Kamu İhale Sözleşmelerinin Kuruluşu ve Geçerlilik Şartları

KISALTMALAR CETVELİ. 15

BİBLİYOGRAFYA. 19

GİRİŞ

I. GENEL OLARAK KAMU İHALE SÖZLEŞMELERİNİN ÖNEMİ ve TARİHİ GELİŞİMİ. 35

II. KONUNUN SINIRLANDIRILMASI VE İNCELEME PLANI. 44

I. BÖLÜM
KAMU İHALE SÖZLEŞMELERİNİN KURULUŞUNUN ve GEÇERLİLİĞİNİN TABİ OLDUĞU HUKUKİ REJİM

§ 1) GENEL OLARAK İDARENİN TARAF OLDUĞU SÖZLEŞMELER ve BUNLARIN TÜRLERİ. 47

I. İDARENİN TARAF OLDUĞU SÖZLEŞMELER. 47

II. İDARENİN TARAF OLDUĞU SÖZLEŞMELERİN TÜRLERİ. 49

A) İDARİ SÖZLEŞMELER. 50

B) İDARENİN ÖZEL HUKUK SÖZLEŞMELERİ. 51

III. İDARİ SÖZLEŞME-ÖZEL HUKUK SÖZLEŞMESİ AYRIMINDA KULLANILAN KRİTERLER ve BU AYRIMIN DEĞERLENDİRİLMESİ. 51

IV. İDARENİN İDARİ SÖZLEŞME VEYA ÖZEL HUKUK SÖZLEŞMESİ ARASINDA SEÇİM YAPMA YETKİSİNİN BULUNUP BULUNMADIĞI SORUNU. 63

§ 2) KAMU İHALE SÖZLEŞMELERİ . 67

I. KAVRAM. 67

II. HUKUKİ NİTELİĞİ. 68

III. KAMU İHALE SÖZLEŞMELERİNİN TABİ OLDUĞU HUKUKİ REJİM. 72

A) GENEL OLARAK. 72

B) KAMU İHALE SÖZLEŞMELERİNİN TABİ OLDUĞU HUKUKİ REJİME İLİŞKİN GÖRÜŞLER. 74

1) Kamu Hukuku Teorisi. 74

2) Özel Hukuk Teorisi. 75

3) Ayrılabilir İşlem Teorisi. 77

4) İki Aşama Teorisi. 83

§ 3) İDARİ YARGIDA VERİLEN İPTAL KARARLARININ ÖZEL HUKUK SÖZLEŞMESİNİN GEÇERLİLİĞİNE ETKİSİ SORUNU. 91

I. GENEL OLARAK. 91

II. KARŞILAŞTIRMALI HUKUKTAKİ DURUM. 91

A) İSVİÇRE HUKUKUNDA. 91

B) ALMAN HUKUKUNDA. 94

C) AVUSTURYA HUKUKUNDA. 96

D) İNGİLİZ HUKUKUNDA. 96

E) FRANSIZ HUKUKUNDA. 96

F) AVRUPA BİRLİĞİ ADALET DİVANININ KARARLARI. 97

III. TÜRK HUKUKUNDAKİ DURUM. 97

A) DOKTRİNDEKİ DURUM. 97

B) YARGI KARARLARINDAKİ DURUM. 101

C) GÖRÜŞLERİN DEĞERLENDİRİLMESİ. 104

II. BÖLÜM
KAMU İHALE SÖZLEŞMELERİNİN KURULMASINDAN ÖNCEKİ DÖNEMDE ve SÖZLEŞMENİN KURULMASI AŞAMASINDA ORTAYA ÇIKAN ÖZEL HUKUKA İLİŞKİN SORUNLAR

§ 4) İDARENİN SÖZLEŞME YAPMA YÜKÜMLÜLÜĞÜ BULUNUP BULUNMADIĞI SORUNU. 115

I. GENEL OLARAK SÖZLEŞME YAPMA ZORUNLULUĞU ve SONUÇLARI. 115

II. İHALEYİ AÇAN KURUMUN SÖZLEŞME YAPMA ZORUNLULUĞU. 120

A) GENEL OLARAK İHALEYİ AÇAN KURUMUN SÖZLEŞME ÖZGÜRLÜĞÜNÜN BULUNUP BULUNMADIĞI SORUNU. 120

B) İHALENİN İPTALİ. 125

1) Genel Olarak. 125

2) İhalenin İptali Sebepleri. 128

3) İptal Kararının İptalinin Mümkün Olup Olmadığı Sorunu. 131

4) İhalenin İptali Kararının İptalinin Sonuçları. 135

§ 5) SÖZLEŞMENİN KURULMASINDAN ÖNCEKİ DÖNEMDEKİ EYLEMLER BAKIMINDAN SÖZ KONUSU OLABİLECEK TAZMİNAT
TALEPLERİ. 141

I. GENEL OLARAK. 141

II. KARŞILAŞTIRMALI HUKUKTAKİ DURUM. 142

III. TÜRK HUKUKUNDAKİ DURUM. 154

A) İSTEKLİLERİN İHALEYİ AÇAN KURUMDAN TAZMİNAT TALEP ETMELERİ. 156

1) Culpa in Contrahendo Sorumluluğu. 156

a) Kavram ve Kamu İhale Sözleşmeleri Bakımından Taşıdığı Önem. 156

b) Sorumluluğun Şartları. 163

c) Tazmini Talep Edilebilecek Zararlar. 169

2) Haksız Fiil Sorumluluğu. 175

B) İHALEYİ AÇAN KURUMUN İSTEKLİLERDEN TAZMİNAT TALEP ETMESİ. 187

1) İsteklilerin Haksız Fiil Hükümlerine Göre Sorumluluğu. 191

a) Fiyat Anlaşmaları(Danışıklı Teklifler). 191

b) Hileli Davranışlar, Tehdit ve Rüşvet. 195

c) İhaleye İtiraz Hakkının Açıkça Kötüye Kullanılması. 198

2) İsteklilerin Culpa in Contrahendo Esasına Göre Sorumluluğu. 201

§ 6) KAMU İHALE SÖZLEŞMELERİNİN KURULMASI. 206

I. GENEL OLARAK. 206

II. KARŞILAŞTIRMALI HUKUKTAKİ DURUM. 206

III. TÜRK HUKUKUNDAKİ DURUM. 210

A) 4734 SAYILI KAMU İHALE KANUNUNDAKİ DÜZENLEMELER VE BU DÜZENLEMELERİN GENEL OLARAK DEĞERLENDİRİLMESİ. 210

B) İHALE AÇILMASI: İCABA DAVET. 218

C) İSTEKLİLERİN TEKLİFLERİNİ SUNMALARI: İCAP. 218

D) İHALE KARARI. 222

E) İHALEYİ AÇAN KURUMUN KABUL BEYANI. 225

F) SÖZLEŞMENİN ŞEKLİ. 227

G) KAMU İHALE SÖZLEŞMESİNİN İÇERİĞİ. 229

1) İhale Dökümanlarına Aykırı Sözleşme Yapılamaması ve İhaleye Esas Teklifin Değiştirilememesi. 230

2) Kamu İhale Sözleşmeleri Kanunun 7. Maddesinin Anlamı. 236

H) ÇERÇEVE SÖZLEŞME. 238

III. BÖLÜM
KAMU İHALE SÖZLEŞMELERİNİN HÜKÜMSÜZLÜĞÜ

§ 7) KAMU İHALE SÖZLEŞMELERİNİN BUTLANI. 247

I. GENEL OLARAK. 247

II. EMREDİCİ HUKUK KURALLARINA AYKIRILIK. 248

A) GENEL OLARAK. 248

B) KAMU İHALE MEVZUATININ BK.m.19/20 ANLAMINDA EMREDİCİ HUKUK KURALI OLUP OLMADIĞI SORUNU. 252

C) KAMU İHALE SÖZLEŞMESİNİN EMREDİCİ HUKUK KURALLARINA AYKIRILIK NEDENİYLE BUTLANI SONUCUNU DOĞURAN DURUMLAR. 255

1) İstekliler Tarafından İhale İşlemlerine İtiraz Edilmiş Olmasına Rağmen İtiraz Sonuçlandırılmadan Kamu İhale Sözleşmesinin Yapılması. 255

2) İhale Açılmadan Sözleşme Yapılması. 261

3) İhale Dökümanlarına Aykırı Sözleşme Yapılması veya İhaleye Esas Teklifin Değiştirilmesi. 271

III. KAMU DÜZENİNE AYKIRILIK. 273

IV. AHLAKA AYKIRILIK. 276

V. İMKÂNSIZLIK. 280

§ 8) KAMU İHALE SÖZLEŞMELERİNDE YETKİSİZ TEMSİL. 284

I. GENEL OLARAK. 284

II. İDARE ADINA SÖZLEŞMEYİ İMZALAYAN KİŞİNİN YETKİSİNİN BULUNMAMASI. 286

III. İHALE ÜZERİNDE BIRAKILAN İSTEKLİ ADINA SÖZLEŞMEYİ İMZALAYAN KİŞİNİN YETKİSİNİN BULUNMAMASI. 292

§ 9) KAMU İHALE SÖZLEŞMELERİNİN İPTALİ. 297

I. İPTAL HAKKININ HUKUKİ DAYANAĞI. 297

II. İPTAL SEBEPLERİ. 300

A) HATA. 300

B) HİLE ve TEHDİT. 323

III. İPTAL HAKKININ KULLANILMASI ve

SONUÇLARI. 334

SONUÇ. 353

BİBLİYOGRAFYA*

ACHENBACH, T.-M.: Der Schutz unterlegender Bieter bei der Vergabe öffentlicher Aufträge nach deutschem und U.S. –amerikanischem Recht, Jena 2002 (Achenbach, der Schutz unterlegender Bieter).

