İş Hukuku Temel Bilgileri

İÇİNDEKİLER

ÖZGEÇMİŞ ...............................................................................................7

İÇİNDEKİLER .......................................................................................... 13

I. BÖLÜM

HUKUK KAVRAMI VE İŞLEVİ

A. Hukuk Kavramı ............................................................................... 25

B. Hukukun Bölümleri......................................................................... 26

1. Özel Hukuk ................................................................................... 26

2. Kamu Hukuku ............................................................................... 27

II. BÖLÜM

İŞ HUKUKU KAVRAMI VE ÖZELLİKLERİ

A. İş Hukuku Kavramı.......................................................................... 29

B. İş Hukukunun Amacı ....................................................................... 30

1. Toplumda Düzeni Sağlamak ......................................................... 30

2. Toplumun İhtiyaçlarını Karşılamak ............................................... 31

3. Toplumda Güveni Sağlamak......................................................... 32

4. Adaleti Gerçekleştirmek............................................................... 33

a. Denkleştirici Adalet ............................................................... 34

b. Dağıtıcı Adalet ....................................................................... 34

c. Sosyal Adalet......................................................................... 35

5. Özgürlüğü Sağlamak..................................................................... 35

C. İş Hukukunun Özellikleri ................................................................. 35

1. İşçinin Korunması Ön Plandadır ................................................... 36

2. İşçi Lehine Yorum İlkesi Geçerlidir................................................ 36

3. İşçinin Kişiliği Önem Taşır ............................................................. 37

4. Toplumsal Denge Kurmaya Çalışır................................................ 37

5. Kuralları Genellikle Nispî Emredicidir ........................................... 38

6. Karma Nitelikli Bir Hukuk Dalıdır .................................................. 38

14 İçindekiler

D. İş Hukukunun Kapsamı ................................................................... 39

E. İş Hukuku Temel Kavramları ........................................................... 40

1. İşçi ................................................................................................40

2. İşveren..........................................................................................42

3. İşveren Vekili ................................................................................42

4. Alt İşveren ....................................................................................43

5. Çırak .............................................................................................45

6. Stajyer ..........................................................................................45

7. İşyeri.............................................................................................47

8. İşletme..........................................................................................48

III. BÖLÜM

İŞ HUKUKUNUN KISA TARİHİ

A. Genel Olarak Dünyadaki Gelişimi ................................................... 49

B. Türkiye’de Durum........................................................................... 53

1. Osmanlı İmparatorluğu Dönemi .....................................................53

2. Cumhuriyet Dönemi .....................................................................57

IV. BÖLÜM

İŞ HUKUKUNUN KAYNAKLARI

A. Ulusal Kaynaklar............................................................................. 61

1. Anayasa ........................................................................................61

2. Kanunlar .......................................................................................62

3. Cumhurbaşkanlığı Kararnameleri.................................................62

4. Tüzükler........................................................................................63

5. Yönetmelikler ...............................................................................63

6. Yargı Kararları...............................................................................64

7. Örf ve Adet ...................................................................................64

B. Uluslararası Kaynaklar.................................................................... 64

C. Özel Kaynaklar................................................................................ 65

1. İşyeri İç Yönetmeliği .....................................................................66

2. İş ya da Hizmet Sözleşmesi...........................................................66

3. Toplu İş Sözleşmesi.......................................................................66

4. İşyeri Uygulamaları.......................................................................66

İçindekiler 15

V. BÖLÜM

BİREYSEL İŞ HUKUKU

A. İş Sözleşmesi................................................................................... 67

1. Tanımı ve Unsurları ...................................................................... 67

2. Sözleşmenin Özellikleri................................................................. 69

3. Sözleşme Türleri........................................................................... 70

a. Sürekli ve Süreksiz İş Sözleşmesi ........................................... 70

b. Belirli ve Belirsiz Süreli İş Sözleşmesi..................................... 70

c. Kısmî ve Tam Süreli İş Sözleşmesi ......................................... 71

d. Deneme Süreli İş Sözleşmesi................................................. 72

e. Çağrı Üzerine ve Uzaktan Çalışma Sözleşmesi ...................... 73

f. Takım Sözleşmesi .................................................................. 74

g. Geçici (Ödünç) İş İlişkisi ......................................................... 75

