DANTE ALIGHIERI Yaşamı, Eserleri ve Siyaset Felsefesi

Yayınevi: Yetkin Yayınları
Yazar: Ömer KORKMAZ
ISBN: 9786050500172
233,75 TL 275,00 TL

Adet

 
   0 yorum  |  Yorum Yap
Kitap Künyesi
Yazar Ömer KORKMAZ
Baskı Tarihi 2015/12
Boyut 16x24 cm (Standart Kitap Boyu)
Cilt Karton kapak

HT185
DANTE ALIGHIERI Yaşamı, Eserleri ve Siyaset Felsefesi
Yrd. Doç. Dr. Ömer KORKMAZ
2015/12 Baskı, 170 Sayfa
ISBN 978-605-05-0017-2 

Dante Alighieri, Rönesans'la sonuçlanacak ihtiyaçların ve düşünsel akımların olgunlaşmaya başladığı Geç-Ortaçağın (XIII. ve XIV. yüzyılların) önemli bir düşünürüdür. Tüm yaşamını, düşünce ve inançlarını gerçekleştirmek için harcamış olan Dante, mücadeleler ve çileler içerisinde geçen 56 yıllık bir ömür sonucunda ölümlü dünyada ölümsüzlüğü yakalayabilmiş büyük bir eylem (hareket) adamıdır.

Cahit Sıtkı Tarancı'nın "Otuz Beş Yaş" adlı şiirinden bu yana hemen herkesin en azından adına aşina olduğu Dante, özellikle edebi kişiliği ve eserleriyle dünya edebiyat tarihinin önemli halkalarından biridir. Dante'ye dünya çapındaki asıl ününü kazandıran, "İlahi Komedya" adlı edebi eseridir. Siyaset felsefesiyle ilgili görüşlerine yer verdiği "Monarşi Üzerine" adlı eseri, siyasal düşünce tarihi açısından önemli olmakla birlikte, "İlahi Komedya"nın gölgesi altında kalmıştır.

Zaten ülkesi ve dünyada da, Dante, bir edebiyat dehası olarak tanınmaktadır. Örneğin İtalya'daki tüm üniversitelerde Dante'ye ilişkin kürsüler bulunmaktadır ve buralarda özellikle Dante'nin yaşamı ve eserleri (özellikle “İlahi Komedya”) üzerine yoğun tartışma ve araştırmalar yapılmaktadır. Bu tartışma ve araştırmalar, çok ince ayrıntılara kadar uzanabilmektedir. Bu nedenle, Dante konusunda ortaya konan eserlerin büyük bir kısmında, edebi kişiliği ve eserleri temel inceleme konusunu oluşturmaktadır. Benzer şekilde, ülkemizde de, Dante'ye ilişkin çalışmaların çoğu bu bağlamda yer almaktadır.

Dante'nin siyaset felsefesine ilişkin düşüncelerine doğrudan yer veren ve bunları irdeleme konusu yapan çalışma sayısı oldukça azdır. Bu nedenle, Dante'nin siyasal kuram içerisindeki yerini kendisine konu edinen her çalışma, bu konudaki veri eksikliğini önceden kabullenmek durumunda kalacaktır. (Önsöz'den)

ÖNSÖZ

Dante Alighieri, Rönesans'la sonuçlanacak ihtiyaçların ve düşünsel akımların olgunlaşmaya başladığı Geç-Ortaçağın (XIII. ve XIV. yüzyılların) önemli bir düşünürüdür. Tüm yaşamını, düşünce ve inançlarını gerçekleştirmek için harcamış olan Dante, mücadeleler ve çileler içerisinde geçen 56 yıllık bir ömür sonucunda ölümlü dünyada ölümsüzlüğü yakalayabilmiş büyük bir eylem (hareket) adamıdır.

Cahit Sıtkı Tarancı'nın "Otuz Beş Yaş" adlı şiirinden bu yana hemen herkesin en azından adına aşina olduğu Dante, özellikle edebi kişiliği ve eserleriyle dünya edebiyat tarihinin önemli halkalarından biridir. Dante'ye dünya çapındaki asıl ününü kazandıran, "İlahi Komedya" adlı edebi eseridir. Siyaset felsefesiyle ilgili görüşlerine yer verdiği "Monarşi Üzerine" adlı eseri, siyasal düşünce tarihi açısından önemli olmakla birlikte, "İlahi Komedya"nın gölgesi altında kalmıştır.

Zaten ülkesi ve dünyada da, Dante, bir edebiyat dehası olarak tanınmaktadır. Örneğin İtalya'daki tüm üniversitelerde Dante'ye ilişkin kürsüler bulunmaktadır ve buralarda özellikle Dante'nin yaşamı ve eserleri (özellikle “İlahi Komedya”) üzerine yoğun tartışma ve araştırmalar yapılmaktadır. Bu tartışma ve araştırmalar, çok ince ayrıntılara kadar uzanabilmektedir. Bu nedenle, Dante konusunda ortaya konan eserlerin büyük bir kısmında, edebi kişiliği ve eserleri temel inceleme konusunu oluşturmaktadır. Benzer şekilde, ülkemizde de, Dante'ye ilişkin çalışmaların çoğu bu bağlamda yer almaktadır.

Dante'nin siyaset felsefesine ilişkin düşüncelerine doğrudan yer veren ve bunları irdeleme konusu yapan çalışma sayısı oldukça azdır. Bu nedenle, Dante'nin siyasal kuram içerisindeki yerini kendisine konu edinen her çalışma, bu konudaki veri eksikliğini önceden kabullenmek durumunda kalacaktır.

Dante'nin siyaset felsefesini inceleyen ve “Dante Alighieri ve Siyaset Felsefesi” adını taşıyan çalışmamızda, bu durumun yarattığı belirlenmişliğin etkisini mümkün olduğunca en aza indirgemeye çalıştık. Bu bağlamda, Dante'nin siyaset felsefesini doğrudan irdeleyen çalışmalar yanında, Türkçe'de yazılan ve Dante'yi daha ziyade dolaylı olarak ele alan hemen bütün eserleri gözden geçirmeye gayret ettik.

Çalışmanın konuyla ilgilenenlere yararlı olması dileğiyle.

