Kısa Kıymetli Evrak Hukuku

Son baskısı 2019 yılında yapılan “Kıymetli Evrak Hukuku” adlı eserimiz baskısının tükenmesi ve mevzuatta yaşanan bazı değişiklikler nedeni ile kitabımızın yenilenmesi ihtiyacı doğmuştur. Bu kitap esas olarak, İktisadî ve İdarî Bilimler Fakültesi ile Adalet Meslek Yüksek Okulu öğrencileri için ders kitabı ihtiyacını karşılamak başta olmak üzere; KPSS, Sayıştay, Kamu İhale Kurumu, Rekabet Kurulu, Banka ve Bakanlık sınavları (Hazine ve Maliye Bakanlığı, Ticaret Bakanlığı gibi) için kaynak olmak üzere hazırlanmıştır. Bu baskıda en son baskıdan beri mevzuatta yaşanan değişiklikler ilgili yerlere işlenmiştir. Kitapta konular temel özellikleri ile işlenmiş; gereksiz ayrıntılara girilmemiş ve öğreti tartışmalarından uzak durulmuştur. Konuların okuyucunun zihninde somutlaşması ve konuların anlaşılabilmesi için, açıklamalar örnek ve şemalarla desteklenmiştir. Ayrıca kitabın okuyucusunun konuları daha iyi anlayabilmesi için, konular içinde “kutucuklar içinde” kavramsal açıklamalar yapılmıştır. Okuyucularımızın, ticaret hukuku ile bağlantılı, medeni hukuk ve borçlar hukuku temelli kavram ve kurumlarla konunun bağlantısını kurmasına gayret gösterilmiştir. Zira ticaret hukuku; medeni hukuk, borçlar hukuku ve hatta eşya hukuku anlaşılmadan yerleştirilmesi mümkün bir alan değildir. Bu konuda var olabilecek temel bilgi eksikleri, “kutucuklar” vasıtası ile kapatılmaya; yine basit ve gündelik örneklerle de konular somutlaştırılmaya çalışılmıştır. Özellikle kitabımızın giriş kısmındaki kıymetli evrak hukukunun varlık nedeni ile alacağın devri ve ciro arasındaki ilişki ve farklılıkların dikkatlice okunması tavsiye olunmaktadır. Kitabın adının “Kısa Kıymetli Evrak Hukuku” olmasının nedeni, kapsamı büyük olan ve hukuk fakültesi öğrencileri için yazılan ders kitaplarımız ile karışıklık yaşanmamasıdır. Bu noktada Prof. Dr. Kemal GÖZLER hocamızın “Kısa İdare Hukuku” ve benzeri serisine verilen isimden “ilham” aldığımızı da belirtmemiz gerekir.

İÇİNDEKİLER

4. BASKI İÇİN ÖN SÖZ ................................................................................ vii

İÇİNDEKİLER............................................................................................... xi

BİRİNCİ BÖLÜM

NEDEN KIYMETLİ EVRAK HUKUKU?

ADİ SENETLERLE FARKI, PİYASA GÜVENLİĞİNİ SAĞLAMA

VE KORUMA KAYGILARI, TASNİF, DEFİLER, TEMEL KAVRAMLAR

§ 1 – Genel Olarak Kıymetli Evrak ve Alacağın Temliki İlişkisi .....................1

I.GENEL OLARAK....................................................................................1

A – Borçlar Hukuku ile Kıymetli Evrak Hukuku İlişkisi........................... 1

B – “Kıymetli Evrak” Terimi ve “Adi Senet”ten Farklılıkları .................. 2

C – Alacak Haklarının Devir Yolları: Alacağın Devri ve Ciro İlişkisi ........ 5

II. KIYMETLİ EVRAK HUKUKU İLE BORÇLAR HUKUKU BAĞLANTISI;

KAMBİYO SENETLERİNDEKİ PİYASA İŞLEYİŞİ ve ÖĞRETİCİ

BİR ÖRNEK .....................................................................................15

§ 2 – Kıymetli Evrak Hukuku ile İlgili Yasal Düzenleme .............................23