ACHENBACH, T.-M.: Rechtsschutz im US-amerikanischen Vergaberecht, NZBau 2004, s.244 vd.

Adam, J.: Öffentliche Auftragsvergabe und culpa in contrahendo, Berlin 2005.

ANTWEILER, C.: Vergaberechtsverstöße und Vertragsnichtigkeit, DB 2001, s.1975 vd.

AntweIler, C.: Europarechtliche Rechtsbehelfe gegen fehlerhafte Auf­tragsvergaben, VergabeR 2000, s.109 vd.

ARNET, R.: Besprechung von BGE 129 III 35 ff. (postrechtliche Beför­de­rungspflicht und privatrechtliche Kontrahierungspflicht auf der Grundlage des Verbotes sittenwidrigen Verhaltens; Entscheid i.S. die Schweizerische Post c. Verein gegen Tierfabriken Schweiz), AJP 2003, s.593 vd.

Arztmann, F. J.: Schadenersatz im Vergaberecht in Deutschland und Öster­reich, Frankfurt a.M. 2005.

Ateş, D.: Borçlar Hukuku Sözleşmelerinde Genel Ahlaka Aykırılık, Ankara 2007.

Ax, T./SchneIder, M.: Auftragsvergabe, Berlin 2007.

Ax, T./HartmanN, D.: Französisches Vergabe- und Baurecht, Baden-Baden 2006.

Bär, F. G.: § 13 Satz 4 VgV und rechtswidrig unterlassene Vergabever­fahren, ZfBR 2001, s.375-379.

Barlas, N.: Çerçeve Sözleşme Kavramı ve Çerçeve Sözleşmelerin Özellikleri, Erdoğan Moroğlu’na Armağan, İstanbul 1999, s.807 vd.

Bauer, K./Kegel, K.-P.: Urteilsanmerkung (EuGH, Urteil vom 18. 6. 2002 - Rs. C-92/00), EuZW 2002, s.502 vd.

Becker, H.: Berner Kommentar zum schweizerischen Privatrecht, Bd.VI: Das Obligationenrecht, 1. Abteilung, Allgemeine Bestimmungen, Art.1-183 OR, Bern 1941.

BeuthIn, W.: Gibt es eine organschaftliche Stellvertretung?, NJW 1999, s.142 vd.

Beyeler, M.: Überlegungen zum Abbruch von Vergabeverfahren, AJP 2005, s.784 vd.

Beyeler, M.: Öffentliche Beschaffung, Vergaberecht und Schadenersatz –Ein Beitrag zur Dogmatik der Markteilnahme des Gemeinwesens,     Zürich 2004 (Beyeler, öffentliche Beschaffung).

BEYELER, M.: Das Vergaberecht in den Entscheiden des Bundesgerichts der Jahre 2005 und 2006, in: Jusletter 14.Mai 2007.

Bİlgen, P.: İdari Sözleşmelerin Kriterleri, İstanbul 1970.

Bİlİr, H.: İhale Piyasalarında Rekabet Politikaları, Rekabetin Sağlanması ve Korunması, Rekabet Kurumu Uzmanlık Tezleri Serisi No:50, Ankara 2004.

BInder, J. H.: Effektiver Rechtsschutz und neues Vergaberecht –Über­legungen zur Verfassungsmäßigkeit der Differenzierung nach Schwellenwerten in §§ 97 ff. GWB, ZZP 113 (2000), s.195 vd.

BIschoff, C.: Die VOL/A 2006- Änderungen zur VOL/A 2002, NZBau 2007, s.13 vd.

BISCHOFF, J.: Vertragsrisiko und Clausula Rebus Sic Stantibus, Zürich 1983 (Bischoff, J.,)

BItterIch, K.: Kündigung vergaberechtswidrig zu Stande gekommener Verträge durch öffentliche Auftraggeber, NJW 2006, s.1845 vd.

BItterIch, K.: Einschränkung der Abschlussfreiheit öffentlicher Auf­traggeber nach Einleitung eines Vergabeverfahrens, NZBau 2006, s.757 vd.

BItterich, K.: Rechtsschutz bei Verletzung aus dem EG-Vertrag ab­geleiteter “Grundanforderungen” an die Vergabe öffentlicher Aufträge, NVwZ 2007, s.890 vd.

Boesen, A.: Vergaberecht, Kommentar zum 4. Teil des GWB, 1. Aufl., Bonn 2000.

Braun, J.: Vorläufiger Rechtsschutz gegenüber de-facto Vergaben, NZBau 2001, s.675 vd.

Brehm, R.: Berner Kommentar zum schweizerischen Zivilgesetzbuch, Das Obligationenrecht: Bd. VI, 1. Abteilung, Allgemeine Bestimmungen, 3.Teilbd., 1. Unterteilbd., Kommentar zu Art.41-61 OR, 2. Aufl., Bern 1998.

BrInker, I.: Vorabinformation der Bieter über den Zuschlag oder Zwei-Stufen-Theorie im Vergaberecht?, NZBau 2000, s.174 vd.

Bucher, E.: Nicht “Kontrahierungspflicht”- Schon eher Schutz vor Boykot, recht 2003, 101-115.

BUCHER, E.: Schweizerisches Obligationenrecht, Allgemeiner Teil ohne Deliktrecht, 2. Aufl., Zürich 1988 (Bucher, AT).

BÜCHl, B.: Die Bekämpfbarkeit des Zuschlages im österreichischen Bundesrecht vor dem Hintergrund der Anforderungen des Gemeinschaftsrechts, Diss., Wien 2000.

BürgI, M.: Von der Zweistufenlehre zur Dreiteilung des Rechtsschutzes im Vergaberecht, NVwZ 2007, s.737 vd.

BürgI, M.: Grundlagen des Verwaltungsrecht, Bd.I, Methoden-Masstäbe-Aufgaben-Organisation, hrsg. Von Hoffmann-Riem/Schmidt-Assman/ Vosskuhle, § 18 Rechtsregime, München 2006 (Bürgi, Rechtsregime).

BÜRGI, M.: Der Verwaltungsvertrag im Vergaberecht, NZBau 2002, s.57 vd.

BÜRGI, M.: Rechtsschutz ohne Vergabeverfahren?, NZBau 2003, s.16 vd.

BUZ, V.: İrade Sakatlığı ile Malul Bir Satım Sözleşmesinde Alıcının Ayıba Karşı Tekeffül Hükümlerine Başvurmasının Satım Sözleşmesine İcazet Verme Anlamına Gelip Gelmeyeceği Sorunu – İsviçre Federal Mahkemesinin 14 Aralık 2000 Tarihli Kararının (BGE 127 III 83 vd.) düşündürdükleri, Fikret Eren’e Armağan, Ankara 2006, s.295 vd. (Buz, Eren’e Armağan).

BUZ, V.: Borçlunun Temerrüdünde Sözleşmeden Dönme, Ankara 1998 (Buz, Sözleşmeden Dönme).

BUZ, V.: Medeni Hukukta Yenilik Doğuran Haklar, Ankara 2005 (Buz, Yenilik Doğuran Haklar)

BYOK, J.: Die Entwicklung des Vergaberechts seit 1999, NJW 2001, s.2295 vd.

Byok, J.: Die Entwicklung des Vergaberechts seit 2004, NJW 2006, s.2076 vd.

Byok/Jaeger/…: Kommentar zum Vergaberecht, 2.Aufl., Frankfurt am Main 2005.

CamprubI, M.: Kontrahierungszwang gemäss BGE 129 III 35: ein Verstoss gegen die Wirtschaftsfreiheit Zugleich ein Beitrag zur Diskussion über die Grundrechtsbindung von öffentlichen Unternehmen, AJP/PJA 2004, s.384-404.

ChrIst, B. F.: Die Submissionsabsprache, Rechtswirklichkeit und Rechts­lage, Diss., Freiburg 1999.

Clerc, E.: L’ouverture des marchés publics: Effectivité et protection juridique, thése Freiburg 1997.

COEN, C.: Vertragsscheitern und Rückabwicklung, eine rechtsver­gleichende Untersuchung zum englischen und deutschen Recht, zum UN-Kaufrecht sowie zu den Unidroit Principles und den Principles of Europen Contract Law, Berlin 2003.

DIeckmann, M.: Nichtigkeit des Vertrages gem. § 13 VgV bei unter­lassener Ausschreibung?, NZBau 2001, s.481 vd.

DREHER, M.: Rechtsschutz nach Zuschlag, NZBau 2001, s.244 vd.

Dreher, M.: Vergaberechtsschutz unterhalb der Schwellenwerte, NZBau 2002, s.421 vd.

DURAL, M.: Borçlunun Sorumlu Olmadığı Sonraki İmkânsızlık, İstanbul 1976.

Ennuschat, U.: Keine Anwendung der Zwei-Stufen-Lehre im Vergabe­recht, NJW 2007, s.2224 vd.

Eren, F.: Borçlar Hukuku, 8. Bası, İstanbul 2003.

ERKUT, C.: İptal Davasının Konusunu Oluşturma Bakımından İdari İşlemin Kimliği, Ankara 1990.

Erman/….: Bürgerliches Gesetzbuch, 11.Aufl., Münster 2004.

