İdari Davalarda Ehliyet ve Husumet

İÇİNDEKİLER

KISALTMALAR 13

GİRİŞ 15

I. BÖLÜM
EHLİYET KAVRAMI ve OBJEKTİF EHLİYET
I. EHLİYET KAVRAMI 17
II. OBJEKTİF EHLİYET 19
A. Taraf Ehliyeti 20
1. Genel Olarak 20
2. Gerçek Kişilerin Taraf Ehliyeti 23
a. Ölmüş Kişi Adına Dava Açılması 26
b. Dava Açıldıktan Sonra Taraflardan Birinin Ölmesi 30
3. Tüzel Kişilerin Taraf Ehliyeti 36
a. Özel Hukuk Tüzel Kişilerinin Taraf Ehliyeti 37
b. Kamu Hukuku Tüzel Kişilerinin Taraf Ehliyeti 39
4. Tüzel Kişiliği Olmayan Toplulukların Taraf Ehliyeti 40
B. Dava Ehliyeti 44
1. Genel Olarak 44
2. Gerçek Kişilerin Dava Ehliyeti 45
a. Tam Dava Ehliyetine Sahip Olanlar 45
b. Sınırlı Dava Ehliyetine Sahip Olanlar 47
c. Dava Ehliyeti Olmayanlar 50
d. Dava Ehliyeti Olmayanlar Adına Kanuni Temsilcileri Tarafından Dava Açılması 52
3. Tüzel Kişilerin Dava Ehliyeti 53
a. Özel Hukuk Tüzel Kişilerinin Dava Ehliyeti 56
b. Kamu Hukuku Tüzel Kişilerinin Dava Ehliyeti 61
4. Tüzel Kişiliği Bulunmayan Toplulukların Dava Ehliyeti 66
a. Dava Açma Ehliyeti 66
b. Davalı Olma Ehliyeti 70

II. BÖLÜM
İPTAL VE TAM YARGI DAVALARINDA SUBJEKTİF EHLİYET

I. İPTAL DAVASINDA SUBJEKTİF EHLİYET 71
A. Hukuk Devleti ve İptal Davası 71
B. İptal Davasının Objektifliği ve Subjektif Ehliyet Koşulu 84
C. İptal Davasında Menfaat İhlali Koşulu 89
1. İptal Davası Açma Hakkının Herkese Tanınmaması 92
a. İdari Yargının İş Yükünü Azaltmak- Davada Ciddiyeti Sağlamak 92
b. İdari İstikrar İlkesi - Hukuki Güvenlik İlkesi - Kuvvetler Ayrılığı İlkesi 94
2. İptal Davası Açma Hakkının Geniş Tutulması 95
3. Menfaat İhlalinin Yargı Mercii Tarafından İncelenmesi 98
a. İlk Derece Mahkemesi Tarafından İncelenmesi 98
b. İstinaf ve Temyiz Mercii Tarafından İncelenmesi 100
c. Anayasa Mahkemesi Tarafından İncelenmesi 102
C. Hak Arama Hürriyeti ve Menfaat İlişkisi 105
1. Hak Arama Hürriyeti 105
2. Menfaat İhlali Koşulunun Hak Arama Hürriyeti Açısından İncelenmesi 108
D. Menfaat Kavramı 111
1. Doktrinde Menfaat Kavramı 112
2. Yargı Kararlarında Menfaat Kavramı 114
E. Menfaat İhlalinin Özellikleri 118
1. Menfaat İhlalinin Meşru Olması 120
a. Malik veya Zilyet Olma 122
b. Kurul Halinde Alınan Kararlara Karşı Kurul Üyelerinin Dava Ehliyeti 126
c. Diğer Durumlar 127
2. Menfaat İhlalinin Kişisel Olması 129
a. Atama İşlemlerine Karşı Açılacak Davalarda Dava Ehliyeti 132
b. Kiracıların Dava Ehliyeti 136
c. Belde Sakininin Dava Ehliyeti 139
d. Vatandaş ve Milletvekillerinin Dava Ehliyeti 142
e. Eser Sahiplerinin Dava Ehliyeti 146
f. Mahalli İdarelerin Dava Ehliyeti 147
g. Meslek Kuruluşlarının Dava Ehliyeti 148
h. Derneklerin Dava Ehliyeti 153
ı. Siyasi Partilerin Dava Ehliyeti 156
i. Sendikaların Dava Ehliyeti 156
3. Menfaat İhlalinin Güncel Olması 163
a. Doğmamış Bir Menfaat İçin Dava Açılması 164
aa. Dava Açıldığı Sırada Muhtemel Bir Menfaatin Var Olması 165
aaa. Bireysel İşlemlere Karşı Açılan Davalarda Muhtemel Menfaat 165
bbb. Düzenleyici İşlemlere Karşı Açılan Davalarda Muhtemel Menfaat 167
bb. Dava Devam Ederken Menfaatin Doğması 169
b. Doğmuş Bir Menfaat İçin Dava Açılması 170
c. Dava Devam Ederken Menfaatin Ortadan Kalkması 170
d. İşlemin İdare Tarafından Geri Alınması ve Kaldırılması Halinde Güncel Menfaat 176
G. Doğrudan Menfaat Kavramı 178
1. Kişisel Hak İhlali 179
2. Menfaatleri Doğrudan İhlal Edilenler 183
3. Değerlendirmemiz 184
H. Menfaat İhlalinin Bulunmadığı Haller 187