Şirinevler, 27.05.2014

İÇİNDEKİLER

ÖNSÖZ   5

İÇİNDEKİLER 7

GİRİŞ 11

BİRİNCİ BÖLÜM
DANTE ALIGHERI'NİN TANITIMI VE GENEL BİR BAKIŞ

I- ÖZGÜN KOŞULLANMIŞLIĞI İÇİNDE YAŞADIĞI DÖNEM VE ETKİLENDİĞİ UNSURLAR 15

A- İTALYA VE FLORANSA'DAKİ DURUM, PARTİ ÇEKİŞMELERİ 15

1. İtalya ve Floransa'daki Durum 15

2. Parti Çekişmeleri 18

B. DANTE'NİN ETKİLENDİĞİ UNSURLAR 23

II. YAŞAMI 26

III. EDEBİYATTAKİ YERİ VE ESERLERİ 39

A. EDEBİYATTAKİ YERİ 39

1. Edebi Özellikleri 39

2. Rönesans'a Etkileri 42

B. ESERLERİ 43

1. İlahi Komedya (La Divine Commedia) 43

2. Monarşi Üzerine (De Monarchia) 47

3. Diğer Eserleri 50

a. Şölen (İl Convivio) 50

b. Yeni Hayat (La Vita Nuova) 52

c. Halk Dili Üstüne İnceleme (De Vulgari Eloquentia) 54

d. Mektuplar (Epistole) 55

e. Çoban Şiirleri (Eclogae) 57

f . Mısralar (Le Rime) 57

g. Toprak ve Su Üstüne İnceleme

(La Quaestio de Aqua et Terra) 58

 h. Çiçek (İl Fiore) 58

 ı. Lirik Şiirleri (Canzone) 58

İKİNCİ BÖLÜM
EVRENSELLİK DÜŞÜNCESİ VE EVRENSEL KRALLIK

I. GENEL OLARAK 59

II. DANTE ÖNCESİ DÜŞÜN VE ÖĞRETİLERDE EVRENSELLİK DÜŞÜNCESİ 60

A. HELENİSTİK FELSEFEDE EVRENSEL İNSANLIK DÜŞÜNCESİ 60

1. Kynizm'de Evrensellik 63

2. Stoizm'de Evrensellik 68

B. ROMALILARDA EVRENSELLİK DÜŞÜNCESİ 74

1. Orta Stoa'da Evrensellik 75

2. Son Stoa (Roma Stoası)'da Evrensellik 78

C. ORTAÇAĞ'DA EVRENSEL İNSANLIK DÜŞÜNCESİ 84

III. ORTAÇAĞ TOPLUMSAL GERÇEKLİĞİ VE DANTE'NİN EVRENSEL KRALLIK DÜŞÜNCESİ 88

A. ORTAÇAĞ TOPLUMSAL GERÇEKLİĞİ 88

1. Ortaçağın Siyasal ve Sosyal Yapısı 89

2. Ortaçağın Düşünce Yapısı 92

B. DANTE'NİN EVRENSEL KRALLIK DÜŞÜNCESİ 95

1. Genel Olarak 95

2. Dante'nin Evrensel Krallığı İspatlaması 98

a. Erek Sorunu: İnsanlığın Ortak-Son Amacı (Ereği) Evrensel Krallıkta Gerçekleşebilir 98

b. Barış Sorunu: Evrensel Barış Evrensel Krallıkta Sağlanabilir 100

c. Adalet Sorunu: Adaleti Ancak Evrensel Krallık Gerçekleştirebilir 101

d. Özgürlük Sorunu: Özgürlüğü Ancak Evrensel Krallık Sağlayabilir 103

e. Genel İrade Sorunu: Herkesin İradesi Evrensel Krallıkta Gerçekleşebilir 104

f. Siyasal Birlik Sorunu: İnsanların Birlik Oluşturmaları Gereği Evrensel Krallığı Zorunlu Kılar 105

g. Evrensel Hakemlik Sorunu: Ulusal Krallıklar Arasındaki Uyuşmazlıkları Ancak Evrensel Krallık Çözebilir 106

h. "Bir" ve "Çok" Sorunu: "Bir'in Yapabileceği İşin Çokluk Tarafından Yapılması Gereksizdir"  Düşüncesi Evrensel Krallığı Zorunlu Kılar 106

ı. Bir'e Bir Örnek: Hz. İsa'nın Roma İmparatoru  Augustus Devrinde Doğması Evrensel Krallığı  İspatlar 107

IV. EVRENSELLİK DÜŞÜNCESİNİN DANTE SONRASI DÖNEMDEKİ YERİ 108

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
DANTE'DE SİYASAL ERKİN (EVRENSEL KRALLIĞIN) KAYNAĞI VE "TEMSİL"İ SORUNU

I. GENEL OLARAK 117

II. SİYASAL ERKİN KAYNAĞI SORUNU: DÜNYASAL VE RUHSAL ERKLERİN AYRIMI 119

A. RUHSAL ERKİN ÜSTÜNLÜĞÜNÜ SAVUNANLAR 125

1. Salisbury'li John'un Düşünceleri 126

2. Aegidius Colonna Romanus'un Düşünceleri 127

3. Viterbo'lu Jacobus'un Düşünceleri 131

B. DÜNYASAL ERKİN ÜSTÜNLÜĞÜNÜ SAVUNANLAR 131

1. Paris'li Jean'ın Düşünceleri 132

2. Ockam'lı William'ın Düşünceleri 136

3. Padova'lı Marsilius'un Düşünceleri 139

C. DANTE'NİN RUHSAL VE DÜNYASAL ERKLERİN AYRILIĞINA İLİŞKİN DÜŞÜNCELERİ 144

III. SİYASAL ERKİN "TEMSİL"İ SORUNU: EVRENSEL KRALLIĞI ROMALILAR YÖNETMELİDİR 149

SONUÇ VE DEĞERLENDİRME 155

KAYNAKÇA 161

İÇİNDEKİLER

ÖNSÖZ  ................................................................................................ 5

İÇİNDEKİLER ...................................................................................... 7

GİRİŞ................................................................................................... 11

BİRİNCİ BÖLÜM
DANTE ALIGHERI'NİN TANITIMI VE
GENEL BİR BAKIŞ

     I-  ÖZGÜN KOŞULLANMIŞLIĞI İÇİNDE YAŞADIĞI DÖNEM VE
          ETKİLENDİĞİ UNSURLAR ..................................................... 15

A-. İTALYA VE FLORANSA'DAKİ DURUM, PARTİ ÇEKİŞMELERİ          15

1. . İtalya ve Floransa'daki Durum......................................... 15

2... Parti Çekişmeleri............................................................. 18

B.. DANTE'NİN ETKİLENDİĞİ UNSURLAR........................... 23

    II. YAŞAMI.................................................................................... 26

   III. EDEBİYATTAKİ YERİ VE ESERLERİ..................................... 39

A. EDEBİYATTAKİ YERİ........................................................ 39

1. . Edebi Özellikleri.............................................................. 39

2. . Rönesans'a Etkileri.......................................................... 42

B. ESERLERİ............................................................................ 43

1. . İlahi Komedya (La Divine Commedia)............................ 43

2. . Monarşi Üzerine (De Monarchia).................................... 47

3. . Diğer Eserleri................................................................... 50

a. . Şölen (İl Convivio).................................................... 50
b. . Yeni Hayat (La Vita Nuova)...................................... 52
c. . Halk Dili Üstüne İnceleme (De Vulgari Eloquentia).. 54
d. . Mektuplar (Epistole).................................................. 55
e. . Çoban Şiirleri (Eclogae)............................................. 57
f . Mısralar (Le Rime)..................................................... 57
g. . Toprak ve Su Üstüne İnceleme
(La Quaestio de Aqua et Terra).................................. 58
 h.. Çiçek (İl Fiore).......................................................... 58
 ı... Lirik Şiirleri (Canzone).............................................. 58

 

 

İKİNCİ BÖLÜM
EVRENSELLİK DÜŞÜNCESİ VE
EVRENSEL KRALLIK

     I. GENEL OLARAK...................................................................... 59

    II.  DANTE ÖNCESİ DÜŞÜN VE ÖĞRETİLERDE EVRENSELLİK
          DÜŞÜNCESİ.............................................................................. 60

A. HELENİSTİK FELSEFEDE EVRENSEL İNSANLIK DÜŞÜNCESİ           60

1. . Kynizm'de Evrensellik.................................................... 63

2. . Stoizm'de Evrensellik...................................................... 68

B. ROMALILARDA EVRENSELLİK DÜŞÜNCESİ.................. 74

1. . Orta Stoa'da Evrensellik.................................................. 75

2. . Son Stoa (Roma Stoası)'da Evrensellik............................ 78

C. ORTAÇAĞ'DA EVRENSEL İNSANLIK DÜŞÜNCESİ........ 84

   III. ORTAÇAĞ TOPLUMSAL GERÇEKLİĞİ VE DANTE'NİN
          EVRENSEL KRALLIK DÜŞÜNCESİ......................................... 88

A. ORTAÇAĞ TOPLUMSAL GERÇEKLİĞİ............................. 88

1. . Ortaçağın Siyasal ve Sosyal Yapısı.................................. 89

2. . Ortaçağın Düşünce Yapısı............................................... 92

B. DANTE'NİN EVRENSEL KRALLIK DÜŞÜNCESİ.............. 95

1. . Genel Olarak................................................................... 95