Feber, A.: Schadenersatzansprüche aus Culpa in Contrahendo bei VOB/A-Verstößen öffentlicher Auftraggeber, BauR 1989, s.553 vd.

FleIner, F.: Institutionen des Deutschen Verwaltungsrechts, 8. Aufl., Tübingen 1928.

FLUME, W.: Allgemeiner Teil des Bürgerlichen Rechts, Bd.II, Das Rechts­geschäft, 3.Aufl., Berlin/Heidelberg/New York 1979.

Franke, H.: Rechtsschutz bei der Vergabe von Rahmenvereinbarungen, ZfBR 2006, s.546 vd.

Frenz, W.: Unterschwellenvergaben, VergabeR 2007, s.1 vd.

GallI, P./Lehmann, D./RechtsteIner, P.: Das öffentliche Be­schaffungswesen in der Schweiz, Zürich 1996.

GallI, P./Moser, A./Lang, E.: Praxis des öffentlichen Beschaffungs­rechts, Zürich 2003.

GAUCH, P.: Der verfrüht abgeschlossene Beschaffungsvertrag, BR, 1/2003, s.1 vd.

Gauch, P.: Zuschlag und Verfügung, in: Mensch und Staat/ L'Homme et l'Etat, Festschrift für Thomas Fleiner, Freiburg 2003, s.595 vd.

Gauch, P.: Sachgewährleistung und Willensmängel beim Kauf einer mangelhaften Sache - Alternativität der Rechtsbehelfe und Genehmigung des Vertrages, in: recht 2001.

Gauch, P.: Vergabeverfahren und Vergabegrundsätze nach dem neuen Vergaberecht des Bundes, BR 1996, s.99 vd.

Gauch, P.: Der verfrüht abgeschlossene Beschaffungsvertrag, BR, 1/2003, s.3 vd.

Gauch, P.: Der Werkvertrag, 4. Aufl., Zürich 1996.

Gauch, P.: Das öffentliche Beschaffungsrecht der Schweiz, Ein Beitrag zum neuen Vergaberecht, recht 1997, s.165 vd.

Gauch, P.: Das neue Beschaffungsgesetz des Bundes, ZSR 114 (1995) I, s.313 vd.

Gauch, P.: Grundlagenirrtum und Gewährleistung: Verjährung des Berei­cherungsanspruchs bei einseitiger Unverbindlichkeit des Kaufvertrages (Urteilsanmerkung zum "Picasso - Entscheid": BGE 114 II 131 ff.), SAG 61 (1989).

Gauch, P./Schluep, W./SchmIdt, H./Rey, H.: Schweizerisches Obligationenrecht, Allgemeiner Teil, Bd.I&II, 8.Aufl., Zürich 2003.

GIger, H. G.: Rechtsfolgen norm- und sittenwidriger Verträge, Zürich 1989 (Giger, s…).

GIGER, H. G.: Berner Kommentar zum schweizerischen Privatrecht, Bd.VI, Das Obligationenrecht, 2. Abteilung: Die einzelne Vertrags­verhältnisse, 1. Teilband, Kauf und Tausch- Die Schenkung, 1.Abschnitt, Allgemeine Bestimmungen – Der Fahrniskauf, Art.184-215 OR, Bern 1979 (Giger, Art….).

González-Varas, L.: Probleme des neuen Deutschen Vergaberechts, GewArch 2002, s.317-319.

Gonzenbach, R.: Culpa in Contrahendo im schweizerischen Vertrags­recht, Diss. Bern 1987.

Gözübüyük/Tan: İdare Hukuku, Cilt I, Genel Esaslar, .3. Bası, Ankara 2004.

Graef, E.: Rahmenvereinbarungen bei der Vergabe von öffentlichen Aufträgen de lege lata und de lege ferenda, NZbau 2005, s.561 vd.

GrönIng, J.: Das deutsche Vergaberecht nach dem Urteil des EuGH vom 28. Oktober 1999 - Alcatel Austria AG u.a, WRP 2000, s. 49-55.

GROSS, J.: Schweizerisches Staatshaftungsrecht. Stand und Entwicklungs­tendenzen, 2. Aufl., Bern 2001.

GUHL/….: Das Schweizerische Obligationenrecht, 10. Aufl., Zürich 2000.

Günday, M.: İdare Hukuku, 9 Baskı, Ankara 2004.

GÜRZUMAR, O. B.: Zorunlu Unsur Doktrinine Dayalı Sözleşme Yapma Yükümlülüğü, Ankara 2006.

HARTMANN, S.: Die «Kündigungstheorie» bei einseitig unverbindlichen Dauerverträgen, in: AJP 2003, s.1475 vd.

Hatemi, H.: Hukuka ve Ahlâka Aykırılık Kavramı ve Sonuçları (Özellikle BK. 65 Kuralı), İstanbul 1976.

Hausmann, F. L.: Anmerkung zu EuGH, Urt. v.28.10.1999 –Alcatel, EuZW 1999, s.762 vd.

HeIermann, W.: Rechtsvergleichung Schweiz/Deutschland zu Nachver­handlungen bei öffentlichen Ausschreibungen, BR 2005, s.42 vd.

HeIlbronner, K.: Rechtsfolgen fehlender Information oder unter­lassener Ausschreibung bei Vergabe öffentlicher Aufträge (§ 13 VgV), NZBau 2002, s.474 vd.

HELLWEGE, P.: Die Rückabwicklung gegenseitiger Verträge als einheit­liches Problem, Deutsches, englisches und schottisches Recht in historisch-vergleichender Perspektive, Tübingen 2004.

Hermes, G.: Gleichheit durch Verfahren bei der staatlichen Auftrags­vergabe, JZ 1997, s.909 vd.

HERTWIG, S.: Ist der Zuschlag ohne Vergabeverfahren nichtig?, NZBau 2001, s.241 vd. (Hertwig, NZBau 2001).

HERTWIG, S.: Praxis der öffentlichen Auftragsvergabe, München 2000 (Hertwig, ).

Heuvels, K.: EG-Kommission will Lücken im europaweiten Primär­rechtsschutz für Bieter schließen, NZBau 2006, s.416 vd.

Heuvels, K.: Unzulässige Direktbeauftragung unter öffentlichen Auftrag­gebern, NZBau 2007, s.283 vd.

Heuvels, K.: Rechtsschutz unterhalb der Schwellenwerte, NZBau 2005, s.570 vd.

Heuvels, K./KaIser, C.: Die Nichtigkeit des Zuschlags ohne Vergabeverfahren, NZBau 2001, s.479 vd.

HORMANN, C.: Zur Rechtsnatur des Veregaberechts, -Zugleich Ent­gegnung auf den Beschluss des Bundesverwaltungsgerichts vom 2.5.2007, VergabeR 2007, s.431 vd.

Höfler, H./Noll-Ehlers, M.: Ausschreibungspflichten bei der Änderung von Entgeltabreden im Rahmen laufender Verträge, NJOZ 2007, s.2742 vd.

HöflIng, W./Krings, G.: Der verwaltungsrechtliche Vertrag: Begriff, Typologie, Fehlerlehre, JuS 2000, s.625 vd.

Huber, P.: Der Schutz des Bieters im öffentlichen Auftragswesen unterhalb der sog. Schwellenwerte, JZ 2000, s.877 vd.

Hucko, E.: Schadensersatzrecht: Nicht ganz ohne! VergabeR 1998, s.15 vd.

HuguenIn, C.: Die Absichtliche Täuschung durch Dritte –Art.28 Abs.2 OR, SJZ 95 (1999), s.261 vd.

HurlImann, R.: Teilnichtigkeit von Schuldverträgen, Freiburg 1984.

HüttInger, S. A.: Bieterschutz durch Schadenersatz im deutschen und europäischen Vergaberecht –Verschulden bei Vertragsverhandlungen, § 126 GWB und Rechtsmittelrichtlinien, Diss., Würzburg 2005.

Imboden, M.: Der verwaltungsrechtlicher Vertrag, Basel 1958.

Immenga, U./Mestmäcker, E.–J./...: GWB, Gesetz gegen Wett­bewerbs-beschränkungen, Kommentar, 3. Auflage 2001.

INGENSTAU, H./KORBION, H./….: VOB- Teile A und B, Kommentar, Herausgegeben von Horst Locher und Klaus Vygen 15. völlig neu bearbeitete und erweiterte Auflage, München 2004.

Jaag, T.: Staatshaftung nach dem Entwurf für die Revision und Vereinheitlichung des Haftpflichtrecht, ZSR 2003 I, s.3 vd.

Jaeger, W.: Die Rechtssprechung der OLG-Vergabesenate im Jahre 2000, NZBau 2001, s.289 vd., s.366 vd., s.427 vd.

JäggI, P./Gauch, P.: Zürcher Kommentar, Das Obligationenrecht (Art.18), Zürich 1980.

Jasper, U./Pooth, S.: Rechtsschutz gegen die Aufhebung einer Aus­schreibung, NZBau 2003, s.261 vd.

Jebens, P.: Schadenersatzansprüche bei Vergabeverstößen, DB 1999, s.1741 vd.

Jennert, C.: Rechtsschutz bei rechtswidriger Aufhebung einer europa­weiten Ausschreibung, WRP 2002, s.1252-1255.

KaIser, C.: Die Nichtigkeit so genannter De-facto-Verträge oder: “In dubio pro submissione publica”, NZBau 2005, s.311 vd.

