İnsan Hakları Çatışmalarının Dengelenmesi ve Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi Uygulaması

İÇİNDEKİLER

TEŞEKKÜR ..................................................................................................................... 7

İÇİNDEKİLER.................................................................................................................. 9

KISALTMALAR ............................................................................................................. 13

GİRİŞ ........................................................................................................................... 15

BİRİNCİ BÖLÜM

İNSAN HAKLARI ÇATIŞMALARI

I. İNSAN HAKLARI ÇATIŞMALARININ TÜRLERİ ...................................................23

A. Lato Sensu (Geniş Anlamda) Çatışma: İnsan Hakları v. Meşru Amaçlar........ 23

B. Stricto Sensu (Dar Anlamda) Çatışma: İnsan Hakları v. İnsan Hakları ........... 27

1. Hak İçi Çatışmalar (Intra Rights Conflicts) .............................................. 28

2. Haklar Arası Çatışmalar (Inter Rights Conflict) ....................................... 31

II. BELİRLEME (SPESİFİKASYON) YAKLAŞIMI .......................................................33

İKİNCİ BÖLÜM

İNSAN HAKLARI ÇATIŞMALARININ ÇÖZÜMLENMESİ VE DENGELEME

I. İNSAN HAKLARI ÇATIŞMALARININ GELENEKSEL YORUM İLKELERİ İLE

ÇÖZÜMLENMESİ............................................................................................46

A. “Kural” Olarak İnsan Hakları Normu ............................................................. 46

B. Geleneksel Yorum İlkeleri ............................................................................. 49

II. İNSAN HAKLARI ÇATIŞMALARININ DENGELEME İLE ÇÖZÜMLENMESİ..............52

A. Bir Yorum İlkesi Olarak Dengeleme............................................................... 52

1. Dengelemeden Öncesi: Klasik Hukuk Düşüncesi.................................... 57

a. Hukuki Formalizm: Pozitif Bir Bilim Olarak Hukuk........................... 57

b. Kavram Hukukçuluğu Yöntemi (Begriffsjurisprudenz)..................... 59

2. Dengelemenin Ayak Sesleri: Savaş Sonrası Hukuk Düşüncesi ................ 63

a. Menfaat Hukukçuluğu Yöntemi(Interessenjurisprudenz) ............... 63

b. Değer Hukukçuluğu Yöntemi (Wertungsjurisprudenz).................... 67

3. Dengeleme (Balancing) .......................................................................... 70

a. Kategorik (Tanımsal) Dengeleme..................................................... 72

10 İçindekiler

b. Ad Hoc Dengeleme...........................................................................76

B. Dengelemenin Teorisi....................................................................................78

1. Prima Facie Yaklaşımı: Mutlak Haklar ve Nispi Haklar ............................78

2. İlke Olarak İnsan Hakları Normları: İnsan Hakları Optimizasyon

Gereklilikleridir........................................................................................84

3. Orantılılık İlkesinin Bir Unsuru Olarak Dengeleme..................................90

a. Orantılılık İlkesinin Felsefi Arka Planı, Tarihsel Gelişimi ve

Anlamı ..............................................................................................91

b. Orantılılık İlkesinin Bileşenleri ..........................................................98

(1) Meşru Amaç (Legitimate Aim)...................................................98

(2) Uygunluk ve Gereklilik (Suitability-Necessity) .........................101

(3) Dengeleme ya da Dar Anlamda Orantılılık

(Proportionality Stricto Sensu) ................................................104

(a) Dengelemenin Doğası: Tartım ..........................................104

(b) Dengelemenin Bir Aşaması Olarak Pratik Uyuşum

(Praktische Konkordanz)...................................................111

(c) Dengelemenin Ahlaki Niteliği ...........................................114

C. Bir Diskur Olarak Dengeleme.......................................................................117

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

AVRUPA İNSAN HAKLARI SÖZLEŞMESİ SİSTEMİNDE

İNSAN HAKLARI ÇATIŞMALARI

I. AVRUPA İNSAN HAKLARI SÖZLEŞMESİ SİSTEMİNDE HAKLARIN

DÜZENLENİŞ BİÇİMİ .....................................................................................131

A. Sınırlandırma Hükmü İçeren Haklar.............................................................131

1. Sınırlılıkları Belirlenmiş Haklar (Limited Rights/Delimitation)...............132

a. Standart Belirleme Yöntemi ile Düzenlenen Haklar .......................133

b. Bazı İstisnai Durumların Sözleşme’nin İhlali Anlamına

Gelmediği Belirtilerek Düzenlenen Haklar .....................................134