2. . Dante'nin Evrensel Krallığı İspatlaması........................... 98

a. . Erek Sorunu: İnsanlığın Ortak-Son Amacı (Ereği) Evrensel Krallıkta Gerçekleşebilir        98
b. . Barış Sorunu: Evrensel Barış Evrensel Krallıkta Sağlanabilir          100
c. . Adalet Sorunu: Adaleti Ancak Evrensel Krallık Gerçekleştirebilir  101
d. . Özgürlük Sorunu: Özgürlüğü Ancak Evrensel
Krallık Sağlayabilir.................................................. 103
e. . Genel İrade Sorunu: Herkesin İradesi Evrensel
Krallıkta Gerçekleşebilir.......................................... 104
f. . Siyasal Birlik Sorunu: İnsanların Birlik Oluşturmaları Gereği Evrensel Krallığı Zorunlu Kılar       105
g. . Evrensel Hakemlik Sorunu: Ulusal Krallıklar
Arasındaki Uyuşmazlıkları Ancak Evrensel Krallık
Çözebilir.................................................................. 106
h. . "Bir" ve "Çok" Sorunu: "Bir'in Yapabileceği
İşin Çokluk Tarafından Yapılması Gereksizdir"
Düşüncesi Evrensel Krallığı Zorunlu Kılar............... 106
ı. .. Bir'e Bir Örnek: Hz. İsa'nın Roma İmparatoru
Augustus Devrinde Doğması Evrensel Krallığı
İspatlar..................................................................... 107

   IV.  EVRENSELLİK DÜŞÜNCESİNİN DANTE SONRASI
          DÖNEMDEKİ YERİ................................................................. 108

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
DANTE'DE SİYASAL ERKİN (EVRENSEL KRALLIĞIN)
KAYNAĞI VE "TEMSİL"İ SORUNU

     I. GENEL OLARAK.................................................................... 117

    II. SİYASAL ERKİN KAYNAĞI SORUNU: DÜNYASAL VE
          RUHSAL ERKLERİN AYRIMI................................................ 119

A.. RUHSAL ERKİN ÜSTÜNLÜĞÜNÜ SAVUNANLAR........ 125

1. . Salisbury'li John'un Düşünceleri.................................... 126

2. . Aegidius Colonna Romanus'un Düşünceleri.................. 127

3. . Viterbo'lu Jacobus'un Düşünceleri................................ 131

B. DÜNYASAL ERKİN ÜSTÜNLÜĞÜNÜ SAVUNANLAR.. 131

1. . Paris'li Jean'ın Düşünceleri............................................ 132

2. . Ockam'lı William'ın Düşünceleri................................... 136

3. . Padova'lı Marsilius'un Düşünceleri................................ 139

C. DANTE'NİN RUHSAL VE DÜNYASAL ERKLERİN AYRILIĞINA İLİŞKİN DÜŞÜNCELERİ 144

   III. SİYASAL ERKİN "TEMSİL"İ SORUNU: EVRENSEL
          KRALLIĞI ROMALILAR YÖNETMELİDİR........................... 149

 

SONUÇ VE DEĞERLENDİRME.................................................... 155

 

KAYNAKÇA.................................................................................... 161

GİRİŞ

Çalışmanın amacı, Dante'nin siyaset felsefesini gerek "Monarşi Üzerine" adlı temel eseri ve gerekse siyasal görüşlerine yer verdiği diğer eserlerindeki argümanlar doğrultusunda ortaya koymaktır. Bunu yaparken, çalışmanın bir hukuk tezi olması nedeniyle; Dante'nin edebi kişiliğini arka planda tuttuk; fakat bunu tamamen de göz ardı etmedik.

İlk bölüm, Dante'nin tanıtımına ayrılmıştır. Bu bölümün ilk başlığında, özgün koşullanmışlığı içinde Dante'nin yaşadığı İtalya ve Floransa'daki durumu ortaya koymaya çalıştık. Bu dönemde oldukça yoğun yaşanan partisel çekişmelere de değinmeden geçemedik. Bu bağlamda, İtalya'nın ve özellikle Floransa'nın içinde bulunduğu siyasal, sosyal ve ekonomik yapılanmayı incelemeye çalıştık. Dante'nin yaşamı üzerindeki etkilerini de göz önüne alarak, parti çekişmeleri üzerinde ayrıntılı olarak durduk. Burada ayrıca Dante'nin, eserlerini ortaya koyarken ve görüşlerini oluştururken etkilendiği bir takım unsurlara da göz attık. Dante'nin gerek doktriner düzeyde etkilendiği ve gerekse düşüncelerini doğrudan doğruya kullandığı filozofları incelemeye çalıştık.

Birinci bölümün ikinci başlığını, Dante'nin yaşamını anlatmaya ayırdık. Doğumunu, ilk yıllarını, öğrenimini, Beatrice’e olan aşkını, evliliğini, kişiliğini, ruh ve fizik yapısını ve nihayet siyasal yaşamını ve ölümünü bu başlık altında inceledik. Siyasal mücadeleler ve toplumsal karışıklıklar içinde geçen yaşamının ayrıntılı bir biyografisini sunmak istedik.

Birinci bölümün son başlığı, Dante'nin edebiyattaki yerine ve eserlerine ayrılmıştır. Burada edebi özellikleri, kurduğu edebi okul, şiirlerinin özellikleri ve Rönesans'a olan etkileri ortaya konulduktan sonra; eserlerinin incelenmesine geçilmiştir. İlk sırayı "İlahi Komedya" adlı esere vermekten biz de kendimizi alıkoyamadık. Daha sonra, "Monarşi Üzerine" adlı esere yer verdik ve diğer eserlerini de tek bir başlık altında sıralayarak tanıtmakla yetindik.

Çalışmanın ikinci bölümünü, Dante'nin siyaset felsefesinin odak noktasını oluşturduğuna inandığımız "evrensellik" düşüncesinin incelenmesine ayırdık. Evrensellik düşüncesinin Dante öncesi dönemdeki yerini ele aldığımız ilk başlık içerisinde, -Dante'nin evrensellik konusundaki düşüncelerini de temellendirmek amacıyla- ilkin Helenistik Felsefede, sonra Romalılarda ve nihayet (Dante öncesi) Ortaçağ'daki evrensellik düşüncesinin işlenişini incelemeye çalıştık. Bu dönemlerde ortaya konan görüşleri, gerek doktriner ölçekte okul olarak, gerekse filozofları tek tek ele alarak ortaya koymak istedik. Helenistik dönem içerisinde, öncelikle, Kynizm'de, sonrada Stoizm'de evrensellik düşüncesini inceledik. Romalılar dönemini, Orta Stoa ve Son Stoa kısımlarına ayırarak incelemeyi yeğledik. Ortaçağ'da evrensellik düşüncesini incelerken ise, Hristiyanlığın bu konuda Ortaçağ düşüncesi üzerindeki etkilerini ayrıntılı olarak irdelemeye çalıştık.

İkinci bölümün ikinci başlığında, Dante'nin Evrensel Krallık düşüncesini incelemeye geçmeden önce, Ortaçağın toplumsal gerçekliğini ortaya koyma gereği ile karşı karşıya kaldık. Bu bağlamda, öncelikle, Ortaçağın siyasal ve sosyal yapısını ortaya koymaya çalıştık. Daha sonra Ortaçağın düşünce yapısını ana hatlarıyla irdeledik. Dante'nin Evrensel Krallık düşüncesini genel anlamda açıklamaya çalıştıktan sonra, Dante'nin Evrensel Krallık düşüncesini nasıl ispatladığını, ondaki özgün konumlandırılışı göz önünde tutarak irdelemeyi amaçladık. Bunu yaparken, siyaset felsefesinin en çok tartışılan konularından olan "erek", "barış", "adalet", "özgürlük", "genel irade", "siyasal birlik" ve "evrensel hakemlik" gibi sorunlar için Dante'nin ortaya koyduğu çözüm önerilerini incelemeye çalıştık. Böylece, Dante'nin Evrensel Krallığı neden zorunlu gördüğünü ortaya koymak istedik.

