Aşırı Yararlanma (Gabin)

Yayınevi: Yetkin Yayınları
Yazar: Selmani OKUMUŞ
ISBN: 9789754649529
242,25 TL 285,00 TL

Adet

 
   0 yorum  |  Yorum Yap
Kitap Künyesi
Yazar Selmani OKUMUŞ
Baskı Tarihi 2015/04
Boyut 16x24 cm (Standart Kitap Boyu)
Cilt Karton kapak

BH390
Türk Borçlar Kanunu'na Göre
Aşırı Yararlanma (Gabin)
Selmani OKUMUŞ 
2015/04 Baskı,  244 Sayfa
ISBN 978-975-464-952-9 



KISALTMALAR CETVELİ 13
BİBLİYOGRAFYA 17

§ 1. GİRİŞ
KONUNUN TAKDİMİ, ÖNEMİ VE SINIRLANDIRILMASI
I. Konunun Takdimi 29
II. Konunun Önemi 31
III. Konunun Sınırlandırılması 37

BİRİNCİ BÖLÜM
AŞIRI YARARLANMANIN TARİHÇESİ,DİĞER ÜLKE HUKUKLARINDA DÜZENLENİŞİ, TANIMI,
HUKUKÎ NİTELİĞİ, BENZER KAVRAMLARDAN FARKI VE UYGULAMA ALANI

§ 2. AŞIRI YARARLANMANIN TARİHÇESİ 39
I. GENEL OLARAK 39
II. ROMA HUKUKU 40
III. İSLÂM HUKUKU 44

§ 3. AŞIRI YARARLANMANIN DİĞER ÜLKE HUKUKLARINDA DÜZENLENİŞİ 47
I. İNGİLİZ HUKUKU 47
II. FRANSIZ HUKUKU 49
III. AVUSTURYA HUKUKU 51
IV. İTALYAN HUKUKU 52
V. ALMAN HUKUKU 53
VI. MİLLETLERARASI TİCARÎ SÖZLEŞMELERİN TEMEL KURALLARI 55
VII. İSVİÇRE HUKUKU 56

§ 4. AŞIRI YARARLANMANIN TANIMI, HUKUKÎ NİTELİĞİ VE BENZER KAVRAMLARDAN FARKI 58
I. AŞIRI YARARLANMANIN TANIMI 58
II. AŞIRI YARARLANMANIN HUKUKÎ NİTELİĞİ 61
A. Genel Olarak 61
B. Aşırı Yararlanmanın Hukukî Niteliği ile İlgili Görüşler 62
1) Aşırı Yararlanmanın İradeyi Sakatlayan Hallerden
Biri Olduğunu Kabul Eden Görüş 62
2) Aşırı Yararlanmanın Sözleşme Özgürlüğüne Getirilen
Bir Sınırlama Olduğunu Kabul Eden Görüş 63
a) Aşırı yararlanmanın tipik bir ahlâka aykırılık olduğu görüşü 64
b) Aşırı yararlanmanın sosyal amaçlarla sözleşme özgürlüğüne getirilmiş bir sınırlama olduğu görüşü 64
3) Görüşlerin Değerlendirilmesi ve Kanaatimiz 64
III. AŞIRI YARARLANMANIN BENZER MÜESSESELERDEN  FARKI 70
A. Miktarda Yanılmadan Farkı 70
B. Aldatmadan Farkı 71
C. Korkutmadan Farkı 71
D. Sözleşmenin Değişen Şartlara Uyarlanmasından Farkı 72
E. Genel İşlem Şartlarından Farkı 74
§ 5. AŞIRI YARARLANMANIN UYGULAMA ALANI 77