II. TAM YARGI DAVALARINDA SUBJEKTİF EHLİYET 189
A. Hukuk Devleti ve Tam Yargı Davası 190
B. Hak İhlali Kavramı 191
C. Hak İhlali Halleri 193
1. Maddi Zarardan Kaynaklanan Hak İhlali 194
a. Ölüm Nedeniyle Maddi Zarar 195
aa. Cenaze Giderleri 196
bb. Tedavi Giderleri ve Çalışma GücününAzalmasından veya Kaybedilmesinden Doğan Kayıplar 196
cc. Ölenin Desteğinden Yoksunluk Sebebiyle Doğan Kayıplar 196
b. Bedensel Zararlar Nedeniyle Uğranılan Maddi Kayıplar 200
c. Mala İlişkin Zarar Nedeniyle Uğranılan Maddi Kayıplar 201
2. Manevi Zarardan Kaynaklanan Hak İhlali 202
a. Ölüm Nedeniyle Manevi Zarar 204
b. Bedensel Zarar Nedeniyle Uğranılan Manevi Zarar 207
c. Kişilik Haklarına Saldırı Nedeniyle Uğranılan Manevi Zarar 210
D. Hak İhlaline Sebep Olan Hallerde Subjektif Ehliyet 212
1. İdari İşlemin Hak İhlaline Sebep Olması Halinde Subjektif Ehliyet 212
2. İdari Eylemin Hak İhlaline Sebep Olması Halinde Subjektif Ehliyet 214
3. İdari Sözleşmelerin Hak İhlaline Sebep Olması Halinde Subjektif Ehliyet 214

III.BÖLÜM
İPTAL ve TAM YARGI DAVALARINDA HUSUMET

I. DAVALI GÖSTERME ZORUNLULUĞU VE HUSUMET KAVRAMI 217
A. İdari Yargılama Hukukuna Göre Husumet 218
B. Medeni Yargılama Hukukuna Göre Husumet 220
C. Hasmın Doğru Tespitinin Önemi 222
D. Husumetin Yargı Mercii Tarafından İncelenmesi 227

II. İPTAL DAVASINDA HUSUMET 234
A. İşlemi Yapan İdari Birime Göre Husumet 235
1. Kamu Tüzel Kişilerinin Yapmış Olduğu İşlemlere Karşı Husumet 240
2. Kamu Tüzel Kişiliği Olmayan İdari Birimlerin Yapmış Olduğu İşlemlere Karşı Husumet 240
B. İşlemin Niteliğine Göre Husumet 247
1. Düzenleyici İşlemlere ve Bireysel İşlemlere Karşı Açılan Davalarda Husumet 247
2. Basit İşlemlere ve Bileşik İşlemlere Karşı Açılan Davalarda Husumet 248
3. İdari İşlemi Yürüten ve Tesis Eden İdari Birimlerin Farklı Olması Halinde Husumet 249
4. Vesayete Tabi İşlemlere Karşı Açılacak Davalarda Husumet 249

III. TAM YARGI DAVASINDA HUSUMET 252
A. İdari İşlemden Kaynaklanan Tam Yargı Davalarında Husumet 252
B. İdari Eylemden Kaynaklanan Tam Yargı Davalarında Husumet 253
C. İdari Sözleşmelerden Kaynaklanan Tam Yargı Davalarında Husumet 259
D. Vergi Davalarında Husumet 261
E. Yargı Kararlarının Yerine Getirilmemesinden Dolayı Açılan Davalarda Husumet 263

IV. TÜRK İDARİ TEŞKİLATI İÇİNDEKİ İDARİ BİRİMLERİN HUSUMET YÖNÜNDEN İNCELENMESİ 265
A. Merkezi İdare Birimleri 265
1. Başkent Teşkilatındaki İdari Birimler 266
a. Cumhurbaşkanı 266
b. Başbakanlık 270
c. Bakanlar Kurulu 272
d. Bakanlıklar 273
2. Taşra Teşkilatındaki İdari Birimler 275
a. İl Valiliği 275
b. İlçe Kaymakamlığı 276
B. Yerinden Yönetim Birimleri 277
1. Mahalli İdareler 278
2. Hizmet Yerinden Yönetim Birimleri 280
a. Genel Olarak 280
b. Kamu İktisadi Teşebbüsleri 281
c. Düzenleyici ve Denetleyici Kurumlar 283
V. TÜRK İDARİ TEŞKİLATI DIŞINDAKİ BİRİMLERİN HUSUMET YÖNÜNDEN İNCELENMESİ 284
A. Yasama Organının İdari Faaliyetlerine Karşı Açılacak Davalarda Husumet 285
B. Yargı Mercilerinin İdari Faaliyetlerine Karşı Açılacak Davalarda Husumet 285