I. TÜRK TİCARET KANUNU.................................................................23

II. TÜRK MEDENÎ KANUNU (TMK).......................................................24

III. SERMAYE PİYASASI KANUNU (SPKn.) .............................................24

IV. TCK VE ÖZEL KANUNLAR.................................................................24

§ 3 – Kıymetli Evrak Hukukunun Temel Kavramları..................................25

§ 4 – Kıymetli Evrakın Unsurları, Borçlunun Durumu ve Devir..................34

I. KIYMETLİ EVRAKIN TANIMI ve UNSURLARI ....................................34

II. KIYMETLİ EVRAKTA BORÇLUNUN DURUMU...................................35

§ 5 – Kıymetli Evrak Alanında Yapılan Tasnifler........................................36

I. GENEL OLARAK .................................................................................36

II. TASNİF KRİTERLERİ ..........................................................................36

A – Temsil Ettiği Hakkın Türüne Göre................................................. 36

B – Kıymetli Evraktaki Yapışık Hakkın Senetten Önce Var Olup

Olmamasına Göre......................................................................... 37

C – Kıymetli Evrakın Düzenlenmesine Neden Olan Temel İlişki

ile Bağlantısına Göre (İllî-Mücerret Kıymetli Evrak)...................... 38

D – Devir Şekli veya Hak Sahibini Tespit Şekline Göre ....................... 39

xii İçindekiler

E – Kamu Güvenine Layık Olup Olmamasına Göre............................. 50

İKİNCİ BÖLÜM

KIYMETLİ EVRAKIN ZIYA VE İPTALİ

§ 6 – Kıymetli Evrakın Zıya ve İptali...........................................................53

I. GENEL OLARAK...............................................................................53

II. KIYMETLİ EVRAKIN ZIYA ve İPTALİ ile İLGİLİ GENEL HÜKÜMLER .....53

III. KIYMETLİ EVRAKIN ZIYA ve İPTALİ ile İLGİLİ ÖZEL HÜKÜMLER........54

IV. İPTAL KARARININ SONUÇLARI (GENEL) ..........................................55

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

KAMBİYO SENETLERİ (TİCARÎ SENETLER)

§ 7 – Genel Olarak Kambiyo Senetleri ve Özellikleri .................................57

I. GENEL OLARAK ve YASAL DÜZENLEME .............................................57

II. KAMBİYO SENETLERİNİN ÖZELLİKLERİ..............................................57

A – Kanunen Emre Yazılı ve Bazı Durumlarda Kamu Güvenine

Layık Olması.................................................................................. 57

B – Geçerliliklerinin Sıkı Şekil Şartlarına Bağlı Olması......................... 58

C – İbraz ve Tedavül Senetleri Olması ................................................ 58

D – Kurucu ve Mücerret (Soyut) Kıymetli Evrak Olması ..................... 58

E – İmzaların Bağımsızlığı İlkesinin Geçerli Olması ............................. 59

F – Senetteki (Mündemiç) Hakkın Mutlaka Para Alacağı Olması ....... 59

G – Senet Dolayısıyla Borç Altına Girenlerin Hâmile Karşı

Müteselsilen Sorumlu Olması....................................................... 59

H – İcra ve İflas Hukukunda Özel Takip Usulünün Olması.................. 60

III. KAMBİYO SENETLERİNDE EHLİYET, TEMSİL ve İMZA .......................60

A – Ehliyet .......................................................................................... 60

B – Temsil ........................................................................................... 61

C – İmza.............................................................................................. 61

DÖRDÜNCÜ BÖLÜM

KARŞILAŞTIRMALI OLARAK POLİÇE VE BONO

§ 8 – Poliçe ve Bono ..................................................................................63

I. GENEL OLARAK, HUKUKİ NİTELEME ve İŞLEYİŞ ...............................63

A – Poliçe............................................................................................ 63

Kıymetli Evrak Hukuku xiii

B – Bono ............................................................................................. 66

II. ZORUNLU ŞEKİL UNSURLARI...........................................................67

A – Poliçe............................................................................................ 67

B – Bono ............................................................................................. 71

C – Zorunlu Unsurlardaki Eksiklikler ve Tamamlayıcı Hükümler ........ 75

D – Yazılması Senedi Geçeriz Kılacak veya Yazılmamış Sayılmasına

Neden Olacak Unsurlar................................................................. 75

