Kişilik Değerlerinin Ölümden Sonra Korunması

İ Ç İ N D E K İ L E R

ÖNSÖZ............................................................................................. 5

İÇİNDEKİLER...................................................................................... 7

KISALTMALAR.................................................................................. 13

GİRİŞ 17

BİRİNCİ BÖLÜM

KİŞİLİĞİN BAŞLANGICI VE SONA ERMESİ İLE
KİŞİLİĞİ OLUŞTURAN DEĞERLER

§ 1. KİŞİ VE KİŞİLİK KAVRAMLARI........................................... 21

§ 2. KİŞİLİĞİN BAŞLANGICI......................................................... 24

I. GENEL OLARAK.................................................................... 24

A) TAM OLARAK DOĞMAK................................................. 24

B) SAĞ OLARAK DOĞMAK.................................................. 25

II. CENİNİN DURUMU................................................................ 28

§ 3. KİŞİLİĞİN SONA ERMESİ....................................................... 32

I. KİŞİLİĞİN ÖLÜMLE SONA ERMESİ..................................... 32

A) ÖLÜM ANININ BELİRLENMESİ....................................... 32

1. Biyolojik Ölüm................................................................ 35

2. Beyinsel Ölüm................................................................. 36

B) ÖLÜMÜN SONUÇLARI..................................................... 41

II. KİŞİLİĞİN KARİNEYLE SONA ERMESİ............................... 41

A) ÖLÜM KARİNESİ............................................................... 42

B) GAİPLİK............................................................................. 44

1. Genel Olarak.................................................................... 44

2. Gaiplik Kararı İsteyebilmek İçin Gereken Şartlar............. 44

a) Ortadan Kaybolma...................................................... 44

b) Kaybolan Kişinin Ölümünün Kuvvetli Bir Şekilde
Olası Görülmesi........................................................... 45

c) Belirli Sürelerin Geçmiş Olması................................... 45

3. Gaiplik Kararı İstemeye Yetkili Olanlar........................... 46

4. Gaiplik Kararı Vermeye Yetkili ve
Görevli Mahkeme ile Mahkemece Uygulanacak Usul...... 46

5. Gaiplik Kararının Sonuçları............................................. 47

6. Gaiplik Kararının Hükümsüzleşmesi................................ 48

III. ÖLÜMÜN KANITLANMASI................................................... 48

§ 4. KİŞİLİK VE KİŞİLİK HAKKI KAVRAMLARI İLE
KİŞİLİĞİ OLUŞTURAN DEĞERLER...................................... 51

I. KİŞİLİK KAVRAMI................................................................ 51

II. KİŞİLİK HAKKI...................................................................... 52

A) KAVRAM........................................................................... 52

B) KİŞİLİK HAKKININ ÖZELLİKLERİ.................................. 54

C) KİŞİLİĞİ OLUŞTURAN DEĞERLER................................. 56

1. Maddî Bedensel Değerler................................................. 58

a) Yaşam......................................................................... 58

b) Beden Bütünlüğü......................................................... 58

c) Sağlık........................................................................... 59

2. Manevî Değerler.............................................................. 60

a) Özgürlükler.................................................................. 60

b) Şeref ve Haysiyet........................................................ 61

c) Ad Üzerindeki Hak...................................................... 67

d) Resim Üzerindeki Hak................................................. 69

e) Ses Üzerindeki Hak..................................................... 75

f) Sır Alanı...................................................................... 76

aa) Sır Alanının Belirlenmesi....................................... 77

aaa) Gizli Yaşam Alanı......................................... 77

bbb) Özel Yaşam Alanı......................................... 78

ccc) Ortak Yaşam Alanı........................................ 79

bb) Sır Alanına Yapılan Saldırı Türleri......................... 80

cc) Sır Alanına Yapılan Saldırılara Karşı
Kişinin Korunması................................................ 82

aaa) Saldırıya Uğrayanın Rızası............................ 82

bbb) Haklı Bir Menfaatin Bulunması..................... 84

3. Meslekî ve Ticarî Değerler............................................... 86

a) Ekonomik Özgürlük ve Varlık..................................... 86

b) Meslekî Şeref ve Haysiyet........................................... 87

c) Meslekî ve Ticarî Sırlar................................................ 87

İKİNCİ BÖLÜM

KİŞİLİK DEĞERLERİNİN ÖLÜMDEN SONRA
KORUNMASI KONUSUNDA ALMAN VE İSVİÇRE HUKUKLARINDAKİ GÖRÜŞLER İLE KONUNUN
TÜRK HUKUKU BAKIMINDAN DEĞERLENDİRİLMESİ

§ 5. ALMAN HUKUKU..................................................................... 89

I. GENEL OLARAK.................................................................... 89

II. ALMAN UYGULAMASINDA ÖLÜMDEN SONRA
KİŞİLİĞİN KORUNMASININ KABULÜ................................ 91

III. ÖLÜMDEN SONRAKİ HUKUKÎ KORUMANIN TEMELİ... 100

A) AVRUPA İNSAN HAKLARI SÖZLEŞMESİ..................... 100

B) ANAYASA HUKUKU...................................................... 101

1. Ölümden Sonra Genel Kişilik Hakkının
Söz Konusu Olmaması................................................... 102

2. Kişi Kavramı.................................................................. 103

a) Tarihsel Bakış............................................................ 103

b) 1945’den Sonraki Gelişme........................................ 105

3. İnsan Onurunun Ölümden Sonra Korunması................. 106

a) Anayasanın 1. Maddesine Göre
Ölenin Sübjektif Hakkının Olmaması........................ 106

b) Devletin Objektif Hukukî Yükümlülüğü.................... 108

4. Ölümden Sonra Korumanın Amacı................................ 108

a) Cesede Saygı Gösterilmesi......................................... 109

b) Geride Bırakılan Manevî Değerlere Saygı Gösterilmesi 109

aa) Ölümden Sonra Onurun Korunması.................... 109

bb) Yaşarken Açıklanan İradeye Uyulması............... 110

cc) Ölümden Sonra Sırların Korunması..................... 111

IV. ÖLÜMDEN SONRAKİ HAKLAR KONUSUNDAKİ
FARKLI TEORİLER.............................................................. 111

A) GENEL OLARAK............................................................. 111

B) HAK SAHİPLİĞİYLE İLGİLİ TEORİLER........................ 113

1. Öznesiz Haklar Teorisi................................................... 113

2. Hakkın Öznelliği Teorisi................................................ 114

3. Kısmi Hak Ehliyeti Teorisi............................................. 116

4. Yakınlar ve Hakları........................................................ 117

C) HAKKI KORUMA YETKİSİYLE İLGİLİ TEORİLER...... 118

1. İleri Sürülen Görüşler..................................................... 118

a) Yediemin Olarak Geride Kalanlar.............................. 118

b) Dava Yetkini Olarak Geride Kalanlar........................ 119

c) Vasi ya da Kayyım Gibi Kanunî Temsilci Olarak
Geride Kalanlar......................................................... 120

2. Uygulamada Hakkın Kullanılmasıyla Yetkili Kişiler...... 122

a) Kişinin Yaşarken Hakkın Kullanılmasıyla
Yetkili Kişileri Belirlemesi......................................... 124

b) Yakınların Hakkı Kullanma Yetkisi........................... 125

c) Hakkı Kullanma Yetkililerinin Sırası......................... 125

d) Tüzel Kişiler veya Kamusal Makamlar Tarafından
Hakkın Kullanılması.................................................. 126

V. ÖLÜMDEN SONRAKİ KORUMANIN SÜRESİ.................... 127

A) FİİLİ ZAMAN SINIRLAMASI.......................................... 128

B) ÖLENİN TANINIRLIĞI VE ÖNEMİ................................. 128

C) YETERLİ BİR HUKUKÎ KORUNMA İHTİYACININ
GEREKLİLİĞİ................................................................... 129