İkinci bölümün üçüncü başlığını, Dante sonrası dönemde evrensellik düşüncesinin nasıl geliştiğine ayırdık. Evrensellik düşüncesinin günümüze kadar gelişimini incelerken Milletler Cemiyeti ve Birleşmiş Milletler Teşkilatı gibi evrensellik iddiasıyla ortaya çıkmış bir takım organların düşünsel boyutta ortaya çıkışlarına kısa da olsa yer vermeye çalıştık.

Nihayet çalışmanın üçüncü ve son bölümünde, Dante'nin siyaset felsefesinin -o ana kadar eksik bıraktığımız- iki yönüne el attık: Dante'nin tek siyasal erk olarak biçimlendirdiği Evrensel Krallığın nereden kaynaklandığı, başka bir deyişle siyasal erkin kaynağını nereden aldığı ve bu Evrensel Krallığın kimler tarafından "temsil" edileceği, yani siyasal erkin yönetiminin hangi ulusta olacağı gibi temel sorunlar konusundaki tartışmalara burada yer verdik. İlk başlık, bu sorunların genel anlamda ortaya konulup çözümlenmesine ayrılmıştır.

SONUÇ VE DEĞERLENDİRME

Dante’nin siyaset felsefesindeki argümanların, gerek hizip çatışmaları sonucu olarak Floransa’dan sürülmesi olayından, gerekse hayatı boyunca İtalya’da sürüp giden Papalık ve İmparatorluk taraftarı partilerin çatışmasından etkilenmiş olduğu açıkça ortadadır[1]. Bu durumda iken bile O, dünyanın, Evrensel Kralın sınırsız otoritesi altında bir birlik oluşturması dışında bir barış imkânını mümkün görmemiştir. Evrensel Krallık kuramı, doğrudan doğruya evrensel barışın idealleştirilmesine dayanıyordu. Papalara karşı düşmanlığı ise, onların sürekli savaşımlara yol açan politika ve ihtiraslarından kaynaklanıyordu[2]. Dante’nin sistemi sonuçta, akılla imanı uzlaştıran ve bütün kuvvetleri birlikte düzenleyen bir dünya felsefesi olmuştur[3].

Dante’nin hareket noktası, Papaların dünyasal otorite sağlamak amacıyla bir savaşıma girişmiş olmalarıdır. Dante, işte bunun sonucu olarak, dinsel olmayan bir iktidarın evrensel biçimde örgütlenebilmesinin kanıtlarını oluşturmaya çalışmıştır. Mademki, Kilise evrensel otoriteye aday olabilmektedir, şu halde laik (dünyasal) iktidar da evrensel olmalıdır[4].

Dante’nin "Monarşi Üzerine" adlı eseri, ilk kez bir İmparatorluğun dünya egemenliğini tek başına ele geçirme amaçlarının sergilenmesi anlamına gelmektedir. Dante’nin bu eserinde İmparatorluk otoritesinin güçlendirilmesinin gerekçesi olarak gösterilen, bir dünya laik devleti teorisi, bu amaçların ilk kez yazılı biçimde ortaya konulmasıdır[5]. Kiliseyi yönetenlerin bağnaz ve kendi sınırlarını aşan tavırlarına karşı, akıl ve mantığın sesini o zaman için geçerli yöntemlerle yükselterek; Hristiyanlığın temelinde zaten var olan laiklik anlayışını doktriner bir temele oturtmaya çalışmış ve böylece çağdaş laiklik kavramının İnsanlığa ve siyaset dünyasına armağan edilmesinde öncü sayılabilecek bir rol oynamıştır. Hem kendisinden önceki çağların ve hem de çağının bütün düşünce, duygu ve kültür mirasını toplamış; bunları kusursuz bir sentezle birleştirmiş ve sanki bütün boyutlarıyla ifadesini bulmuş bir uygarlığa son rötuşları atmıştır.

Dante felsefesinin özgün yanı, halkın anlayabileceği bir şekilde ortaya çıkmış olmasıdır. O, birtakım düşüncelerin anlaşılmaz terimlerle tartışılıp durulduğu çeşitli sorunları, anlayarak ve saf bir ruh ve temiz, anlaşılır bir dil kullanarak anlatmayı başarmıştır[6].

Nitekim Dante Kilise’nin manevi otoritesini koşulsuz kabul ediyor[7]; fakat Evrensel Kralın Kilise’ye veya herhangi başka bir kişi veya kuruma bağlı olmadığını savunuyordu. Hem Kilise, hem de Evrensel Krallık doğrudan doğruya Tanrı’ya bağlıdırlar. Bu ikisi, ancak Tanrı’da birleşebilirler[8]. Görüldüğü gibi Dante, Evrensel Krallık görüşünü bile, hukuktan çok, Tanrıbilimsel kanıtlarla ortaya koymaya çalışmaktadır. Bunun nedeni, kendisinin o dönemin düşünsel yapısından fazla uzaklaşamamış olmasıdır.

Dante, ilke olarak, Ortaçağ toplumsal olgusallığı karşısında, Platon’un Yunanistan’ın can çekişen Polis’ine karşı takındığı tutuma benzer bir tutum içerisindedir[9]. Dante’yi belki biraz daha romantik diye nitelemek, onun, yaşamı boyunca emellerinin uğradığı başarısızlıktan ileri gelmektedir. Aslında, Dante, bu başarısızlığı da Yunan filozoflarıyla paylaşır[10]. Dante’nin Evrensel Krallığı, tıpkı Platon’un akıl içinde eğitilmiş filozof krala bağladığı umuda rağmen dirilemeyen Yunan Polis’i gibi dirilememekle beraber, İnsanlığın burada anlayış bakımından bir kazanımı olmuştur: Yalnız geçmiş bir çağın tarihini anlamak değil, aynı zamanda -yeniden başlama olanağı bulunmamakla beraber- yaşamda olası ve olması gerekeni anlamak bakımından bir kazanımdır bu[11]. Bu kazanım, yalnızca olası ve olması gerekeni anlamak bakımından değil, bunu gerçekleştirmek için gösterilen veya gösterilecek çabaya bir katkı bakımından anlamlıdır.

Ortaçağ’da, ne ruhsal erkin üstünlüğünü savunanlar, ne de dünyasal erkin üstünlüğünü savunanlar başarıya ulaşmışlardır. Bu iki alan birbirinden ayrılamamış; düalizm işlememiştir. Hiç bir zaman bu iki kurumun iktidar ve yetki alanları birbirine eşit ve denk tutulamamıştır. İki kılıç, bir birlik ve uyum içinde sallanamamıştır. Çoğu kez bu iki kurum birbiriyle savaşmıştır. Fakat XV. yüzyılın başlarında, Ortaçağ siyasal ve toplumsal yapılanmasının çıkmaza girmesiyle bu hikâye bitmemiş; yalnızca olay sona ermiştir. Zira yeni olaylar ve formüller getiren yeni bir çağ yaklaşmaya başlamıştır[12].

Dante’den önce, zamanının Kilise felsefesini tam anlamıyla bilerek yazan din-dışı bir kişiye rastlanmamaktadır[13]. Dante, dinin devlette önde gelen bir yere sahip olmasını istiyordu. Bu istek, dinin doğru ve/veya üstün oluşundan değil; toplumu birbirine bağlama özelliğine sahip olmasından kaynaklanmaktaydı[14]. Dante, Kiliseye ise görünüşte bağlı kalmış; fakat gerçek bir sofuluktan uzak, özgür düşünceli bir kişi olmuştur. Dante, eski tip insanın da sonuncusu olmuştur[15]. O, eski dünya ile modern dünyayı birleştirmek üzere çağların kasırgası üzerine atılmış bir köprü gibidir. Gevşeyip gitmiş Avrupa’nın ilk uyandırıcısı olmuş; uyumsuz bir barbarizm kaosundan, kendi şiiriyle bir dil oluşturmayı başarmıştır.