İKİNCİ BÖLÜM
AŞIRI YARARLANMANIN UNSURLARI
§ 6. AŞIRI YARARLANMANIN UNSURLARI HAKKINDA TEMEL BİLGİLER 85
§ 7. OBJEKTİF UNSUR 90
I. GENEL OLARAK 90
II. EDİMLER ARASINDAKİ ORANSIZLIĞI TAKDİR ZAMANI 97
III. ORANSIZLIĞIN BELİRLENMESİ VE DEĞERLENDİRİLMESİ 98
A. Edimlerin Objektif Değerinin Belirlenmesi 99
1) Para Edimi 100
2) Para Dışındaki Edimler 101
3) Piyasa Fiyatı Bulunmayan Para Dışındaki Edimler 102
B. Edimler Arasındaki Oransızlığın Takdiri 104
IV. YARGITAY’IN BANKALARLA İLGİLİ UYGULAMASININ DEĞERLENDİRİLMESİ 109
§ 8. SÜBJEKTİF UNSUR (BİR TARAFIN KARAR VERME ÖZGÜRLÜĞÜNÜ ZEDELEYEN ÖZEL BİR DURUM İÇERİSİNDE BULUNMASI) 118
I. GENEL OLARAK 118
II. KANUNDA SAYILAN HALLERİN SINIRLI SAYIDA OLUP OLMADIĞI MESELESİ 119
A. Kanundaki Hallerin Sınırlı Olduğunu Savunan Görüş 119
B. Kanundaki Hallerin Misal Kabilinden Olduğunu Savunan Görüş 120
C. Görüşlerin Değerlendirilmesi ve Kanaatimiz 121
III. DÜŞÜNCESİZLİK 124
IV. DENEYİMSİZLİK 129
V. ZOR DURUMDA KALMA 133

§ 9. KARŞI TARAFIN ZAYIF DURUMUNDAN YARARLANMA 142
I. GENEL OLARAK 142
II. İHTİMALLERİN DEĞERLENDİRİLMESİ 146
A. Yararlanan Tarafın Sözleşmenin Kurulması Anında Karşı Tarafın Durumunu Bilmemesi 146
B. Yararlanan Tarafın Sözleşmenin Kurulması Anında Karşı Tarafın Durumunu Bilmesi 147
C. Yararlanan Tarafta Karşı Tarafın Durumundan Yararlanma Kastının Mevcut Olması 149

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
AŞIRI YARARLANMANIN HÜKÜM VE SONUÇLARI

§ 10. AŞIRI YARARLANMADA ZARAR GÖRENİN BAŞVURABİLECEĞİ HUKUKÎ İMKÂNLAR 155
I. GENEL OLARAK 155
II. İPTAL HAKKI 158
A. Genel Olarak 158
B. İptal Hakkının Hukukî Niteliği 159
C. İptal Hakkının Kullanılması ve Sonuçları 166
1) Edimlerin İadesi 171
2) Kullanma Menfaatinin İadesi 173
III. EDİMLERİN DENGELENMESİ 174
A. Genel Olarak 174
B. Edimlerin Dengelenmesinin Hukukî Niteliği 175
1) Doktrinde İleri Sürülen Görüşler 176
2) İsviçre Uygulaması 179
C. Edimlerin Dengelenmesini Talep Hakkının Kullanılması ve Sonuçları 181
IV. YENİLİK DOĞURUCU HAKLARI KULLANMAYA YETKİLİ TARAF 182

§ 11. TAZMİNAT TALEBİ 188

§ 12. SÜRE 190
I. GENEL OLARAK 190
II. BİR YILLIK KISA SÜRE 194
III. BEŞ YILLIK UZUN SÜRE 198

SONUÇ 201
EK (YAYIMLANMAMIŞ YARGITAY KARARLARI) 205
KAVRAM ENDEKSİ 245
MADDE ENDEKSİ 249

KAVRAM ENDEKSİ


-A-

Aciz 138

Açık artırma  83

------ oransızlık 60, 87, 95, 112, 181

Adil fiyat 32, 41, 42, 67, 185, 186

Ahde vefa 168, 186, 198

Ahlâka aykırılık 36, 62, 64, 65, 69, 155, 201

Akıl zayıflığı 48, 52, 125, 126

Alacak hakkı 173, 192,

Aldatma 44, 45, 46, 47, 49, 58, 61, 62, 71 vd.