VI. HUKUKÎ SONUÇLAR........................................................... 130

A) ÖNLEME TALEBİ............................................................ 130

B) ÖNLEME KARARININ YAYINLANMASI TALEBİ........ 131

C) ORTADAN KALDIRMA VE TEKZİP HAKKI................. 132

D) KARŞI AÇIKLAMANIN YAYIMLANMASI TALEBİ...... 133

E) MANEVÎ ZARARLARIN TAZMİNİ................................. 133

§ 6. İSVİÇRE VE TÜRK HUKUKU............................................... 136

I. ZGB 31 I İLE TMK.m.28/I’İN KAPSAMI.............................. 136

II. ANAYASA HUKUKUNDAKİ DAYANAKLAR................... 140

A) İNSAN ONURU................................................................ 140

B) İYİ BİR ŞEKİLDE DEFNEDİLME HAKKI....................... 142

C) KİŞİSEL ÖZGÜRLÜK....................................................... 145

D) AVRUPA İNSAN HAKLARI SÖZLEŞMESİNİN ETKİSİ. 146

E) ANAYASANIN ÖZEL HUKUKA ETKİLERİ................... 146

III. ÖZEL HUKUKTAKİ DAYANAKLAR.................................. 148

A) GENEL KİŞİLİK HAKKI.................................................. 149

1. ZGB 28’in Yeni Metni ile TMK.m.24............................ 149

2. İsim Üzerindeki Hak...................................................... 151

B) MADDÎ OLMAYAN VARLIKLAR ÜZERİNDEKİ HAK. 152

C) BORÇLAR HUKUKU DÜZENLEMELERİ....................... 157

1. Bir İrade Beyanının Ölümden Sonra Geçerliliği............. 157

2. Ölenin Verdiği Temsil Yetkisinin Geçerliliği.................. 159

3. Manevî Tazminat Talebinin Mirasçılara Geçmesi........... 164

D) VAKIFLAR HUKUKU...................................................... 167

E) AİLE HUKUKU................................................................ 170

F) SOYBAĞI HUKUKU........................................................ 172

1. Babalıkla Bağlantılı Konular.......................................... 173

a) Soybağının Reddi...................................................... 173

b) Tanıma ve Babalık Davası......................................... 175

c) Sonradan Evlenme Yoluyla Soybağı Kurulması........ 176

2. Evlat Edinme................................................................. 177

G) MİRAS HUKUKU............................................................. 179

1. Kanunî Miras Payı ve Saklı Pay..................................... 179

2. Mirasbırakanın Tasarruf Özgürlüğü............................... 180

3. Vasiyeti Yerine Getirme Görevlisi................................. 183

H) YAKINLARIN ÖLEN HAKKINDA KARAR VERMESİ.. 184

IV. KAMU HUKUKUNDAKİ DAYANAKLAR.......................... 190

A) KAMU HUKUKU KURALLARININ
ÖZEL HUKUKA ETKİSİ.................................................. 190

B) CEZA HUKUKU DÜZENLEMELERİ............................... 191

1. Şikâyet Yetkisinin Mirasçılara Geçmesi......................... 192

2. Ölenin Ceza Hukukunda Korunması............................. 194

a) Ölünün Hatırasına Hakaret........................................ 194

b) Ölüyü Tahkir............................................................. 197

c) Ölüden Organ ve Doku Alma.................................... 200

d) Ölene Karşı Sır Saklama Yükümlülüklerinin
Devam Etmesi........................................................... 201

e) Ölen Hükümlü Yararına Yenileme............................ 203

C) MEZARLIKLAR VE DEF’İN HUKUKU........................... 205

V. İSVİÇRE VE TÜRK HUKUK DÜZENLERİNE İLİŞKİN
GENEL DEĞERLENDİRME.................................................. 206

VI. HATIRAYI KORUMA DOKTRİNİNİN
ÖLÜMDEN SONRAKİ KİŞİLİK HAKLARI KARŞISINDA
AVANTAJLARI VE DEZAVANTAJLARI............................ 219

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

KİŞİLİK DEĞERLERİNİN ÖLÜMDEN SONRA
KORUNMASININ UYGULANMASI

§ 7. HATIRALARIN KORUNMASININ HUKUKÎ ÇERÇEVESİ 225

I. KAMU HUKUKU DÜZENLEMELERİ.................................. 225

A) ANAYASA HUKUKU...................................................... 225

B) CEZA HUKUKU............................................................... 226

C) MEZARLIKLAR VE DEF’İN HUKUKU........................... 228

II. ÖZEL HUKUK DÜZENLEMELERİ....................................... 229

A) YAKINLARIN ÖLEN HAKKINDA KARAR VERMESİ.. 229

1. Ölenle İlgili Karar Verme Hakkına Sahip Olanların
Yetkilerinin İçeriği......................................................... 229

a) Kamu Hukuku Düzenlemelerinin ve
Üstün Menfaatlerin Etkileri........................................ 231

b) Ölenin Yaşarken Açıkladığı İradesinin
Gerçekleştirilmesi...................................................... 232

c) Üçüncü Kişilerin Cesede Haksız Müdahalelerinin
Engellenmesi............................................................. 237

d) Yakınların Belirleme Hakkının Tâli Olması............... 237

2. Hukukî Düzenlemeler.................................................... 239

a) Miras Hukuku Düzenlemeleri.................................... 239

b) Aile Hukuku Düzenlemeleri...................................... 239

c) Kişiler Hukuku Düzenlemeleri.................................. 240

aa) Ölümden Sonraki Kişilik Hakkı........................... 240

bb) Yakınların Genel Kişilik Hakkı........................... 240

d) Görüşümüz................................................................ 240

aa) Cesedin Hukukî Niteliği...................................... 241

bb) Yakınların Ceset Üzerinde Mülkiyet Hakkı?....... 252

3. Ölen Hakkında Karar Verme Yetkilisi........................... 254

a) Ölen Tarafından Belirlenen Kişi................................ 254

b) Yakınlar..................................................................... 254

4. Hukukî Sonuçlar............................................................ 255

B) YAKINLARIN KENDİ MENFAATLERİ.......................... 255

1. Uygun Menfaatler.......................................................... 256

2. Aykırı Menfaatler.......................................................... 256

C) ÖLEN HAKKINDA KARAR VERME YETKİSİNE
SAHİP OLANLARIN KARŞILIKLI İLİŞKİSİ................... 257

D) ÖLEN HAKKINDA KARAR VERME YETKİSİNE
SAHİP OLANLARIN DİĞER GERİDE KALANLARLA
İLİŞKİSİ............................................................................ 259

E) MİRAS HUKUKU DÜZENLEMELERİ............................. 260

III. SONUÇ.................................................................................. 262

§ 8. HATIRAYI KORUMA GÖRÜŞÜNÜN ESASLARI İLE
HUKUKÎ DAYANAĞI............................................................. 263