SONUÇ 289

KAYNAKÇA 293

İdari davalar olarak kabul edilen iptal ve tam yargı davaları, idarenin yargısal denetiminin tek yöntemi değildir. Ancak ülkemizin kabul etmiş olduğu idari rejim dolayısıyla, genel olarak idarenin kamu hukukuna tabi faaliyetlerinin denetimi, iptal ve tam yargı davaları aracılığı ile yapılmaktadır.

İdarenin kamu hukukuna tabi faaliyetlerinde birey karşısındaki üstün konumu sebebiyle, idari yargı mercileri tarafından uygulanan idare hukuku kuralları hem iptal davasında hem de tam yargı davasında daha çok bireyi koruma amacına hizmet etmektedir. Adli yargı mercileri ise yapmış oldukları denetimlerde, eşitlik esasına dayanan özel hukuk kurallarını uygulamaktadırlar. Bu sebeple, idarenin kamu hukukuna tabi faaliyetlerinin idari yargı mercileri tarafından denetlenmesi, hem Hukuk Devleti açısından hem de bireylerin temel hak ve hürriyetleri açısından daha büyük bir güvence niteliği taşımaktadır.

İdari davalar vasıtasıyla idarenin yargısal denetiminin yapılabilmesi için bu davaların ehil iradeler tarafından açılması gerekir. Aksi halde dava, yargı mercileri tarafından ehliyet yokluğundan reddedilecektir.

İptal ve tam yargı davalarının ehil bir irade tarafından açılabilmesi için öncelikle İYUK’un 31’inci maddesi tarafından HMK’ya yapılan atıf sebebiyle kişinin taraf ve dava ehliyetlerine sahip olması gerekir. HMK’nın 50 ve 51’inci maddeleri ile Medeni Kanun hükümlerine yapılan atıf dolayısıyla, taraf ehliyeti hak ehliyetinin ve dava ehliyeti ise fiil ehliyetinin yargılama hukukundaki karşılıkları olarak kabul edilmektedir.

İdari davalarda gerçek kişiler ancak davacı olabilmektedir ve gerçek kişilerin taraf ve dava ehliyetleri konusunda idari yargı mercilerinde pek bir sorun ile karşılaşılmamaktadır. Tüzel kişiliğe sahip olmayan kuruluşların taraf ve dava ehliyetleri meselesi ile hem idare hukuku doktrininin hem de idari yargı mercilerinin hayli meşgul olduklarını görmekteyiz. Bu konudaki en büyük meşguliyet, tüzel kişiliğe sahip olmayan kuruluşların idari dava açabilmeleri ve kendilerine karşı bir idari davanın yöneltilebilmesi noktasında yaşanmaktadır.  Bu konu ile ilgili olarak doktrindeki ağırlıklı görüş ve yargı kararlarındaki eğilim, davacı açısından HMK hükümlerine uyulması gerektiği, ancak davalı konusunda HMK hükümlerine göre değil, idare hukuku kurallarına göre bir belirleme yapılması gerektiği yönündedir.

İYUK’un 14’üncü maddesinde ehliyet ve husumetin ayrı ayrı düzenlenmesi ve 31’inci madde ile sadece ehliyet konusunda HMK’ya atıfta bulunulması; davacı açısından HMK hükümlerinin uygulanacağı, davalı tarafından tespitinde ise HMK hükümlerinin değil, idare hukuku kurallarının uygulanabileceği yorumunu destekler niteliktedir. Ancak unutulmaması gereken bir husus, Hukuk Devleti ilkesinin önemli birer araçları olmakla birlikte, iptal ve tam yargı davalarının da özünde yargılama hukukuna göre birer “dava” olduklarıdır. İptal ve tam yargı davaları vasıtasıyla hukuka uygun bir yargılamanın yapılabilmesi, davanın her iki tarafının da hukuki işlem yapma kabiliyetine sahip olması ile mümkündür. Bu da ancak HMK hükümlerine uyulması ile sağlanabilir. Bu sebeple 659 sayılı KHK ile yapılan düzenlemede olduğu gibi yasal bir hüküm bulunduğu zamanlarda HMK’daki kurallardan uzaklaşılabileceği açıktır. Aynı şekilde dava açacak veya aleyhine dava açılacak, HMK hükümlerine göre taraf ve dava ehliyetine sahip bir kişinin bulunmaması halinde yani bir zorunluluk durumunda da HMK’daki hükümlerden uzaklaşılabilecektir.

