Hukuk Yargılamasında Delillerin Toplanmasında Tarafların ve Hâkimin Rolü

Yayınevi: Vedat Kitapçılık
Yazar: Nur BOLAYIR
ISBN: 9786054823437
Stok Durumu: Tükendi
840,00 TL

Adet

 
   0 yorum  |  Yorum Yap
Kitap Künyesi
Yazar Nur BOLAYIR
Baskı Tarihi 2014/05
Baskı Sayısı 1
Boyut 16x24 cm (Standart Kitap Boyu)
Cilt Sert Kapak (İplik Dikiş)

UH216
Hukuk Yargılamasında Delillerin Toplanmasında Tarafların ve Hâkimin Rolü
Dr. Nur BOLAYIR
2014/05 Baskı, XXII+586 Sayfa, Ciltli
ISBN 978-605-4823-43-7 

GİRİŞ

I- Konunun Önemi ve Çalışma Planı

İspat ile ilgili kurallar ve kavramlar, medenî usûl hukukunun ağırlık merkezini teşkil etmektedir; çünkü davanın kazanılması veya kaybedilmesi iddiaların ispat edilip edilmediğine bağlıdır. Bireyin sübjektif hakkının himaye edilmesi, maddî gerçeğin ortaya çıkarılması iddiaların ispatını gerektirmekte; iddiaların ispatı için delillere ihtiyaç duyulmakta; bu delillerin toplanabilmesi için de taraflara ve hâkime önemli roller düşmektedir.

 

Davada taraflar ileri sürdükleri vakıalara ilişkin iddialarının doğru olduğunu veya karşı tarafın iddialarının doğru olmadığını ispat edebilmek ve kendi lehlerine karar verilmesini sağlayabilmek için çekişmeli vakıalar hakkında deliller göstermekte; hâkim de davayı aydınlatma ödevi çerçevesinde çekişmeli vakıaların açığa kavuşturulmaları amacıyla taraflardan delil göstermelerini isteyebilmekte veya bazı delillere re’sen başvurabilmektedir. Maddî hukukun tanıdığı sübjektif hakkın yerine getirilebilmesi için mahkeme tarafların iddialarını ve savunmalarını dinleyip, delillerini incelemekte ve delillerin toplanmasından elde ettiği neticeyi dikkate alarak hükmünü vermektedir.

 

Taraflarca herhangi bir delil gösterilmemişse, hâkim de davayı aydınlatma ödevi çerçevesinde onlardan delil göstermelerini istememişse veya re’sen başvurabileceği herhangi bir delile başvurmamışsa, iddialar ve savunmalar ispat edilememiş sayılacaklardır. Bu durumda, delillerin toplanması faaliyeti gereği gibi yerine getirilememiş olduğundan, medenî usûl hukukunun en temel amacı olan maddî hukuktan kaynaklanan sübjektif hakların korunması sağlanamayacaktır. Delillerin toplanmasının ispat faaliyetiyle olan ilişkisinin belirlenmesinin yanı sıra, bu faaliyetin gerçekleştirilmesi sırasında tarafların ve hâkimin rolünün gerek medenî usûl hukukuna hâkim olan ilkeler bakımından, gerekse medenî usûl kanunlarındaki hükümler ile delil türleri ve delillerle ilişkili diğer kurumlar bakımından da değerlendirilmesi büyük önem taşımaktadır. Çünkü, delillerin toplanması faaliyeti sırasında medenî usûl hukukuna hâkim olan ilkelerin temel prensiplerine, kanunlardaki hükümlere ve delil türleri ile delillerle ilişkili diğer kurumların temel özelliklerine uyulmaması, sübjektif hakların himaye edilememesinin yanı sıra bir anayasal hak olan ispat hakkının da ihlâli sonucunu doğurabilecektir.

 

Türk Hukuku’nda günümüze kadar medenî usûl hukukunun en temel alanlarından olan ispat hukuku alanında oldukça sınırlı sayıda çalışma yapılmış; ispat hukukunun en önemli bölümü olan delillerin toplanması meselesine ve bu hususta taraflar ile hâkimin rolüne etraflıca değinilmemiştir. Yapılan çalışmalar yalnızca belli delil türleriyle sınırlı olarak ele alınmış; o çalışmalarda da söz konusu delil türleri açısından tarafların ve hâkimin rolünün arz ettiği özellikler özel bir değerlendirmeye tâbi tutulmamıştır. Ayrıca, medenî usûl hukukuna hâkim olan ilkeler çerçevesinde yapılan araştırmalarda sadece ilgili ilkeyle bağlantılı olduğu ölçüde meseleye değinilmiş; medenî usûl kanunlarında yer alan hükümler dikkate alınarak tarafların ve hâkimin rolü ayrıntılı şekilde incelenmemiştir. Konunun hem teori ve uygulama açısından taşıdığı önem nedeniyle incelenme ihtiyacı, hem de Hukuk Muhakemeleri Kanunu’ndaki ilgili hükümlerin etraflıca değerlendirilmesi gereksinimi, bu konunun doktora tez çalışması olarak belirlenmesinde etkili olmuştur.

 

Çalışmamızın birinci bölümünde delillerin toplanmasıyla ispat faaliyeti arasındaki irtibatı tespit edip, meseleyi medenî usûl hukukuna hâkim olan ilkeler ışığında derinlemesine inceledikten sonra, ikinci bölümde farklı hukuk sistemlerini dikkate alarak, medenî usûl kanunlarındaki hükümleri etraflıca değerlendirmeyi, ardından üçüncü bölümde de delil türleri ve delillerle ilişkili diğer kurumlar açısından ayrıntılı bir incelemede bulunmayı amaçlamaktayız.