4. Sözleşmenin Sona Ermesinin Sonuçlar......................................... 78

a. Borçların Muaccel Olması ..................................................... 78

b. Geri Verme Yükümlülüğü ...................................................... 79

5. Sözleşmeden Doğan Borçlar......................................................... 79

a. İşçinin Borçları....................................................................... 79

1) Hizmet Borcu.................................................................. 79

2) Emir ve Talimatlara Uyma Borcu.................................... 80

3) İşi Özenle Yapma Borcu.................................................. 80

4) Sadakat Borcu ................................................................ 81

5) Yarışmama Borcu ........................................................... 82

6) Sır Saklama Borcu........................................................... 84

7) Teslim ve Hesap Verme Borcu ....................................... 85

8) Fazla Çalışma Borcu........................................................ 85

9) İşçinin Sorumluluğu........................................................ 86

b. İşverenin Borçları .................................................................. 86

1) Ücret Ödeme Borcu ....................................................... 86

2) İşçiyi Koruma Borcu........................................................ 87

3) Eşit Davranma Borcu...................................................... 89

6. Hizmet İlişkisinin Devri ................................................................. 90

16 İçindekiler

a. İşyerinin Devri .......................................................................90

b. Sözleşmenin Devri.................................................................91

7. Sözleşmede İrade Bozukluğu........................................................92

a. Yanılma..................................................................................93

b. Aldatma.................................................................................93

c. Korkutma...............................................................................94

d. İrade Bozukluğunun Giderilmesi ...........................................96

8. Sözleşmenin Feshi (Sona Ermesi) .................................................96

a. Bildirimli Fesih.......................................................................97

1) Feshin Geçerli Sebebe Dayandırılması ...........................97

2) Feshin Bildirimine İtiraz..................................................98

3) Geçersiz Sebeple Yapılan Feshin Sonuçları ....................99

4) Bildirimli Fesihte Bekleme Süreleri ..............................100

b. Bildirimsiz (Haklı Nedenle) Fesih .........................................101

1) İşçinin Haklı Nedenle Derhal Fesih Hakkı .....................102

a) Sağlık Sebepleri .....................................................102

b) Ahlak ve İyi Niyet Kurallarını İhlal Etme ................102

c) Zorlayıcı Sebepler..................................................103

2) İşverenin Haklı Nedenle Derhal Fesih Hakkı.................103

a) Sağlık Sebepleri .....................................................103

b) Ahlak ve İyiniyet Kurallarını İhlal Etme..................104

c) Zorunlu Sebepler...................................................105

d) İşçinin Gözaltına Alınması ya da Tutuklanması .....105

3) Derhal Fesih Hakkını Kullanma Süresi ..........................105

9. Sözleşmeyi Fesih Dışında Sona Erdiren Haller............................105

a. Tarafların Anlaşması............................................................106

b. Taraflardan Birinin Ölümü...................................................106

c. Sözleşme Süresinin Bitmesi.................................................107

d. Geçersizlik Beyanı ile Sona Ermesi ......................................108

10. Sözleşmenin Feshine İlişkin Özel Durumlar................................110

a. Toplu İşçi Çıkarma ...............................................................110

b. Askerlik veya Kanunî Çalışma Ödeviyle Ayrılma..................111

İçindekiler 17

11. İş Sözleşmesinin Sone Ermesinin Hukukî Sonuçları.................... 112

a. Hizmet Belgesi Verilmesi..................................................... 112

b. İbraname Alınması .............................................................. 113

c. Kıdem Tazminatı.................................................................. 114

d. Yeni iş Arama İzni ................................................................ 116

B. Ücretler ........................................................................................ 116

1. Ücret Kavramı ............................................................................ 116