Ani edim 78

Aslî edim 30, 74, 79, 81, 96, 100

Aşırı faiz 30, 31, 32, 81, 118

------- ifa güçlüğü 72

Ayırt etme gücü 126

Aynî hak 162, 173

-B-

Bağışlama 79

Beyan yanılması 69

Bilerek yararlanma 85, 88, 115, 142, 143, 144, 147, 149, 151, 194

Bilirkişi 44, 89, 99, 103, 104, 110, 174

Borsa fiyatı 100, 101

Bozucu şart 164

--------- yenilik doğuran hak 166

Bozulabilir geçerlilik 162, 163

Bölünmüş geçersizlik 160, 162

-C-

Carî fiyat 99, 101, 102

Cebrî icra 83

Culpa in contrahendo 70, 157, 188

-D-

Def’i 172

Değiştirici yenilik doğuran hak 175

Denkleştirici sözleşme adaleti 32, 41, 67, 93

Dönme 73, 159, 166

Durma 192, 193

Dürüstlük kuralı 65, 70, 75, 76, 157, 172, 177, 186, 188

Düzelebilir hükümsüzlük 161

-E-

Edimin geri verilmesi (iadesi) 61, 168, 171

Edimler arasındaki oransızlığın gi­de­rilmesi 38, 56, 61, 117, 156, 158.

Edimlerin değeri 40, 98, 99, 100, 104, 106, 182, 201

-------dengelenmesi 69, 76, 156, 157, 174 vd.

Eser 30, 78

Ex tunç 164, 169, 202

-F-

Farazî irade 177, 178, 179

Feragat 50, 51, 52, 78, 88, 189, 195

Fesih 34, 43, 50, 156, 159, 166

Fiil ehliyeti  153, 162

-G-

Gabn-i fahiş 44, 46, 151, 201

---------- yesir 44

Geciktirici şart 161

Geçersizlik 69, 158, 160, 161, 162, 163, 164, 202

---------- teorisi 162, 163, 164, 202

Geçmişe etkili 164, 165, 169, 173, 202

Genel işlem şartları 74 vd.

Gerçek kişi 80, 133, 141

Göze çarpan oransızlık 52, 53, 92, 93, 94

Gri alan 65, 180

Güven zararı 189

-H-

Hak düşürücü süre 51, 105, 164, 172, 191, 192, 193, 194, 195, 196, 197, 198, 202, 203

Haksız fiil 189

-------- nüfuz kullanımı 47, 48, 49, 61

Hastalık 72, 114, 121, 122, 136

Hayat boyu gelir sözleşmesi      82

Hiffet 124 vd.

Hizmet sözleşmesi  172

Hükmün amacı 121, 156, 159, 174, 181, 193

-İ-

İbra 77, 83

İcazet  161, 162, 170, 172, 189

İcra 134, 138, 169, 170

İçerik değiştirici kısmî hükümsüzlük 177

------ denetimi 74, 75, 76

İflas 134, 138

İhale 83

İptal edilebilirlik 156, 158, 159, 164, 174, 183

------ hakkı 45, 49, 56, 164, 165, 167, 168, 169, 171

------ teorisi 162, 163, 165, 202,

İrade özerkliği 33

------ sakatlığı 34, 36, 62, 63, 66, 67, 134, 163, 190, 192, 201

İsimsiz sözleşme 78

İstihkak 172, 173

İstismar 53, 58, 69, 74, 86, 98, 143, 145, 185

-K-

Kamu düzeni 67, 126, 153

Kefalet 82

Kesilme 192, 193

Kesin hükümsüzlük 52, 62, 66, 69, 76, 155, 156, 158, 174, 183

Kısmî hükümsüzlük 178

------- iptal 117, 156, 177, 178, 184

Kıyas 78, 79, 80, 113, 114, 172, 177, 178, 180, 184, 186, 188, 189

Kira 41, 77, 127, 139, 173, 179, 180

Kredi sözleşmeleri 78, 82

Kum yığını teorisi 55, 87, 88

Kullanma menfaati 170, 173

-L-

Laesio enormis 32, 40, 41, 42, 43, 47, 49, 51, 52, 58, 67, 85, 108, 182, 183, 185, 186, 201

Lésion 58

Lesione 52, 58

-M-

Mecelle 45, 46, 151, 201

Menfi (olumsuz) zarar 188, 189

Mevduat 111, 112, 116

Minnet duygusu 107, 120, 121

Miras paylaştırma sözleşmesi 79

Murabaha    85, 118

Mülkiyet 103, 162, 163

Müzayaka 43, 53, 54, 59, 91, 114, 115, 118, 122, 127, 134, 136, 137, 138

-O-

Objektif denklik 32, 67

Oransızlığın takdiri  98, 103, 105

-Ö-

Ölünceye kadar bakma sözleşmesi      78, 82

-P-

Piyasa fiyatı 95, 96, 101 vd.