 

II-   Türk Hukuku’nda Delillerin Toplanmasında Tarafların ve

      Hâkimin Rolünün Tarihsel Gelişimi

A-   Hukuk Usûlü Muhakemeleri Kanunu’nun Kabulünden

      Önceki Dönem

Osmanlı Devleti’nde tanzimat dönemine kadar medenî usûl hukukunda islâm hukuku hükümleri uygulama alanına sahip olmuştur. Tanzimat döneminde Mecelle-i Ahkâmı Adliye kabul edilmiştir. İçinde 99 külli kaidenin yer aldığı bir mukaddime ile fıkıh baplarına göre düzenlenmiş 16 kitaptan oluşan Mecelle’de usûl hukuku kuralları “ikrar”, “da’vâ”, “beyyinat ve’t tahlîf”, “kazâ” olmak üzere toplamda dört kitap halinde hazırlanmış ve “beyyinat ve’t tahlîf” başlığını taşıyan 15. kitap delillere ayrılmıştır. Delillere ilişkin çok sayıda kuralın yer alması sebebiyle, “koskoca bir tercihi beyyinat kazuistiği” meydana getirilmiştir. Mecelle, uyuşmazlık konusu vakıaların taraflarca ispat edilmeleri gerektiğini şart koşmuş; ancak 42. maddesinde belirtildiği üzere, herkesçe bilinen maruf ve meşhur vakıaların, olağan hayat olaylarının ispatın konusu dışında kaldıklarını vurgulamıştır. O halde, bunun aksini iddia eden tarafın iddiasını ispat etmesi gerekmekteydi. Mecelle’nin 72.ve 73. maddelerinde ifade edildiği gibi, kadılar şeklî gerçeklerle bağlı bulunmayıp, taraflarca huzurlarına getirilmiş olan tüm delilleri ayrıntılı bir şekilde değerlendirmeli; tarafların yargılamaya dâhil ettiği dava malzemesini şüpheci bir bakış açısıyla ele almalıydılar.

Medenî usûl hukukunda batı kaynaklı ilk hükümler, Fransız Medenî Usûl Kanunu’ndan iktibas edilen 1861 tarihli “Usul-ü Muhakeme-i Ticariye Nizamnamesi”nde yer almış ve bu Kanun hem ticaret hem de nizamiye mahkemelerinde 1879 tarihli Usûl-i Muhakemat-ı Hukukiye Kanunu’nun yayınlanmasına kadar uygulanmıştır. Fransız Hukuku’ndan iktibas edilen ve bugünkü ispat sistemimizin temelini oluşturan Usûl-i Muhakemat-ı Hukukiye Kanunu, toplamda 9 baptan oluşmaktaydı ve delillere ilişkin hükümler 3.bapta yer almaktaydı. Kanun’un 72. ve devamı maddelerinde “senedata dair mevad” başlığı altında senetlere ilişkin düzenlemeler getirilmiş; bunun dışında Kanun’un 79. ve devamı maddelerinde “beyyinata dair mevad” başlığı altında deliller hakkında özel hükümler öngörülmüştü. Bu çerçevede, 79. maddede şahadet, yani tanıklık, hücec-i hattiye ve karine-i kat’iyye delil türleri olarak belirlenmişti.

Delillere ilişkin çeşitli hükümler getirilmiş olmakla birlikte, Kanun’un 89.,91. ve 96. maddelerinde şahadet, karine-i katt’iyye ve tahlif, yani yemin hakkındaki hususlarda Mecelle hükümlerinin uygulanmaya devam edileceği ifade edilmişti. Usul-i Muhakemat-ı Hukukiye Kanunu, İsviçre’nin Neuchâtel Kantonu’ndan iktibas edilen 1086 sayılı Hukuk Usûlü Muhakemeleri Kanunu’nun 4 Ekim 1927 tarihinde yürürlüğe girmesine kadar varlığını sürdürmüştür.

 

B-             Hukuk Usûlü Muhakemeleri Kanunu’nun Kabulünden

     Sonraki Dönem

1- Genel Olarak

4 Ekim 1927’de yürürlüğe giren 1086 sayılı Hukuk Usûlü Muhakemeleri Kanunu, 7 Nisan 1925’te kabul edilip 1 Temmuz 1925’de yürürlüğe girmiş olan İsviçre’nin Neuchâtel Kantonu Medenî Usûl Kanunu’ndan iktibas edilmiştir. Hukuk Usûlü Muhakemeleri Kanunu asıl olarak Neuchâtel Medenî Usûl Kanunu’ndan tercüme edilerek alınmış; ancak yetki, tanık, senet konularında Alman ve Fransız Hukukları’ndaki düzenlemelerden yararlanılmıştır. Kanunî delil sisteminin ve senetle ispat zorunluluğunun kabulü hususunda Fransız Medenî Kanunu’ndaki ilgili hükümler göz önünde bulundurularak bir düzenleme yapılmış ve Neuchâtel yapısı içinde hukukî işlemler alanında Fransız kanunî delil sistemi benimsenmiştir.

Hukuk Usûlü Muhakemeleri Kanunu, 12 Ocak 2011 tarihinde kabul edilen Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nun 1 Ekim 2011 tarihinde yürürlüğe girmesine dek uygulanmıştır. Hukuk Usûlü Muhakemeleri Kanunu’nun yürürlüğe girmesinden, Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nun hazırlık çalışmalarının başladığı 2004 yılına kadar 1948, 1952, 1955, 1967, 1971 ve 1993 yıllarında farklı medenî usûl kanunu tasarıları hazırlanmıştır. Sözü geçen tasarılara dipnotlarda çalışma konumuzla bağlantılı olduğu ölçüde yer vereceğimizden, delillerin toplanmasında tarafların ve hâkimin rolü hususunda tasarılardaki hükümleri özel olarak incelemiyor; Hukuk Usûlü Muhakemeleri Kanunumuz’un tarihsel gelişimi hakkında özet bir bilgi vermekle yetiniyoruz.