Kapellmann, K./Messerschmidt, B./...: VOB Teile A und B, VgV, 2. Aufl., München 2007.

KELLER, M./SCHÖBI, C.: Das Schweizerische Schuldrecht, Bd.I, Allgemeine Lehren des Vertragsrecht, 3.Aufl., Basel und Frankfurt am Main 1988.

Kılıçoğlu, A. M.: Borçlar Hukuku, Genel Hükümler, 4. Baskı, Ankara 2004.

Kırca, Ç.: Bilgi Vermeden Dolayı Üçüncü Kişiye Karşı Sorumluluk, Ankara 2004.

KleIn, F.: Die Rechtsfolgen des fehlerhaften verwaltungsrechtlichen Vertrags, Zürich 2003.

KLETT, K.: Vertragsfreiheit und Kontrahierungszwang, BJM 2005, s.161-183.

KlIgner, M. H.: Die Vorabinformationspflicht des öffentlichen Auftrag­gebers, Effektiver Rechtsschutz gegen Zuschlagsentscheidung und Auf­hebung der Ausschreibung im europäischen und deutschen Vergabe­recht, Berlin 2005.

Knauff, M.: Vertragsverlängerungen und Vergaberecht- Zugleich ein Beitrag zu § 13 S. 6 VgV, NZBau 2007, s.347 vd.

Kocayusufpaşaoğlu, N.: Güven Nazariyesi Karşısında Borç Sözleşmelerinde Hata Kavramı, İstanbul 1968 (Kocayusufpaşaoğlu, Hata).

Kocayusufpaşaoğlu, N.: “Değişik Kısmi Hükümsüzlük” ve “Genişletilmiş Kısmi Hükümsüzlük” Kavramları İle İlgili Düşünceler, Selim Kaneti’ye Armağan, İstanbul 1996, s.25 vd. (Kocayusufpaşaoğlu, Kaneti’ye Armağan).

Kocayusufpaşaoğlu, N.: Giriş, Hukuki İşlem, Özellikle Sözleşme, Kocayusufpaşaoğlu/Hatemi/Serozan/Arpacı, Borçlar Hukuku, Genel Bölüm, Birinci Cilt, İstanbul 1998 (Kocayusufpaşaoğlu, Borçlar Hukuku).

Koller, A.: Schweizerisches Obligationenrecht, Allgemeiner Teil, Bd.I, Bern 1996.

Köster, B.: Primärrechtsschutzschwellen und Rechtswegwirrwarr, NZBau 2006, s.540 vd.

Kramer, E. A.: Der Irrtum beim Vertragsschluss. Eine weltweit rechts­vergleichende Bestandaufnahme, Zürich 1998.

Kramer, E. A.: Berner Kommentar zum schweizerischen Privatrecht, Allgemeine Einleitung in das schweizerische Obligationenrecht und Kommentar zu Art.1-18 OR, Bern 1986.

Kramer, E. A.: Berner Kommentar zum schweizerischen Privatrecht, Das Obligationenrecht, Bd.VI, 1. Abteilung, Allgemeine Bestimmungen, 2. Teilband, 1. Unterteilband (Art.19/20) , Bern 1990.

Krohn, W.: Ende des Rechtswegwirrwarrs: Kein Verwaltungsrechts­schutz unterhalb der Schwellenwerte, NZBau 2007, s.493 vd.

Kunert, O.: Vergaberecht und öffentliches Recht, Köln/Berlin/Bonn/ München 2003.

Kunz, D.: Verfahren und Rechtsschutz bei der Vergabe von Konzessionen, Bern 2004.

KÜNZLE, H. R.: Der direkte Anwendungsbereich des Stellvertretungsrecht, Bern/Stuttgart 1986.

Kurşat, Z.: Borçlar Hukuku Alanında Hile Kavramı, İstanbul 2003.

Kus, A.: Das Zuschlagsverbot, NZbau 2005, s.96 vd.

Kutlu, M.: İdare Sözleşmelerinde İhale Süreci, İzmir 1997.

Kutlu-Gürsel, M.: Kamu İhale Sürecinde Rekabetin Bozulmasının Yaptırımları, Bilgi Toplumunda Hukuk, Ünal Tekinalp’e Armağan, C.III, İstanbul 2003, s.597 vd.

Lange, K.: Die Abgrenzung des öffentlichrechtlichen Vertrages vom privatrechtlichen Vertrag, NVwZ 1983, s.313 vd.

Larenz, K./Wolf, M.: Allgemeiner Teil des bürgerlichen Rechts, 8.Aufl., München 1997.

Laubadére, A. d./Venezia, J.-C./Gaudamet, Y.: Traité de droit administratif, Tome 1 (Droit administratif général) 15ème édition, L.G.D.J. Paris 1999.

LONG, M./WEİL, P./BRAİBANT, G./DELVOLVÉ, P./Genevois, B.: Les grands arrêts de la jurisprudence administrative, 13ème edition, Paris 2001.

Lötzsch, m./BornheIm, M.: Zivilrechtliche Rechtsfolgen bei Nicht­beachtung der neuen Vergabevorschriften der VOB/A durch private Auftraggeber, NJW 1995, s.2136 vd.

LüchInger, N.: Schadenersatz im Vertragsrecht, Fribourg 1999.

Mächler, A.: Vertrag und Verwaltungsrechtspflege, Zürich 2005.

Mader, O.: Das neue EG-Vergaberecht, EuZW 2004, s.425 vd.

Maurer, H.: Allgemeines Verwaltungsrecht, 16. Aufl., München 2006.

MeIer, A.: Primärrechtsschutz bei der Aufhebung einer Ausschreibung, NZBau 2003, s.137 vd.

Merkle, P./Schäfer, F.: EuGH-Rechtsprechung zum Vergaberecht in den Jahren 2003/2004, GPR 2004, s.273-278.

MESTMÄCKER, E.-J./SCHWEITZER, H.: Europäisches Wettbewerbs­recht, 2. Aufl., München 2004.

MOTZKE, G./PIETZCKER, J./PRIEß, H.-J./...: Beck’scher VOB-Kommen­­tar, VOB/A, München 2001.

Müller, B.-J.: Öffentlich-Private-Partnerschaften und Vergaberecht - Ein Beitrag zu den vergaberechtlichen Rahmenbedingungen, NVwZ 2007, s.884 vd.

MÜLLER-WREDE, M./KAELBLE, H.: Primärrechtsschutz, Vorab­infor­mation und die Rechtsfolgen einer De-facto-Vergabe, VergabeR 2002, s.1 vd.

MÜNCHKOMM/………: Münchener Kommentar zum bürgerlichen Gesetzbuch, Band 1, Allgemeiner Teil, 1. Halbband: (BGB §§ 1-240), 5.Aufl., München 2006, Band 2 (BGB §§ 241-432), 5.Aufl., München 2007.

NIestedt, M./Hölzl, F. J.: Zurück aus der Zukunft? Verfassungs­mäßigkeit der Primärrechtsschutzbeschränkung im Vergaberecht oberhalb bestimmter Schwellenwerte, NJW 2006, s.3680 vd.

NIpperdey, H. C.: Kontrahierungszwang und diktierter Vertrag, Jena 1920.

Noch, R.: Vergaberecht Kompakt, Verfahrensablauf und Entscheidungs­praxis, 3. Aufl., München 2005.

Noelle, T.: Absteigerungen auf Internet-Marktplätzen und Vergaberecht, NZBau 2002, s.197 vd.

Oetker, H.: Das Dauerschuldverhältnis und seine Beendigung, Bestand­aufnahme und kritische Würdigung einer tradierten Figur der Schuld­rechtsdogmatik, Tübingen 1994.

OFTINGER, K./STARK, E.W.: Schweizerisches Haftpflichtrecht, Zweiter Band: Besonderer Teil, Erster Teilbd.: Verschuldenshaftung, gewöhnliche Kausalhaftungen, Haftung aus Gewässerverschmutzung, 4. Aufl., Zürich 1987.

Oğuzman, K./BaRLAS, N.: Medeni Hukuk, 13. Bası, İstanbul 2006.

Oğuzman, K./Öz, M. T.: Borçlar Hukuku, 4. Bası, İstanbul 2005.

OHLER, F. P.: Die c.i.c. - Haftung des öffentlichen Auftraggebers bei Fehlern im Vergabeverfahren, BauRb 2005, s.153 vd.

Onar, S. S.: İdare Hukukunun Umumi Esasları, C.III, İstanbul 1966.

OR-….: Kommentar zum schweizerischen Privatrecht: Obligationenrecht I, hrsg. Von Honsell/Vogt/Wiegand, 3. Aufl. Basel 2003.

Özay, İ.: Günışığında Yönetim, İstanbul 2004.

Özay, İ.: İhale Usulleri ya da “İskambilden Şato” ile Bir Fok ve Penguen Öyküsü, Yavuz Alangoya’ya Armağan, İstanbul 2007, s.871 vd.

PAKEERUT, W.: Die Entwicklung der Dogmatik des verwaltungs­rechtlichen Vertrages, Berlin 2000.

PAULUS, C. G./ZENKER, W.: Grenzen der Privatautonomie, JuS 2001, s. 1 vd.

PIetzcker, J.: Änderungen des Rechtsschutzes bei der Auftragsvergabe, Festschrift für Redeker, München 1993, s.501 vd.

PIetzcker, J.: Gerichtsschutz im Unterschwellenbereich und Tariftreue­klauseln - zwei klärende Entscheidungen des Bundesververfassungs-gerichts, ZfBR 2007, s.131 vd.

