Hukuk Muhakemeleri Kanunu Düzenlemeleri Bağlamında Hâkimin Hukuki Sorumluluğu

ÖNSÖZ

Bu çalışma ile 6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu kapsamında düzenlenen hâkimin hukuki sorumluluğu kavramının tarihsel gelişimi, güncel hukuk sistemimizdeki durumu ve yasal düzenlemenin temel hak ve hürriyetlerle olan bağlantısı incelenmiştir.

Bu çalışmanın hayata geçirilmesi sürecinde bilgi ve tecrübelerinden faydalandığım, araştırmanın her aşamasında değerli görüşleri ile beni destekleyen, samimiyetini her zaman hissettiren, çalışmamı ve beni her an doğru istikamete yönlendiren değerli danışman hocam Prof. Dr. İbrahim Aşık’a, değerli görüş ve katkılarıyla çalışmamı içtenlikle destekleyen jüri üyeleri Dr. Öğr. Üyesi Ozan Tok ve Dr. Öğr. Üyesi Ömer Faruk Saçar’a, eğitim hayatım boyunca destekleri ile her zaman yalnız olmadığımı hissettirerek cesaret veren, bana olan inanç ve güvenlerini hiç kaybetmeyen, hayattaki en büyük şansım sevgili aileme, çalışmanın her aşamasında hem akademik hem de psikolojik desteği ile yanımda olan arkadaşım araştırma görevlisi İdil Ece Çınarlı’ya teşekkürü bir borç bilirim.

Tezin yayınlanmasında emeği geçen ve başta sayın Muharrem BAŞER olmak üzere Yetkin Yayınevi’nin değerli yönetici ve çalışanlarına da teşekkürlerimi belirtmek istiyorum.

Diyarbakır, Mart 2025

Nihal Şirinoğulları

İÇİNDEKİLER

ÖNSÖZ ............................................................................................ 5

ÖZET ............................................................................................... 7

İÇİNDEKİLER ............................................................................... 9

KISALTMALAR CETVELİ ........................................................ 15

GİRİŞ ............................................................................................. 17

I. BÖLÜM GENEL OLARAK SORUMLULUK KAVRAMI VE HÂKİMİN HUKUKİ SORUMLULUĞU KANUNİ DÜZENLEMELERİ

1.1. SORUMLULUK KAVRAMI ................................................ 21

1.1.1. Genel ve Hukuki Anlamıyla Sorumluluk ....................... 21

1.1.2. Devletin Hukuki Sorumluluğu ...................................... 22

1.2. KAMU GÖREVLİLERİNİN HUKUKİ SORUMLULUĞU .................................................................. 26

1.2.1. Kamu Görevlisi Kavramı .............................................. 26

1.2.2. Yargı Organı Mensubu Kamu Görevlileri ..................... 28

1.2.2.1. Hâkimler .......................................................... 28

1.2.2.2. Savcılar ............................................................ 29

1.2.2.3. İcra Müdürleri ve Memurları ............................ 34

1.3. HÂKİMİN HUKUKİ SORUMLULUĞUNA İLİŞKİN KANUNİ DÜZENLEMELER ............................................... 39

1.3.1. 6100 Sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu’ndaki Düzenlemeler ............................................................... 39

1.3.2. 1086 Sayılı Hukuk Usulü Muhakemeleri Kanunu’ndaki Düzenlemeler ............................................................... 46

1.3.3. 2802 Sayılı Hâkimler ve Savcılar Kanunu’ndaki Düzenlemeler ............................................................... 57

1.3.4. 5271 Sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu’ndaki Düzenlemeler ............................................................... 60

1.4. HÂKİMİN HUKUKİ SORUMLULUĞUNUN AYRI DÜZENLENMESİNİN GEREKLİLİĞİNE İLİŞKİN GÖRÜŞLER ........................................................................... 67

1.4.1. Hâkimin Hukuki Sorumluluğu Özel Düzenlemelerini Gerekli Görmeyen Görüş .............................................. 67

1.4.2. Hâkimin Hukuki Sorumluluğu Özel Düzenlemelerini Gerekli Gören Görüş ..................................................... 69

1.4.3. Güncel Hukuk Sistemimizdeki Durum .......................... 71

II. BÖLÜM HÂKİMİN HUKUKİ SORUMLULUĞU

2.1. HÂKİMİN SORUMLULUĞUNUN ESASLARI .................. 75

2.1.1. Hâkimlik Mesleği ......................................................... 75

2.1.2. Hâkimin Sorumluluğunun Türleri ................................. 77

2.1.2.1. Disiplin Sorumluluğu ....................................... 77

2.1.2.2. Cezai Sorumluluk ............................................. 78

2.1.2.3. Hukuki Sorumluluk .......................................... 81

2.2. HÂKİMİN YARGISAL FAALİYET DIŞINDA KALAN HUKUKİ SORUMLULUK NEDENLERİ ............................ 81

2.2.1. Haksız Fiil Nedeniyle Hâkimin Hukuki Sorumluluğu ................................................................. 81

2.2.2. İdari Faaliyet Nedeniyle Hâkimin Hukuki Sorumluluğu ................................................................. 84