2. Ücret Türleri ............................................................................... 117

a. Zamana Göre Ücret............................................................. 117

b. Akort Ücret.......................................................................... 117

c. Götürü Ücret ....................................................................... 118

d. Yüzdelik Ücret ..................................................................... 118

3. Ücret Ekleri................................................................................. 119

a. Primler................................................................................. 119

b. İkramiyeler .......................................................................... 119

c. Komisyon Ücreti.................................................................. 120

d. Kârdan Pay Alma ................................................................. 120

4. Ücretin Miktarı ve Asgari Ücret.................................................. 121

5. Ücretin Ödenmesi ...................................................................... 123

6. Ücretin Ödenme Yeri ve Zamanı ................................................ 124

C. Çalışma Süreleri............................................................................ 127

1. Çalışma Süresi Kavramı .............................................................. 127

2. Normal Çalışma Süreleri............................................................. 129

3. Denkleştirme Süresi ................................................................... 129

4. Gece Çalışması ........................................................................... 131

a. Çalışma Şartları ................................................................... 131

b. Gece Çalıştırma Yasağı ........................................................ 131

5. Telafi Çalışması........................................................................... 132

6. Kısa Çalışma................................................................................ 132

a. Kısa Çalışma Bildirimi .......................................................... 133

b. Faydalanma Koşulları ve Ödenmesi .................................... 133

18 İçindekiler

c. Ödeneğin Kesilmesi ve Kaydı...............................................135

7. Fazla Çalışma Süreleri.................................................................136

8. Fazla Sürelerle Çalışma...............................................................137

9. Fazla Çalışma Türleri...................................................................138

a. Olağan Fazla Çalışma...........................................................138

b. Zorunlu Fazla Çalışma.............................................................138

c. Olağanüstü Fazla Çalışma....................................................139

10. Fazla Çalışmanın Yasaklandığı Haller ..........................................139

11. Çalıştırma Yasakları ....................................................................140

a. Çocuklarda Çalıştırılma Yasağı.............................................141

b. Yer ve Sualtında Çalıştırılma Yasağı.....................................142

c. Analık Halinde Çalıştırılma Yasağı........................................142

12. İş Sürelerinde Esneklik................................................................143

a. Kısmi Süreli Çalışma.............................................................144

b. Kayan (Kaygan) İş Süresi......................................................144

c. Vardiyalı Çalışma Sistemi ....................................................144

d. Telafi Çalışması....................................................................145

e. Yoğunlaştırılmış İş Haftası ...................................................145

13. Uzaktan Çalışma Sistemi ............................................................145

D. Dinlenme Süreleri..........................................................................148

1. Ara Dinlenmesi ...........................................................................149

2. Ücretli Tatiller.............................................................................149

a. Hafta Tatili...........................................................................149

b. Ulusal Bayram ve Genel Tatiller ..........................................150

3. Yıllık Ücretli İzin ..........................................................................151

4. Doğum İzinleri ............................................................................153

5. Mazeret İzinleri ..........................................................................154

6. Ücretli İzin Hesabına Katılan Süreler ..........................................154

7. İzin Süresi ve Uygulanması .........................................................156

a. İzin Süresi ............................................................................156

b. İzin Uygulaması ...................................................................156

c. Yıllık İzin Ücreti....................................................................158

İçindekiler 19

d. İzin Kullanma Dönemleri ..................................................... 159

e. Toplu İzin............................................................................. 159

E. İş Sağlığı ve Güvenliği.................................................................... 161

1. İş Sağlığı ve Güvenliği Kavramı ................................................... 161

2. İş Sağlığı ve Güvenliği İhtiyacı..................................................... 162