PIetzcker, J.: Defizite beim Vergaberechtsschutz unterhalb der Schwellenwerte?, NJW 2005, s.2881 vd.

PIetzcker, J.: Die neue Gestalt des Vergaberechts, ZHR 162 (1998), s.427 vd.

PIETZCKER, J.: Die Zweiteilung des Vergaberechts, 1. Aufl., Baden-Baden 2001.

PRIEß, H.-J.: Das Vergaberecht in den Jahren 1999 und 2000, EuZW 2001, s.365 vd.

PrIeß, H.-J./HAUSMANN, F. L.: Der deutsche Vergaberechtsschutz im europäischen Vergleich, EuR 1999, s.203 vd.

PRIEß, H.-J./HÖLZL, F. J.: Das Ende der “Zweiklassen-Vergaben” – Vergaben unter den Schwellenwerten sind fortan verwaltungsgerichtlich überprüfbar; Urteilsanmerkung zum Beschluss OVG Rheinland-Pfalz 7 B 10356/05 v. 25. Mai 2005, ZfBR 2005, s. 593-594.

PrIeß, H.-J./NIESTEDT, M.: Rechtsschutz im Vergaberecht, Praxishand­buch für den Rechtsschutz bei der Vergabe öffentlicher Aufträge oberhalb und unterhalb der EG-Schwellenwerte, Köln/Berlin/München 2006.

PRIESS, H.-J.: Handbuch des europäischen Vergaberechts, Köln/Berlin/ München 2005.

PRIEß, H.-J./GABRIEL, M.: Beendigung des Dogmas durch Kündigung: Keine Bestandsgarantie für vergaberechtswidrige Verträge, NZBau 2006, s.219 vd.

RAABE, M.: Verbindlichkeit “faktisch” vergebener öffentlicher Aufträge? - Zum Müllverbrennungs-Beschluss des OLG Düsseldorf, NJW 2004, s.1284 vd.

RECHTEN, S.: Die Novelle des EU-Vergaberechts, NZBau 2004, s.366 vd.

Regler, R.: Das Vergaberecht zwischen öffentlichem und Privatem Recht, Berlin 2007.

RENNER, W./RUBACH-LARSEN, A./STERNER, F.: Rechtsschutz bei der Vergabe von Rüstungsaufträgen, NZBau 2007, s.407 vd.

REUTTER, T.: Das bedingte Übernahmeangebot: Ein Beitrag zum “Börsenvertragsrecht”, Zürich 2002.

REY, H.: Ausservertragliches Haftpflichtrecht, 3. Aufl., Zürich 2003.

RouIller, N.: Der widerrechtliche Vertrag: die verbotsdurchsetzende Nichtigkeit, Bern 2002.

Rust, U.: Vergaberechtlicher Primärrechtsschutz gegen die Zuschlag­entscheidung, NZBau 2000, s.66.

RuthIg, J.: Vergaberechtsnovelle ohne Gesetzgeber- Zum deutschen Vergaberecht nach Ablauf der Umsetzungsfrist - Teil II, NZBau 2006, s.208 vd.

RUTHIG, J.: Verwaltungsrechtsschutz bei der staatlichen Auftragsvergabe? Eine Verwaltungsrechtliche Kritik der “Lenkwafen”-Entscheidung des OVG Koblenz, NZBau 2005, s.497 vd.

Schäfer, P. W.: Grundzüge des öffentlichen Auftragswesens, Betriebs Berater 1996, Beilage 12, s.2 vd.

Scharen, U.: Aufhebung der Ausschreibung und Vergaberechtsschutz, NZBau 2003, s.585.

SCHENKER, F.: Die Voraussetzungen und die Folgen des Schuldner­verzugs, Diss., Fribourg 1988.

Scherler, S.: “De-Facto”-Vergaben, BR 2003, s.56.

SchImanek, P.: Der Anspruch des potentiellen Bieters auf Durchführung eines Vergabeverfahrens, ZfBR 2002, s.39 vd.

Schlette, V.: Die Verwaltung als Vertragspartner -Empire und Dogmatik verwaltungsrechtlicher Vereinbarungen zwischen Behörde und Bürger, Tübingen 2000.

SchmIdlIn, B.: Berner Kommentar zum schweizerischen Privatrecht, Das Obligationenrecht, Band VI, 1. Abteilung, Allgemeine Bestimmungen, 2. Teilband, Unterteilband 1b, Mängel des Vertragsabschlusses, Kommentar zu Art.23-31 OR, Bern 1995.

Schnorbus, Y.: Der Schadenersatz des Bieters bei der fehlerhaften Vergaberecht öffentlicher Aufträge, BauR 1999, s.77 vd.

Schoch, F./Schmidt-Aßmann, E./PIetzner, R./….: Verwaltungs­gerichtsordnung, Kommentar, 14. Ergänzungslieferung, München 2007.

SCHÖNENBERGER, W./JÄGGI, P.: Zürcher Kommentar zum Sch­weizerischen Zivilgesetzbuch, Bd.V, Obligationenrecht, Teilbd. V 1a (Allgemeine Einleitung, Art.1-17 OR), Zürich 1973.

Schramm, J.: Anm. zu EuGH, Urt. v. 28.10.1999 – Rs. C-81/98, ZVgR 2000, s.13 vd.

Schraner, M.: Zürcher Kommentar zum Schweizerischen Zivilgesetz­buch, Obligationenrecht, Teilbd. V 1e, Die Erfüllung der Obligationen, Erste Lieferung(Art.68/83), Zürich 1991.

Schumacher, R.: Vertragsgestaltung, Systemtechnik für die Praxis, Zürich 2004.

SCHWAGER, R.: Die Vertretung des Gemeinwesens beim Abschluss privatrechtlicher Verträge, Diss., Freiburg 1974.

SEROZAN, R.: Medeni Hukuk, Genel Bölüm, İstanbul 2005

SEROZAN, R.: Borçlar Hukuku, Genel Bölüm, C.III, İfa, İfa Engelleri, Haksız Zenginleşme, 4. Bası, İstanbul 2006.

Serozan, R.: Sözleşmeden Dönme, İstanbul 1974.

Sezginer, M.: İptal Davasının Uygulama Alanı Bakımından Ayrılabilir İşlem Kuramı, Ankara 2000.

SIegel, T.: Zulässige Vertragslaufzeiten im Vergaberecht, ZfBR 2006, s.554 vd.

SIEGEL, T.: Die Zwei-Stufen-Theorie auf dem Rückzug, -Zum Beschluss des Bundesverwaltungsgerichts vom 2.5.2007 über den Rechtsweg in Vergabestreitigkeiten-, DVBL 2007, s.942 vd.

Sirmen, A. L.: Türk Özel Hukukunda Şart, Ankara 1992.

Spühler, K.: Öffentliches Beschaffungswesen- Die Rechtswirkungen des Zuschlages, ZBL 2004, s.375 vd.

SteInberg, P.: Die Entwicklung des Europäischen Vergaberechts seit 2004 - Teil 1, NZBau 2007, s.150 vd.; Teil 2, NZBau 2007, s.225 vd.

STELKENS, U.: Verwaltungsprivatrecht - Zur Privatrechtsbindung der Verwaltung, deren Reichweite und Konsequenzen, Berlin 2005.

Stelkens, P./Bonk, M/Sachs, J./….: Verwaltungsverfahrensgesetz, 6. Auflage München 2001.

Sterner, F.: Rechtsschutz gegen Auftragssperren, NZBau 2001, s.423 vd.

StöcklI, H.: Das Vergaberecht der Schweiz - Übersicht und Streitfragen, NZBau 2002, s.7 vd.

StöcklI, H.: Das Vergaberecht der Schweiz, Überblick, Erlasse, Recht­sprechung, 6. Auflage, Zürich 2004 (Stöckli, Vergaberecht).

StöcklI, H.: Bundesgericht und Vergaberecht, BR 2002, s.3 vd. (Stöckli, BR 2002).

Straub, W.: Beschaffung komplexer Leistungen zwischen Vertragsfrei­heit und Beschaffungsrecht, AJP 2005, s.1330 vd.

Sulzer, S.: Sulzer Zweckstörungen im schweizerischen Vertragsrecht, Zürich 2002.

TANDOĞAN, H.: Borçlar Hukuku, Özel Borç İlişkileri, C.I/1, 3. Bası, Ankara 1984.

Tekinay, S. S./Akman, S./Burcuoğlu, H./Altop, A.: Borçlar Hukuku, Genel Hükümler, 7.Baskı, İstanbul 1993.

Tekinsoy, A. M.: İdari Sözleşmelerde Ölçüt Sorunu, AÜHFD 2006, Cilt 55, Sayı 2, s.229 vd.

TrIantafyllou, D.: Europäisierungsprobleme des Verwaltungsprivat­recht am Beispiel des öffentlichen Auftragsrecht, NVwZ 1994, s.943 vd.

v. Gehlen, H.: Vertragsnichtigkeit bei unzulässiger De-facto-Vergabe, NZBau 2005, s.503 vd.

v. Gehlen, H.: Neues zur Vertragsnichtigkeit bei unzulässiger De-facto-Vergabe, NZBau 2007, s.358 vd.

von TUHR, A./ESCHER, A.: Allgemeiner Teil des schweizerischen Obligationenrecht, Bd.II, 3.Aufl., Zürich 1979.

von TUHR, A./PETER, H.: Allgemeiner Teil des schweizerischen Obli­gationenrecht, Bd.I, 3.Aufl., Zürich 1974/1979.