I. HATIRAYI KORUMA GÖRÜŞÜNÜN ESASLARI........... 263

II. HATIRAYI KORUMA GÖRÜŞÜNÜN
HUKUKÎ DAYANAĞI...................................................... 265

§ 9. HATIRANIN KORUNMASININ ŞARTLARI........................ 271

I. GENEL OLARAK.................................................................. 271

II. KORUNAN HATIRA............................................................. 272

A) FİİLİ DURUM OLARAK HATIRA................................... 272

B) HUKUKEN KORUNAN HATIRANIN İÇERİĞİ............... 273

C) HATIRANIN BAŞLANGICI............................................. 274

III. HATIRALARI KORUNAN GERİDE KALANLAR............... 278

A) GENEL OLARAK............................................................. 278

B) TALEP HAKKININ BELİRLENMESİ İÇİN
SOMUT KRİTERLER........................................................ 280

1. Hatıranın Gerçek Bağlılığa Dayanması........................... 280

2. Hatıranın Doğrudan Olması........................................... 282

3. Hatıranın İnsanlar Arası İlişkilere Dayanması................ 285

4. Hatıranın Kapsamlı Bağlılığa Dayanması....................... 286

5. Hatıranın Karşılıklı Bağlılığa Dayanması........................ 287

6. Hatıranın Sona Ermemiş İlişkiye Dayanması................. 289

C) GERİDE KALANLARIN KİŞİLİK DEĞERİ
OLARAK HATIRALAR.................................................... 290

D) HATIRANIN KORUNMASI İÇİN
BİRDEN FAZLA GERİDE KALANIN YETKİSİ............... 292

E) UYGULAMADA DAVA HAKKINA SAHİP OLANLARIN
BELİRLENMESİ............................................................... 293

IV. İHLÂL EDİLEN HATIRALAR.............................................. 296

A) HATIRALARI İHLÂL EDİCİ DAVRANIŞ BİÇİMLERİ... 296

B) İHLÂL EDEN KİŞİ............................................................ 298

V. HATIRALARIN İHLÂL EDİLMESİNDE
HUKUKA AYKIRILIK.......................................................... 299

§ 10. HATIRALARIN İHLÂLİNDE TALEP HAKLARI..................... 308

I. GENEL OLARAK KİŞİLİK HAKKININ İHLÂLİNDE
TALEP HAKLARI................................................................. 308

A) KORUYUCU DAVALAR................................................. 308

1. Önleme Davası.............................................................. 309

2. Durdurma Davası........................................................... 309

3. Tespit Davası................................................................. 310

B) KARARIN ÜÇÜNCÜ KİŞİLERE BİLDİRİLMESİNİ
VEYA YAYIMLANMASINI TALEP................................ 311

C) TAZMİNAT DAVALARI.................................................. 312

1. Maddî Tazminat Davası................................................. 312

2. Manevî Tazminat Davası............................................... 313

D) VEKÂLETSİZ İŞGÖRME DAVASI.................................. 315

E) SEBEPSİZ ZENGİNLEŞME DAVASI............................... 316

F) YETKİLİ VE GÖREVLİ MAHKEME İLE
ZAMANAŞIMI.................................................................. 316

II. ÖLENİN HATIRALARININ İHLÂLİNDE
TALEP HAKLARI................................................................. 318

SONUÇ.................................................................................. 323

YARARLANILAN KAYNAKLAR........................................ 329

Aebi-Müller, Regina E.: Handkommentar zum Schweizer Privatrecht, Personen- und Familienrecht ink. Kindes- und Erwachsenenschutzrecht, Art.1-456, 2. Auflage, Zürich 2012 (Atıf: CHK-Aebi-Müller ZGB).

Aebi-Müller, Regina E.: Personenbezogene Informationen im System des zivilrechtlichen Persönlichkeitsschutzes, Bern 2005.

Ahrens Hans-Jürgen: Vermögensrechtliche Elemente postmortaler Persönlichkeitsrechte im Internationalen Privatrecht (in: Festschrift für Willi Erdmann Zum 65. Geburtstag, Köln 2002), s.3-16.

Akbıyık, Cem: Vasiyeti Yerine Getirme Görevlisi, İstanbul 2012.

Akıncı, Şahin: Organ Nakli Açısından Ölüm Zamanının Tespiti, Türk Hukuk Enstitüsü Dergisi 1996/7, s.3-13 (Kısaltma: Ölüm Zamanı).

Akıncı, Şahin: Türk Özel Hukukunda İnsan Kökenli Biyolojik Madde (Organ-Doku) Nakli Kavramı ve Bundan Doğan Hukukî Sonuçlar, Ankara 1996 (Kısaltma: Organ Nakli).

Akipek, Jale G./Akıntürk, Turgut/Ateş Karaman, Derya: Türk Medenî Hukuku Başlangıç Hükümleri Kişiler Hukuku, 10. Bası, İstanbul 2013.

Akkanat, Halil: Ölümün Özel Hukuk İlişkilerine Etkisi, İstanbul 2004.

Aksoy, Şahin: İnsan Hayatının İki Ucundaki Belirsiz Sınırlar (içinde: Organ ve Doku Naklinde Tıp Etiği ve Tıp Hukuku Sorunları, I. Uluslararası Tıp Etiği ve Tıp Hukuku Kongresi Bildiri Kitabı, İstanbul 2007), s.305-307.

Aksu, Mustafa: Boşanma Davası Sırasında Ölen Davacı Eşe Davalı Eşin Mirasçılığının Engellenebilmesini Düzenleyen TMK M. 181 II Hükmünü Kısmen İptal Eden Anayasa Mahkemesi Kararına Dair Bazı Düşünceler ve Eleştiriler, Prof. Dr. Mustafa Dural’a Armağan, İstanbul 2013, s.37-73 (Kısaltma: Boşanma).

Aksu, Mustafa: Eser Yaratıcısının Eseri Üzerindeki Manevî Hakları (Eser Yaratıcısı Kişilik Hakkı) ile Genel Kişilik Hakkı İlişkisi Üzerine Bir Deneme, Prof. Dr. Rona Serozan’a Armağan, C. I, İstanbul 2010, s.121-158 (Kısaltma: Manevî Haklar).

Aksu, Mustafa: MK. m.181 II Hükmünün Gizli Bir Mirastan Yoksunluk Sebebi Olarak Değerlendirilmesi, Prof. Dr. Hüseyin Hatemi’ye Armağan, I. Cilt, İstanbul 2009, s.251-272 (Kısaltma: Yoksunluk).

Akünal, Teoman: 2238 Sayılı “Organ ve Doku Alınması, Saklanması, Aşılanması ve Nakli Hakkında Kanun” Açısından Hekimin Hukukî Sorumluluğu Üzerine Düşünceler (içinde: Sorumluluk Hukukundaki Yeni Gelişmeler V. Sempozyumu, Türk Hukukunda Hekimin Hukukî ve Cezaî Sorumluluğu, İstanbul 1983), s.19-30.

Antalya, O. Gökhan: Borçlar Hukuku Genel Hükümler, Cilt I, 2. Baskı, İstanbul 2013 (Kısaltma: Borçlar).

Antalya, O. Gökhan: Miras Hukuku, 2. Bası, İstanbul 2009 (Kısaltma: Miras).

Arpacı, Abdülkadir: Kişiler Hukuku (Gerçek Kişiler), 2. Bası, İstanbul 2000.

Arsebük, Esat: Medenî Hukuk I Başlangıç ve Şahsın Hukuku, İstanbul 1938.

Ataay, Aytekin: Şahıslar Hukuku Birinci Yarım Giriş-Hakiki Şahıslar,        3. Bası, İstanbul 1978 (Kısaltma: Şahıslar).

Ataay, Aytekin: Vücud (Beden) ve Cesed Üzerindeki Hak, İstanbul Üniversitesi Mukayeseli Hukuk Araştırmaları Dergisi 1996, s.25-29 (Kısaltma: Cesed).

Atabek, Reşat: İnsan Vücudu Üzerinde Tasarruflar, İÜHFM 1935/2, s.188-195.

Atamer, Yeşim M.: Ölüden Organ Naklinin Beraberinde Getirdiği Bazı Hukukî Sorunlar, MHB 1999-2000, s.115-159.

Ayan, Mehmet/Ayan, Nurşen: Kişiler Hukuku, 5. Bası, Konya 2014.