3. İşverenin Yükümlülükleri............................................................ 164

a. İşverenin Genel Yükümlülükleri .......................................... 164

b. Risklerden Korunma İlkeleri ................................................ 165

c. İş Sağlığı ve Güvenliği Hizmetleri......................................... 166

d. Risk Değerlendirmesi .......................................................... 167

e. Acil Durumlarla İlgili Yükümlülükleri ................................... 168

f. İş Kazası ve Meslek Hastalıklarının Bildirimi........................ 169

g. Sağlık Gözetimi Yükümlülüğü.............................................. 169

h. Çalışanların Bilgilendirilmesi ............................................... 170

i. Çalışanların Eğitimi.............................................................. 171

j. Çalışanların Kararlara Katılımının Sağlanması ..................... 172

k. İşin Durdurulması................................................................ 173

4. Çalışanların Hak ve Yükümlülükleri ............................................ 174

a. Çalışanların Hakları.............................................................. 174

b. Çalışanların Yükümlülükleri................................................. 175

1) Bağımlılık Yapan Maddeleri Kullanma Yasağı............... 176

2) İşyeri Hekim ve Uzmanlarının Yükümlülüğü................. 176

VI. BÖLÜM

TOPLU İŞ HUKUKU

A. Sendikalar Hukuku........................................................................ 180

1. Sendika ve Konfederasyon Kavramı ........................................... 180

2. Sendika Türleri ........................................................................... 181

a. İşçi Sendikaları..................................................................... 182

b. İşveren Sendikaları .............................................................. 182

c. Konfederasyonlar................................................................ 182

20 İçindekiler

3. Sendikaya Üye Olma Nedenleri..................................................183

a. Ekonomik Faydası................................................................183

b. İş Güvencesi ........................................................................183

c. Yönetimin Tutumuna Karşı Güvence...................................183

d. Sosyal İhtiyaçların Karşılanması ..........................................184

e. Sendikal Hizmetlerden Faydalanma....................................184

4. Sendika Hürriyeti........................................................................184

a. Bireysel Sendika Hürriyeti ...................................................184

b. Kolektif Sendika Hürriyeti....................................................185

5. Sendika ve Konfederasyonların Kuruluş Esasları ........................185

a. Kurucularda Aranan Nitelikler.............................................186

b. Kuruluş Usulü ......................................................................186

c. Kuruluşların Tüzüğü.............................................................187

6. Sendika ve Konfederasyonların Organları ..................................188

a. Organlara Dair Ortak Hükümler ..........................................188

b. Genel Kurulun Oluşması, Görev ve Yetkileri........................189

c. Genel Kurulun Toplantı Zamanı...........................................191

d. Genel Kurulun Toplantı ve Karar Yeter Sayısı......................191

e. Seçimlerde Uyulacak Esaslar ...............................................192

f. Seçimlere İtiraz....................................................................193

7. Sendika ve Konfederasyonlara Üyelik ........................................195

a. Sendika Üyeliği ve Üyeliğin Kazanılması..............................195

b. Üyelik Aidatı ........................................................................195

c. Sendika Üyeliğinin Sona Ermesi ..........................................196

d. Üst Kuruluşlara Üyelik .........................................................197

e. Uluslararası İşçi ve İşveren Kuruluşlarına Üyelik .................197

f. Kuruluşların Katılması veya Birleşmesi................................198

8. Sendikal Teminatlar....................................................................198

a. İşçi Kuruluşu Yöneticiliğinin Güvencesi ...............................198

b. İşyeri Sendika Temsilciliğinin Güvencesi .............................199

c. Sendika Özgürlüğünün Güvencesi.......................................200

İçindekiler 21

9. Sendikal Faaliyetler .................................................................... 201

a. Kuruluşların Faaliyetleri ...................................................... 201

b. İşyeri Sendika Temsilcisinin Atanması-Görevleri................. 202

10. Sendika ve Konfederasyonların Gelir ve Giderleri...................... 203

11. Kuruluşların Denetimi ................................................................ 204

a. İdari ve Mali Denetim.......................................................... 204

b. Tutulacak Kayıtlar................................................................ 205

12. Kuruluşların Kapatılması ve Sona Ermesi ................................... 205

a. Kapatma .............................................................................. 205

b. Sona Ermesi......................................................................... 206