Wagner, V.: Haftung der Bieter für Culpa in Contrahendo in Vergabever­fahren, NZBau 2005, s.436 vd.

Wagner, O./WIegand, F.: Auftraggebereigenschaft gemischtwirtschaft­­licher Gesellschaften und Nichtigkeit von De-facto-Vergaben, NZBau 2003, s.369 vd.

Wagner, V./SteInkemper, U.: Öffentliche Auftragsvergabe - Legale Möglichkeiten der Vergabe ohne Ausschreibung und Rechtsfolgen fehlerhafter oder unterbliebener Ausschreibungen, BB 2004, s.1577 vd.

Waldner, T.: Bieterschutz im Vergaberecht unter Berücksichtigung der europäischen Vorgaben, Baden-Baden 2000.

Watter, R.: Die Vertretung des Gemeinwesens im Privatrecht, in: Die Rechtsentwicklung an der Schwelle zum 21. Jahrhundert, Symposium zum Schweizerischen Privatrecht, Hrsg. von Gauch/Schmidt, Zürich 2001, s.245 vd.

Weber, H. R.: Berner Kommentar zum Schweizerischen Privatrecht, Bd.VI, 1.Abtl., 4. Teilbd., Art.68-96 OR, 2. Aufl., Bern 2005.

Weber, H. R.: Berner Kommentar zum schweizerischen Zivilgesetzbuch, Das Obligationenrecht: Bd. VI/1, Allgemeine Bestimmungen: 5.Teilbd.: Die Folgen der Nichterfüllung, Bern 2000.

Wegmann, W.: Die Vorabinformation über den Zuschlag bei der öffentlichen Auftragsvergabe, NZBau 2001, s.475 vd.

WIedemann, J.: Die Bietergemeinschaft im Vergaberecht, ZfBR 2003, s. 240-243.

WIegand, W.: Zur Rückabwicklung gescheiterter Verträge, Gauchs Welt – Recht. Vertragsrecht und Baurecht. Festschrift zum 65. Geburtstag von Peter Gauch, Zürich 2004, s. 709 vd.

WIegand, W.: Bemerkungen zum Picasso-Entscheid, recht 1989, s.110/111.

WIrth/…: Darmstädter Baurechtshandbuch, Vergaberecht, 2. Aufl., München 2005.

Wolf, R.: Die Beschwerde gegen Vergabeentscheide - Eine Übersicht über die Rechtsprechung zu den neuen Rechtsmitteln, ZBL 104/2003, s.1 vd.

Wolf, R.: Der Angebotspreis: Probleme und Lösungen, Preis und Wirtschaftlichkeit, Vergaberecht 2004, BR-Sonderheft, s.12 vd. (Wolf, Vergaberecht 2004).

Wyss, E./von der Crone, H. C.: Bestechung bei Vertragsschluss, SZW 75 (2003), s.35 vd.

Yılmaz, B. M.: Kamu Alımlarında İdari Denetim, Ankara 2007.

ZIegler, A.: Die anfängliche Unmöglichkeit der Leistung in der schweizerischen Lehre, Diss., Bern 1992.

ZIekow, J./SIegel, T.: Das Vergabeverfahren als Verwaltungsver­fahren, ZfBR 2004, s.30-35.

Zimmermann, R.: Restitutio in integrum, Die Rückabwicklung fehlgeschlagener Verträge nach den Principles of European Contrct Law, den Unidroit Principles und dem Avant-projet eines Code Européen des Contracts, in: Privatrecht und Methode, Festschrift für Ernst A. Kramer, Basel-Genf-München 2005, s.735 vd.

Zuleeg, M.: Zweistufige Rechtsverhältnisse bei der Vergabe öffentlicher Aufträge?, NJW 1962, s.2231.

Zuleeg, M.: Öffentliche Aufträge nach europäischem und deutschem Recht, ZEuP 2004, s.637 vd.

Bu çalışmada vardığımız belli başlı sonuçları şu şekilde özetlemek mümkündür:

1. İdarenin kamu hizmetlerinin görülmesi için ihtiyaç duyduğu edimleri
sözleşme yaparak tedarik etme imkânı Türk Hukukunda da kabul edilmektedir.
İdarenin bu amaçla yaptığı sözleşmelerin bir kısmı idari sözleşme olup
idare hukuku kurallarına tâbi iken, diğer bir kısmı bakımından ise özel hukuk
kuralları uygulanmaktadır. İdarenin, ihtiyaç duyduğu edimleri karşılamak
amacıyla gerçek veya tüzel kişilerle kamu ihale usulü uygulanarak yaptığı
sözleşmelere “kamu ihale sözleşmeleri” adı verilmektedir.
4734 sayılı Kamu İhale Kanununa tabi ihaleler sonucunda imzalanan
sözleşmeler özel hukuk sözleşmesidir. 4735 sayılı Kamu İhale Sözleşmeleri
Kanununun 4. maddesinin 3. fıkrasında yer alan, yapılacak sözleşmelerde tarafların
eşit olduğu, ihale dokümanlarında ve sözleşme hükümlerinde bu
prensibe aykırı hükümlere yer verilemeyeceği ve kanunun yorumunda da
aynı prensibin uygulanacağı şeklindeki düzenleme karşısında 4734 sayılı
Kamu İhale Kanununa tabi ihaleler sonucunda bir idari sözleşme düzenlenebilmesi
imkânı bulunmamaktadır. Bu yönde bir düzenleme ihtiva etmemesine
rağmen, kanımca 2886 sayılı Devlet İhale Kanununa tabi ihale sürecinin
sonunda akdedilen sözleşmelerin de kural olarak özel hukuk sözleşmesi niteliği
taşıdığının kabul edilmesi gerekir. Esasen bir idari sözleşme yapılmasını
gerektiren ihtiyaçların, özel hukuk sözleşmeleriyle de karşılanması imkânı mevcuttur.

2. Kamu ihale sözleşmeleri özel hukuk sözleşmesi niteliği taşımasına
rağmen, diğer özel hukuk sözleşmelerinden farklı olarak, bu sözleşmenin kuruluşundan
önce ihale açılması gerekmektedir. Bu ihale süreci, ülkemizde
kamu hukuku kökenli kurallar ile düzenlenmiştir. Bu durum bir bütün olarak
sürecin, yani ihale aşamasının ve bunun sonucunda imzalanan kamu ihale
sözleşmesinin hangi hukuki rejime tabi olduğu sorununun ortaya çıkmasına
yol açmaktadır. Türk doktrin ve içtihatlarında kullanılan ifadelere bakıldığında,
“iki aşama teorisinin” kabul edildiği sonucu çıkarılabilir. Bu teoriye
göre idarenin taraf olduğu özel hukuk sözleşmelerinde iki aşamalı bir işlem
söz konusudur: Birinci aşama, sözleşme yapılmasına kadar olan aşamadır.
Bu aşama, ihale veya benzeri sürecin başlangıcı, uyulması gereken esaslar ve
mevzuat, ihale işleminin yapılması ve sonuçlandırılmasından ibarettir. Bu ilk
aşamada idarenin yaptığı her türlü eylem ve işlem “idari” bir nitelik taşımakta
olup idare hukuku kurallarına tâbidir. İkinci aşamayı ise, birinci aşamada
tamamlanan idari işlemin icrası safhası oluşturmaktadır. İdare hukuku kural
larına tâbi olan birinci aşamanın tamamlanmasından sonra, bir özel hukuk
sözleşmesi imzalanmaktadır. Bu ikinci aşama, yani yapılan özel hukuk sözleşmesi,
tamamen özel hukuka tâbi olup, bu konudaki uyuşmazlıkların karara
bağlanma yeri ise adli yargı veya sözleşmede öngörülmesi kaydıyla tahkim
mahkemesidir. Ancak idare hukukuna tâbi birinci aşamada da özel hukuka
ilişkin bazı sorunlar ortaya çıkabilir. Bu sorunlar kamu ihale mevzuatında
bir çözüme kavuşturulmadıkları ölçüde özel hukukta geçerli olan esaslara
tâbi olacaktır.

3. İki aşama teorisinin doğal bir sonucu olarak, ihale aşamasında gerçekleşen
bir hukuka aykırılık nedeniyle idari yargıda verilen iptal veya yürütmenin
durdurulması kararları, kendiliğinden kamu ihale sözleşmesinin de
geçersiz olması sonucunu doğurmayacaktır. Sözleşmenin geçersiz sayılabilmesi
için, söz konusu hukuka aykırılık durumunun özel hukuk kuralları açısından
da bir geçersizlik sebebi teşkil etmesi gerekir. İdari yargıda verilen
iptal kararının kamu ihale sözleşmesini de otomatik olarak geçersiz hale getireceğinin
kabul edilmesi halinde, sözleşmenin özel hukuk sözleşmesi olarak
nitelendirilmesinin bir anlamı kalmayacaktır.

4. Diğer özel hukuk sözleşmelerinden farklı olarak, kamu ihale sözleşmelerinde,
taraflardan biri (idare) bakımından sözleşmenin karşı tarafını seçme
özgürlüğü bulunmamaktadır. İdarenin sözleşmenin karşı tarafını ne şekilde
belirleyeceği kamu ihale mevzuatında açıkça düzenlenmiştir. Ancak bu
kuralların muhatabı idare olduğundan ve sadece idareye yönelik talimatlar
niteliği taşıdığından, bu durum sözleşmenin özel hukuk sözleşmesi olma niteliğini
etkilemeyecektir.