 

2- Hukuk Usûlü Muhakemeleri Kanunu’nun Kaynaklarından

     1925 Tarihli Neuchâtel Medenî Usûl Kanunu

1086 sayılı Hukuk Usûlü Muhakemeleri Kanunumuz’un mehaz metnini oluşturan 1925 tarihli Neuchâtel Medenî Usûl Kanunu’nun “hâkimlerin ve tarafların hakları ile ödevleri” başlığını taşıyan 5. bölümünde, 66 ilâ 69. maddelerde yargılamaya hâkim olan ilkelere ilişkin düzenlemelere yer verilerek, delillerin toplanmasında tarafların ve hâkimin rolü genel hatlarıyla ortaya konulmuştu.

Kanun’un 69. maddesinde kanun tarafından öngörülmüş istisnalar saklı kalmak üzere, hâkimin taraflardan birinin iddia etmediği vakıalara ve sunmadığı araçlara ilişkin eksiklikleri kendiliğinden tamamlayamayacağı, bunları hatırlatamayacağı belirtilerek taraflarca getirilme ilkesi kabul edilmişti. Ayrıca, aynı maddede hâkimin kapalı veya çelişkili gördüğü iddiaya ilişkin araçlar ve talepler hakkında ilgili taraftan açıklamada bulunmasını isteyebileceği, tarafların iddialarının sınırları içerisinde kalmak kaydıyla onları dinleyebileceği ve gerekli gördüğü delilleri toplamalarını isteyebileceği ifade edilerek, hâkimin davayı aydınlatma ödevi vurgulanmıştı. Kanun’un 66. ve 68. maddelerinde hâkimin taraflardan birinin talebi olmaksızın re’sen bir davaya bakamayacağı, özel kanunlardaki hükümler saklı kalmak kaydıyla hâkimin tarafların talepleriyle bağlı olup, onların talepleri dışında ve taleplerinden fazlasına karar veremeyeceği belirtilerek, taraflarca getirilme ilkesinin tamamlayıcısı olan tasarruf ilkesine ilişkin düzenlemelere yer verilmişti. Ayrıca, Kanun’un 67. maddesinde ise, kanun tarafından tanınan istisnalar saklı kalmak üzere, hâkimlerin tarafları dinlemedikçe, onları iddia ve savunmada bulunmaları için kanunun öngördüğü şekilde davet etmedikçe hüküm veremeyecekleri ifade edilerek, taraflara hukukî dinlenilme hakkı tanındığına dikkat çekilmişti.

Kanun’un tahkikat başlığını taşıyan 187. ve devamındaki maddelerinden anlaşıldığı üzere, hâkim tarafların dilekçelerinde ortaya koydukları iddialarını ve savunmalarını dayandırdıkları vakıalara göre davanın hüküm vermeye yetecek kadar aydınlandığı kanaatine varırsa, doğrudan sözlü yargılama aşamasına geçmekteydi. Buna karşılık, uyuşmazlık konusu vakıaların çözüme ulaştırılmaları için ispat faaliyetinde bulunulması gerektiği takdirde, hâkim taraflara delillerini göstermeleri için on günlük bir süre tanımakta ve delillerin toplanmasına başlanılmaktaydı. Taraflar bu süre zarfında bir delil listesi hazırlamakta; o listede ispat konusu vakıaların ne tür delillerle ispat edileceklerini belirtmekte ve ibraz edecekleri belgeleri listeye eklemekteydiler. Hâkim taraflarca gösterilen delillerden hangilerini kabul edilebilir, hangilerini kabul edilemez bulduğunu gerekçeleriyle açıklamaktaydı. Bunun üzerine, kabule şayan bulunan deliller tahkikat aşamasında ayrıntılı şekilde incelenmekteydiler. Belli bir meblağın üstündeki hukukî işlemlerin senetle ispatının zorunlu kılınmadığı, Neuchâtel Medenî Usûl Kanunu’nda serbest delil sistemi kabul edilmiş olup, hâkim hiçbir delille bağlı bulunmaksızın her tür delili serbestçe değerlendirmekteydi.

Hukuk Usûlü Muhakemeleri Kanunumuz’un mehaz metnini oluşturan Neuchâtel Medenî Usûl Kanunu, 30 Eylül 1991’de kabul edilip 1 Nisan 1992’de yürürlüğe girmiş olan ve eski Kanun’un yapısını genel anlamda koruyan yeni bir usûl kanunu ile yürürlükten kaldırılmıştır. Çalışmamızla ilgili olduğu ölçüde İsviçre kanton mevzuatlarındaki hükümlere ve dolayısıyla Neuchâtel Medenî Usûl Kanunu’na da dipnotlarda yer vereceğiz. Ancak, 1925 tarihli Neuchâtel Medenî Usûl Kanunu hakkında burada genel bir bilgi verdiğimizden, ileriki bölümlerde kullandığımız “Neuchâtel Medenî Usûl Kanunu” ifadesiyle 1992 tarihli Kanun’u ve bunun ilgili hükümlerini kast etmiş olacağız.

 

ÖZGEÇMİŞ

 