-R-

Rayiç fiyat 107, 108

Re’sen 183, 192

-S-

Sabit oran 91

Saik yanılması 34, 69

Satış-Satım 40, 42, 50, 51, 78, 103, 108, 120, 123, 131, 138, 141, 162

Sebepsiz zenginleşme 172, 173

Sigorta 82

Sömürü 142, 143

Sözleşme adaleti 32, 33, 41, 67, 68, 93, 180, 185

------------ özgürlüğü 31, 33, 40, 41, 56, 66, 68, 108, 119, 180

Sözleşmenin değişen şartlara uyarlanması 72 vd.

----------------- içeriği 33, 34, 39, 63, 66, 68, 69, 80, 179

----------------- iptali 34, 45, 46, 171, 172, 174, 196,

----------------- kuruluş anı 54, 73, 97, 99, 164, 190, 191

----------------- zayıf tarafını koruma      35, 36

Sözleşmeyle bağlılık 168

---------------- bağlı olmama 155

Sui generis 112

Sulh 78

Sübjektif değer 97, 101

Sürekli borç ilişkisi 172

--------- edim 73, 78

-Ş-

Şaşkınlık anı 120,

Şekil şartı 176

Şirket sözleşmesi  78

-T-

Tacir 31, 38, 80, 81, 113, 114, 129, 132, 133, 134, 141

Tağrir 44, 46,

Tam iki tarafa borç yükleyen sözleşme 77, 78

Tasarruf mevduatı sözleşmesi 111, 112

Tazminat 188 vd.

Tecrübesizlik 56, 59, 86, 118, 130, 132, 143, 145

Tehlike 71, 96, 100, 121, 133, 136, 138, 139

Tek taraflı bağlamazlık 160, 164

Temsil 187

Temsilci 187

Tespit davası 169, 170

Ticarî işletme 80, 81, 129

Tüketim ödüncü 78, 81, 111, 112

Tüzel kişi 38, 80, 113, 114, 129, 132, 140

-U-

Undue influence 47, 48, 49

-Ü-

Übervorteilung 58

-V-

Vekâlet sözleşmesi 79

Vekil  39, 79, 115, 16, 125, 147

-W-

Wucher 58

-Y-

Yan edim (borç) 74, 81, 96, 100, 156, 201

Yalnızlık 121, 122, 127, 136, 137

Yanılma 47, 49, 62, 69, 70 vd., 128, 152, 153, 190

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Yaşlılık 120, 121, 122, 136, 137

Yenilik doğuran hak 157, 158, 165, 166, 167, 171, 175, 192

-Z-

Zamanaşımı 51, 52, 162, 192, 192, 193, 195, 197, 199

 

 

ALMAN MEDENÎ KANUNU (BGB.)

§                            Sayfa

138                                   52, 53, 54, 56, 65, 92, 142, 1551

 

AVUSTURYA MEDENÎ KANUNU (ABGB.)

§                            Sayfa

879                                   52, 155, 174

934                                   51, 52, 174

 

FRANSIZ MEDENÎ KANUNU (CC.)

Madde                  Sayfa

1118                      49

1305                      49

1306                      49

1674                      50, 90

1676                      51

1681                      50

1683                      50

 

İSVİÇRE BORÇLAR KANUNU ( OR.)

Madde                  Sayfa

19                          156, 180

20                          65, 156, 157, 180

21                          56, 65, 92, 124, 142, 157, 159, 160, 179, 190

23                          180

163                         180

417                           180

 

İTALYAN MEDENÎ KANUNU (CCI.)