Ayan, Mehmet: Borçlar Hukuku (Genel Hükümler), 7. Bası, Konya 2012.

Aydın, Sevil: Radyo ve Televizyon Yoluyla Kişilik Haklarının İhlali ve Hukuksal Korunma, Ankara 1997.

Aydos, Oğuz Sadık: Basın Yolu İle Kişilik Hakları İhlâllerinde Manevî Tazminat, Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 2012/2, s.1-36.

Ayiter, Nuşin: Hukukta Fikir ve San’at Ürünleri, Ankara 1972 (Kısaltma: Fikir ve Sanat).

Ayiter, Nuşin: Şahsiyet Hakları Açısından Organ Nakli, AÜHFD 1968/1-2, s.137-144 (Kısaltma: AÜHFD).

Bellican, Cüneyt: Şeref ve Haysiyetin Korunması, Özel Hayatın Gizliliği ve Sanat Özgürlüğü: Özel Hukuk Açısından Bir Değerlendirme, Prof. Dr. Rona Serozan’a Armağan, C. I, İstanbul 2010, s.535-592.

Beretta, Piera: Basler Kommentar, Honsell-Vogt-Geiser (Hrsg.), Zivilgesetzbuch I Art.1-456 (ZGB), 4. Auflage, Basel 2010 (Atıf: BSK ZGB I-Beretta).

Brändel, Oliver C.: Das portmortale Persönlichkeitsrecht als Nachlassgegenstand (in: Festschrift für Willi Erdmann Zum 65. Geburtstag, Köln 2002), s.49-61.

Breitschmid, Peter/Kamp, Annasofia: Persönlichkeitsschutz Verstorbener – Urheberpersönlichkeitsschutz im Besonderen (içinde: Prof. Dr. Fırat Öztan’a Armağan, I. Cilt, Ankara 2010), s.515-532.

Breitschmid, Peter: Handkommentar zum Schweizer Privatrecht, Personen- und Familienrecht ink. Kindes- und Erwachsenenschutzrecht, Art.1-456, 2. Auflage, Zürich 2012 (Atıf: CHK-Breitschmid ZGB).

Burcuoğlu, Halûk: 4721 Sayılı Türk Medenî Kanunu’nun 181. Maddesinin 2. Fıkrası İle İlgili Bazı Gözlemler, Prof. Dr. Ergon A. Çetingil ve Prof. Dr. Rayegân Kender’e 50. Birlikte Çalışma Yılı Armağanı, İstanbul 2007, s.381-391.

Buschmann, Arno: Zur Fortwirkung des Persönlichkeitsrechts nach dem Tode, NJW 1970/47, s.2081-2088.

Büchler, Andrea: Ablehnung der Theorie des postmortalen Persönlichkeitsschutz durch das Bundesgericht, AJP 2004, s.740-743.

Büchler, Andrea: Die Kommerzialisierung Verstorbener ein Plädoyer für die Vererblichkeit vermögenswerter Persönlichkeitsrechtsaspekte, AJP 2003, s.3-12 (Kısaltma: Kommerzialisierung).

Claus, Sabine: Postmortaler Persönlichkeitsschutz im Zeichen allgemeiner Kommerzialisierung, Baden-Baden 2004.

Çelebi, Funda: Kişilik Haklarında Kişinin Özel Yaşamının ve Gizliliklerinin İhlali ve Korunması, Kocaeli Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 1997/1, s.271-296.

Doğan, İlyas: Alman Öğretisinde İnsan Onuru ve Güncel Sorunlar Hakkında Kısa Bir Giriş, Selçuk Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 2005/2, s.51-59 (Kısaltma: İlyas).

Doğan, İzzet: Boşanma Davası Esnasında Davacının Ölmesi Halinde Sağ Kalan Eşin Mirasçılığı (TMK 181. Madde), Legal 2006/40, s.1031-1036 (Kısaltma: İzzet).

Doğan, Murat: İnternetteki Yayınla Kişilik Hakkının İhlaline Karşı Durdurma Davası, AÜEHFD 2003/1-2, s.387-406 (Kısaltma: Murat).

Dural, Mustafa/Öğüz, Tufan/Gümüş, Mustafa Alper: Aile Hukuku,         9. Bası, İstanbul 2014.

Dural, Mustafa/Öğüz, Tufan: Kişiler Hukuku, 14. Bası, İstanbul 2013.

Dural, Mustafa/Öz, Turgut: Miras Hukuku, 7. Bası, İstanbul 2013.

Egger, A: İsviçre Medenî Kanunu Şerhi, I. Cilt, Giriş ve Kişinin Hukuku (Çev.: Av. Volf Çernis), 2. Bası, Ankara 1947.

Erel, Şafak N.: Türk Fikir ve Sanat Hukuku, 3. Bası, Ankara 2009.

Eren, Fikret: Borçlar Hukuku Genel Hükümler, 16. Bası, Ankara 2014.

Erişir, Evrim: Medenî Usûl Hukukunda Taraf Ehliyeti, İzmir 2007.

Ersoy, Gökhan/Toprak, Sadık: Güncel Durumu ile Hukukî ve Tıbbi Açıdan Otopsi Süreci, Klinik Gelişim 2009/22, s.64-75.

Ertaş, Şeref: Schutz der Persönlichkeit und immaterieller Schadensersatz nach deutschem, schweizerischem und türkischem Privatrecht, Göttingen 1976.

Forkel, Hans: İnsan Vücudunun Parçaları Üzerinde Hukukî Tasarruflar (Çev.: Enis Açar), ABD 1976/3, s.404-408.

Franko, Nisim İ.: Şeref ve Haysiyete Tecavüzden Doğan Manevî Zararın Tazmini, Ankara 1973.

Geiser, Thomas: Die Persönlichkeitsverletzung insbesondere durch Kunstwerke, Basel 1990.

Gezder, Ümit: Ölüm Sonrası Hatırayı Koruma Doktrini ve Ölüm Sonrası Kişiliğin Koruması Teorisi, İÜHFD 2007/1, s.207-222.

Gleichauf, Jürgen: Das postmortale Persönlichkeitsrecht im internationalen Privatrecht, Unter besonderer Berücksichtigung des französischen Recht, Frankfurt am Main 1999.

Göktürk, Hüseyin Avni: Şahsın Hukuku (Kişiler Hukuku), 3. Bası, Ankara 1954.

Gökyayla, K. Emre: Telif Hakkı ve Telif Hakkının Devri Sözleşmesi,         2. Bası, Ankara 2001.

Gönen, Doruk: Tüzel Kişilerde Kişilik Hakkı ve Korunması, İstanbul 2011.

Gören, Zafer: Avrupa Birliği Temel Haklar Şartının Ana İlkesi: Dokunulmaz İnsan Onuru, İstanbul Ticaret Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 2007/2, s.21-37.

Gregoritza, Anna: Die Kommerzialisierung von Persönlichkeitsrechten Verstorbener, Berlin 2003.

Gümüş, Mustafa Alper: Kişinin Resmi (Görünümü) Üzerindeki Hakkı, Kocaeli Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 1997/1, s.363-386.

Gürzumar, Osman Berat: Özel Hukukumuzda Organ Nakli ve 2238 Sayılı Yasa Üzerine Düşünceler, ABD 1991/3, s.364-389.

Güven, Kudret: Organ ve Doku Nakli, Etik ve Yeni Yaklaşımlar Hakkında Düşünceler (içinde: içinde: Organ ve Doku Naklinde Tıp Etiği ve Tıp Hukuku Sorunları, I. Uluslararası Tıp Etiği ve Tıp Hukuku Kongresi Bildiri Kitabı, İstanbul 2007), s.343-358.

Hafızoğulları, Zeki/Özen, Muharrem: Türk Ceza Hukuku Özel Hükümler Kişilere Karşı Suçlar, 3. Bası, Ankara 2013.