Objektif ehliyet olarak kabul edilen taraf ve dava ehliyetlerine ilaveten İYUK’un 2’nci maddesi ile iptal davası açabilmek için menfaat ihlali, tam yargı davası açabilmek için ise hak ihlali şeklinde birer subjektif ehliyet koşulu kabul edilmiştir.

İptal davası hem bireyin menfaatlerini korumak hem de idarenin hukuka uygunluğunu sağlamak amacına hizmet ettiği için, dava açma hakkı oldukça geniş tutulmuştur. İptal davası açma hakkının herkese tanınabileceği düşünülebilirse de, yaşanabilecek olumsuzlar sebebiyle, iptal davası açabilmek için bu davanın amacına uygun, makul bir sınır olan “menfaat ihlali” koşulunun getirilmesi oldukça yerinde bir düzenlemedir. Zaman zaman yasama organı tarafından iptal davasının davacısının azaltılması yönünde birtakım girişimlerde bulunulmasına rağmen, yasama organının bu çabasının aksine yargı mercileri tarafından iptal davasının davacısının subjektif ehliyet noktasında geniş yorumlanması, iptal davasının uygulama alanının genişlemesi sonucunu doğuracağı için bu davanın varlık amacına daha uygun düşecektir.

Tam yargı davası ise hukukun bilinen klasik davalarından biri olarak kabul edilir ve tam yargı davası açmak için kişinin bir hakkının ihlal edilmesi gerekir. Hak ihlali karşımıza maddi veya manevi zarar olarak çıkmaktadır. İdarenin kusurlu veya kusursuz sorumluluğunun kabul edildiği hususlarda, maddi veya manevi bir zarara uğrayan kişinin tam yargı davasının davacısı olabileceği muhakktır.

İYUK’un 14’üncü maddesinde düzenlenen ilk inceleme konularından bir tanesi de bilindiği gibi husumettir. Husumet, idari yargılama hukukunda davalı olma ehliyeti olarak kabul edilmektedir. İdari davaların davalısı daima idaredir. İdari sözleşmelere karşı açılan davalar dışında gerçek kişilerin veya özel hukuk tüzel kişilerinin bir idari davanın davalısı olması mümkün değildir. Davalı idare, işlemi yapan veya adına eylem gerçekleştirilen idaredir. İşlemi yapan veya adına eylem gerçekleştirilen idarenin tüzel kişiliğe sahip olması halinde davalı olabilmesinde herhangi bir tereddüt bulunmamaktadır. Ancak idare tüzel kişiliğe sahip değilse, bağlı olduğu, aleyhine davanın yöneltilebileceği bir tüzel kişiliğin varlığı halinde davanın bu tüzel kişiliğe karşı açılması gerekir. Aleyhine davanın yöneltilebileceği bir tüzel kişiliğin bulunmaması ise bir zorunluluk hali olarak kabul edilmeli ve davanın tüzel kişiliği bulunmayan söz konusu idareye karşı yöneltilmesi mümkün olmalıdır.

Kısaca ifade etmek gerekirse, bir idari davanın her iki tarafının da ehliyetli şahıslardan oluşması hukuka uygun bir yargılama için zorunludur. Bu sebeple davacı açısından objektif ve sübjektif ehliyetin tespitinde; davalı açısından da doğru hasmın tespitinde, medeni yargılama hukuku ve idare hukuku kuralları birlikte dikkate alınarak idari davaların taraflarının tespit edilmesi gerekir. 

KAYNAKÇA[1]