Madde                  Sayfa

1448                      52, 90

1449                      52

1450                      52

 

MECELLE-İ AHKÂM-I ADLİYE (MECELLE)

Madde                  Sayfa

165                                   46

356                                   45, 46

 

818 SAYILI BORÇLAR KANUNU (eBK.)

Madde                  Sayfa

19                          33, 36

20                          33, 36, 69

21                          29, 33, 37, 126, 159, 190, 196, 198

23                          33

25                          177, 184

31                          190

60                          172

72                          81

 

4721 SAYILI TÜRK MEDENÎ KANUNU (TMK.)

Madde                  Sayfa

1                            177

2                            116, 157, 158, 172

4                            105

5                            77, 78, 80

15                          126

16                          126

24                          136

 

6098 SAYILI TÜRK BORÇLAR KANUNU (TBK.)

Madde                  Sayfa

20                          74

25                          74, 75

26                          31, 33, 36, 62, 63, 66, 68, 120, 156, 179, 180

27                          33, 34, 36, 62, 65, 66, 69, 120, 136,156, 178, 179, 180, 186

30                          33, 66, 180

31                          70

34                          177, 180, 184, 186

36                          71

38                          72

39                          33, 160, 188, 189

72                          172

88                          81

99                          100

112                                   98

138                                   72, 74

182                                   180

386                                   111, 112

525                                   180

570                                   111

 

6100 SAYILI HUKUK MUHAKEMELERİ KANUNU

Madde                  Sayfa

203                       104

266                       104

 

6102 SAYILI TÜRK TİCARET KANUNU

Madde                  Sayfa

1                            80

18                          80, 129, 133

19                          80, 129

1530                      178

SONUÇ

Aşırı yararlanma, iki tarafa borç yükleyen sözleşmelerde bir tarafın, sözleşmenin kurulması aşamasında diğer tarafın düşüncesizliğinden, deneyimsizliğinden veya zor durumda bulunmasından yararlanarak edimler arasında göze çarpacak derecede açık bir oransızlık meydana getirmesidir.

Tarihî açıdan ilk kez yüksek faizin sınırlanması fikriyle ortaya çıkan, Roma Hukuku’nda “laesio enormis”, Mecelle’de “gabn-i fahiş” deyimleriyle kabul edilen düşüncenin temelinde, sözleşme ilişkisinde bir tarafın karşı tarafa nazaran hoş görülemeyecek düzeyde kârlı çıkmasını önleme amacı yatmaktadır.

Aşırı yararlanmanın hukukî niteliği konusunda başlıca iki görüş ileri sürülmektedir. Bir görüşe göre aşırı yararlanma irade sakatlığıdır. Diğer görüş ise aşırı yararlanmanın sözleşme özgürlüğüne getirilen bir sınırlamadan ibaret olduğunu savunmaktadır. Kanaatimizce, İsviçre-Türk Hukuku’nda aşırı yararlanmanın hukukî niteliği çok daha derindir. Gerçekten de, aşırı yararlanma adeta hukuka ve ahlâka aykırılık ile irade sakatlıklarının dikiş yerini oluşturmaktadır. Aşırı yararlanma, temelinde ahlâkî düşünceler yatan, çoğu zaman bünyesinde bir irade sakatlığı bulunduran, sözleşme özgürlüğünü sınırlamaktan öte, onu garanti altına alan bir müessesedir.

Aşırı yararlanma müessesesinin kabul edilebilmesi için üç unsurun mevcut olması gerekir. Bunlardan ilki objektif unsur olarak adlandırılan, karşılıklı edimler arasındaki aşırı oransızlıktır. Kanununda sabit bir oran belirlenmemiş, aşırı oransızlığın tespiti hâkimin takdir yetkisine bırakılmıştır. Hâkim bu değerlendirmeyi yaparken, somut olayın özelliklerini ve sözleşmede belirlenmiş yan edimleri de dikkate alarak, edimler arasında göze çarpacak derecede oransızlık olup olmadığına karar vermelidir. Söz konusu edimlerin değeri, sözleşmenin yapıldığı tarihteki piyasa şartlarına göre belirlenmelidir.