Dante bir ozan olarak, büyük bir yenilikçi olmasına karşılık, onun "Monarşi Üzerine" adlı eseri, aslında yüz yıl önce yazılmalıydı: Zira Papa ve Krala bağımsız ve Tanrı tarafından atanmış gibi bakar. Dante’nin düşüncesi yalnız kendi içinde değil; din-dışı bir kişinin kanısı olarak da ilginçtir[16]. O’nun siyaset felsefesine asıl katkısı, devletin toplumsal arka planını ve devletin özünde din-dışı olan bağımsız kimliğini ortaya koymuş olmasıdır. Devletin asıl görevinin, dünya ölçeğinde özgürlük, adalet ve barış sağlamak olduğunu vurgulamış ve bunları ileri sürerken de insan türünün birliğine olan inancını dile getirmiştir[17]. Böylece, düşüncelerine evrensel bir boyut kazandırmıştır.

Dante, birleşmiş bir dünya düşüncesine öylesine bağlanmıştır ki, bu düşüncenin temellerinin ne kadar zayıf olduğunu; sonsuz sandığı bu düzeni ortadan kaldıracak değişiklerin ne kadar yakında olduğunun farkına varamamıştır. XIV. yüzyıl İmparatorluğunun dünya politikası üzerinde önemlice bir etkide bulunmak iddiasının ne kadar boş olduğunu; doğuma dayanan ulusal farkların Evrensel Krallığın yönetmek durumunda olduğu toplumları nasıl kökten bir biçimde ayırdığını öngörememiştir. XIII. yüzyılda Kilise ve Krallık hukukları üzerine yapılan araştırmaların, bu iki güç arasında varsaydığı dengeyi nasıl etkileyeceğini kestirememiştir. Özellikle, sivil toplumun herhangi bir doğa-üstü varlık veya durumun onayını gerektirmeyen ve kendi kendine yeter yetkin bir varlık olduğu kuramının ortaya çıkarabileceği dünyasallık eğilimini tam olarak değerlendirememiştir[18]. Gerçekten Dante’nin önerileri, ulusçuluğun billurlaşmaya başladığı ve bunların ulusal egemenlik talepleri biçiminde belirmeye başladığı bağımsızlık fikirlerini hesaba katmamaktadır[19].

Bununla birlikte, evrensel bir barış düşüncesinin, ulusal farklılıklara rağmen bugün bile varlığını koruduğu ortadadır. Yaşadığı dönemde insanlığın geleceğinden endişe duyan birçok filozof veya devlet adamı gibi Dante de, evrensel barışa büyük bir özlem duymuştur. Bütün siyaset ve hatta yaşam felsefesini bu özlem belirlemiştir. Dante, evrensel barışı gerçekleştirecek olan Evrensel Krallık düşüncesini, bu düşüncenin mantığa ve deneye uyup uymadığı göz önüne almadan ve hatta bunu hiç düşünmeden, bir takım varsayımlardan yararlanarak ileri sürmüştür. Bundan dolayı da savunduğu Evrensel Krallık, bir ideal olarak kalmaktan kurtulamamıştır[20].

Dante’nin siyaset felsefesinin hüsrana uğradığı bir başka konu, Roma İmparatorlarının bilinen dünya üzerinde egemenliklerini, bütün halkların refahı veya gerçek bir barışın sağlanması için yaymadıklarını ve aslında bu dünya çapındaki otoritenin gerçek amacının kendi iktidarına bir meşruluk zemini kazandırmak olduğunu görememesi noktasında ortaya çıkmaktadır[21]. Ortaçağ İmparatorlarının bir dünya devleti kurma tutkularının güdüsü de, bundan farklı olmamıştır. Dante dönemindeki İmparatorların yönetimleri, Roma İmparatorluğu’nda olanın aksine, ne kutsaldı, ne de evrenseldi. Bağımsızlık istekleri, hem Papaya, hem de İmparatora karşı olmak üzere, hemen bütün Avrupa devletlerinde artık su yüzüne çıkıyordu[22].

Dante’nin eserleri, mutlakiyetçi ve aşırılaşmış iktidarlara ve ayrıca akli olmayan yönetim ilkelerine karşı doğrudan saldırıların hazırlanabilmesi için çok önemli olmuşlardır. Bu gibi güçlerin halkın gözünde değer kaybetmesi, siyasal düşüncenin gelişmesine de önemli katkılarda bulunmuştur. Nitekim Dante’nin siyasal düşünceleri, uzun bir ömre sahip olmuşlardır. Zamanın bütün aşındırıcı özelliğine rağmen, Dante’nin evrensel barış ve İnsanlığın tüm parçaları arasında işbirliğinin zorunluluğu konusundaki düşünceleri kaybolmadan zamanımıza kadar gelmişlerdir ve günümüzde de önemli oranda anlamlarını korumaktadırlar[23].

Dante’nin Evrensel Krallık düşüncesini savunurken ortaya koyduğu “evrensel barış” ve “İnsanlığın mutluluğu” gibi ilkeler, halen çağdaş siyasetçiler ve hatta Devletler Hukuku uzmanları tarafından bir hareket noktası ve/veya amaç olarak kullanılabilir.



[1]      Nitekim aynı şekilde, Dante’yi yaşadığı devrin tarihsel gidişi içinde düşünmeden anlamak mümkün değildir. Etrafındaki olaylara bütün benliğiyle katılan, çağının tarihini tümüyle yaşayan Dante’nin berrak tarih şuuruna rağmen, kusursuz bir tarihçi olduğu söylenemez. Kentinin ve Avrupa’nın siyasal olaylarına bu kadar fazla karışması, kendisinde şiddetli tutkular yaratmış; bu da, iyi bir tarihçide olması gereken tarafsızlığı bulmasına, olaylara dışarıdan bakmasına engel olmuştur. Dante’de tarih, duygular üzerine kurulmuş, yaşayan ve yaşanmış bir tarihtir. Olaylar gerçekte olduğu gibi birbirlerini izleyişlerine göre değil, ön planda tutulan bir takım duygusal değerlendirmelerin ve ahlak kurallarının gerisinde işlenmiştir. Önemli olan olayların ve kişilerin tarihsel gerçekliklerinden çok; kamuoyunun ve Dante’nin bunları ahlak veya politika açısından değerlendirişleridir. Bkz. Işık-Sabatelli, s.45.

[2]      Sabine, s.255.

[3]      Özcan, s.30.

[4]      Amittay, s.110.

[5]      Amittay, s.109.

[6]      Sena, s.477.

[7]      Sokrates için sürgün, Platon için Polis’e karşı ayaklanma nasıl aklın alamayacağı bir şey ise, Dante için de, Kilise’ye karşı var güçle direnme ve din ile dünya işleri arasında reform yaratıcı bir ayrılma o kadar aklın alamayacağı bir şeydi. Bkz. Schilling, s.187.

[8]      Sabine, s.255.

[9]      Platon, yönetilenler yönetiminin çeşitli partilerine karşı bir düşünceyle ortaya çıkmış veya onlara bir düşünce eklemiştir. Yani aristokrasiye, oligarşiye, demokrasiye ve tiranlığa yeni bir şeyler getirmiştir: Akıl içinde eğitilmiş vatandaşların egemenliği ve bu egemenliğe özgü toplumsal adalet. Platon, Polis’in kendine özgü özünü, temelini ve yönetilenlerin doğal bağımsızlığını bilinçlendirmişti. Buna karşılık Dante ise, eski Kutsal İmparatorluğun görünümünü teorik ve şiirsel alanda yenilemekten başka bir şey yapmamış, olsa olsa onu, o çağda eski değil, modern sayılan yoksulluk idealiyle hafif bir değişikliğe uğratmıştır. Böylece Dante’de, bir dereceye kadar, düşünce olanakları eksik kalmış ve bunların yerini yaratıcılığıyla ve imgelem gücüyle doldurmuştur. Bkz. Schilling, s.184-185.