2.3. SORUMLULUK KAPSAMINDA YER ALAN HÂKİM KAVRAMI ............................................................... 84

2.3.1. Yerel Mahkeme Hâkimleri Bakımından ........................ 84

2.3.1.1. Adli Yargı ........................................................ 85

2.3.1.1.1. Hukuk Mahkemeleri Hâkimleri ....... 85

2.3.1.1.2. Ceza Mahkemeleri Hâkimleri .......... 85

2.3.1.2. İdari Yargı ........................................................ 95

2.3.2. Yüksek Yargı Mensubu Hâkimler Bakımından ............. 97

2.3.2.1. Anayasaya Mahkemesi Başkan ve Üyeleri ........ 97

2.3.2.2. Yargıtay Başkan ve Üyeleri .............................. 98

2.3.2.3. Danıştay Başkan ve Üyeleri .............................. 99

2.3.2.4. Bölge Adliye Mahkemesi Başkan ve Üyeleri .. 100

2.3.2.5. Bölge İdare Mahkemesi Başkan ve Üyeleri .... 100

2.3.2.6. Diğer Yüksek Mahkeme Mensupları .............. 102

2.4. HUKUKİ SORUMLULUĞUN KOŞULLARI .................... 102

2.4.1. Genel Sorumluluk Koşulları ........................................ 102

2.4.1.1. Hukuka Aykırı Fiil ......................................... 104

2.4.1.2. Kusur ............................................................. 104

2.4.1.3. Zarar .............................................................. 107

2.4.1.4. İlliyet Bağı ..................................................... 109

2.4.2. 6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu Kapsamındaki Sorumluluk Sebepleri .................................................. 110

2.4.2.1. Kayırma veya Taraf Tutma Yahut Taraflardan Birine Olan Kin veya Düşmanlık Sebebiyle Hukuka Aykırı Bir Hüküm veya Karar Verilmiş Olması ............................................................ 110

2.4.2. Sağlanan veya Vaat Edilen Bir Menfaat Sebebiyle Kanuna Aykırı Bir Hüküm veya Karar Verilmiş Olması ............................................................. 117

2.4.3. Farklı Bir Anlam Yüklenemeyecek Kadar Açık ve Kesin Bir Kanun Hükmüne Aykırı Karar veya Hüküm Verilmiş Olması .................................. 118

2.4.4. Duruşma Tutanağında Mevcut Olmayan Bir Sebebe Dayanılarak Hüküm Verilmiş Olması .. 122

2.4.5. Duruşma Tutanakları İle Hüküm veya Kararların Değiştirilmiş Yahut Tahrif Edilmiş veya Söylenmeyen Bir Sözün Hüküm ya da Karara Etkili Olacak Şekilde Söylenmiş Gibi Gösterilmiş ve Buna Dayanılarak Hüküm Verilmiş Olması ............................................................. 123

2.4.6. Hakkın Yerine Getirilmesinden Kaçınılmış Olması ........................................... 125

2.5. TAZMİNAT DAVASI .......................................................... 129

2.5.1. Davanın Tarafları ........................................................ 129

2.5.1.1. Davacı ............................................................ 129

2.5.1.2. Davalı ............................................................ 131

2.5.2. Vekâletnamede Özel Yetki Şartı ................................. 131

2.5.3. Görevli ve Yetkili Mahkeme ....................................... 135

2.5.4. Davanın Sonuçları ve Kanun Yolları ........................... 139

2.5.4.1. Davanın Usulden Reddi Halinde ..................... 139

2.5.4.2. Davanın Esastan Reddi Halinde ...................... 143

2.5.4.3. Davanın Kabulü Halinde ................................ 145

2.5.4.4. Kanun Yolları ................................................. 147

2.6. RÜCU DAVASI .................................................................... 157

III. BÖLÜM HÂKİMİN HUKUKİ SORUMLULUĞU KAVRAMININ TEMEL HAK VE HÜRRİYETLER BAĞLAMINDA DEĞERLENDİRİLMESİ

3.1. HÂKİMİN HUKUKİ SORUMLULUĞU DÜZENLEMELERİNİN TEMEL HAK VE HÜRRİYETLER KAPSAMINDA DEĞERLENDİRİLMESİ ......................... 161

3.1.1. ANAYASA 13. MADDE KAPSAMINDA SINIRLAMANIN SINIRI ........................................... 161

3.1.1.1. Sınırlamanın Ancak Kanunla Yapılması ......... 164

3.1.1.2. Anayasanın Sözüne ve Ruhuna Uygun Olması 165

3.1.1.3. Hakkın Özü ve Demokratik Toplum Düzeninin Gereklerine Aykırı Olmama ........................... 167

3.1.1.4. Laik Cumhuriyetin Gereklerine Aykırı Olmama ......................................................... 169

3.1.1.5. Ölçülülük İlkesine Aykırı Olmama ................. 171

3.1.2. HAK ARAMA HÜRRİYETİ ...................................... 171 3.1.3. ADİL YARGILANMA HAKKI ................................. 176 3.1.4. ÖLÇÜLÜLÜK İLKESİ ............................................... 182 3.1.5. EŞİTLİK İLKESİ ........................................................ 187

3.1.6. HUKUK DEVLETİ İLKESİ ....................................... 191

SONUÇ ........................................................................................ 197

KAYNAKÇA ............................................................................... 203