Nur Bolayır, 01.09.1981 tarihinde İstanbul’da doğdu. Orta ve lise öğrenimi Özel Saint Benoȋt Fransız Lisesi’nde, üniversite öğrenimini ise, Galatasaray Üniversitesi Hukuk Fakültesi’nde tamamladı. Galatasaray Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Özel Hukuk Anabilim Dalı’ndan “Medenȋ Usûl Hukukunda Yetki Sözleşmeleri” başlıklı tezini savunarak yüksek lisans diploması aldı. Aynı kurumda doktora ders aşamasının ve yeterlilik sınavının ardından tez çalışmalarına başladı. Bu kapsamda, Galatasaray Üniversitesi ile Neuchâtel Üniversitesi arasındaki işbirliği antlaşması çerçevesinde Neuchâtel Üniversitesi’nden burs kazanarak üç ay süreyle İsviçre Neuchâtel Üniversitesi Hukuk Fakültesi Kütüphanesi’nde, TÜBİTAK Bilim İnsanı Destekleme Daire Başkanlığı tarafından verilen doktora öğrencileri için yurtdışı araştırma bursunu kazanarak altı ay süreyle İsviçre Lausanne Üniversitesi Hukuk Fakültesi Kütüphanesi’nde ve İsviçre Karşılaştırmalı Hukuk Enstitüsü’nde araştırmalarda bulundu. 2013 yılında Galatasaray Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Özel Hukuk Anabilim Dalı bünyesinde “Hukuk Yargılamasında Delillerin Toplanmasında Tarafların ve Hâkimin Rolü” başlıklı doktora tezini savunup özel hukuk doktoru ünvanını aldı. Hâlen, Galatasaray Üniversitesi Hukuk Fakültesi Medenȋ Usûl ve İcra-İflâs Hukuku Anabilim Dalı’nda araştırma görevlisi olarak çalışmaktadır.

SUNUŞ

 

Hukuk Usûlü Muhakemeleri Kanunu’nda tarafların delillerini dilekçelerinde göstermeleri (HUMK.m.180/f.II, m.200/f.II) ve mahkemeye sunmaları; yine getirtilmesini istedikleri delillerin bulunabilmesi için gerekli açıklamanın dilekçelerinde yapılması ve gereken posta giderinin pul olarak verilmesi; bunu yapmadıkları takdirde, ilk duruşmada verilecek on günlük kesin süre içinde gösterdikleri delilleri ibraz etmeleri veya getirtilmesi istenilen deliller için gereken gideri ödemeleri emredilmişti. Ancak, bu düzenlemelerin yanında, davanın ispatı için delil ikamesi gerekli ise, hâkimin taraflara münasip bir süre vereceğine (HUMK.m.217/f.II); delillerin kabul veya reddi hakkında tahkikat icra edildiği celsede yeni delillerin ibraz ve ikamesinin caiz olduğuna (HUMK.m.220); ikame ve beyan olunan delillerin tamamen dinlenilmesi ve incelenmesinden sonra hâkimin uygun görmesi üzerine her iki tarafın yeni delil ibraz ve ikame edebileceğine (HUMK.m.244) ve mahkemenin hakikatin tezahürü için tarafların dermeyan ve ispat ettikleri hususların yeni delillerle ispat olunmasına karar verebileceğine (HUMK.m.378) ilişkin hükümler yer almıştır. Birbiri ile çelişen bu hükümler, delillerin ne zamana kadar ileri sürülebileceği konusunda yeknesak bir uygulamanın oluşmasını engellemiştir. Bu nedenle, uygulamada delillerin gösterilmesi, mahkemeye sunulması ve toplanması hakkında belirli bir hükme tâbi olmayan bir uygulama vardı. Hatta 2494 sayılı Kanunla 1981 yılında kaldırılmış olan “delillerin hasredilmesi” kurumu, sanki yürürlükteymiş gibi dilekçelerde ve kararlarda yer almıştır. Temyiz aşamasında temyiz dilekçesi ile birlikte ileri sürülen yeni delil, incelenmesi için hükmün bozularak yerel mahkemeye gönderilmesine neden olmuştur. Yargıtay pek çok kararında, yeniden delillerin toplanarak yapılacak tahkikat sonunda bir karar verilmesi yönünde bozma kararları vermiştir. Bunların yanında delillerin gösterilmesi, mahkemeye sunulması, toplanması, incelenmesi ve değerlendirilmesi de doğru kavramlar olarak kullanılamamıştır. 

 

İspat yükünün yerine getirilmesi ve yine ispat hakkının kullanılabilmesi için son derece önemli olan delillerin gösterilmesi, sunulması ve değerlendirilmesi Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nda yeniden düzenlendi. Her şeyden önce, önceki Kanunumuz’da yer alan çelişkili hükümlere yer verilmedi. Tarafların dilekçelerinde dayandıkları ve ellerinde bulunan delilleri dilekçelerine ekleyerek mahkemeye sunmaları, başka yerlerden getirtilecek belge ve dosyalar için bunlarla ilgili açıklamaya yer verilmesi istendi (HMK.m.121). Tarafların dilekçelerinde göstermelerine rağmen sunamadıkları delilleri en geç ön inceleme aşamasında sunmaları ve getirtilmesi gereken delillerin bu aşamada toplanması düzenlendi (HMK.m.137). Bunun için taraflara iki haftalık kesin süre verilecek ve bu süre içinde sunmadıkları takdirde o delile dayanmaktan vazgeçmiş sayılmalarına karar verilecektir (HMK.m.140/f.V). Tarafların, bu aşamadan sonra kural olarak yeni delil göstermeleri ve sunmaları mümkün değildir. Ancak, 145. maddedeki koşulların varlığı halinde sonradan delil sunulmasına izin verilmiştir; bu düzenleme dışında taraflara delil sunmaları için izin verilemez. Zira, medenî usûl hukukunda taraflarca getirilme ilkesi geçerlidir; hâkim bilirkişi ve keşif dışında kendiliğinden delil araştıramaz ve inceleyemez.

 

Yeni delil sunulması iddia veya savunmanın genişletilmesi veya değiştirilmesi yasağı ile de ilgili değildir. Karşı tarafın açık muvafakati veya ıslah yolu ile yeni delil sunulamaz; bu husus Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nda açıkça belirlenmiştir. Medenî usûl hukukunda taraflara eşit davranılması, silahların eşitliği ancak usûl kurallarına uyulması ile sağlanır; ispat hakkı ancak usûl hükümlerine uyularak yerine getirilebilir. Maalesef “şekil esasa feda edilmemelidir” gibi bir özdeyiş, sanki gerçekte medenî usûl hukukunda geçerli bir ilke gibi zaman zaman dile getirilmektedir. Yine, adeta rastgele her yerde gerekçe olarak kullanılan “usûl ekonomisi” delillerin gösterilmesi ve sunulmasındaki açık hükümler karşısında uygulanamaz.  