III. AÇIK (BEYAZ) POLİÇE (BONO ve ÇEK) ve EKSİK

POLİÇE/BONO/ÇEKTEN FARKLARI ..................................................76

A – Açık (Beyaz) Poliçe - Bono - Çek ................................................... 76

B – Eksik Poliçe (Bono-Çek) ................................................................ 77

§ 9 – Poliçede Keşidecinin Konumu ve Kabul.............................................78

I. KEŞİDECİNİN DURUMU...................................................................78

II. GENEL OLARAK KABUL ve BONO ile ÇEKTE DURUM .......................78

III. KABULE ARZ (TEMEL İLKELER) ........................................................79

A – Kim Kabule Arz Eder?:....................................................................79

B – Kabule Arz Nerede Yapılır?: ...........................................................79

C – Kabule Arz Ne İçin Yapılır?: ............................................................79

D – Kabule Arz Zorunlu Mudur?...........................................................79

E – Kabule Arz Ne Zamana Kadar Yapılabilir?..................................... 80

F – (İradî ve Yasal) Kabule Arz Zorunluluğu Nedir? ............................ 84

G – Kabule Arz Yasağı Nedir ve Bu Yasak Kim Tarafından

Konulabilir?................................................................................... 84

I – Kabule Arz Sonunda “Kabul” Nasıl Yapılır?.................................... 85

J – Poliçeye Kabul Etmemeden Dolayı Sorumsuzluk Kaydı Konu

Olabilir Mi? ................................................................................... 85

K – Poliçe Kabule Arz Sonucunda Kabul Edilirse Ne Olur? ................. 86

L – Poliçe Kabule Arza Rağmen Kabul Edilmezse Ne Olur? ................ 86

§ 10 – Poliçenin (Bono ve Çekin) Cirosu.....................................................87

I. GENEL OLARAK...............................................................................87

II. CİRONUN YAPILIŞI, ŞEKLİ, SÜRESİ ve TÜRLERİ ................................88

A – Cironun Tarafları Kimlerdir? Kimlere Ciro Yapılabilir? ................. 88

B – Ciro Ne Zamana Kadar Yapılabilir? ............................................... 88

C – Cironun Şekli Nasıldır? ................................................................. 89

D – Tam Ciro-Beyaz Ciro Ne Demektir?.............................................. 91

E – Ciro Hangi Amaçlara Hizmet Eder? Ne İşlevleri Vardır? ............... 92

xiv İçindekiler

§ 11 – Poliçe ve Bonoda Ödeme ve Aşamaları...........................................95

I. GENEL OLARAK ve VADE – ÖDEME GÜNÜ AYIRIMI.........................95

II. POLİÇE ve BONODA VADE TÜRLERİ ................................................96

III. POLİÇE ve BONODA ÖDEME REAKSİYONUNUN BAŞLAMASI...........97

A –Ödeme İçin İbraz .......................................................................... 97

B –Ödeme Olgusu............................................................................ 101

§ 12 – Poliçe ve Bonoda Hâmilin Başvuru hakları ................................... 102

I. GENEL OLARAK............................................................................. 102

II. BAŞVURU HAKLARININ KULLANILMA KOŞULLARI .......................... 102

A – Maddi Şartlar ............................................................................. 102

B – Şeklî Şart: Protesto..................................................................... 104

III. İHBAR........................................................................................... 108

IV. BAŞVURU HAKKININ KAPSAMI ..................................................... 108

A – Hâmilin Başvuru hakkının Kapsamı ............................................ 109

B – Ödeyen Başvuru borçlusunun Başvuru hakkının Kapsamı ......... 109

V. BAŞVURU BORÇLULARI ve ARALARINDAKİ İLİŞKİLER.................... 109

VI. BAŞVURU HAKKININ DÜŞMESİ..................................................... 110

A –Başvuru hakkının Düşme Nedenleri ........................................... 110

§ 13 – Poliçe ve Bonoda Zamanaşımı ...................................................... 110

I. GENEL OLARAK ............................................................................... 110

A – Poliçede Kabul Eden Muhatap, Bonoda Düzenleyene Karşı ...... 111

B – Hâmilin Kendisinden Önce Gelenlere Karşı................................ 111

C – Ödeyen Başvuru borçlusunun Kendisinden Önce Gelenlere

Başvurusu ................................................................................... 111