Hatemi, Hüseyin/Gökyayla, K. Emre: Borçlar Hukuku Genel Bölüm,        2. Bası, İstanbul 2012.

Hatemi, Hüseyin/Kalkan Oğuztürk, Burcu: Kişiler Hukuku (Gerçek Kişiler - Tüzel Kişiler), İstanbul 2013.

Hatemi, Hüseyin: Miras Hukuku, 5. Bası, İstanbul 2014.

Hausheer, Heinz/Aebi-Müller, Regina E.: Das Personenrecht des Schweizerischen Zivilgesetzbuches, 3. Auflage, Bern 2012.

Hekimoğlu, Mehmet Merdan: İnsan Haklarının Temelini Oluşturan “İnsan Onuru” Kavramının Anayasal Boyutları: Federal Mahkeme Örneği, Kazancı 2010/71-72, s.100-116.

Heldrich, Andreas: Der Persönlichkeitsschutz Verstorbener, Festschrift für Heinrich Lange zum 70. Geburtstag, München 1970, s.163-178.

Helvacı, İlhan: Alman Federal Mahkemesinin Mutlak Anlamda Kamuya Mal Olmuş Kişilerin de Özel Alanlarına Saygı Gösterilmesi Gerektiği Yönündeki 19.12.1995 Tarihli Kararı Üzerine, Prof. Dr. Selâhattin Sulhi Tekinay’ın Hatırasına Armağan, İstanbul 1999, s.329-341 (Kısaltma: Özel Alan).

Helvacı, İlhan: Kişilik Haklarını Koruyan Davalar ve Tazminat Davaları, HPD 2005/3, s.261-265 (Kısaltma: Kişilik).

Helvacı, Serap: Gerçek Kişiler, 4. Bası, İstanbul 2012 (Kısaltma: Kişiler).

Helvacı, Serap: Kişilik Hakkına Hukuka Aykırı Saldırı Halinde Açılabilecek Davalarda Yetkili Mahkeme, Doç. Dr. Mehmet Somer’e Armağan, İstanbul 2006, s.653-659 (Kısaltma: Yetki).

Helvacı, Serap: Türk ve İsviçre Hukuklarında Kişilik Hakkını Koruyucu Davalar, İstanbul 2001 (Kısaltma: Koruyucu Davalar).

Hoch, Hannsgeorg: Fortwirken zivilrechtlichen Persönlichkeitsschutzes nach dem Tode, Köln 1976.

Hofer, Sibylle/Hrubesch-Millauer, Stephanie: Einleitungsartikel und Personenrecht, 2. Auflage, Bern 2012.

Hürlimann-Kaup, Bettina/Schmid, Jörg: Einleitungsartikel des ZGB und Personenrecht, 2. Auflage, Zürich 2010.

Inderkum, Matthias: Schadenersatz, Genugtuung und Gewinnherausgabe aus Persönlichkeitsverletzung, Zürich 2008.

İmre, Zahit: Medenî Hukuka Giriş, 3. Bası, İstanbul 1980.

İnan, Ali Naim/Ertaş, Şeref/Albaş, Hakan: Miras Hukuku, 8. Bası, İzmir 2012.

İşgüzar, Hasan: Kişilik Hakkının İhlali Nedeniyle Manevî Tazminat Davasının Şartları, ABD 1990/6, s.855-876.

İşleten, Mehtap İpek: Kişinin Görüntüsü Üzerindeki Hakkı, Prof. Dr.     Mustafa Dural’a Armağan, İstanbul 2013, s.629-654.

Jung, Alexander: Die Vererblichkeit des Allgemeinen Persönlichkeitsrechts, Remscheid 2005.

Kaestlin, H.: Der Persönlichkeitsschutz nach schweizerischem Recht, NJW 1959/23, s.1009-1013.

Kale, Serdar: Medenî Yargılamada Taraf Ehliyeti, İstanbul 2010.

Kaneti, Selim: Anayasa Mahkemesi Kararlarına Göre Anayasa’nın Özel Hukuk Alanındaki Etkileri, İÜHFM 1988-1990/1-4, s.199-211.

Karahasan, Mustafa Reşit: Türk Borçlar Hukuku Genel Hükümler, C.4, İstanbul 2004.

Kartal, Bilal: Aykırı Düşünceler Kişilik Haklarına Yönelik Tazminat Davalarında Karşı Oylarım (Basın ve Basın Davaları Hakkında Açıklamalar), Ankara 2010 (Kısaltma: Tazminat).

Kartal, Bilal: Basın-Yayın Yoluyla Kişilik Haklarına Saldırı ve Hukukî Sorumluluk, YD 1997/1-2, s.105-136 (Kısaltma: Basın).

Kılıçarslan-İsfen, Sibel: Alman Hukuku Işığında Fikir Beyan Etme ve Yayma Temel Hakkının Kişilik Haklarına Saldırıdan Dolayı Açılan Hukuk Davalarında Gözetilmesi, SDÜ Hukuk Fakültesi Dergisi 2011/1, s.193-208.

Kılıçoğlu, Ahmet M.: Miras Hukuku, 5. Bası, Ankara 2013 (Kısaltma: Miras).

Kılıçoğlu, Ahmet M.: Sınaî Haklarla Karşılaştırmalı Fikri Haklar, Ankara 2006 (Kısaltma: Fikri Haklar).

Kılıçoğlu, Ahmet M.: Şeref, Haysiyet ve Özel Yaşama Basın Yoluyla Saldırılardan Hukuksal Sorumluluk, 4. Bası, Ankara 2013 (Kısaltma: Basın).

Kılıçoğlu, Ahmet M: Borçlar Hukuku Genel Hükümler, 17. Bası, Ankara 2013 (Kısaltma: Borçlar).

Kılıçoğlu, Ahmet: Medenî Kanunda Manevî Tazminatta Ağır Kusur Konusunda Yapılan Değişiklik, Prof. Dr. Halûk Tandoğan’ın Hâtırasına Armağan, Ankara 1990, s.103-110 (Kısaltma: Manevî Tazminat).

Klinge, Ines: Todesbegriff, Totenschutz und Verfassung, Baden-Baden 1996.

Knellwolf, Esther: Postmortaler Persönlichkeitsschutz - Andenkenschutz der Hinterbliebenen, Zürich 1991.

Knellwolf, Esther: Postmortaler Persönlichkeitsschutz-neuere Tendenzen der Rechtsprechung, ZUM 1997, s.783-789 (Kısaltma: ZUM).

Kocaağa, Köksal: Vasiyeti Yerine Getirme Görevlisi, Ankara 2006.

Kocayusufpaşaoğlu, Necip: Borçlar Hukukuna Giriş - Hukukî İşlem - Sözleşme, 6. Bası, İstanbul 2014 (Kısaltma: Borçlar).

Kocayusufpaşaoğlu, Necip: Miras Hukuku, 3. Bası, İstanbul 1987 (Kısaltma: Miras).

Koebel, Ulrich: Das Fortwirken des Persönlichkeitsrechts nach dem Tode, NJW 1958/25, s.936-938.

Köprülü, Bülent: Medenî Hukuk Genel Prensipler-Kişinin Hukuku, 2. Bası, İstanbul 1984.

Künzle, Hans Rainer: Digitaler Nachlass nach schweizerischem Recht (in: 7. Deutscher Testamentsvollstreckertag 2013, Tagungsband, Angelbachtal 2014), s.111-134.

Lehmann, Brita: Postmortaler Persönlichkeitsschutz, Zur Frage des Fortbestehens des allgemeinen Persönlichkeitsrechts über den Tod des Rechtsträgers hinaus, Bonn 1973.