 

Hukuk Muhakemeleri Kanunu ile yeniden düzenlenen delillerin gösterilmesi, sunulması ve değerlendirilmesi uygulamaya da doğru olarak yansımalıdır. Bunun için Hukuk Muhakemeleri Kanunu hükümlerinin doğru olarak anlaşılması ve anlatılması gerekmektedir. Dr. Nur Bolayır tarafından hazırlanan bu çalışma, başarılı bir doktora tezi olmak yanında bu amacı da taşımaktadır. Fransız, İsviçre ve Belçika Hukuku’nu da dikkate alarak hazırlanmış olan bu çalışma, oybirliği ile başarılı bulunarak kabul edilmiştir. Umarım bu çalışmadaki doğru açıklama ve tespitler uygulamaya yansır ve yıllardır yaşanan karmaşa giderilmiş olur.

 

Anabilim Dalımıza katıldığı ilk günden bu yana, tüm görevlerini eksiksiz, titizlikle ve fedakârca yerine getiren Dr. Nur Bolayır bu titizliğini ve başarısını tezine de yansıtmıştır. Kendisini bir kez daha kutluyor; bu tür güzel çalışmaları bundan sonra da sürdüreceği inancı ile bu eserin doktrin ve uygulamaya yararlı olmasını diliyorum.

 

21.05.2014, Teşvikiye

Prof. Dr. Hakan Pekcanıtez

ÖNSÖZ

 

Galatasaray Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Özel Hukuk Anabilim Dalı’nda doktora tezi olarak hazırlanan bu çalışma, 27.12.2013 tarihinde Sayın Prof. Dr. Hakan Pekcanıtez başkanlığında, Sayın Prof. Dr. Selçuk Öztek, Sayın Prof. Dr. Ali Cem Budak, Sayın Prof. Dr. Muhammet Özekes ve Sayın Doç. Dr. Güray Erdönmez’den oluşan jüri önünde savunulmuş ve başarılı bulunarak oybirliği ile kabul edilmiştir.

 

Tez, savunulduğu şekliyle basıma hazırlanmış olmakla birlikte, jüri üyelerinin değerli görüşleri dikkate alınarak ve savunmadan sonra yayınlanan eserlere de yer verilerek düzenlenmiştir.

 

Öğrencisi ve asistanı olmaktan büyük onur duyduğum, akademik hayata adım attığım ilk günden itibaren beni her konuda destekleyen, her zaman yanımda olan, daima hoşgörü ve anlayış gösteren, tez konusunun seçiminden tezin son şeklini almasına kadar geçen sürede sahip olduğu engin bilgi birikimiyle tezime büyük bir katkı sağlayan, yargı kararları ve uygulama bakımından sorun teşkil eden hususlarda dikkatimi çekerek akademik tartışma ortamı yaratan, aklıma takılan her soruya sabırla cevap veren, tezimi en ince ayrıntısına kadar titizlikle değerlendiren, ömür boyu taşıyacağım bu ünvanı almamda en büyük pay sahibi olan tez danışmanım saygıdeğer Hocam Sayın Prof. Dr. Hakan Pekcanıtez’e en içten saygılarımı ve şükranlarımı sunuyorum.

 

 Tez konumla ilgili önemli hususlara dikkatimi çekerek, değerli görüşleri ve eleştirileriyle tezimin zenginleşmesini sağlayan saygıdeğer Hocam Sayın Prof. Dr. Selçuk Öztek’e müteşekkirim.

 

Hem tez izleme komitesi üyesi, hem de jüri üyesi olarak değerli görüşleri ve yorumlarıyla tezime katkıda bulunan saygıdeğer Hocam Sayın Prof. Dr. Ali Cem Budak’a çok teşekkür ediyorum.

 

Tez savunmama katılmak için İzmir’den gelme zahmetine katlanan saygıdeğer Hocam Sayın Prof. Dr. Muhammet Özekes’e bu vesileyle tekrar teşekkür ediyor; değerli görüşleri ve önerileriyle tezime zenginlik kattığı için şükranlarımı sunuyorum.

 

Her zaman yakın ilgi ve desteğini gördüğüm, bana her konuda yardımcı olan, anlayış gösteren, çalışmalarım sırasında beni cesaretlendiren, tez konumla ilgili olarak yaptığımız tartışmalar sırasında düşüncelerimin oluşup olgunlaşmasında büyük katkı sağlayan, hem öğrencisi, hem de asistanı olmaktan büyük mutluluk duyduğum saygıdeğer Hocam Sayın Doç. Dr. Güray Erdönmez’e müteşekkirim.

 

Karşılaştırmalı hukuk kapsamında özellikle İsviçre, Fransız ve Belçika Hukuk sistemlerinin kapsamlı bir şekilde araştırılması, Galatasaray Üniversitesi ile Neuchâtel Üniversitesi arasındaki antlaşma çerçevesinde Neuchâtel Üniversitesi’nden alınan üç aylık bir bursla 2010 yazında İsviçre Neuchâtel Üniversitesi Hukuk Fakültesi Kütüphanesi’nde; TÜBİTAK Bilim İnsanı Destekleme Daire Başkanlığı’ndan alınan altı aylık bir bursla 2011-2012 yıllarında İsviçre Lausanne Üniversitesi Hukuk Fakültesi Kütüphanesi’nde ve İsviçre Karşılaştırmalı Hukuk Enstitüsü’nde gerçekleştirilmiştir. Çalışmalarım sırasında bana maddȋ destek sağlayan Neuchâtel Üniversitesi’ne ve TÜBİTAK’a teşekkürlerimi sunuyorum. TÜBİTAK bursuyla beni araştırmacı olarak Lausanne Üniversitesi Hukuk Fakültesi’ne kabul eden, orada bulunduğum süre içerisinde benden yakın ilgisini ve desteğini esirgemeyen, İsviçre Hukuku’na ilişkin görüşlerinden yararlandığım Sayın Prof. Dr.     Jacques Haldy’ye şükranlarımı sunuyorum. Lausanne’da kaldığım süre içerisinde ihtiyaç duyduğum tüm kaynaklara kısa sürede ulaşmama yardımcı olan, yayınlardan sorumlu Sayın Sadri Saieb başta olmak üzere İsviçre Karşılaştırmalı Hukuk Enstitüsü çalışanlarına çok teşekkür ediyorum.