II. ZAMANAŞIMININ KESİLMESİ ve DURMASI ................................... 112

A – Kesilme....................................................................................... 112

B – Durma ........................................................................................ 112

§ 14 – Poliçe ve Bonoda Aval................................................................... 112

I. GENEL OLARAK............................................................................. 112

II. AVALLE İLGİLİ YASAL DÜZENLEMELER .......................................... 113

A – Avalin Tarafları Kimlerdir? Aval Beyanı Nasıl Yapılır?................. 113

B – Avalin Hüküm ve Sonuçları Nelerdir? ......................................... 114

§ 15 – Sebepsiz Zenginleşme................................................................... 115

Kıymetli Evrak Hukuku xv

BEŞİNCİ BÖLÜM

ÇEK

§ 16 – Genel Olarak Çek .......................................................................... 117

I. GENEL OLARAK............................................................................. 117

II. ÇEKİN İKTİSADÎ ve HUKUKİ NİTELİĞİ............................................. 118

III. ÇEKLE POLİÇENİN KARŞILAŞTIRILMASI ve ÇEKİN ÖZELLİKLERİ....... 118

§ 17 – Çekin Unsurları ............................................................................. 119

I. ÇEKİN ZORUNLU İÇERİĞİ ................................................................. 119

A – TTK Açısından ............................................................................. 119

B – 5941 Sayılı Çek Kanunu Açısından.............................................. 121

II. ÇEKE KONULABİLECEK İHTİYARÎ KAYITLAR ................................... 124

III. ÇEKE KONULAMAYACAK KAYITLAR............................................... 124

IV. ÇEKTE KABUL YASAĞI ve YANSIMALARI ....................................... 125

A – Genel Olarak .............................................................................. 125

B – Kabul Yasağının Yansımaları ....................................................... 125

C – Kabul Yasağını Yumuşatmak İçin Öngörülen Çareler.................. 125

§ 18 – Çekte Muhatap Banka-Keşideci İlişkileri ...................................... 126

I. GENEL OLARAK ÇEK ANLAŞMASI .................................................. 126

II. MUHATAP BANKANIN ÖZEN YÜKÜMLÜLÜKLERİ .......................... 128

III. BANKANIN ÖZEN YÜKÜMLÜLÜĞÜNÜN ÖZEL GÖRÜNÜMÜ: SAHTE

veya TAHRİF EDİLMİŞ ÇEKİN ÖDENMESİNDEN DOĞAN

SORUMLULUK .............................................................................. 128

§ 19 – Çekin Tedavülü ............................................................................. 129

I. DEVİR ŞEKLİ AÇISINDAN ÇEKLER ..................................................... 130

A – Emre Yazılı Çekler ve Devir......................................................... 130

B – Nama Yazılı Çekler ve Devir........................................................ 131

C – Hâmiline Yazılı Çekler ve Devir Usulü......................................... 132

II. ÇEKİN KAYBEDİLMESİ ................................................................... 133

§ 20 – Çekte Aval..................................................................................... 133

§ 21 – Çekin Ödenmesi ve Ödeme Aşamaları .......................................... 133

I. GENEL OLARAK ............................................................................... 133

II. TÜRK UYGULAMASININ YARATTIĞI BİR SORUN: ÇEKTE VADE ...... 133

III. ÇEKİN İBRAZI................................................................................ 134

A – Çek Nerede İbraz Edilir? Poliçe ve Bono ile Farklılık .................. 134

B – İbraz Süreleri .............................................................................. 135

C – Muhatap Bankanın Ödemesi ve Dikkat Edilecek Noktalar......... 137

xvi İçindekiler

D – Çekin Ödenmesini Kesintiye Uğratan Durum: Cayma................ 139

E – Çekin Ödenmesinde İstisnai Durumlar: Ölüm, İflas,

Ehliyetsizlik………………………………………………………………………………140

F – Çekin Tamamen veya Kısmen Karşılıksız Çıkması: Hukuki ve

Cezaî Sonuçlar ............................................................................ 140

G – Karşılıksız Çek Düzenleme ile İlgili Yaptırımlar........................... 141