5. Gerek karşılaştırmalı hukukta gerekse Türk Hukukunda, idarenin başlamış
bir ihale sürecini kamu ihale sözleşmesi yapmak suretiyle sonuçlandırmak
zorunluluğu bulunmamaktadır. İdarenin kamu ihale sözleşmesinin
yapılmasından önceki her aşamada ihale işlemlerini iptal etmesi mümkündür.
Gerçi idarenin iptal kararları da yargısal denetime tabi olup, hukuka aykırı
bir nitelik taşıdıkları takdirde iptal edilebilmeleri mümkündür. Ancak
ihalenin iptali kararının idari yargıda iptal edilmesi dahi idare açısından sözleşme
yapma zorunluluğu meydana getirmez. İdarenin ihaleyi iptal kararının
haklı bir sebebe dayanmaması ve hukuka aykırı olması halinde sadece bundan
zarar gören şahısların uğradıkları zararların tazminini talep etme hakkı
doğar.

6. Yeni Türk ihale mevzuatında, ihale sürecinde gerek idare gerekse istekliler
tarafından gerçekleştirilen hukuka aykırılıklar bakımından tazminat
yükümlülüğü öngören genel nitelikte düzenlemeler bulunmamaktadır. Bu
yönüyle yeni Türk ihale mevzuatı Avrupa Birliği direktiflerinde öngörülen
hukuki koruma standartlarını sağlayamamıştır. Bu durum karşısında sorunun
sorumluluk hukukunun genel esaslarına göre çözülmesi gerekmektedir:
İhale sürecinde idarenin hukuka aykırı işlem ve eylemleri ile isteklilere
zarar vermesi halinde, zarar gören isteklinin culpa in contrahendo esasına
göre tazminat talep etmesi mümkündür. İhale sürecinin başlaması ile birlikte
taraflar arasında kaynağını doğruluk ve dürüstlük kuralında bulan bir güven
ilişkisi (ihale ilişkisi) meydana gelir. Bu ilişki tarafların her ikisini de, diğer
tarafın zarara uğramasına engel olacak özen gösterme, koruma, aydınlatma
yükümlülükleri altına sokar. Dolayısıyla idarenin bu güven ilişkisine aykırı
hareket etmesinden zarar gören istekliler culpa in contrahendo esasına göre
uğradıkları zararların tazminini talep etme imkânına sahiptir.
İsteklilerin uğradıkları zararların tazmini için seçimlik olarak başvurabileceği
ikinci sorumluluk temelini haksız fiil hükümleri oluşturur. İdareye
karşı haksız fiil sorumluluğuna dayalı olarak dava açılması, özellikle culpa
in contrahendo sorumluluğunun şartlarının mevcut olmadığı durumlarda pratik
bir önem kazanır. Ancak Türk Hukukunda kural olarak haksız fiil sorumluluğu
nedeniyle hukuka aykırı eylem ve işlemde bulunan kamu görevlilerine
değil, sadece idareye karşı dava açılması mümkündür. İdareye karşı açılacak
tazminat davası, hizmet kusuru esasına dayalı tam yargı davası niteliği
taşıyacak ve buna ilişkin olarak özellikle içtihatlarla geliştirilen esas ve kurallara
tâbi olacaktır.
İhale sürecinde sadece idarenin isteklileri zarara uğratması değil, isteklilerinin
de hukuka aykırı işlem ve eylemlerle idareyi zarara uğratmaları söz
konusu olabilir. Örneğin isteklilerin fiyat anlaşması yapması veya hile, tehdit
ya da rüşvet vermek suretiyle sözleşmenin kurulmasını sağlamaya çalışmaları
mümkündür. Ayrıca isteklinin kendisine tanınan itirazen şikâyet hakkının
dürüstlük kuralına aykırı kullanması ve ihale sürecini geciktirerek idareyi
zarara uğratması da ihtimal dahilindedir. Bu ve benzeri durumlarda idare seçimlik
olarak culpa in contrahendo veya haksız fiil hükümlerine göre uğradığı
zararların tazminini talep edebilir.

7. Gerek Devlet İhale Kanununda, gerekse Kamu İhale Kanununda yer
alan düzenlemelere göre, ihale kararının sözleşmenin kurulmasına yol açan
bir etkisi bulunmamaktadır. İhale kararından sonra tarafların bir araya gelerek
sözleşme yapması gerekmektedir. Dolayısıyla ihale kararı verilmiş olmasına
rağmen, hem idarenin hem de ihale üzerinde bırakılan isteklinin sözleşmenin
kurulmasına yönelik yükümlülüklerini yerine getirmeyerek sözleşmenin
kurulmasına engel olma imkânları mevcuttur. Bu durum kamu ihale sözleşmesinin
kurulması mekanizmasının teorik açıdan izah edilmesini adeta
imkânsız hale getirmektedir. Kanımca 4734 sayılı Kamu İhale Kanunu bakımından
sözleşmenin kurulması mekanizması şu şekilde tahlil edilebilir:
İhalenin açılması bir icaba davet, isteklilerin tekliflerini sunması bir icaptır.
İdarenin ihale kararı vermesi, kiminle sözleşme yapabileceğine ilişkin iradesinin
tekemmül ettiğini gösteren bir iç işlemdir. Kamu ihale sözleşmesinin
kurulabilmesi için, idarenin kabul iradesini tarafların karşı karşıya olduğu bir
ortamda sözleşmeyi imzalamak suretiyle açıklaması gerekir.

8. Kamu ihale hukukuna hakim olan eşitlik, rekabeti sağlama ve kamu
ihtiyaçlarının uygun bir şekilde karşılanması ilkelerinin doğal bir sonucu olarak
ihale dokümanlarına aykırı sözleşme düzenlenemez. Aynı şekilde kamu
ihale sözleşmesinin imzalanması esnasında, ihale kararına esas teşkil eden
teklifte de değişiklik yapılamaz. İhale şartnamesinde ve ihaleye esas teklifte
belirtilen şartlara aykırı sözleşme yapılamaması yasağı, kamu ihale sözleşmesinin
kurulmasından sonra yapılacak sözleşme değişiklikleri bakımından
da geçerlidir. Kanımca ihale dokümanlarına aykırı sözleşme düzenlenememesi
bakımından sözleşmenin esaslı noktaları ile yan noktaları arasında bir
ayrım yapılması isabetli olacaktır: İhale dokümanlarından esaslı bir şekilde
sapan sözleşme yapılması mutlak olarak yasaktır. Buna karşılık, yan noktalar
bakımından, ihale bedelini etkilememesi kaydıyla, kamu ihale sözleşmesi
yapılırken ihale dokümanlarında öngörülen şartlardan farklı hükümler konabilmesi
mümkün olmalıdır.

9. “Sözleşmede Yer Alması Zorunlu Olan Hususlar” başlığını taşıyan
Kamu İhale Sözleşmeleri Kanununun 7. maddesi BK.m.19 anlamında bir
emredici hüküm olmayıp, idareye yönelik talimatlar ihtiva eden düzenleme
niteliği taşımaktadır. Bu nedenle, kamu ihale sözleşmesinin kurulmuş sayılabilmesi
için, tarafların, ihale dokümanlarına aykırı olmamak kaydıyla,
BK.m.1 anlamında sözleşmenin esaslı noktaları üzerinde anlaşmış olmaları
yeterlidir. Hemen ekleyelim ki, Kamu İhale Sözleşmeleri Kanununun 5.
maddesi uyarınca, İdarelerce yapılacak sözleşmeler tip sözleşme hükümleri
esas alınarak düzenleneceği için, aynı Kanunun 7. maddesinde sayılan hususlara
yer vermeyen bir kamu ihale sözleşmesi pratikte söz konusu olmayacaktır.

10. Kamu İhale Kanununa 01.06.2007 tarih ve 5680 sayılı Kanunla, eklenen
“Ek Madde 2” ile çerçeve sözleşme niteliği taşıyan kamu ihale sözleşmesi
yapılabilmesi imkânı kabul edilmiştir. Ancak bu düzenleme, Klasik
Sektörlere ilişkin 2004/18/EG sayılı Direktifte yer alan esaslarla karşılaştırıldığında,
son derece yetersiz bir düzenleme niteliği taşımaktadır.

11. İki aşama teorisinin doğal bir sonucu olarak, kamu ihale sözleşmesinin
geçerli olup olmadığı Borçlar Kanunumuzda yer alan esaslara göre tespit
edilecektir. Kamu ihale sözleşmeleri bakımından söz konusu olabilecek geçersizlik
hallerini üç ana başlık altında toplamak mümkündür: Bunlar kamu
ihale sözleşmesinin butlanı, yetkisiz temsiz ve irade sakatlıkları nedeniyle
iptaldir.

12. Kamu ihale sözleşmesinin geçersizliği sonucunu doğuracak ilk ihtimal,
BK.m.19/20 anlamında bir butlan sebebinin mevcut olmasıdır. Butlan
sebebinin mevcut olup olmadığı araştırırken, sözleşmenin kurulduğu an esas
alınacaktır.