• AKILLIOĞLU Tekin, “Gökova Kararı Üzerine Gözlemler”, AİD, C.19, S.3, Eylül-1986, (s.157-161).
• AKYILMAZ Bahtiyar, “Sosyal Risk İlkesi ve Uygulama Alanı”, Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Haziran-Aralık, 2005, C.IX, S.1-2.
• AKYILMAZ Bahtiyar/SEZGİNER Murat/KAYA Cemil, Türk İdare Hu­kuku, Seçkin Yayınları, Ankara/İstanbul-2015.
• AKYÜREK Akman, “Danıştay Kararlarında İptal Davalarının Menfaat İhlali Koşulunun Kişisellik Unsuru”, DD, Y.21, S.81, s.29-45.
• ALAN Nuri, “İptal Davalarının Ön ve Esastan Kabul Şartları”, DD., Y.13, S.50-51, s.22-51.
• ALANGOYA Yavuz/YILDIRIM M. Kamil/DEREN-YILDIRIM Nevhiz, Medeni Usul Hukuku Esasları, Alkım Yayınevi, İstanbul-2004.
• ALIŞKAN Murat, “İşletme Konusu ve 6102 Sayılı Türk Ticaret Kanununa Göre Ticaret Şirketlerinin Ehliyeti ve Temsili, 11 Mayıs 2012 tarihinde sunulan tebliğ, s.208, http://dspace.marmara.edu.tr/bitstream/handle/ 11424/2100/5000001563-5000000614-PB.pdf?sequence=1& isAllowed=y).
• ARAL Kenan, Danıştay Muhakeme Usulü, Sevinç Matbaası, Ankara-1965.
• ARSLAN Ramazan, Medeni Usul Hukukunda Dürüstlük Kuralı, “S” Yayınları, Ankara-1989.
• ARTUKMAÇ Sadık, Bizde İdarenin Mürakabesi, Cumhuriyet Matbaası, İstanbul-1950.
• ARSLAN Ramazan, Medeni Usul Hukukunda Dürüstlük Kuralı, “S” Yayınları, Ankara-1989.
• ATAY Ender Ethem, İdare Hukuku, Turhan Kitabevi, Ankara-2009.
• ATAY E. Ethem, “İptal Davasının Nitelikleri ve İptal Kararlarının Uygulanması”, Danıştay 139. Yıl Sempozyumu, Ankara-10 Mayıs 2007, s.13-95, (İptal Davası).
• ATAY Ender Ethem, Hukuk Başlangıcı, Gazi Kitabevi, Ankara-2013.
• ATAY E. Ethem/ODABAŞI Hasan/GÖKCAN Hasan Tahsin, Teori ve Yargı Kararları Işığında İdarenin Sorumluluğu ve Tazminat Davaları, Seçkin Yayınları, Ankara-2003.
• AYDIN Mesut, Anayasa Mahkemesi Kararlarında Hak Arama Özgürlüğü, AÜSBFD, S.61-3, file:///C:/Documents%20and%20Settings/PC/ Belgelerim/Downloads/5000093085- 5000132424-1-SM.pdf.
• AZGUR Fuad, Gerekçeli Yeni Danıştay Kanunu ve Önemli İçtihatlarla İdari Yargılama Usul ve Esasları, Ayyıldız Matbaası, Ankara-1965.
• AZRAK Ali Ülkü, “İptal Davalarının Objektif Niteliği Üzerine Düşünceler”, Onar Armağanı, Fakülteler Matbaası, İstanbul-1977, s.145-155, (Armağan).
• AZRAK A. Ülkü, İptal Davalarının Objektiflik Niteliği, Ankara Barosu Hukuk Kurultayı, C.I, Ankara Barosu Yayınları, Ankara-2000, (s.331-346), (Kurultay).
• AZRAK Ali Ülkü, “İdarenin Toplumsal Muhatara (Sosyal Risk) Kuramına Göre Kusursuz Sorumluluğu”, Sorumluluk Hukukunda Yeni Gelişmeler III. Sempozyumu, İstanbul Hukuk Fakültesi Yayınları, Yayın No:622, İstanbul-1980.
• BAL Yakup/KARABULUT Mustafa/ŞAHİN Yahya, İdari Yargılama Usulü ile İlgili Danıştay 10. Dairesinin Seçilmiş Kararları, Seçkin Yayınları, Ankara-2003.
• BAYKAL Sanem, “Avrupa Topluluğu Hukukunda İptal Davası Ve Özel Kişilerin Davacı Olabilme Koşulları: Topluluk İçtihadı Işığında Bir İnceleme”, AÜHFD, Y.2005, C.54, S.3, s.195-222.
• BALKAR Kemal Galip, “İptal Davası Açmak İçin Dava Konusu Tasarruf İle İlgi Şartı”, AÜSBFD, C.14, No:4, Aralık-1959, (s.216-237).
• BELGESAY Mustafa Reşit, Dava Teorisi, Numune Matbaası, İstanbul-1943.
• BİLGEN Samim, İdari Davalarda Husumet, Hukuk Dergisi, C.I, Y.1944, S. 8, s.2, http://www.ankarabarosu.org.tr/siteler/ankarabarosu/tekmakale/ 1944-8/1.pdf.