 

Tezin İstanbul’daki yazımı sırasında ihtiyaç duyduğum Türkiye’nin dört bir yanındaki kaynaklara hızlı bir şekilde ulaşmamı sağlayan Galatasaray Üniversitesi Hukuk Fakültesi Kütüphanesi’nden Sayın Huriye Çelebi’ye teşekkürü borç biliyorum.

 

Üniversite yıllarından gelen güzel arkadaşlığımızı uzun yıllar sürdüreceğimize inandığım, beni çalışmalarım sırasında daima destekleyen, cesaretlendiren, sevgi dolu sözleriyle umut veren değerli arkadaşım Arş. Gör. N.Pelin Mantı’ya sonsuz teşekkürlerimi sunuyorum. Doktora eğitiminin tüm aşamalarını birlikte yaşadığımız, sevinçlerini ve sıkıntılarını paylaştığımız, savunma günü de beni yalnız bırakmayan değerli arkadaşım Yrd. Doç. Dr. Sezin Aktepe Artık’a; her zaman yardımıma koşan, sevgisini ve desteğini gösteren, savunma günü her şeyle yakından ilgilenen değerli arkadaşım Arş. Gör. Deniz Meraklı Yayla’ya da çok teşekkür ediyorum.

 

Dünyaya geldiğim günden itibaren beni sonsuz emekleriyle ve sevgileriyle büyütüp yetiştiren, bu günlere getiren, varlıklarıyla bana güç veren canım annem Av. Birsen Bolayır ve canım babam Av. M. Turan Bolayır, hayatımın her anında olduğu gibi, tezin yazımı sırasında da bana daima güven, umut ve cesaret aşıladılar; bu tezin satırları onların teşvik edici ve şefkat dolu sözleriyle yoğrularak kaleme alınmıştır. Hayatımın her döneminde benim için maddî ve manevî hiçbir fedakârlıktan kaçınmayan, daima benimle gurur duyan anneciğime ve babacığıma bu vesileyle tekrar teşekkür etmeyi bir borç biliyorum. İyi ki varsınız….

 

Son olarak, kitabımın basımını üstlenen Vedat Kitapçılık Basım Yayım Dağıtım İnş. San. Tic. Ltd. Şti’nin sahibi Sayın Vedat Carbaş’a, kitabın dizgisini ve baskısını yaparak yayına hazırlayan Sayın Berrin Doğrul’a teşekkür ediyorum.

Dr. Nur Bolayır

Erenköy, Mayıs 2014

 

İÇİNDEKİLER

 

SUNUŞ                                                                                                    ... V      

ÖNSÖZ                                                                                                VII

KISALTMALAR................................................................................ XIX

GİRİŞ.................................................................................................... 1

      I-      Konunun Önemi ve Çalışma Planı............................................... 1

      II-     Türk Hukuku’nda Delillerin Toplanmasında Tarafların ve

              Hâkimin Rolünün Tarihsel Gelişimi.............................................. 2

              A-  Hukuk Usûlü Muhakemeleri Kanunu’nun Kabulünden

                    Önceki Dönem                                                                      2

              B-  Hukuk Usûlü Muhakemeleri Kanunu’nun Kabulünden

                    Sonraki Dönem 4

                    1- Genel Olarak.................................................................. 4

                    2-  Hukuk Usûlü Muhakemeleri Kanunu’nun Kaynaklarından

                         1925 Tarihli Neuchâtel Medenî Usûl Kanunu.................... 5

 

BİRİNCİ BÖLÜM

DELİLLERİN TOPLANMASININ İSPAT FAALİYETİ VE

MEDENÎ USÛL HUKUKUNA HÂKİM OLAN İLKELER

BAKIMINDAN DEĞERLENDİRİLMESİ

 

§ 1 Delillerin Toplanmasının İspat Faaliyeti

      Bakımından Değerlendirilmesi................................................... 9

      I-      İspat ve Delil Arasındaki İlişkinin Belirlenmesi............................. 9

      II-     Delillerin Toplanması Açısından İspatın Konusu......................... 12

              A-  Vakıalar............................................................................. 12

              B- Tecrübe Kuralları .............................................................. 20

              C-  Hukuk Kuralları                                                                   24

                    1- İç Hukuktaki Kanun Hükümleri...................................... 24

                    2- Eski Hukuktaki Kanun Hükümleri................................... 29

                    3- Yabancı Kanun Hükümleri............................................. 30

                    4- Örf ve Âdet Kuralları.................................................... 39

      III-   Delillerin Toplanmasının Medenî Usûl Hukukuna İlişkin

              Bazı Temel Kavramlarla İlişkisi................................................. 43

              A-  Delillerin Toplanmasının İspat Yükü Kavramıyla İlişkisi......... 43

              B- Delillerin Toplanmasının İspat Hakkı Kavramıyla İlişkisi........ 53

                    1-  Genel Olarak İspat Hakkı Kavramı................................. 53

                    2- Karşı İspat Hakkı Kavramı............................................ 58

                    3-  İspat Hakkının Sınırları................................................... 59