B. Toplu İş Sözleşmesi Hukuku .......................................................... 206

1. Toplu İş Sözleşmesi Kavramı ...................................................... 206

2. Toplu İş Sözleşmesinin Genel Esasları ........................................ 207

a. Toplu İş Sözleşmesi ve Sözleşmenin İçeriği ......................... 207

b. Toplu İş Sözleşmesinin Kapsamı ve Düzeyi.......................... 207

c. Toplu İş Sözleşmesinin Şekli ve Süresi................................. 208

d. Toplu İş Sözleşmesinin Hükmü............................................ 208

e. Tarafların Durumunda Değişiklik......................................... 209

f. İşyerinin veya Bir Bölümünün Devri .................................... 209

g. Toplu İş Sözleşmesinden Yararlanma.................................. 209

h. Teşmil.................................................................................. 210

3. Toplu İş Sözleşmesinin Yapılması ............................................... 211

a. Yetki .................................................................................... 211

b. Yetki Tespiti İçin Başvuru .................................................... 212

c. Yetki İtirazı .......................................................................... 213

d. Yetki Belgesi ........................................................................ 214

e. Toplu Görüşmeye Çağrı....................................................... 214

f. Toplu Görüşmenin Başlaması ve Süresi .............................. 215

g. Toplu İş Sözleşmesinin İmzalanması ve İlanı ....................... 215

4. Toplu İş Uyuşmazlıkları............................................................... 215

a. Uyuşmazlık Kavramı ............................................................ 215

b. Uyuşmazlığın Tespiti ........................................................... 217

22 İçindekiler

c. Arabuluculuk Görevi............................................................217

5. Toplu İş Uyuşmazlığının Barışçı Çözüm Yolları............................218

a. Yüksek Hakem Kuruluna Başvurma.....................................218

b. Özel Hakeme Başvurma ......................................................218

c. Yorum Davası ve Eda Davasında Faiz ..................................219

6. Grev ve Lokavt............................................................................219

a. Grev Kavramı.......................................................................219

b. Lokavt Kavramı....................................................................220

c. Kanuni Grev ve Lokavt Kararı ..............................................220

d. Grev Oylaması .....................................................................221

e. Grev ve Lokavt Yasakları......................................................222

f. Grev ve Lokavtın Ertelenmesi..............................................222

g. Grev ve Lokavtın Uygulanması ............................................223

h. Kanuni Grev ve Lokavta Katılamayan İşçiler........................224

7. Kanunî Grev ve Lokavtın Sonuçları .............................................225

a. Grev ve Lokavtın Güvencesi ................................................225

b. İş Sözleşmelerine Etkisi .......................................................225

c. İşçi Alma ve Başka İşe Girme Yasağı ....................................226

d. Konut Haklarına Etkisi .........................................................226

8. Kanun Dışı Grev ve Lokavtın Sonuçları .......................................227

9. Tespit Davası ve Hakkın Kötüye Kullanılması .............................227

a. Tespit Davası .......................................................................227

b. Hakkın Kötüye Kullanılması .................................................227

10. Greve ve Lokavt Gözcüleri..........................................................228

11. Greve ve Lokavt Halinde Mülkî Amirin Yetkileri.........................228

12. Greve ve Lokavtı Sona Erdirme Kararı........................................229

VII. BÖLÜM

İŞ HUKUKUNDA UYUŞMAZLIK

Giriş .....................................................................................................231

A. Uyuşmazlık ve Anlaşmazlık Kavramı...........................................232

B. Çatışma ve Uyuşmazlık Kavramı.................................................234

İçindekiler 23

C. Arabuluculuk Kavramı ................................................................ 235

D. Dava Şartı Olarak Arabuluculuk.................................................. 236

E. Toplu İş Uyuşmazlığı ve Arabuluculuk ........................................ 237

F. Hukukî Uyuşmazlıklarda Arabuluculuk....................................... 240

EK: 1 İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu’nun Değerlendirilmesi................. 247

EK: 2 6356 Sayılı Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanunu’nun

Değerlendirilmesi ........................................................................ 249

KAYNAKÇA ................................................................................................257