2. Vekaletsiz İş Görme Kapsamında Ele Alınan Tıbbi Müdahaleler  142

D. Haksız Fiil  143

III. TIBBİ MÜDAHALE SÜRECİNDE TARAFLARIN HAK ve YÜKÜMLÜLÜKLERİ, HEKİMİN MESLEKİ ÖZERKLİĞİ  146

A. Hekimin Hak ve Yükümlülükleri  148

1. Hekimin Hakları  148

a. Sağlıklı ve Güvenli Bir Ortamda Çalışma Hakkı  150

b. Dinlenme Hakkı  152

c. Bilimsel Tıbbi Gelişmeleri İzleme ve Çağdaş Yöntemleri Uygulama Hakkı  153

d. Çalışma Ekibini Seçme ve Danışma Hakkı  154

e. Hastadan İşbirliği Bekleme Hakkı  155

f. Hastadan Saygı ve Güven Bekleme Hakkı  156

g. İyileşme Garantisi Vermeme Hakkı  157

h. Makul Sayıda Hasta Bakma ve Hastasına Yeterli Zamanı Ayırma Hakkı  157

i. Yaptığı İşin Karşılığında Ücret Talep Etme Hakkı  159

j. Mesleğini Serbestçe İcra Etme Hakkı  160

k. Tıbbi Müdahaleyi Tamamen ya da Kısmen Üstlenmeme veya Yarım Bırakma Hakkı  160

2. Hekimin Yükümlülükleri  163

a. Öykü Alma ve Muayene Yükümlülüğü  167

b. Tanı Koyma Yükümlülüğü  169

c. Tedavi Yükümlülüğü  173

d. Hastanın Rızasını Alma ve Bilgilendirme Yükümlülüğü  176

e. Kişisel Edim Yükümlülüğü  176

f. Özen Yükümlülüğü  178

g. Konsültasyon Önerme ve Konsültasyon Talebini Kabul Etme Yükümlülüğü  182

h. Tedaviyi Üstlenmekten Kaçınma ve Tedaviyi Durdurma Yükümlülüğü  183

B. Hastanın Hakları ve Yükümlülükleri  184

1. Hastanın Hakları  184

a. Sağlık Hizmetlerinden Yararlanma Hakkı  189

b. Tıbbi Gereklere Uygun Tanı, Tedavi ve Bakım Hakkı  192

c. Rızası Olmaksızın Tıbbi Müdahaleye Tabi Tutulmama Hakkı  193

d. Bilgilenme Hakkı  194

e. Sağlık Kuruluşunu, Hekimi ve Personeli Seçme ve Değiştirme Hakkı  195

f. Tedaviyi Reddetme ve Durdurma Hakkı  196

g. Müracaat, Şikayet ve Dava Hakkı  197

2. Hastanın Yükümlülükleri  197

a. Hastalıkla İlgili Belirti ve Bulguları Bildirme Yükümlülüğü  200

b. Muayeneye, Tanı ve Tedavi Yöntemine Katlanma Yükümlülüğü  201

c. Hekimin Tavsiyelerine Uyma Yükümlülüğü  203

d. Ücret Ödeme Yükümlülüğü  205

e. Diğer Yükümlülükler  208

C. Hekimin Mesleki Özerkliği  210

1. Kavram ve İçerik  210

2. Hekimin Tedavi Özgürlüğü  214

İkinci Bölüm

HUKUKA UYGUN TIBBİ MÜDAHALENİN KOŞULLARI

I. TIBBİ MÜDAHALELERDE GENEL NİTELİKLİ HUKUKA UYGUNLUK NEDENİ OLARAK RIZA UNSURU VE İSTİSNALARI  221

A. Hukuka Uygunluk Nedenlerine İlişkin Genel Açıklamalar  221

B. Hastanın Tıbbi Müdahaleye Rızası  226

1. Rızaya İlişkin Yasal Düzenlemeler  229

2. Geçerli Rızanın Koşulları  232

a. Genel Kurallar  232

b. Rıza Açıklama Yetkisi  238

(1) Rıza Açıklama Yetkisine İlişkin Bazı Özel Düzenlemeler  247

c. Hastanın Aydınlatılmış Olması  250

(1) Aydınlatmaya İlişkin Yasal ve Mesleki Etik Düzenlemeler  256

(2) Aydınlatmanın Genişliği ve Türleri  259

(a) Tedavi Aydınlatması  260

(b) Risk Aydınlatması  263

(c) Süreç Aydınlatması  268

(3) Aydınlatmanın Zamanı  269

(4) Aydınlatmanın Yapılmayabileceği Durumlar  270

(5) Aydınlatmaya Özet Bakış ve Yargıtay’ın Yaklaşımı  273

d. Rızanın Şekli  277

3. Varsayılan Rıza  282

4. Hasta Vekaleti ve Hasta Talimatı  283

a. Hasta Vekaleti  283

b. Hasta Talimatı  284

C. Rızanın Aranmadığı Tıbbi Müdahalelerde Hukuka Uygunluk Nedenleri  288

1. Üstün Özel Yarar  289

2. Üstün Kamusal Yarar ve Kanunun Verdiği Yetki  292

D. Rızanın Aranmadığı Bazı Tıbbi Müdahaleler  295

1. Acil ve Zorunlu Hallerdeki Tıbbi Müdahaleler  295

2. Ameliyatın Genişletilmesi  299

3. Kamu Sağlığının Korunması Amacıyla Toplumun Tümüne veya Belirli Bir Kesimine Yönelik Önleyici ve İyileştirici Nitelikli Müdahaleler  301