[10]     Schilling, s.184.

[11]     Schilling, s.188-189.

[12]     Lipson, s.192.

[13]     Russel, s.300.

[14]     Russel, s.487.

[15]     Russel, s.418.

[16]     Russel, s.451-452.

[17]     Amittay, s.110; Ağaoğulları-Köker, Tanrı., s.31.

[18]     Sabine, s.261.

[19]     Amittay, s.110.

[20]     Akın, s.64.

[21]     Amittay, s.110.

[22]     Amittay, s.110.

[23]     Amittay, s.110.

KAYNAKÇA

ABADAN, Yavuz; Devlet Felsefesi - Seçilmiş Okuma Parçaları, Ankara 1959.

AĞAOĞULLARI, Mehmet Ali/KÖKER, Levent; İmparatorluktan Tanrı Devletine Siyasal Düşünceler, Ankara 1991. (Metinde, Ağaoğulları-Köker, İmparatorluk., olarak gösterilmiştir).

AĞAOĞULLARI, Mehmet Ali/KÖKER, Levent; Tanrı Devletinden Kral-Devlete Siyasal Düşünceler, Ankara 1991. (Metinde, Ağaoğulları-Köker, Tanrı., olarak gösterilmiştir).

AKAD, Mehmet; Genel Kamu Hukuku, İstanbul 1993.

AKBAY, Muvaffak; Umumi Amme Hukuku Dersleri, Cilt: 1, 3. Baskı, Ankara 1958.

AKAL, Cemal Bali; Sivil Toplum Tanrısı, İstanbul 1990.

AKARSU, Bedia; Ahlak Öğretileri, 3. Basım, İstanbul 1982.

AKIN, İlhan F.; Kamu Hukuku, 6. Bası, İstanbul 1990.

ALÂETTİN, İbrahim; Meşhur Adamlar - Hayatları ve Eserleri, Hazırlayan ve Çıkaran: Sedat SİMAVİ, İstanbul 1933-1935.

ALSAN, Zeki Mesud; Yeni Devletler Hukuku, Birinci Cilt, Prensipler -Şahıslar, İkinci Baskı, İstanbul 1955.

AMITTAY, Jacob Ben; Siyasal Düşünceler Tarihi, Çeviren: Mehmet Ali KILIÇBAY/Levent KÖKER, Ankara 1983.

ANA BRİTANNİCA GENEL KÜLTÜR ANSİKLOPEDİSİ, Cilt:6, 1986, 1987.

ASTER, von Ernst; Hukuk Felsefesi Dersleri, Çeviren: Orhan Münir ÇAĞIL, İstanbul 1943.

ATEŞ, Toktamış; Demokrasi, Kavram - Tarihi Süreç - İlkeler, Dördüncü Baskı, Ankara 1994. (Metinde, Ateş, Demokrasi., olarak gösterilmiştir).

ATEŞ, Toktamış; Siyasal Tarih, Cilt: I, Ortaçağdan 19. Yüzyılın Sonlarına Dek, İstanbul 1982. (Metinde, Ateş, Siyasal., olarak gösterilmiştir).

BASKAN LEXİKON ALFABETİK GENEL KÜLTÜR ANSİK­LO­PE­Dİ­Sİ, Cilt:1, 1984.

BLOCH, Marc; Feodal Toplum, Çeviren: Mehmet Ali KILIÇBAY, Ankara 1983.

BOLAY, S. Hayri; Felsefi Doktrinler Sözlüğü, 5. Baskı, Ankara 1990.

BUMİN, Tülin; Hegel, Bilinç Problemi Köle-Efendi Diyalektiği Praksis Felsefeler, 1. Kitap, İstanbul 1987.

BURCKHARDT, Jacob; İtalya'da Rönesans Kültürü - I, Çeviren: Bekir Sıtkı BAYKAL, İstanbul 1957. (Metinde, Burck hardt, İtalya., 1957, olarak gösterilmiştir).

BURCKHARDT, Jacob; İtalya'da Rönesans Kültürü - II, Çeviren: Bekir Sıtkı BAYKAL, 2. Basılış, Ankara, 1978. (Metinde, Burckhardt, İtalya., 1978, olarak gösterilmiştir).

BÜYÜK ADAMLAR SERİSİ: DANTE; No:22, Çeviren: Sedat SİMAVİ, İstanbul 1991.

BÜYÜK LAROUSSE SÖZLÜK VE ANSİKLOPEDİSİ, Cilt:5, 1986.

CASSİRER, Ernst; Devlet Efsanesi, Çeviren: Necla ARAT, İstanbul 1984. (Metinde, Cassirer, Devlet., olarak gösterilmiştir).

CASSİRER, Ernst; İnsan Üstüne Bir Deneme, Çeviren: Necla ARAT, İstanbul 1980. (Metinde, Cassirer, İnsan., olarak gösterilmiştir).

COGNIOT, Georges; İlk Çağ Materyalizmi (Yunan - Roma), Türkçe'si: Sevim BELLİ, 2. Baskı, İstanbul 1992.

COLLINGWOOD, R.G.; Tarih Tasarım, Çeviren: Kurtuluş DİNÇER, Ankara 1990.

COPLESTON, Frederick; Felsefe Tarihi, Cilt: I, Yunan ve Roma Felsefesi, Ölüm 1a, Ön-Stoikler, Sokrates ve Dönemi, Çeviren: Aziz YARDIMLI, 1. Bası, İstanbul 1986.

CROZAT, Ch.; Âmme Hukuku, Çeviren: Bedia H., İstanbul 1934. (Metinde, Crozat, Amme., 1934, olarak gösterilmiştir).

CROZAT, Ch.; Amme Hukuku Dersleri, Birinci Kitap, Kısım: I, Devlet Teorisinin Tarihi, Çeviren: Orhan ARSAL, İstanbul 1938. (Metinde, Crozat, Amme., 1938, olarak gösterilmiştir).

CROZAT, Ch.; Âmme Hukuku Dersleri, Cilt: II, Kısım: I, Orta Zamanlar, Çeviren: Recai Galip OKANDAN, İstanbul 1944. (Metinde, Crozat, Amme., 1944, olarak gösterilmiştir).

CROZAT, Ch.; Âmme Hukuku Dersleri, Cilt: II, Kısım: II, Orta Zamanlar, İstanbul 1946. (Metinde, Crozat, Amme., 1946, olarak gösterilmiştir).

CROZAT, Ch.; "Dante Alighieri'nin Devlet Nazariyesi", Çeviren: Sahir ERMAN, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası, Cilt: X, Sayı:1-2, İstanbul 1944. (Metinde, Crozat, "Dante.", olarak gösterilmiştir).

CROZAT, Ch.; "Defensor Pacis'de Devlet ve Hukuk Nazariyesi", Çeviren: Recai Galip OKANDAN, Prof. Cemil BİLSEL'e Armağandan Ayrı Bası, İstanbul 1939. (Metinde, Crozat, "Defensor.", olarak gösterilmiştir).

CROZAT, Ch.; "Ortaçağda Dört Devlet Nazariyecisi: Romanus, Occam, Bartolus, Wyclyff", Çeviren: Vedat GÜNYOL, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası, Cilt: VII, Sayı: 2-3, İstanbul 1941. (Metinde, Crozat, "Ortaçağ.", olarak gösterilmiştir).

ÇAĞLAR BOYUNCA BÜYÜK ADAMLAR: DANTE, Sayı: 10, İstanbul 1972.

ÇOBANOĞLU, Rahmi; Hukuk Felsefesi Ders Notları - I, Tarihi Kısım, 1967-1968. (Metinde, Çobanoğlu, Hukuk., olarak gösterilmiştir).