Luther, Christoph: Postmortaler Schutz nichtvermögenswerter Persönlichkeitsrechte, Göttingen 2009.

May, Erich: Zum Schutz der Persönlichkeit nach dem Tode, NJW 1958/52, s.2101-2104.

Meili, Andreas: Basler Kommentar, Honsell-Vogt-Geiser (Hrsg.), Zivilgesetzbuch I Art.1-456 (ZGB), 4. Auflage, Basel 2010 (Atıf: BSK ZGB I-Meili).

Müller, Knut: Postmortaler Rechtsschutz - Überlegungen zur Rechtssubjektivität Verstorbener, Frankfurt am Main 1996.

Nikoletopoulos, Panajiotis: Die zeitliche Begrenzung des Persönlichkeitsschutzes nach dem Tode, Frankfurt am Main 1984.

Oğuz, Habip: İnternet Ortamında Kişilik Haklarının İhlâli ve Korunması,    2. Bası, Ankara 2012.

Oğuzman, Kemal M./Barlas, Nami: Medenî Hukuk, 19. Bası, İstanbul 2013.

Oğuzman, Kemal: İsviçre ve Türkiye’de Medenî Kanun ve Borçlar Kanununda Şahsiyetin Hukuka Aykırı Tecavüze Karşı Korunması ve Özellikle Manevî Tazminat Davası Bakımından Yapılan Değişiklikler, Prof. Dr. Halûk Tandoğan’ın Hâtırasına Armağan, Ankara 1990, s.7-54.

Oğuzman, M. Kemal/Öz, M. Turgut: Borçlar Hukuku Genel Hükümler, Cilt-1, 11. Bası, İstanbul 2013 (Kısaltma: C.1); Cilt-2, 10. Bası, İstanbul 2013 (Kısaltma: C.2).

Oğuzman, M. Kemal/Seliçi, Özer/Oktay-Özdemir, Saibe: Kişiler Hukuku, 13. Bası, İstanbul 2013.

Oğuzoğlu, H. Cahit: Medenî Hukuk I Şahsın Hukuku, 3. Bası, Ankara 1956.

Ott, Walter/Grieder, Thomas: Plädoyer für den postmortalen Persönlichkeitsschutz, AJP 2001, s.627-631.

Özbek, Veli Özer/Kanbur, M. Nihat/Doğan, Koray/Bacaksız, Pınar/ Tepe, İlker: Türk Ceza Hukuku Özel Hükümler, 6. Bası, Ankara 2014.

Özcan, Hüseyin: Drittwirkung der Grundrechte in der Türkei, Prof. Dr. Zahit İmre’ye Armağan, İstanbul 2009, s.161-180.

Özdemir, Hayrunnisa: Elektronik Haberleşme Alanında Kişisel Verilerin Özel Hukuk Hükümlerine Göre Korunması, Ankara 2009.

Özel, Çağlar: Medenî Hukuk Açısından Ölüm Anının Belirlenmesi ve Ceset Üzerindeki Hakka İlişkin Bazı Düşünceler, AÜHFD 2002/1, s.43-77.

Özel, Sibel: Basın Yoluyla Kişilik Hakkı İhlallerinde Hukuka Uygunluk Unsurunun Yargıtay Kararları Işığında Değerlendirilmesi, Galatasaray Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 2004/1, Erden Kuntalp’e Armağan, C. I, s.163-184 (Kısaltma: Basın).

Özel, Sibel: Uluslararası Alanda Medya ve İnternette Kişilik Hakkının Korunması, Ankara 2004 (Kısaltma: İnternet).

Özsunay, Ergun: Çeşitli Hukuk Çevrelerinde “Manevî Zarar” Kavramı ve “Manevî Zararın Giderimi”ne İlişkin Çözümler, Prof. Dr. Selâhattin Sulhi Tekinay’ın Hatırasına Armağan, İstanbul 1999, s.483-508 (Kısaltma: Manevî Zarar).

Özsunay, Ergun: Gerçek Kişilerin Hukukî Durumu, 4. Bası, İstanbul 1979 (Kısaltma: Kişiler).

Özsunay, Ergun: Hayatın Başlangıcı ve Sonuna İlişkin En Önemli Hukuksal Sorunlar, Bülent Davran’a Armağan, İstanbul 1998, s.2-58 (Kısaltma: Armağan).

Özsunay, Ergun: Uluslararası Belgelerde ve Bazı Ulusal Hukuk Düzenlerinde Embriyo ve Cenin’in Hukuksal Durumu ve Korunması (içinde: Medenî Hukuk Hocalarına Saygı Günleri-Medenî Hukukta Güncel Sorunlar ve Önemli Gelişmeler Sempozyumu, İstanbul 2011), s.129-148 (Kısaltma: Embriyo).

Öztan, Bilge: Şahsın Hukuku Hakiki Şahıslar, 9. Bası, Ankara 2000 (Kısaltma: Bilge).

Öztan, Fırat: Fikir ve Sanat Eserleri Hukuku, Ankara 2008 (Kısaltma: Fırat).

Pabst, Heinz-Joachim: Der postmortale Persönlichkeitsschutz in der neueren Rechtsprechung des BVerfG, NJW 2002, s.999-1004.

Petek, Hasan: İnsan Cesedi Üzerinde Bilimsel Araştırmalar Yapılması (içinde: Organ ve Doku Naklinde Tıp Etiği ve Tıp Hukuku Sorunları, I. Uluslararası Tıp Etiği ve Tıp Hukuku Kongresi Bildiri Kitabı, İstanbul 2007), s.503-523.

Reisoğlu, Safa: Basın Özgürlüğü ve Kişilik Haklarının Korunması, Prof. Dr. Turgut Akıntürk’e Armağan, İstanbul 2008, s.295-318 (Kısaltma: Basın).

Reisoğlu, Safa: Türk Borçlar Hukuku Genel Hükümler, 24. Bası, İstanbul 2013 (Kısaltma: Borçlar).

Riemer, Hans Michael: Vererblichkeit und Unvererblichkeit von Rechten und Pflichten im Privatrecht und im öffentlichen Recht, recht 2006, s.26-32.

Saymen, Ferit H.: Türk Medenî Hukuku Cilt II Şahsın Hukuku, 2. Bası, İstanbul 1960.

Schack, Haimo: Anmerkung zum Urteil des Bundesgerichtshofes vom 5.10.2006 – I ZR 277/03 (LG Berlin), JZ 2007/7, s.366-367 (Kısaltma: JZ 2007/7).

Schack, Haimo: Anmerkung zum Urteil des Bundesgerichtshofes vom 8.6.1989 – I ZR 135/87 (OLG Schleswig), JZ 1990/1, s.40-41 (Kısaltma: JZ 1990/1).

Schack, Haimo: Weiterleben nach dem Tode-juristisch betrachtet, JZ 1989/13, s.609-615 (Kısaltma: JZ 1989/13).

Schenk, Stephan: Die Totensorge – ein Persönlichkeitsrecht, Hamburg 2007.

Schnizer, Helmut: Rechte des Toten? (içinde: Festschrift für Wolfgang Maresch zum 70. Geburtstag, Graz 1988), s.383-400.

Schönberger, Simone: Postmortaler Persönlichkeitsschutz, Bielefeld 2011.

Schreiber, Hans-Ludwig: İnsan Ne Zaman Ölüdür? Organ Nakli Kanunu’nda Hayatın Korunmasının Sonu Sorusuna Yanıt Verilmesi Zorunludur (Çev.: Ali Kemal Yıldız, Tıp ve Ceza Hukuku, Proje Yöneticisi Kayıhan İçel, Ankara 2004), s.151-159.

Schweers, Stefan Christian: Die vermögenswerten und ideellen Bestandteile des Persönlichkeitsrechts nach dem Tod des Trägers, Köln 2006.