2. Meşru Amaçlar ile Sınırlandırılabileceği Açık Bir Biçimde Belirtilen

Haklar (Qualified Rights- Sınırlandırılmış Haklar)..................................137

B. Sınırlandırma Hükmü İçermeyen Haklar......................................................140

1. Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi Metnindeki Durum ...........................140

2. Mutlak Hak Tartışmalarında Önemli Bir Kavram: Hakkın Özü .................141

3. Avrupa İnsan Hakları Mahkemesinin Mutlak Hak Yaklaşımı .................145

C. Sözleşme’de Düzenlenen Haklar Arasında Hiyerarşi Tartışması..................148

İçindekiler 11

II. AVRUPA İNSAN HAKLARI MAHKEMESİNİN ÇATIŞAN İNSAN HAKLARINA

YAKLAŞIMI .................................................................................................. 152

A. Lato Sensu İnsan Hakları Çatışmaları ve Mahkemenin Kullandığı

Terminoloji.................................................................................................. 152

B. Stricto Sensu İnsan Hakları Çatışmaları....................................................... 158

1. “Başkalarının Hak ve Özgürlüklerinin Korunması” ............................... 158

2. Mahkemenin Kullandığı Terminoloji .................................................... 162

DÖRDÜNCÜ BÖLÜM

AVRUPA İNSAN HAKLARI MAHKEMESİ VE DENGELEME

I. MAHKEMENİN DENGELEME YAKLAŞIMININ DAYANAĞI: “DENGE ARAYIŞI

TÜM SÖZLEŞMEYE İÇKİNDİR”....................................................................... 167

II. MAHKEMENİN KULLANDIĞI DENGELEME DİLİ .............................................. 171

A. “Adil Bir Denge Sağlamak (To Strike A Fair Balance)”................................. 171

B. Aşırı Külfet (Excessive Burden) Yasağı......................................................... 173

C. Dengeleme Uygulaması (Balancing Exercise): Bir Sonuç Değil Bir Süreç

Olarak Dengeleme ...................................................................................... 176

III. MAHKEMENİN ORANTILILIK İNCELEMESİ VE DENGELEME ARASINDAKİ

İLİŞKİ........................................................................................................... 182

IV. TAKDİR MARJI DOKTRİNİ VE DENGELEME ARASINDAKİ İLİŞKİ....................... 193

V. MAHKEMENİN İKİ DENGELEME PRATİĞİ ...................................................... 202

A. Kategorik Dengelemenin Örneği Olarak Holokost’u İnkar Davaları ............ 202

B. Ad Hoc Dengelemenin Bir Örneği Olarak İfade Özgürlüğü ve Özel

Hayata Saygı Hakkı Çatışmasının Dengelenmesi......................................... 217

1. Kimin Saygınlığı?: Politikacılar, Kamuya Mal Olmuş Kişiler, Kamu

Görevlileri, Sıradan Kişiler ve Yargı Organları....................................... 223

2. İfadeye İlişkin Kriterler ......................................................................... 232

a. İfadenin İçeriği: Olgular (Facts) ve Değer Yargıları (Value

Judgments) .................................................................................... 232

b. İfadenin Şekli, Bağlamı ve Etkisi..................................................... 239

3. Kamu Yararı .......................................................................................... 243

4. Uygulanan Yaptırımın Şiddeti............................................................... 247

12 İçindekiler

BEŞİNCİ BÖLÜM

AVRUPA İNSAN HAKLARI MAHKEMESİ VE MUTLAK İNSAN HAKLARI

ÇATIŞMALARI: DOĞASI GEREĞİ DENGELENEMEZ HAKLAR

I. MUTLAK HAKLAR ARASINDAKİ ÇATIŞMALARIN ÇÖZÜMLENMESİ..................251

A. Mutlak İnsan Hakları Arasındaki Çatışmalarının Bir Örneği Olarak

Gäfgen ve Almanya Başvurusu ....................................................................251

1. Başvuruya Konu Olan Olaylar................................................................251

2. Dairenin Kararı ......................................................................................254

3. Büyük Dairenin Kararı ...........................................................................257

B. Gäfgen Kararının Mutlak İnsan Hakları Çatışması Bağlamında Ele

Alınması .......................................................................................................258

II. MUTLAK HAKLAR İLE MUTLAK OLMAYAN (NİSPİ) HAKLAR ARASINDAKİ

ÇATIŞMALARIN ÇÖZÜMLENMESİ..................................................................267

A. Kokkinakis v. Yunanistan Kararı ...................................................................268

B. Larissis ve Diğerleri v. Yunanistan Kararı .....................................................271

SONUÇ.......................................................................................................................275

KAYNAKLAR ...............................................................................................................279