4. Ceza Hukukundan Kaynaklanan Müdahaleler  303

5. Açlık Grevlerindeki Tıbbi Müdahaleler  310

6. Tutukevi ve İnfaz Kurumlarında Gerçekleştirilen Tıbbi Müdahaleler  312

7. Kısıtlılara ve Toplum İçin Tehlike Oluşturan Kişilere Yönelik Tıbbi Müdahaleler  314

8. Küçüklere Uygulanan Koruyucu Tedavi Tedbirleri  317

9. Soybağının Tespitine Yönelik Davalarda Doku Alınması  318

II. TIBBİ MÜDAHALELERİN HUKUKA UYGUNLUĞU İÇİN ARANAN DİĞER UNSURLAR  320

A. Tıbbi Müdahalede Bulunma Yetkisi  322

1. Mesleki Koşullar  323

a. Tıp Fakültesi Mezunu Olmak  324

b. Tabip Odasına Kayıtlı Bulunmak  325

c. Hekimlik Mesleğinin İcrasına Geçici ya da Sürekli Engel Hali Bulunmamak  325

d. Uzmanlık  326

B. Tıbbi Müdahalenin Hukuken Öngörülmüş Amaçlara Yönelmiş Olması – Endikasyon Bulunması  331

1. Tıbbi Müdahalelere Dayanak Teşkil Eden Yasal Düzenlemeler  332

2. Endikasyon  334

3. Tıbbi Endikasyonu Olmayan Müdahaleler  337

C. Müdahalenin Tıp Biliminin İlke ve Kurallarına Uygun Olarak Gerçekleştirilmesi  342

1. Genel Olarak  342

2. Tıbbi Standart  345

a. Farklı Yöntemlerin Varlığı  346

b. Uzmanlık Alanının Etkisi  347

c. Ülkenin ve Bölgenin Gelişmişlik Düzeyi  348

d. Bilimsel ve Teknolojik İlerlemelerin Etkisi  349

e. Tıbbi Standardı Belirlemeye Yönelik Rehberler  350

Üçüncü Bölüm

HEKİMİN TIBBİ MÜDAHALESİNE SINIRLAMA GETİREN VE MÜDAHALEDEN KAÇINMASINA YOL AÇABİLEN DURUMLAR

I. GENEL AÇIKLAMALAR  353

II. HASTA KAYNAKLI SINIRLAMALAR  354

A. Tedaviyi Ret veya Durdurma Hakkının Kullanılması  354

1. Hastanın Tedaviyi Reddetmesi  355

a. İlgili Yasal ve Etik Düzenlemeler  357

b. İnançlar Gereği Tedavinin Reddi  358

c. Açlık Grevlerinde Tedavinin Reddi  360

d. Tutuklu ve Hükümlülerin Tedaviyi Reddi  363

e. Terminal Dönemdeki Hastaların Tedaviyi Reddi  365

f. Hastanın Tedaviyi Reddi Karşısında Hekimden Beklenen Tutum  370

g. Tedavinin Kısmen Reddi  372

h. Tedavinin Reddinin Kayıt Altına Alınması  375

i. Hastanın Tedaviyi Reddine Toplu Bakış ve Bazı Değerlendirmeler  376

2. Yasal Temsilcinin – Hastaya Bakmakla Yükümlü Kişinin Tedaviyi Reddetmesi  378

a. Ebeveynin Tedaviyi Reddetmesi  379

(1) Ebeveynce Aşı Uygulamasının Reddine İlişkin Anayasa Mahkemesi Kararları  384

b. Vasinin Tedaviyi Reddetmesi  390

3. Ayırt Etme Gücüne Sahip Küçüklerin ve Gençlerin Tedaviyi Reddetmesi  393

4. Gebeliğin Sonlandırılmasına Rıza Gösterilmemesi  397

5. Gebe Kadının Tedaviyi Reddetmesi  400

B. Hastanın Vermiş Olduğu Rızanın Kapsamı  402

C. Rızanın Yokluğunda ya da Sınırlarının Zorunlu Olarak Aşılmasında Müdahalenin Boyutları  406

1. Beklenmedik Şekilde Ortaya Çıkan Acil Durumlarda  407

2. Ameliyatın Genişletilmesi Gerektiğinde  408

a. Genişletme Olasılığının Öngörülebilir Olması  409

b. Anestezi Yönteminin Etkisi  411

3. Yakınlarının Rızası Aranmaksızın Ölüden Organ Alınması  414

D. Hastanın Yeterli ve İspat Edilebilir Şekilde Aydınlatılmasının Mümkün Olmaması  416

1. Aydınlatmaya İlişkin İspat Külfeti  419

2. Yazılı Rıza Formlarının Geçerliliği Sorunu  423