Seifert, Fedor: Postmortaler Schutz des Persönlichkeitsrechts und Schadensersatz, NJW 1999/27, s.1889-1897.

Serdar, İlknur: Radyo ve Televizyon Yoluyla Kişilik Hakkının İhlâli ve Kişiliğin Korunması, Ankara 1999.

Serozan, Rona/Engin, Baki İlkay: Miras Hukuku, 4. Bası, Ankara 2014.

Serozan, Rona: Doğum Öncesi (Prenatal) ve Ölüm Sonrası (Postmortal) Kişiliğin Korunması, Prof. Dr. Tuğrul Ansay’a Armağan, Ankara 2006, s.311-324 (Kısaltma: Postmortal).

Serozan, Rona: Kişilik Hakkının Korunmasıyla İlgili Bazı Düşünceler, MHAD 1977/14, s.93-112 (Kısaltma: Kişilik).

Serozan, Rona: Kişiye Sıkı Biçimde Bağlı Sayılan Manevî Hakların Mirasçıya Geçebilirliği, Prof. Dr. Özer Seliçi’ye Armağan, Ankara 2006, s.559-563 (Kısaltma: Manevî Haklar).

Serozan, Rona: Manevî Tazminat İstemine Değişik Bir Yaklaşım, Prof. Dr. Halûk Tandoğan’ın Hâtırasına Armağan, Ankara 1990, s.67-101 (Kısaltma: Armağan).

Serozan, Rona: Manevî Tazminat İsteminin Mirasçılara İntikali, Prof. Dr. İlhan E. Postacıoğlu’na Armağan, İstanbul 1990, s.279-289 (Kısaltma: Manevî Tazminat).

Serozan, Rona: Medenî Hukuk Genel Bölüm/Kişiler Hukuku, 4. Bası, İstanbul 2013 (Kısaltma: Kişiler).

Serozan, Rona: Mirasçıya Geçen ve Geçmeyen Haklar, Mirasçının Aslından Kazandığı Haklar ve Miras Bırakanın Ölüm Sonrasına Uzanan Hakları, Prof. Dr. Nihal Uluocak’a Armağan, İstanbul 1999, s.311-317 (Kısaltma: Haklar).

Sırabaşı, Volkan: Internet ve Radyo-Televizyon Aracılığıyla Kişilik Haklarına Tecavüz (Internet Hukuku), 2. Bası, Ankara 2007.

Stein, Axel: Der Schutz von Ansehen und Geheimsphäre Vertorbener, FamRZ 1986/1, s.17-18.

Sungur, Suat: Yazılı Basında Karikatür ve Siyasetçilerin Kişilik Haklarının İhlali Sorunsalı, Kazancı 2009/53-54, s.61-80.

Şener, Oruç Hami: Postmortal Temsil Yetkileri ve Ticari Mümessillik, DEÜHFD 2009/1, s.113-170 (Postmortal).

Şener, Yavuz Selim: Kişilik Hakkı İhlallerinde Aile Üyelerinin Manevî Tazminat Talebi, Kazancı 2007/33-34, s.16-38 (Kısaltma: Manevî Tazminat).

Tacir, Hamide: Yaşama Hakkı Kapsamında Yaşamın Başlangıcı, Prof. Dr. Nur Centel’e Armağan, Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Hukuk Araştırmaları Dergisi Özel Sayı 2013/2, s.1301-1319.

Tandoğan, Halûk: Şahsiyetin Akit Dışı İhlâllere Karşı Korunmasının İşleyiş Tarzı ve Basın Yoluyla Olan İhlâllere Karşı Özel Hayatın Korunması, AÜHFD 1963/1-4, s.1-36 (Kısaltma: AÜHFD).

Tandoğan, Halûk: Türk Mes’uliyet Hukuku (Akit Dışı ve Akdi Mes’uliyet), Ankara 1961 (Kısaltma: Mes’uliyet).

Tekinalp, Ünal: Fikri Mülkiyet Hukuku, 5. Bası, İstanbul 2012.

Tekinay, Selahattin Sulhi/Akman, Sermet/Burcuoğlu, Haluk/Altop, Atilla: Tekinay Borçlar Hukuku, Genel Hükümler, 7. Bası, İstanbul 1993.

Tekinay, Selâhattin Sulhi: Kişilik Haklarına İlişkin Yasal Değişiklikler Hakkında Eleştiriler, Prof. Dr. Halûk Tandoğan’ın Hâtırasına Armağan, Ankara 1990, s.55-66 (Kısaltma: Eleştiriler).

Tekinay, Selâhattin Sulhi: Medenî Hukukun Genel Esasları ve Gerçek Kişiler Hukuku, 6. Bası, İstanbul 1992 (Kısaltma: Kişiler).

Tezcan, Durmuş/Erdem, Mustafa Ruhan/Önok, R. Murat: Teorik ve Pratik Ceza Özel Hukuku, 9. Bası, Ankara 2013.

Tobel, Walter Von: Das Recht am toten Körper unter besonderer Berücksichtigung der Leichensektion, Zürich 1946.

Tutumlu, Mehmet Akif: Boşanma Davası Sürerken Davacının Ölümü Nedeniyle Mirasçılarının Davayı Takibi Yönünden Uygulanması Gereken Usul Kuralları, ABD 2002/2, s.111-127.

Widmann, Hans-Joachim: Die Durchsetzung von Bestattungsanordnungen des Verstorbenen im Rahmen der familienrechtlichen Totenfürsorge, FamRZ 1992/7, s.759-760.

Yarsuvat, Duygun: Türk Hukukunda Eser Sahibi ve Hakları, 2. Bası, İstanbul 1984.

Yaşar, Osman/Gökcan, Hasan Tahsin/Artuç, Mustafa: Yorumlu-Uygulamalı Türk Ceza Kanunu, 2. Bası, 3. Cilt, Ankara 2014.

Yüzer, Dilara: 1982 Anayasası’nda Basın Özgürlüğü Karşısında Kişilik Hakkı ve Korunması, Ankara 2013.

Zevkliler, Aydın/Acabey, M. Beşir/Gökyayla, K. Emre: Medenî Hukuk, Giriş ve Başlangıç Hükümleri-Kişiler Hukuku-Aile Hukuku, 6. Bası, Ankara 1999.

Zevkliler, Aydın: Tedavi Amaçlı Müdahalelerle Kişilik Hakkına Saldırının Sonuçları, DEÜHFD 1983/1, s.1-37.

Ölen kişilerin fotoğraflarının medyada sık sık yer aldığına, özellikle sansasyonel düşüncelerle bazen bu tür fotoğraflarda bazı değişikliklerin veya montajların yapıldığına, kişilerin ölümlerinden sonra uygun olmayan şekillerde -hatta komik biçimlerde- gösterildiğine, örneğin karikatürlerinin çizildiğine şahit olunmaktadır. Bir kazanın, felaketin veya suçun mağduru olan ölen kişilerin resimlerine ve bazı bilgilerine, kamuyu bilgilendirme amacıyla televizyonlarda, gazetelerde veya dergilerde yer verilmekte, ölenin toplumda tanınan bir kişi olması durumunda ise bu yayınlar daha da yoğunluk kazanmaktadır. Benzer şekilde, ölenin cesedi üzerinde de bazı müdahaleler gerçekleşebilmekte, örneğin bilimsel araştırmalar için cesetlerden yararlanılırken gerekli dikkat ve saygının gösterilmediği görülebilmekte, hatta cesetlerden izinsiz organ alındığına rastlanılabilmektedir. Ölen birisi hakkında eleştirel nitelikte de olsa yayınların yapıldığına, sağlığında hoş karşılamayacağı şekilde şeref ve haysiyetine yönelik saldırıların gerçekleştiğine, bazı sırlarının ifşa edildiğine tanık olunmaktadır. Söz konusu davranış şekilleri, kamuoyunda genellikle tasvip edilmemekte, hatta bazen öfkeyle karşılanmaktadır; bu şekildeki çirkin olaylar her an gerçekleşebilmekte, fakat sıradan vatandaşlar tarafından kısa sürede unutulabilmektedir. Buna karşılık, ölenin arkadaşları, akrabaları veya yakınları bakımından durum farklı olup, bu kişilerin, söz konusu saygısızca davranışları hukukî yollarla önleyip önleyemeyecekleri veya sorumlulardan tazminat isteyip isteyemeyecekleri önem taşımaktadır[1].