                         a- Genel Olarak İspat Hakkının Sınırları.......................... 59

                         b- Türk Hukuku’nda İspat Hakkının Sınırları.................... 67

                             aa-  Delillerin Kanunda Belirtilen Süreye ve

                                   Usûlüne Uygun Olarak Gösterilmiş Olması........... 67

                             bb-  Delillerin Hukuka Aykırı Yollardan

                                   Elde Edilmemiş Olması........................................ 69

                                   aaa-  Konuya İlişkin Kanunî Düzenlemeler............ 69

                                   bbb-  Konuya İlişkin Olarak Doktrinde

                                           İleri Sürülen Görüşler.................................. 72

                         c-        İsviçre Hukuku’nda İspat Hakkının Sınırları.......... 76

                         d- Fransız Hukuku’nda İspat Hakkının Sınırları................ 79

              C-  Delillerin Toplanmasının İddia Yükü

                    Kavramıyla İlişkisi ............................................................. 83

              D- Delillerin Toplanmasının Somutlaştırma Yükü

                    Kavramıyla İlişkisi.............................................................. 85

      IV-   Delillerin Toplanmasının Kapsamı ve Delillerin

              Değerlendirilmesi                                                                      88

              A- Delillerin Toplanmasının Kapsamı ....................................... 88

                    1- Delillerin Gösterilmesi.................................................... 89

                    2- Delillerin İbraz Edilmesi................................................ 103

                    3- Delillerin Toplanmasının Kapsamının Tarafların ve

                         Hâkimin Rolü Işığında Değerlendirilmesi........................ 104

              B- Delillerin Değerlendirilmesi................................................ 110

§ 2         Delillerin Toplanmasının Medenî Usûl Hukukuna Hâkim

      Olan İlkeler Bakımından Değerlendirilmesi.......................... 118

      I-      Taraflarca Getirilme (Hazırlama) İlkesi Bakımından

              Değerlendirilmesi                                                                    118

      II-     Re’sen Araştırma İlkesi Bakımından Değerlendirilmesi............. 129

      III-   Hâkimin Davayı Aydınlatma Ödevi Bakımından

              Değerlendirilmesi                                                                    137

      IV-   Hukukî Dinlenilme Hakkı Bakımından Değerlendirilmesi........... 151

      V-    Adil Yargılanma Hakkı Bakımından Değerlendirilmesi.............. 174

      VI-   Usûl Ekonomisi İlkesi Bakımından Değerlendirilmesi................. 186

      VII-  Yargılamanın Hâkim Tarafından Yürütülmesi İlkesi

              Bakımından Değerlendirilmesi................................................. 193

      VIII- Doğrudanlık İlkesi Bakımından Değerlendirilmesi...................... 195

      IX-   Tarafların Yükümlülükleri Bakımından

              Değerlendirilmesi                                                                    210

              A-  Dürüstlük Kuralı Bakımından Değerlendirilmesi.................. 210

              B- Doğruyu Söyleme Ödevi Bakımından

                    Değerlendirilmesi.............................................................. 217

 

İKİNCİ BÖLÜM

DELİLLERİN TOPLANMASINDA TARAFLARIN VE HÂKİMİN

ROLÜNÜN MEDENÎ USÛL KANUNLARI’NDAKİ HÜKÜMLER

BAKIMINDAN DEĞERLENDİRİLMESİ

 

§ 1         Delillerin Gösterilme Zamanının Tespiti........................ 221

      I-      İlk Derece Yargılaması Sırasında Delillerin Gösterilme

              Zamanının Tespiti                                                                    221

              A- Türk Hukuku’nda İlk Derece Yargılaması Sırasında

                    Delillerin Gösterilme Zamanının Tespiti............................... 221

                    1- Yazılı Yargılama Usûlünde........................................... 221

                         a-        Davanın Açılması-Dilekçelerin Değişimi ve

                             Ön İnceleme Aşaması............................................. 222

                             aa-  Davanın Açılması ve Dilekçelerin

                                   Değişimi Aşaması............................................. 222

                             ab- Ön İnceleme Aşaması....................................... 228

                         b- Kanunda Belirtilen Zamandan Sonra Delil

                             Gösterilip Gösterilemeyeceği Sorunu......................... 236

                    2- Basit Yargılama Usûlünde............................................ 240

              B-  Yabancı Hukuk Sistemlerinde İlk Derece Yargılaması

                    Sırasında Delillerin Gösterilme Zamanının Tespiti................ 246

                    1- İsviçre Hukuku’nda İlk Derece Yargılaması Sırasında

                         Delillerin Gösterilme Zamanının Tespiti.......................... 246

                         a-        Adi Yargılama Usûlünde

                             (Yazılı Yargılama Usûlünde).................................... 246

                         b- Basit Yargılama Usûlünde........................................ 251

                         c-        Seri Yargılama Usûlünde................................... 252

                    2- Fransız Hukuku’nda İlk Derece Yargılaması Sırasında

                         Delillerin Gösterilme Zamanının Tespiti.......................... 254

                         a-        Tribunal De Grande İnstance’ın Yapılanması.. 255

                         b-        Juge De La Mise En État’nın Görevleri........... 255

                         c- Delillerin Gösterilme Zamanı.................................... 256

                    3- Belçika Hukuku’nda İlk Derece Yargılaması Sırasında

                         Delillerin Gösterilme Zamanının Tespiti.......................... 259

              C- Değerlendirme                                                                   260