3. Yetersiz Aydınlatma İddiası Karşısında İleri Sürülebilecek Hususlar  427

4. Hastanın Algı Seviyesi ile Uyumlu Aydınlatma Sorunu  429

5. Hatalı Aydınlatma  434

6. Aydınlatmaya İlişkin Beklentiler Hakkında Değerlendirmelerimiz  434

III. KANUNDAN KAYNAKLANAN SINIRLAMALAR  439

A. Organ Nakline İlişkin Sınırlamalar  440

B. Gebelik Sonlandırmasına İlişkin Sınırlamalar  447

C. Sterilizasyona İlişkin Sınırlamalar  450

D. Üremeye Yardımcı Yöntemlere İlişkin Sınırlamalar  452

E. Cinsiyet Değiştirici Müdahalelere İlişkin Sınırlamalar  453

F. Cerrahi Müdahalelere İlişkin Sınırlamalar  454

G. Yargılama Hukuku Uyarınca Gerçekleştirilen Müdahalelere İlişkin Sınırlamalar  455

H. Personel, Fiziksel Koşullar ve Donanıma İlişkin Çeşitli Sınırlamalar  458

IV. TIBBİ DURUMDAN KAYNAKLANAN SINIRLAMALAR  459

A. Müdahalede Endikasyon Bulunmaması  460

1. Cerrahi Müdahalelerde Operabilite  461

2. Tıbbi Endikasyonu Olmayan Müdahaleler  462

3. Endikasyonun Kişinin Durumuna Bağlı Olarak Değişkenlik Göstermesi  466

4. İsteğe Bağlı (Elektif) Sezaryen Sorunsalı  467

B. Müdahalenin Kontrendike Olması veya Tıbben Zorlayıcı Bir Nedenin Ortaya Çıkması  470

C. Gerekli Tıbbi Standardın Sağlanamadığı Haller  473

1. Tıbbi Standarda Bağlı Kalma Zorunluluğu  473

2. Yaygın Kabul Görmeyen Yöntemlerin Uygulanabilirliği  474

3. Uzmanlık Alanının Etkisi  476

4. Ortalama Standardın Üstündeki Yeteneklerin Uygulanması Sorunsalı  476

5. Fiziksel ve Teknik İmkanlar  477

a. Objektif Tıbbi Standardın Sağlanabilirliği  480

b. Hekimin Fiziksel ve Teknik Yetersizlikler ile Personelin Yetersizliklerinden Sorumlu Olması  480

D. Tıbbi Müdahalelerin Gerçekleştirilmesi Bağlamında İmkansızlık Hali  481

1. İmkansızlık Kavramı  481

2. Tıbbi Müdahalelerde İmkansızlık  484

3. Acil Hastaların Müdahalesiz Bırakılmama Zorunluluğu  489

E. Hasta İçin Tıbbi Müdahaleden Fayda Beklentisinin Olmaması  492

1. Şifa Umudu Kalmamış Hastalar  493

2. Tedaviye Cevap Vermeyen Olgular  500

3. Ağır Özürlü Yenidoğanlar  501

V. HEKİM KAYNAKLI SUBJEKTİF UNSURLAR VE SINIRLAMALAR  509

A. Hekimin Müdahaleyi Gerçekleştirme Bakımından Yetkili Olmaması  510

1. Uzmanlık Alanının Etkisi  510

2. Uzmanlık Dışı Acil Durumlara Müdahale  513

3. Konsültasyon İstemi  514

B. Hekimin Müdahaleyi Gerçekleştirme Hususunda Kendini Yeterli Görmemesi ve Üstlenme Kusuru  515

C. Hekimin Tıbbi Müdahaleden Kaçınma ve Hastayı Ret Hakkını Kullanması  520

1. Hastanın Reddinde Ayrımcılık Yasağı  525

2. Acil Durumlarda Müdahale Zorunluluğu  526

3. Hekimin Hastayı Reddetmesine Yol Açan Nedenler  530

a. Tıbbi Müdahalenin Hekimin Vicdanıyla Çelişmesi  531

b. Hastanın Tıbbi Müdahale Sürecinde Hekimle İşbirliği Yapmaması  536

c. Hastanın Ücret Ödememesi  540

d. Hekim ile Hasta Arasındaki Güven İlişkisinin Sarsılmış Olması  542

e. Diğer Hastaların Haklarını Koruma Kaygısı  547

f. Hastanın Enfeksiyon Taşıyıcılığı  551

E. Defansif Tıp Uygulamaları ve Yol Açtığı Sorunlar  557

Sonuç  563

Kaynakça  589

Kavramlar Dizini  627