ÇOBANOĞLU, Rahmi; "Rönesans Felsefesinde Tabii Hukuk", Tahir TANER'e Armağandan Ayrı Bası, İstanbul 1956. (Metinde, Çobanoğlu, "Rönesans.", olarak gösterilmiştir).

ÇOTUKSÖKEN, Betül; Ortaçağ Yazıları, İstanbul 1993. (Metinde, Çotuksöken, Ortaçağ., olarak gösterilmiştir).

ÇOTUKSÖKEN, Betül; "Ortaçağ ve Rönesans Üzerine Kimi Temel Bilgiler", Gergedan Aylık Yeryüzü ve Kültürü Dergisi, No:13, Mart 1988, s.35-44. (Metinde, Çotuksöken, Ortaçağ.", olarak gösterilmiştir).

ÇOTUKSÖKEN, Betül/BABÜR, Saffet; Metinlerle Ortaçağda Felsefe, İstanbul 1989.

DAVIDOV, Yuri; Özgürlük ve Yabancılaşma, Çeviren: Şargut ŞÖLÇÜN, İstanbul 1990.

ERİM, Nihat; Amme Hukuku Dersleri, Cilt: I, Ankara 1942.

ERMAN, Sahir; Dante ve İlahi Komedyanın Ezoterik Yorumu, İstanbul 1977.

ERTAYLAN, İ. Hikmet: Dante'nin Hayatı ve Eserleri, T.C. İş Bankası Yayınlarından, 1964.

ERTEM, Sadri; Politika Felsefesi, İstanbul 1935.

ERTOP, Kıvanç/YETKİN, Çetin; Sosyo-Ekonomik Temelleriyle Siyasal Düşünceler Tarihi, Cilt: I, İstanbul 1985.

FOUCAULT, Michel; Ben"in Yapımı, Çeviren: Levent KAVAS, İstanbul 1992.

FRANCESCO, G. A. De; Başlangıçtan Dante'ye Kadar Dil ve Şiir Dili, Çeviren. Süheyla ÖNCEL, İstanbul 1962.

GELİŞİM HACHETTE ALFABETİK GENEL KÜLTÜR ANSİKLOPEDİSİ, Cilt:3, İstanbul 1983.

GOLDMAN, Lucien; Kant Felsefesine Giriş, Çeviren: Avşar TİMUÇİN, İstanbul 1993.

GÖKBERK, Macit; Felsefenin Evrimi, İstanbul 1979.

GÖZE, Ayferi; Siyasal Düşünceler ve Yönetimler, 5. Bası, İstanbul 1989.

GRAND MASTER GENEL KÜLTÜR ANSİKLOPEDİSİ, Cilt: 1, 1992.

GRANGES, G. H. Des; İtalyan Edebiyatı, Çeviren: Halit FAHRİ, İstanbul 1934.

GÜRİZ, Adnan; Hukuk Felsefesi, Ankara 1985.

HANÇERLİOĞLU, Orhan; Düşünce Tarihi, -Dört Bin Yıllık Düşünce, Sanat ve Bilim Tarihinin Klasik Yapıtları Üstüne Eleştirisel İnceleme-, 5. Basım, İstanbul 1987. (Metinde, Hançerlioğlu, Düşünce., olarak gösterilmiştir).

HANÇERLİOĞLU, Orhan; Felsefe Ansiklopedisi, Düşünürler Bölümü, Cilt: 1 (A-L), İstanbul 1985. (Metinde, Hançerlioğlu, Felsefe., olarak gösterilmiştir).

HANÇERLİOĞLU, Orhan; Felsefe Sözlüğü, 7. Basım, İstanbul 1993. (Metinde, Hançerlioğlu, Sözlük., olarak gösterilmiştir).

HEGEL, G. Wilheim Friedrich; Hukuk Felsefesinin Prensipleri, Çeviren: Cenap KARAKAYA, İstanbul 1991. (Metinde, Hegel, Hukuk., olarak gösterilmiştir).

HEGEL, G. Wilheim Friedrich; Tinin Görüngübilimi, Çeviren: Aziz YARDIMLI, İstanbul 1986. (Metinde, Hegel, Tin., olarak gösterilmiştir).

HİLAV, Selahattin; Felsefe El Kitabı, 100 Soruda Dizisi, 4. Bası, İstanbul 1985.

HUIZINGA, Johan; "Rönesans Sorunu", Çeviren: Zeynep KÜPÜŞOĞLU, Gergedan Aylık Yeryüzü Kültürü Dergisi, No:13, Mart 1988, s.28-34.

IŞIK, Gül/SABATELLİ, Vaifro; Yeni Çağın Eşiğinde Dante, İstanbul 1966.

İNAL, Ekrem/ORMANCI, Nureddin; Ortaçağ Tarihi, İstanbul 1952.

KARACAN BÜYÜK SÖZLÜK VE GENEL KÜLTÜR AN­SİK­LO­PE­DİSİ, 2. Cilt, 1983.

KILIÇBAY, Mehmet Ali; "Bir İtalyan İcadı: Rönesans ve Doğunun Olanaksız/Olanaklı Rönesans'ı", Gergedan Aylık Yeryüzü Kültürü Dergisi, No:13, Mart 1988, s.174-178. (Metinde, Kılıçbay, "Rönesans.", olarak gösterilmiştir).

KILIÇBAY, Mehmet Ali; "Ortaçağ mı, Ortaçağlar mı?", Cumhuriyet Gazetesi, 10 Temmuz 1986. (Metinde, Kılıçbay, "Ortaçağ.", olarak gösterilmiştir).

KUBALI, Hüseyin Nail; Devlet Anahukuku Dersleri, Cilt: 1, Fasikül: 1, İstanbul 1946.

LANDRY, B.; De La Monarchie, Çeviri: Lib F. ALCAN, Paris 1933.

LİPSON, Leslie; Politika Biliminin Temel Sorunları, Çeviren: Tuncer KARAMUSTAFAOĞLU, Ankara 1973.

MACHIAVELLİ, Niccolo; "Floransa Tarihi'nden", Çeviren: Bilge KARASU, Gergedan Aylık Yeryüzü Kültürü Dergisi, No:13, Mart 1988, s.69-70.

MANSEL, Arif Müfid; Ege ve Yunan Tarihi, 5. Baskı, Ankara 1988.

MARCUSE, Herbert; Tek Boyutlu Toplum, İleri İşleyim Toplumunun İdeolojisi Üzerine İncelemeler, Çeviren: Aziz ÇALIŞLAR, 2. Basım, İstanbul 1990.

MATTHEW, Donald; Ortaçağ Avrupası, İletişim Atlaslı Dünya Uygarlıklar Ansiklopedisi, VI. Cilt, Çeviren: M. Ali KILIÇBAY, İstanbul 1988.

MEDENİYET TARİHİ, Cilt:II, İstanbul 1974.

MERAY, Seha L.; Devletler Hukukuna Giriş, Birinci Cilt, Gözden Geçirilmiş İkinci Baskı, Ankara 1960.

MEYDAN LAROUSSE, Büyük Lûgat ve Ansiklopedi, Cilt:3, 1990.

MİLLİYET Dil ve Genel Kültür Ansiklopedik Sözlüğü, Cilt:1967, İstanbul 1967.

MORIN, Edgar; Avrupa'yı Düşünmek, Çeviren: Şirin TEKELİ, İstanbul 1988.

MOSCA, Gaetano; Siyasi Doktrinler Tarihi, Çeviren: Samih TİRYAKİOĞLU, İstanbul 1968.

NAMİ, Kâzım; Hayat Ansiklopedisi, Cilt 3, (baskı yeri ve tarihi yok).

OIZERMAN, Theodor; Felsefe Tarihinin Sorunları, Çeviren: Celal A. KANAT, İstanbul 1988.