Ölen kişiye yönelik saygısızca davranışlara karşı ilk aşamada kamu hukukunun düzenlemeleriyle koruma sağlanabilir. Başta Anayasa olmak üzere, Ceza Kanunu ve diğer kanun, tüzük ve yönetmelikler, ölene yaraşır bir cenaze töreni yapılmasını, ölene hak ettiği saygının gösterilmesini, ölenin yakınlarının korunmasını düzenleyerek, ölen kişiye karşı kamu vicdanında saygısızca nitelendirilen davranışları resmî kurumlar sayesinde önlemeyi ve cezalandırmayı hedeflemiştir[2].

Fakat kamu hukukuyla sağlanan koruma, ölenin yakınları bakımından genellikle yeterli olmadığından, onlar daha çok özel hukuk araçlarıyla korunurlar. Kamusal menfaatin söz konusu olduğu hâllere ilişkin olarak kamu hukuku kurallarının öngörülmüş olması, bireysel menfaatler söz konusu olduğunda bu kuralların devreye girmesini engellemekte, bu durumda geriye özel hukuk araçlarına başvurulması imkânı kalmaktadır. Müdahalede bulunulan ölene ait değerler (şeref ve haysiyeti, resmi, sırları, cesedi vb.), ölenin -yaşadığı dönemde- Medenî Kanun’un 24 ve devamı hükümlerine göre korunan kişilik hakkına dâhildir[3]. Bu sebeple ölenin yakınlarının, ölene ait kişilik hakkına dayanarak mı yoksa kendi kişilik haklarına göre mi ölene yönelik saygısızca davranışlar için saldırıda bulunana özel hukuk kurallarına göre başvurabilecekleri ve bu başvurunun kapsamı çalışmamızın temelini oluşturmaktadır.

İsviçre Hukukundaki baskın görüş, yakınların, ölenin kendi kişilik hakkına dayanarak herhangi bir talepte bulunamayacağını, zira İsviçre Medenî Kanunu’nun 31. maddesinin birinci fıkrasının ölümle hak ehliyetinin sona erdiğini açıkça düzenlediğini ifade etmektedir; hak ehliyeti sona erdiğine göre, ölenin artık kendi haklarına veya yükümlülüklerine, hukuk tarafından korunan malvarlığı veya kişivarlığı değerlerine sahip olamayacağı sonucuna varılmaktadır. Fakat bu esas, ölene yönelik saygısızca davranışlara karşı özel hukuk yaptırımlarının uygulanmayacağı anlamına gelmemektedir. Doktrin ve uygulama, ölene yönelik bir saldırıya karşı yakınların kendi kişilik haklarıyla korunabileceğini genellikle kabul etmektedir. Bu görüş, geride kalanların ölene karşı güçlü duygularla şekillenen hatıralarının korunması gerektiği düşüncesine dayanmaktadır. Yakınlar, ölene karşı saygısızlık yapıldığını öğrendiklerinde manevî dengeleri bozulur, psikolojik bütünlüklerine yönelik kişilik değerleri ihlâl edilmiş olur; saygısızca davranışlarda bulunulan ölenin yakınlarının ihlâl edilen hatıraları, hukuken zarara uğrayan kişilik değeri olarak kabul edildiğinden, bu görüşe “hatırayı koruma doktrini” (Andenkensschutztheorie) denilmektedir[4].

Doktrindeki diğer bir görüş ise, ölen hak sahibinin kendi haklarına dayanarak koruma sağlanabileceğini savunmaktadır. Alman Hukukunda baskın olan ve “ölüm sonrası kişilik hakları doktrini” (Theorie von postmortalen Rechten) olarak adlandırılan bu görüş, saygısızca davranışların mağduru olarak ölenin kendisini görmekte, fakat ölenin haklarına yönelik bu ihlâlden kaynaklanan taleplerin yaşayan kişiler (yakınları) tarafından ileri sürüleceğini belirtmektedir[5].

Türk Hukuku bakımından öncelikle, bu iki teoriden hangisinin geçerli olduğunun tespit edilmesi ve daha sonra bu teorinin günlük hayata yansıma şekillerinin ortaya konulması gerekmektedir.

Çalışma konumuz “Kişilik Değerlerinin Ölümden Sonra Korunması” ol­duğundan ve ölüm olayı da sadece gerçek kişiler bakımından ortaya çıkabileceğinden, çalışmamız gerçek kişiler dikkate alınarak hazırlanmıştır. Gerçek kişilerde kişiliği sona erdiren sebep olan ölümün benzeri, tüzel kişiler bakımından fesih, infisah gibi şekillerde ortaya çıkmakla birlikte, çalışmamızda sözü edilen konuların tüzel kişiler bakımından gerçekleşmesi zordur; hatta bazı hususların (örneğin ölenin cesedine yönelik müdahalelerin) kıyasen bile uygulanması mümkün değildir. Bu sebeple, çalışmamızın sadece gerçek ki­şilere hasredildiği öncelikle ifade edilmelidir.

Kişinin ölümünden sonra bazı kişilik değerlerinin ticarî (parasal) önem taşıdığı, örneğin Elvis Presley, James Dean, Marilyn Monroe gibi ünlülerin isimlerinin ve resimlerinin ölümlerinden sonra ticarî bir değer olarak gelir getirdiği görülmektedir. Çalışmamızda bu tür kişilik değerlerine de yer verilmiş olmakla birlikte, ayrı bir çalışmanın konusunu oluşturacak bu hususta fazla ayrıntıya girilmemiş, daha çok parasal niteliği bulunmayan (örneğin şeref ve haysiyet gibi) kişilik değerleri üzerinde yoğunlaşılmıştır[6].

Çalışmamız üç bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde, kişi ve kişilik kavramları ile kişiliğin başlangıcı ve sona ermesi, kişilik hakkı kavramı ve kişiliği oluşturan değerler genel hatlarıyla incelenmiştir.

İkinci bölümde, kişilik değerlerinin ölümden sonra korunması konusunda Alman Hukukunda hâkim görüş olan kişilik hakkının ölümden sonra devam etmesi görüşü kapsamlı bir şekilde değerlendirildikten sonra, İsviçre Hukukunda hâkim görüş olarak savunulan hatıraların korunması görüşü açıklanırken Türk Hukuku bakımından da kabul edilmesi gereken bu görüşün Anayasa Hukukuna, Özel Hukuka ve Kamu Hukukuna ilişkin dayanakları ele alınmıştır.

Çalışmamızın üçüncü ve son bölümünde ise, hatıraların korunmasına ilişkin Kamu Hukuku düzenlemeleri, yakınların ölen hakkında karar vermesine ilişkin yetkinin kapsam ve içeriği, hatıraların korunması için gerçekleşmesi gereken şartlar, hatıraların ihlâli halinde yakınların hangi haklara sahip olacakları gibi konular açıklanmıştır.

Çalışmamız, genel bir değerlendirme ve önerilere yer verilen “Sonuç” bölümüyle tamamlanmıştır.