Aşırı yararlanmanın ikinci unsuru, bir tarafın karar verme özgürlüğünü zedeleyen özel bir durum içerisinde bulunmasıdır. Bu unsur, sübjektif unsur olarak kabul edilmektedir. TBK. m. 28’de bu haller, düşüncesizlik, deneyimsizlik ve zor durumda kalma olarak sayılmıştır. Kanaatimizce, söz konusu maddede sayılan haller sınırlayıcı değil, misal kabilindendir. Bu sebeple, maddede sayılanlara benzer hallerde de, bir tarafın karar verme özgürlüğünü zedeleyici durum içinde bulunduğu kabul edilmelidir.

Aşırı yararlanmanın üçüncü unsuru bir tarafın, karşı tarafın zayıf durumundan yarar sağlamasıdır. Her ne kadar aksini düşünen bir görüş bulunsa da, kanaatimizce, yararlanma ayrı bir unsur olarak incelenmelidir. Gerçekten de, aşırı yararlanmanın ahlâkî temeli, yararlanma unsurunda vücut bulmaktadır. Karşı tarafın zayıf durumundan yararlanma bilinçli olmalıdır. Yani yararlanan, karşı tarafın zayıf durumunu ve edimler arasındaki oransızlığı bilmeli, bu durumdan isteyerek yararlanmalıdır. Buna, kısaca yararlanma kastı denilmektedir.

Aşırı yararlanmanın yaptırımı TBK. m. 28’de “sözleşme ile bağlı olmama” şeklinde ifade edilmiştir. Hâkim görüş, bu ifadeden “iptal hakkı”nın anlaşılması gerektiğini kabul etmektedir. İptal hakkının hukukî niteliği bakımından, kanaatimizce, geçersizlik teorisi değil, hâkim görüş olan iptal teorisi anlaşılmalıdır. Aşırı yararlanmada sözleşme, tıpkı irade sakatlıklarında olduğu gibi, kurulduğu andan itibaren geçerlidir; hüküm ve sonuçlarını doğurur. Buna karşılık zarar gören, hak düşürücü süre içerisinde iptal hakkını kullanarak sözleşmeyi geçmişe etkili olarak (ex tunc) ortadan kaldırabilir.

İsviçre ve Türk Hukuku’nda hâkim görüş, öteden beri aşırı yararlanmada zarar gören tarafa edimlerin dengelenmesini talep ederek sözleşmenin ayakta tutulmasını sağlama hakkı verilmesi taraftarıydı. Ancak edimlerin dengelenmesini talep hakkının hukukî dayanağı konusunda farklı görüşler ortaya atılmıştı. Türk Hukuku bakımından, TBK. m. 28’de zarar görenin bu hakkı açıkça düzenlenerek, müessese doktrindeki hâkim görüşle uyumlu hale getirilmiştir. Olması gereken hukuk (de lega feranda) bakımından savunulan bu hak, Türk Hukuku’nda kanunî dayanağa sonunda kavuşmuştur. Buna karşılık, yararlanan tarafın maddede düzenlenen seçimlik haklardan birini kullanıp kullanamayacağı ise ayrı bir tartışma konusudur. Kanaatimizce, maddede söz konu hakları kullanma yetkisi açıkça zarar görene verilmiştir. Yararlananın bu haklardan birini kullanma hakkı yoktur. Aynı şekilde zarar gören seçimlik haklardan birini kullandığında, yararlanan diğerini isteyemez.

Aşırı yararlanmada yenilik doğurucu hakkın kullanılması, eski kanunda sözleşmenin kuruluşundan itibaren işleyen bir yıllık hak düşürücü süreye bağlanmıştı. TBK. m. 28’de ise süre baştan aşağı değiştirilmiştir. Doktrindeki eleştirilere uygun olarak, bir yıllık hak düşürücü sürenin, sözleşmenin kuruluşundan değil; düşüncesizlik ve deneyimsizlikte bu durumun öğrenildiği, zor durumda kalmada ise, bu durumun ortadan kalktığı tarihten başlaması kabul edilmiştir. Buna karşılık daha önce aşırı yararlanmada olmayan beş yıllık bir üst süre düzenlenmiştir. İrade sakatlıklarında böyle bir üst süre öngörülmemişken, irade sakatlıklarından daha ağır bir durum olan aşırı yararlanmada kabul edilmesi, kanaatimizce yerinde olmamıştır.

Yorum Yap

Lütfen yorum yazmak için oturum açın ya da kayıt olun.
İlgili Yayınlar