OKANDAN, Recai Galip; "Devlet İktidarının Menşe ve Sahibi Hakkında İleri Sürülen Doktrinler", İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuasından (Yıl: 1951, Sayı: 3-4) Ayrı Bası, İstanbul 1951. (Metinde, Okandan, "Devlet.", olarak gösterilmiştir).

OKANDAN, Recai Galip; Umumi Âmme Hukuku, (Devletin Doğuşu, Pozitif ve Teorik Gelişmesi, Unsurları), İstanbul 1968. (Metinde, Okandan, Umumi., 1968, olarak gösterilmiştir).

OKANDAN, Recai Galip; Umumi Amme Hukuku, Birinci Kitap (İlk Zamanlar), İstanbul 1946. (Metinde, Okandan, Umumi., 1946, olarak gösterilmiştir).

ÖKTEM, Niyazi; "Stoizm", İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuasından (Yıl:1974, Cilt:XL, Sayı:1-4) Ayrı Bası, İstanbul 1974.

ÖNCEL, Süheylâ; İtalyan Edebiyatı Tarihi, 1. Kitap: Başlangıç Döneminden Aydınlanma Çağına Kadar, Ankara 1986.

ÖZBİLGEN, Tarık; Eleştirisel Hukuk Sosyolojisi, Cilt:I, İstanbul 1977.

ÖZCAN, Leylâ; Evrensel İnsanlık İdesinin Batıda Teorik Tekâmülü (Doğuşundan 1945 tarihine kadar), İstanbul 1964.

PANOFSKY, Erwin; "Rönesans: Kendini Tanımlamak mı, Kendini Tanımamak mı?", Çeviren: Ömer MADRA, Gergedan Aylık Yeryüzü Kültürü Dergisi, No:13, Mart 1988, s.22-25.

PARKİNSON, C. Northcote; Siyasal Düşüncenin Evrimi, Çeviren: Mehmet HARMANCI, İkinci Basım, İstanbul 1984.

PÉZARD, André; Dante Oeuvres Complétes, Bibliothèque Nrf de La Pléıade, Paris 1965.

PRELOT, Marcel; Politika Bilimi, Çeviren: Nihal ÖNOL, İstanbul 1972.

RESİMLİ GENEL KÜLTÜR ANSİKLOPEDİSİ, Cilt:3 (ÇİN - FAU), 1983.

RUSSEL, Bertrand; Batı Felsefesi Tarihi, İlkçağ - Ortaçağ - Yeniçağ, Çeviren: Muammer SENCER, 3. Bası, İstanbul 1983.

SABINE, George; Siyasal Düşünceler Tarihi, Eskiçağ - Ortaçağ, Çeviren: Harun RIZATEPE, Ankara 1969.

SANDER, Oral; Siyasi Tarih, İlkçağlardan 1918'e, 3. Baskı, Ankara 1994.

SARICA, Murat; 100 Soruda Siyasi Düşünce Tarihi, 5. Baskı, İstanbul 1987.

SAVELLİ, A.; İtalya Tarihi, Çeviren: G. Kemali SÖYLEMEZOĞLU, İstanbul 1940.

SCHILLING, Kurt; Toplumsal Düşünce Tarihi (Birey - Topluluk - Toplum), Çeviren: Nihal ÖNOL, İstanbul 1971.

SENA, Cemil; Filozoflar Ansiklopedisi, Cilt:1 (A-D), İstanbul 1974.

SİNANOĞLU, Nüzhet Haşim; Dante ve Dıvına Commedia (Dante ile ilk temas), İstanbul 1934. (Metinde, Sinanoğlu, Dante., olarak gösterilmiştir).

SİNANOĞLU, Nüzhet Haşim; İtalyan Edebiyatı Tarih - Antoloji, XIII. Asırdan Zamanımıza Kadar, Cilt:1: XIII. Asırdan XIX. Asra Kadar, İstanbul 1933. (Metinde, Sinanoğlu, İtalyan., olarak gösterilmiştir).

SOSYALİST KÜLTÜR ANSİKLOPEDİSİ, Cilt:2, İstanbul 1979.

ŞAKİROĞLU, H. Mahmut; Tanıtma Yazıları, Erdem, Cilt:6, Eylül 1990, Sayı:187'den Ayrı Basım, Ankara 1992.

ŞENEL, Alâeddin; Siyasal Düşünceler Tarihi, Tarih Öncesinde, İlkçağda, Ortaçağda ve Yeniçağda Toplum ve Siyasal Düşünüş, Kısaltılmış Üçüncü Baskı, Ankara 1991.

ŞERİF, Yusuf; Avrupa Edebiyatı - Mühim Simalar ve Numuneler-Rönesans, İstanbul 1930. (Metinde, Şerif, Avrupa., olarak gösterilmiştir).

ŞERİF. Yusuf; Muhtasar Avrupa Edebiyatı Tarihi, İstanbul 1935. (Metinde, Şerif, Muhtasar., olarak gösterilmiştir).

TANİLLİ, Server; Yüzyılların Gerçeği ve Mirası, İnsanlık Tarihine Giriş, Cilt:I, İlkçağ, İkinci Basım, İstanbul 1984. (Metinde, Tanilli, Yüzyılların., I, olarak gösterilmiştir).

TANİLLİ, Server; Yüzyılların Gerçeği ve Mirası, İnsanlık Tarihine Giriş, Cilt:II, Ortaçağ, İkinci Basım, İstanbul 1990. (Metinde, Tanilli, Yüzyılların., II, olarak gösterilmiştir).

TEMEL BRITANNICA, Cilt:5, 1992.

TİMUÇİN, Afşar; Düşünce Tarihi, İstanbul 1992.

TİMUR, Feridun; Dante Alighieri - Hayatı, Sanatı, Eserleri, İstanbul 1954. (Metinde, Timur, Dante., olarak gösterilmiştir).

TİMUR, Feridun; İlahi Komedya - Cehennem - Dante Alighieri, İstanbul 1986. (Metinde, Timur, İlahi., olarak gösterilmiştir).

TUĞCU, Tuncer; Felsefe Tarihi, Cilt: I, İlkçağ, İstanbul 1985.

TUNCER, Ferit Ragıp/ARIKAN, Selahattin; DANTE Mimar Sinan – SOKRAT Tevfik Fikret, baskı yeri yok, 1952.

TÜRK ANSİKLOPEDİSİ, Cilt:XII, Ankara 1964.

URAS, Ufuk; İdeolojilerin Sonu mu?, İstanbul 1993.

URAZ, Murad; Dante ve Petrarca, İstanbul 1995. (Metinde, Uraz, Dante., olarak gösterilmiştir).

URAZ, Murad; XIII. Asırdan Sonra Avrupa Edip ve Şairleri, İstanbul 1940. (Metinde, Uraz, Avrupa., olarak gösterilmiştir).

ÜLKEN, Hilmi Ziya; İçtimaî Doktrinler Tarihi, İstanbul 1941.

VAROĞLU, Hamdi; Dante Alighieri - İlahi Komedya (Divine Commedia), Cehennem - Ârâf - Cennet, 2. basılış, İstanbul 1948.

VECCHIO, Gıorgıo Del; Hukuk Felsefesi Dersleri, Çeviren: Suut Kemal YETKİN, İstanbul 1940.

YENİ HAYAT ANSİKLOPEDİSİ, Cilt:2, İstanbul 1979.

YENİ RESİMLİ BİLGİ ANSİKLOPEDİSİ, Cilt:5, 1985.

YENİ TÜRK ANSİKLOPEDİSİ, Cilt:2, İstanbul 1985.

WEBER, Alfred; Felsefe Tarihi, Çeviren: H. Vehbi ERALP, 4. Basım, İstanbul 1991.

Yorum Yap

Lütfen yorum yazmak için oturum açın ya da kayıt olun.
İlgili Yayınlar