• COŞKUN Sabri- KARYAĞDI Müjgan, İdari Yargılama Usulü- Örnek İçtihatlar-Yorumlar, Ankara-2001.
• ÇAĞLAYAN Ramazan, İdari Yargılama Hukuku, Seçkin Yayınları, Ankara-2015
• ÇAKMAK Münci, “İdari Yargıda Davadan Feragat”, AÜHFD, Y.2004, C.53, S.1, s.185-194.
• ÇALIŞKAN Ahmet Ziya, İdari Yargıda Tarafların Değişmesi, Adalet Yayınevi, Ankara-2012.
• CANDAN Turgut, Açıklamalı İdari Yargılama Usulü Kanunu, PwC Yayınevi, İstanbul-2015.
• COŞKUN Sabri, İdarenin İdari Denetiminde İdari (Yönetsel) Vesayet, Ankara-1976.
• ÇELİKKOL Hüseyin, “İdari Yargıda Ehliyet ve Husumet”, Adalet Dergisi, Y.76, S.3, Mayıs-Haziran-1985, (s.749-770).
• CHAPUS René, Droit Du Contentieux Administratif, Montchrestien, Paris-2008.
• DAVUT Şevki, “Hukuk Devletinin Olmazsa Olmazı: İptal Davası”, İstanbul Barosu Dergisi, C.84, S.3, Y.2010, (s.1457-1476).
• DEMİRKOL Selami, “Yasa Yapıcılar Yargı Yerlerinin Gerisinde- 2577 Sayılı Yasanın 4001 Sayılı Yasa ile Değişik 2/1-A Maddesinin İptali Sonrası Ortaya Çıkan Hukuksal Boşluğun Düşündürdükleri”, İdare Hukuku ve İlimleri Dergisi, Prof. Dr. İsmet Giritli’ye Armağan, S.1-3, İstanbul-2000, (s.177-182).
• DEMİRKOL Selami/BEREKET- BAŞ Zuhal, İdari Yargıda Dava Açma ve Davaların Takip Usulü, Beta Yayınları, İstanbul-2007.
• DERBİL Süheyp, İdare Hukuku Cilt I, Ankara-1940.
• DERDİMAN Cengiz, İdari Yargının Genel Esasları, Aktüel Yayınları, Bursa-2014.
• DURAN Lütfi, İdare Hukuku Meseleleri, İstanbul Hukuk Fakültesi Yayını, İstanbul-1964, (Meseleler).
• DURAN Lütfi, “Danıştay’ın 1979 Yılı Kararları Üzerine Kısa Mülahazalar”, AİD, C.13, S.3, Y.1980, (s.3-23) http://www.todaie.edu.tr/resimler/ ekler/78d11bdeb0b3f07_ek.pdf?dergi=Amme İdaresi Dergisi, (1979 Yılı Kararları)
• DURAN Lütfi, “İdari İptal Davası Olağan ve Genel Bir Başvuru Yoludur”, İnsan Hakları Yıllığı, C.19-20, Y.1997-1998, (s.187-195), (İptal Davası).
• ERGEN Cafer, İdari Yargı Davaları, Seçkin Yayınevi, Ankara-2008.
• ERHÜRMAN Tufan, “İdari Yargıda Özel Yetenek Koşulu”, 2000 Yılında İdari Yargı Sempozyumu, 11-12 Mayıs, Ankara-2000, s.37-51, (Özel Yetenek).
• ERHÜRMAN Tufan, “Çevre Davalarında “Menfaat İhlali”: Danıştay ve KKTC Yüksek İdare Mahkemesi Kararları Üzerine Karşılaştırmalı Bir İnceleme, AÜHFD, 60 (3) 2011, (s.447-484).
• ERİŞİR Evrim, Medeni Usul Hukukunda Taraf Ehliyeti, Güncel Hukuk Yayınları, 2007.
• ERKUT Celal, İptal Davasının Konusunu Oluşturma Bakımından İdari İşlemin Kimliği, Danıştay Yayınları, Ankara-1990.
• EROĞLU Hamza, İdare Hukuku Dersleri, Sevinç Matbaası, Ankara-1972.
• ERTUĞ Hasan Refik, İdarenin Denetlenmesi, AR Basımevi, Ankara-1947.
• ESİN Yüksel, Danıştay’da Açılacak Tazminat Davaları, İkinci Kitap: Esas, Ankara-1976.
• ESİN Yüksel/DÜNDAR Erol, Danıştay’da Açılacak Tazminat Davaları, Birinci Kitap: Usul, Balkanoğlu Matbaacılık, Ankara-1971.
• GİRİTLİ İsmet/BİLGEN Pertev, İdari Kaza, Filiz Kitabevi, İstanbul-1966.
• GOHİN Olivier, Contentieux Administratif, LexisNexis, Paris-2005.
• GÖKALP Ali Sıtkı, “İptal Davaları”, Yüzyıl Boyunca Danıştay, Ankara-1968, (s.440-480).
• GÖREN Zafer, Anayasa Hukukuna Giriş, İzmir-1999.
• GÖZLER Kemal Cumhurbaşkanı–Hükûmet Çatışması (Cumhurbaşkanı Kararnameleri İmzalamayı Reddedebilir mi?), Bursa- 2000.
• GÖZLER Kemal/KAPLAN Gürsel, İdare Hukuku Dersleri, Ekin Yayınevi, Bursa-2015.