13. Kamu ihale sözleşmelerinin butlanı sebeplerinden en önemlisini, emredici
hukuk kurallarına aykırılık oluşturur. BK.m.19/20 anlamında emredici
bir hukuk kuralına aykırılığın söz konusu olabilmesi için belirli bir sözleşmenin
yapılmasını veya içeriğini yasaklayan emredici bir hukuk kuralının
bulunması ve bu yasak hükmünün sözleşmenin taraflarının her ikisine de yönelik
bir yasak olması gerekir. Taraflardan sadece birinin sözleşmeye katılmasını
yasaklayan veya sözleşmenin taraflarından biri bakımından sözleşmenin
içeriğine ilişkin yasak getiren hükümlerin ihlali sözleşmenin butlanına
yol açmayacaktır. Tek tarafa yasak getiren emredici bir hukuk kuralının ihlalinin
sözleşmenin butlanına yol açabilmesi, ihlal edilen hükümde butlan yaptırımının
açıkça öngörülmüş olması veya söz konusu normun anlam ve amacının,
ihlal durumunda sözleşmenin batıl sayılması sonucunu haklı göstermesi
gerekir.
Kamu ihale hukuku literatüründe, kamu ihale sözleşmelerinin yasal dayanağını
oluşturan ihale kurallarının BK.m.19/20 anlamında emredici bir
kural olmadığı ve bunlara aykırılığın kural olarak sözleşmenin batıl olması
sonucunu doğurmayacağı kabul edilmektedir. Kamu ihale mevzuatında tarafların
her ikisine de yasak getiren düzenlemeler yer alması istisnai bir durumdur.
Bu tür istisnai durumlarda, ilgili ihale kuralına aykırılık sözleşmenin
butlanı sonucunu doğuracaktır. Bunun dışında sözleşmenin batıl sayılması
sadece, ihlal edilen ihale kuralında butlan yaptırımının açıkça düzenlenmiş
olması veya söz konusu kuralın anlam ve amacının butlan sonucunu haklı
göstermesi halinde söz konusu olabilir.
Bu açıdan değerlendirildiğinde kamu ihale sözleşmesinin emredici hukuk
kurallarına aykırılık nedeniyle butlanına yol açacak ilk durum, istekliler
tarafından ihale işlemlerine itiraz edilmiş olmasına rağmen itiraz sonuçlandırılmadan
kamu ihale sözleşmesinin yapılmasıdır. Bu takdirde sözleşmenin
batıl olacağı, Kamu İhale Kanununun 55. maddesinin 5. fıkrasında açıkça
düzenlenmiştir. Kanımca aynı sonucun Kamu İhale Kurumuna yapılan itiraz
sonuçlanmadan kamu ihale sözleşmesinin imzalanması durumu için de kabul
edilmesi gerekir.
Aynı şekilde idarenin ihale açmadan kamu ihale sözleşmesi yapması halinde
de sözleşmenin batıl sayılması gerekir. Kamu İhale Kanununun 55.
maddesinin 5. fıkrasında öngörülen butlan yaptırımının, en ağır ihale hukuku
ihlali niteliği taşıyan bu tür durumlara kıyasen uygulanması mümkündür.
İhale dokümanlarına veya ihaleye esas teşkil eden teklife aykırı düzenleme
yapılması da sözleşmenin butlanına yol açacaktır. Bu sonuç kamu ihale
hukukuna hakim olan temel ilkelerden çıkmaktadır. Ancak bu ihtimalde,
sözleşmenin tamamen batıl sayılması yerine, “değiştirilmiş kısmi butlan”
esasının uygulanması suretiyle, hukuka aykırı sözleşme hükümlerinin yerine,
ihale dokümanlarında veya ihaleye esas teklifte yer alan düzenlemelerin
geçeceğini kabul etmek gerekir.

14. BK.m.19 anlamında “kamu düzenine aykırılık”, kamu ihale sözleşmeleri
bakımından rastlanabilecek bir butlan sebebi değildir. Kamu ihale hukuku
kuralları kamu düzenini koruyan kurallar değildir. Ayrıca kamu düzenini,
kamu yararı kavramı ile karıştırmamak gerekir. İdarenin her türlü eylem
ve işlemlerinde olduğu gibi kamu ihale sözleşmelerini yaparken de kamu
yararını gözetmesi gerekir. Kamu düzenine ilişkin kurallar aynı zamanda
kamu yararına da hizmet ederler. Ancak kamu yararına olan her durumda kamu
düzeni söz konusu değildir. Kamu düzeni kavramı, kamu yararı kavramından
daha dar bir kavramdır.

15. Ahlaka aykırılık sebebiyle kamu ihale sözleşmesinin BK.m.19/20
hükümleri uyarınca batıl sayılıp sayılamayacağı hususunda bir ayrım yapmak
gerekir: Ahlaka aykırılık ya sözleşmenin içeriği, ya da kurulma biçimi
bakımından söz konusu olabilir. Kamu ihale sözleşmesinin içeriğinin ahlaka
aykırı bir nitelik taşıması, tasavvur edilmesi son derece güç bir ihtimaldir.
Buna karşılık sözleşmenin kurulma biçimi ahlaka aykırı bir nitelik taşıyabilir.
Örneğin isteklilerin kendi aralarında fiyat anlaşması yaparak veya kamu
görevlilerine rüşvet vererek sözleşmenin kendileri ile yapılmasını sağlamaları
halinde durum böyledir. Bu tür durumlarda, sadece fiyat anlaşması veya
rüşvete ilişkin anlaşmaların mı, yoksa aynı zamanda kamu ihale sözleşmesinin
de mi ahlaka aykırılık nedeniyle batıl hale geleceği tartışmalıdır. Kamu
İhale Kanununun 17 ve Kamu İhale Sözleşmeleri Kanununun 21. maddeleri
bu tartışmaları Türk Hukuku bakımından sona erdirmiştir. Bu düzenlemelere
göre fiyat anlaşması yapılması ve rüşvet, bir iptal sebebi olarak düzenlenmiştir.

16. Bir başka butlan sebebi ise imkânsızlıktır. Sözleşmenin kurulduğu
anda kamu ihale sözleşmesinin ifası objektif olarak imkânsız ise, sözleşme
batıldır.

17. Kamu İhale sözleşmeleri bakımından söz konusu olabilecek ikinci
geçersizlik nedeni ise yetkisiz temsildir. İdare veya istekli adına ihale sürecine
katılan ve kamu ihale sözleşmesini imzalayan kişilerin, bu hususta yetkilerinin
bulunmaması veya yetkinin sınırlarını aşmaları durumunda yetkisiz
temsil söz konusu olacaktır. İdare adına organ veya temsilci sıfatıyla hareket
eden kişilerin bu hususta yetkilerinin bulunup bulunmadığı ve yetkinin kapsamı,
BK. m.33/I’de yapılan yollama nedeniyle kamu hukuku kurallarına
göre belirlenecektir. Türk İdare Hukukunda hakim olan anlayışa göre, yetkisi
bulunmayan bir kimsenin yaptığı kamu ihale sözleşmesi, idarenin sonradan
işleme icazet vermesi ile geçerli hale gelmez.
İstekli adına ihaleye katılan ve kamu ihale sözleşmesini yapan kişinin bu
hususta yetkisinin bulunup bulunmadığı, kapsamı ve yetkisiz temsile ilişkin
sorunlar BK.m.32 vd. hükümlerine göre çözülecektir. Ancak ihale mevzuatında
temsilci veya vekil sıfatıyla ihaleye katılan kişiler bakımından yetkinin
mevcudiyetinin ispatı sıkı koşullara tabi tutulduğu için, istekli bakımından
yetkisiz temsil problemi pratikte ortaya çıkmayacaktır.

18. Kamu İhale Sözleşmelerinin geçersizliği sonucunu doğuracak üçüncü
durum ise, sözleşmen taraflarının iptal hakkını kullanmasıdır. Gabin, işin
niteliği gereği kamu ihale sözleşmelerinde söz konusu olamayacağı için, iptal
hakkı sadece irade sakatlıkları bakımından kullanılabilecektir. Kamu İhale
Kanununun 17 ve Kamu İhale Sözleşmeleri Kanununun 21. maddesinde,
isteklinin hile, tehdit, fiyat anlaşması veya rüşvet vb. sebeplerle ihaleye fesat
karıştırmış olması halinde idarenin sözleşmeyi iptal edebileceği özel olarak
düzenlenmiştir. Gerçi Kamu İhale Sözleşmeleri Kanununun 21 ve 22. maddelerinde
sözleşmenin feshinden söz edilmektedir. Ancak burada söz konusu
olan bozucu yenilik doğuran hak, fesih değil, iptal hakkıdır. Ayrıca belirtmek
gerekir ki, iptal hakkının kullanılmasını ve sonuçlarını düzenleyen Kamu
İhale Sözleşmeleri Kanununun 22. maddesi, teorik açıdan izah edilmesi
mümkün olmayan bir düzenleme olup, bir an önce değiştirilmesi veya ilga
edilmesi gerekir.
İptal hakkının kullanılması üzerine, tarafların daha önce yerine getirmiş
oldukları edimlerin iadesi gerekecektir. Kanımca iptal hakkının kullanılması
üzerine meydana gelen tasfiye ilişkisinde, tarafların iade yükümlülüğünün
ortadan kalkması son derece istisnai durumlarda kabul edilmelidir. Taraflardan
her biri, daha önce elde ettiği edimleri, aynen, bu mümkün değilse bedelini
iade etmelidir. İade imkânsızlığı halinde tarafların aynen veya bu mümkün
değilse bedel üzerinden iade borcundan tamamen veya kısmen kurtulmaları,
sadece bu imkânsızlığın iade alacaklısına izafe edilebilecek bir kusurdan
kaynaklandığı veya iade konusu edimin piyasa şartlarına bağlı olarak
değerinin düştüğü durumlarda kabul edilebilir.