      II-     Kanun Yolu Aşamasında Delillerin İncelenmesi ve

              Yeni Delil Gösterilip Gösterilemeyeceği Sorunu........................ 261

              A- 1086 Sayılı Hukuk Usûlü Muhakemeleri Kanunu’na

                    Göre Kanun Yolu Aşamasında Delillerin İncelenmesi

                    ve Yeni Delil Gösterilip Gösterilemeyeceği Sorunu.............. 262

                    1- Temyiz İncelemesi Sırasında......................................... 262

                    2- Karar Düzeltme İncelemesi Sırasında............................ 271

                    3- Yargılamanın İadesi Sırasında....................................... 274

              B- 6100 Sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu’na Göre

                    Kanun Yolu Aşamasında Delillerin İncelenmesi ve

                    Yeni Delil Gösterilip Gösterilemeyeceği Sorunu................... 279

                    1- İstinaf İncelemesi Sırasında.......................................... 279

                         a-        Delillerin İncelenmesi........................................ 279

                         b-        Yeni Delil Gösterilip Gösterilemeyeceği Sorunu... 284

                    2- Temyiz İncelemesi Sırasında......................................... 304

                    3- Yargılamanın İadesi Sırasında....................................... 310

§ 2         Delillerin Gösterilmesinin İddianın ve Savunmanın

      Genişletilmesi veya Değiştirilmesi Yasağıyla İlişkisi........... 311

      I-      İddianın ve Savunmanın Genişletilmesi veya

              Değiştirilmesi Yasağının Kapsamı............................................ 311

              A- Türk Hukuku’nda İddianın ve Savunmanın Genişletilmesi

                    veya Değiştirilmesi Yasağının Kapsamı.............................. 311

                    1- İddianın Genişletilmesi veya Değiştirilmesi

                         Yasağının Kapsamı...................................................... 311

                    2- Savunmanın Genişletilmesi veya Değiştirilmesi

                         Yasağının Kapsamı...................................................... 316

              B- Yabancı Hukuk Sistemlerinde İddianın ve Savunmanın

                    Genişletilmesi veya Değiştirilmesi Yasağının Kapsamı......... 318

                    1-  İsviçre Hukuku’nda İddianın ve Savunmanın

                         Genişletilmesi veya Değiştirilmesi Yasağının

                         Kapsamı..................................................................... 318

                    2- Fransız Hukuku’nda İddianın ve Savunmanın

                         Genişletilmesi veya Değiştirilmesi Yasağının

                         Kapsamı..................................................................... 322

                    3- Belçika Hukuku’nda İddianın ve Savunmanın

                         Genişletilmesi veya Değiştirilmesi Yasağının

                         Kapsamı .................................................................... 323

              C- Değerlendirme                                                                   323

      II-     Islah Yoluyla Yeni Delil Gösterilip Gösterilemeyeceği

              Sorunu                                                                                    324

 

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

DELİLLERİN TOPLANMASINDA TARAFLARIN VE

HÂKİMİN ROLÜNÜN KESİN DELİLLER, TAKDİRÎ DELİLLER VE

DELİLLERLE İLİŞKİLİ DİĞER KURUMLAR BAKIMINDAN

DEĞERLENDİRİLMESİ

 

§ 1         Kesin Deliller Bakımından Delillerin Toplanmasında

      Tarafların ve Hâkimin Rolü...................................................... 331

      I-      Senet Bakımından Delillerin Toplanmasında

              Tarafların ve Hâkimin Rolü..................................................... 331

              A- Belgelerin İbrazı Zorunluluğu............................................. 331

                    1- Genel Olarak............................................................... 331

                    2- Farklı Hukuk Sistemlerindeki Kanunî Düzenlemeler

                         Çerçevesinde Belgelerin İbrazı Zorunluluğu................... 336

                         a-        Türk Hukuku.................................................... 336

                         b-        İsviçre Hukuku................................................. 344

                         c-        Fransız Hukuku................................................. 347

                         d-        Belçika Hukuku................................................ 349

              B- Belgelerin İbrazını Sınırlayan Hallerin Belirlenmesi.............. 350

              C- Sır İçeren Belgeler Bakımından Delillerin Toplanması.......... 360

                    1- Sır İçeren Belgelerin İspat Yükünü Taşımayan

                         Tarafın Elinde Olması Durumu..................................... 362

                    2- Sır İçeren Belgelerin İspat Yükünü Taşıyan

                         Tarafın Elinde Olması Durumu..................................... 365

                    3- Sır İçeren Belgelerin Üçüncü Kişilerin Elinde

                         Olması Durumu........................................................... 366

              D- Elektronik Belgelerin İbrazı................................................ 366

              E- Ticarî Defterlerin İbrazı..................................................... 370

      II-     Yemin Bakımından Delillerin Toplanmasında

              Tarafların ve Hâkimin Rolü..................................................... 378

      III-   Kesin Hüküm Bakımından Delillerin Toplanmasında

              Tarafların ve Hâkimin Rolü..................................................... 393

§ 2         Takdirî Deliller Bakımından Delillerin Toplanmasında

      Tarafların ve Hâkimin Rolü...................................................... 402

      I-      Tanık Bakımından Delillerin Toplanmasında

              Tarafların ve Hâkimin Rolü..................................................... 402

      II-     Bilirkişi Bakımından Delillerin Toplanmasında

              Tarafların ve Hâkimin Rolü..................................................... 426

      III-   Keşif Bakımından Delillerin Toplanmasında

              Tarafların ve Hâkimin Rolü..................................................... 456

              A- Keşif Kararı Verilmesi ve Keşfin İcra Edilmesi.................. 456

              B- Keşfe Katlanma Zorunluluğu............................................. 466

§ 3         Delillerle İlişkili Diğer Kurumlar Bakımından Delillerin

      Toplanmasında Tarafların ve Hâkimin Rolü.......................... 478

      I-      İsticvap Bakımından Delillerin Toplanmasında

              Tarafların ve Hâkimin Rolü..................................................... 478

      II-     Delil Sözleşmesi Bakımından Delillerin Toplanmasında

              Tarafların ve Hâkimin Rolü..................................................... 488

      III-   Delil Tespiti Bakımından Delillerin Toplanmasında

              Tarafların ve Hâkimin Rolü..................................................... 499

SONUÇ                                                                                              521

KAYNAKÇA                                                                                     535

 

 

Yorum Yap

Lütfen yorum yazmak için oturum açın ya da kayıt olun.