• GÖZÜBÜYÜK A. Şeref, Amerika ve Türkiye’de İdarenin Kazai Denetlenmesi, Sevinç Matbaası, Ankara-1961.
• GÖZÜBÜYÜK A. Şeref, Hukuka Giriş ve Hukukun Temel Kavramları, Turhan Kitabevi, Ankara-2010.
• GÖZÜBÜYÜK A. Şeref/DİNÇER Güven, İdari Yargılama Usulü, Turhan Kitabevi, Ankara-2001.
• GÖZÜBÜYÜK A. Şeref/TAN Turgut, İdare Hukuku-Cilt II, İdari Yargılama Hukuku, Turhan Kitabevi, Ankara-2014.
• GÖZÜBÜYÜK A. Şeref/GÖLCÜKLÜ Feyyaz, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi ve Uygulaması, Turhan Kitabevi, Ankara-2004.
• GÜNDAY Metin, İdare Hukuku, İmaj Yayınevi, Ankara-2011.
• GÜNDÜZ Fatma Ebru/GÜNDÜZ Hakan, “İdare Hukukunda Destekten Yoksun Kalma Tazminatı”, GÜHFD, C.XV, Temmuz 2011, S.3, (s.225-258).
• HANAĞASI Emel, Davada Menfaat, Yetkin Yayınları, Ankara-2009.
• IŞIKLAR Celal, “659 Sayılı Kanun Hükmünde Kararname Sonrası İdari Yargıda Husumete İlişkin Esaslar”, Türkiye Adalet Akademisi Dergisi, Y.3, S.10, Temmuz-2012, (s.381-420).
• İKİNCİOĞULLARI Firuzan, Dava Açma Ehliyeti, İdare Hukuku ve İdari Yargı İle İlgili İncelemeler-I, Güneş Matbaası, Ankara-1976, s.135-160.
• KALABALIK Halil, İdari Yargılama Usulü Hukuku, Sayram Yayınları, Konya-2013.
• KALE Serdar, Medeni Yargılamada Taraf Ehliyeti, XII Levha Yayınları, İstanbul-2010.
• KAPLAN Gürsel, “Danıştay Kararları ve İlgili Özel Yasal Düzenlemeler Çerçevesinde İdari Yargıda Ehliyet ve Husumet”, İÜHFM, C.IXIX,   S.1-2, Y.2011, (s.349-390), (Danıştay Kararları).
• KAPLAN Gürsel, “İdari Yargıda Ehliyet ve Husumet Sorunu Üzerine Düşünceler”, Maltepe Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, S.2008/2, (s.23-54), (Ehliyet ve Husumet).
• KAPLAN Gürsel, “İptal Kararlarının Etki Ve Sonuçlarının Zaman Yönünden Yargıç Tarafından Sınırlandırılması”, Hacettepe Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt 3, Sayı 2, Yıl 2013, s. 30-38, http://www.idare.gen.tr/     kaplan-zaman.pdf, 04.01.20016, (İptal Kararları).
• KARAHANOĞULLARI Onur, “Birel İşlemlere Karşı Açılan İptal Davalarında İlgi Bağı Sorunu, AÜSBFD, C.62, S.3, (s.201-232).
• KARAVELİOĞLU Celal, İdari Yargılama Usulü Kanunu, C.I, 2001.
• KAYA Cemil, “İptal Davalarında Menfaatin Aktüel Olması Şartının Anlamı ve Kapsamı”, SÜHFD, C.16, S.1, Y.2008, s.117-141 (Aktüel).
• KAYA Cemil, “Kiracıların Subjektif Dava Ehliyeti Konusunda Danıştay Kararlarının Değerlendirilmesi”, İÜHFM, C.IXIX, S.1-2, Y.2011, s.335-348 (Kiracı).
• KAYA Cemil, “Danıştay Kararları Işığında İptal Davaları Açısından Sendikaların Subjektif Dava Ehliyeti”, Prof. Dr. Ali Naim İNAN’a Armağan, Seçkin Yayınları, Ankara-2009, (s.1215-1250), (Sendika).
• KAYAR Nihat, İdari Yargı Kuruluş ve İşleyişi, Ekin Yayınları, Bursa-2013.
• KOÇAK Mustafa, “Hukuk Devleti Kavramı Açısından İdari İptal Davalarında Menfaat İhlali veya Hak İhlali Koşulu, Hukuk Araştırmaları Dergisi, MÜHF Yayını, C.10, S.1-3, s.117-149.
• KÖKÜSARI İsmail, “Hak Arama Özgürlüğü Ve 2010 Anayasa Değişiklikleri”, GÜHFD, C.XV, Y.2011, S.1, (s.164-208).
• KURU Baki/ARSLAN Ramazan/YILMAZ Ejder, Medeni Usul Hukuku, Yetkin Yayınları, Ankara-2014.
• KÜÇÜK Eşref, Roma Hukuku Davalar Sisteminde Actio Popularis, Adalet Yayınları, Ankara-2013.
• LE BERRE Hugues, Droit du Contentieux Administratif, Ellipses, Paris-2010.
• ODENT Raymond, Contentieux Administratif, Fasicule III, Institut D’Etudes Politiques De Paris 1976-1981, Paris-1981.
• OĞURLU Yücel, Karşılaştırmalı İdare Hukukunda Ölçülülük İlkesi, Seçkin Yayınları, Ankara-2002.
• OKAY Suphi N, Danıştay Karar ve İçtihatları, Kanaat Basımevi, Ankara-1946.
• ONAR Sıddık Sami, İdare Hukukunun Umumi Esasları, C.II, İsmail Akgün Matbaası, İstanbul-1966.
• ONAR Sıddık Sami, İdare Hukukunun Umumi Esasları, C.III, İsmail Akgün Matbaası, İstanbul-1966.
• ÖZAY İl Han, Günışığında Yönetim, Alfa Yayınları, İstanbul-2002, (Günışığında).
• ÖZAY İl Han, Yargısal Korunma, Alfa Yayınları, İstanbul-2001, (Yargısal Korunma).
• ÖZAY İl Han, Kendine Özgü Bir “Hukuk Devleti”, I.Ulusal İdare Hukuku Kongresi, Birinci Kitap: İdari Yargı, Ankara, 1-4 Mayıs 1990 (Hukuk Devleti).
• ÖZAY İl Han, “İdari Yargı Denetiminin Kapsamı ve Sınırı”, Hukuk Kurultayı 2000, Ankara Barosu Yayını, Ankara-2000, (Kurultay).
• ÖZBUDUN Ergun, Türk Anayasa Hukuku, Yetkin Yayınları, Ankara-2014.
• ÖZDEK E. Yasemin, “İptal Davasında Menfaat Koşulu”, AİD, C.24, S.1, Mart-1991, (s.99-115).
• ÖZYÖRÜK Mukbil, İdari Yargı Ders Notları, (Teksir), Ankara-1977, (İdari Yargı).
• PEKCANITEZ Hakan/ATALAY Oğuz/ÖZEKES Muhammet, Medeni Usul Hukuku, Yetkin Yayınevi, Ankara-2011.
• SARICA Ragıp, İdari Kaza, Kenan Matbaası, İstanbul-1942, (1942).
• SARICA Ragıp, İdari Kaza, Cilt-I; İdari Davalar, İstanbul Üniversitesi Yayınları: 403, Hukuk Fakültesi Yayınları: 91, Kenan Matbaası, İstanbul-1949, (1949).
• SARICA Ragıp, “25.03.1966 Günlü Konferans”, Danıştay Kararları ve Yürütmenin Durdurulması, Türk Hukuk Kurumu Yayınları No: 24-113, Sevinç Matbaası, Ankara-1966, (“25.03.1966 Günlü Konferans”).
• SEZGİNER Murat, Ayrılabilir İşlem Kuramı, Yetkin Yayınları, Ankara-2000.
• TEKİNSOY M. Ayhan, İdari Yargılama Hukukunda Yürütmenin Durdurulması, Savaş Yayınevi, Ankara-2013.
• TULUAY Metin, Medeni Yargılama Hukukunda Dava İlişkisi, DÜHFD, Y. 1983, S.1, (s.101-132), http://www.dicle.edu.tr/Contents/a9543363-2799-4234-b738-b757e44e225a.pdf.
• Türk Hukuk Lügatı, Başbakanlık Basımevi, Ankara-1991.
• UMAR Bilge, “Medeni Usul Hukukunda Davanın Dinlenme Şartı Olarak Ehliyet”, İÜHFM, C.29, S.3, 1963, (s.591-619).
• UŞAN M. Fatih/KAYA Cemil, “Yargıtay ve Danıştay Kararları Işığında İşçi ve İşveren Sendikalarının Yargılama Hukukuna İlişkin Faaliyetleri”, Haluk Konuralp’e Armağan, Yetkin Yayınları-2009, (s.1123-1165).
• WALİNE Jean, Droit Administratif, Dalloz, 2008.
• YILDIRIM Turan, İdari Yargı, Beta Yayınları, İstanbul-2008.
• YILDIRIM Turan/YASİN Melikşah/KAMAN Nur/ÖZDEMİR H. Eyüp/ ÜSTÜN Gül/OKAY TEKİNSOY Özge, İdare Hukuku, XII Levha Yayınları, İstanbul-2013.
• YILDIZ Mehmet Tan, “Kendiliğinden Hak Almak Suçu”, http://www. yayin.adalet.gov.tr/adaletdergisi/14.sayi/12-mehmet_tan_yildiz-endili­ginden_hak_almak_sucu.pdf, 07.01.2016).
• YILMAZ Ejder, Hukuk Sözlüğü, Yetkin Yayınları, Ankara-1996.
• YILMAZ Dilşat, İdari İşlemin İcrailik Özelliği, Astana Yayınları Tez Serisi-3, Ankara-2014.
• YILMAZ Zekeriya, Medeni Usul Hukukunda Davanın Açılmamış Sayılması, Seçkin Yayınları, Ankara-2008.
• ZABUNOĞLU Yahya, İdari Yargı Hukuku Dersleri, (Teksir), 1980-1981.
• ZABUNOĞLU Yahya, “İdari Yargıda Dava Açma Süresi”, I. Ulusal İdare Hukuku Kongresi, Birinci Kitap: İdari Yargı, 1-4 Mayıs-1990, Ankara, (s.187-208).