Militan Demokrasi Anlayışı

İÇİNDEKİLER

ÖNSÖZ............................................................................................................................. 7

İÇİNDEKİLER .................................................................................................................... 9

KISALTMALAR ............................................................................................................... 17

GİRİŞ.............................................................................................................................. 19

BİRİNCİ BÖLÜM

TEORİK OLARAK MİLİTAN DEMOKRASİ ANLAYIŞI

§1. TERMİNOLOJİ SORUNU .................................................................................. 27

§2. MİLİTAN DEMOKRASİ ANLAYIŞININ DOĞUŞUNA ZEMİN HAZIRLAYAN

GELİŞMELER................................................................................................... 32

I. İKİ DÜNYA SAVAŞI ARASI DÖNEMDE LİBERAL DEMOKRASİLERİN

ÇÖKÜŞÜ VE DİKTATÖRLÜKLERE DÖNÜŞÜMÜ ............................................... 33

A. Genel Olarak ........................................................................................... 33

B. İtalya ve Almanya Liberal Demokrasilerinde Doğan Diktatörlükler

Örneği ..................................................................................................... 35

1. İtalya ve Mussolini’nin Faşist Diktatörlüğünün Doğuşu ................... 35

2. Federal Almanya ve Hitler’in Nasyonal Sosyalist

Diktatörlüğünün Doğuşu.................................................................. 39

a. Genel Olarak.............................................................................. 39

b. Nazilerin Demokratik Yollarla İktidarı Ele Geçirişi ..................... 44

II. WEİMAR ANAYASASI’NDA BENİMSENEN DEĞER GÖRECELİ

DEMOKRASİ ANLAYIŞI.................................................................................... 51

A. Değer Göreceli Demokrasi Anlayışı......................................................... 51

B. Weimar Anayasası’nda Değer Göreceli Demokrasi Anlayışı ve

Uygulaması ............................................................................................. 56

§3. MİLİTAN DEMOKRASİ ANLAYIŞININ TEORİK OLARAK DOĞUŞU ....................... 64

I. GENEL OLARAK .............................................................................................. 64

II. MİLİTAN DEMOKRASİ ANLAYIŞININ TEORİK OLARAK DOĞUŞUNA

KATKI SAĞLAYAN DOKTRİN GÖRÜŞLERİ ........................................................ 66

A. Karl Loewenstein .................................................................................... 66

1. Genel Olarak .................................................................................... 66

2. Faşizm Tehdidi.................................................................................. 68

3. Demokrasilerin Faşizme Karşı Savunmasızlığı Problemi................... 70

4. Çözüm önerisi: Militan Demokrasi ................................................... 72

10 İçindekiler

B. Karl Mannheim........................................................................................73

C. Van den Bergh.........................................................................................76

D. Karl Popper..............................................................................................77

E. Carl Schmitt .............................................................................................78

§4. MİLİTAN DEMOKRASİ ANLAYIŞINA YÖNELİK FARKLI YAKLAŞIMLAR.................80

I. MİLİTAN DEMOKRASİ ANLAYIŞINI REDDEDEN YAKLAŞIM..............................80

II. MİLİTAN DEMOKRASİ ANLAYIŞINI SADECE GEÇİŞ DÖNEMİNE ÖZGÜ

GÖREN YAKLAŞIM ..........................................................................................82

III. MİLİTAN DEMOKRASİ ANLAYIŞININ VARLIĞINI KABUL EDEN YAKLAŞIM .......84

§5. MİLİTAN DEMOKRASİ ANLAYIŞI......................................................................88

I. TANIMI ...........................................................................................................89

II. TEMEL ÖZELLİKLERİ........................................................................................92

A. Anayasal Demokratik Düzeni Koruması...................................................93

B. Anayasal Demokratik Düzenin Unsurlarını Kullanarak Demokrasiyi

Yıkmak İsteyenlerle Mücadele Etmesi.....................................................95

C. Demokrasi Düşmanlarıyla Anayasal-Yasal Bir Mücadele İçine

Girmesi ....................................................................................................96

D. Önleyici Nitelikte Olması .........................................................................98

E. Demokrasi Düşmanlarının Politik Katılım Haklarını ve/veya Onların

Siyasi Karar Alma Sürecinde Bulunmalarını Sınırlaması ..........................98

III. DEMOKRASİYİ SAVUNMANIN SUİ GENERİS BOYUTU OLARAK MİLİTAN

DEMOKRASİ ANLAYIŞI ..................................................................................100

İKİNCİ BÖLÜM

MİLİTAN DEMOKRASİ ANLAYIŞININ ANAYASAL BOYUTU

§6. MİLİTAN DEMOKRASİ ANLAYIŞININ ANAYASALARDA YER ALMASI ................103

§7. MİLİTAN DEMOKRASİ ANLAYIŞININ ANAYASAL ARAÇLARI ............................104

I. GENEL OLARAK.............................................................................................104

II. DOKTRİNE GÖRE MİLİTAN DEMOKRASİ ANLAYIŞININ ARAÇLARI.................105

A. Karl Loewenstein’ın Listesi ....................................................................105

B. Markus Thiel’in Listesi...........................................................................106

C. Diğer Yazarların Listeleri........................................................................107

III. DOKTRİNDE İLERİ SÜRÜLEN LİSTELERDE YER ALAN VE MİLİTAN

DEMOKRASİ ANLAYIŞI İLE UYUMSUZ ARAÇLAR ...........................................108

A. Direnme Hakkı.......................................................................................109

B. OHAL Kapsamındaki Tedbirler...............................................................109

İçindekiler 11

C. Memurların Sadakat Yükümlülüğü ....................................................... 111

D. Ceza Hukuku Tedbirleri......................................................................... 112

E. Diğer Anayasal Araçlar.......................................................................... 113

IV. ÇALIŞMADA ESAS ALINACAK MİLİTAN DEMOKRASİ ANLAYIŞININ

ANAYASAL ARAÇLARI LİSTESİ....................................................................... 114

A. Değiştirilemez Maddeler Hükmü .......................................................... 115

B. Siyasi Örgütlenmelere İlişkin Yasaklar .................................................. 116

1. Siyasi Parti Yasakları....................................................................... 116

2. Derneklere İlişkin Yasaklar ............................................................. 119

C. Temel Hakların Etkisizleştirilmesi ......................................................... 120

§8. MİLİTAN DEMOKRASİ ANLAYIŞINA GÜNÜMÜZ ANAYASALARINDAN

ÖRNEKLER ................................................................................................... 121

I. FEDERAL ALMANYA ANAYASASI .................................................................. 123

A. Genel Olarak ......................................................................................... 123

B. Korunan Değer: Özgürlükçü Demokratik Temel Düzen ........................ 124

C. Özgürlükçü Demokratik Temel Düzeni Korumaya Yönelik

Hükümler .............................................................................................. 129

1. Değiştirilemez Maddeler Hükmü (m. 79/f.3) ................................. 130

2. Örgütlenme Yasakları..................................................................... 134

a. Siyasi Parti Yasağı (m. 21/f.2) .................................................. 134

b. Dernek Yasakları (m. 9/f.2)...................................................... 144

3. Temel Hakların Etkisizleştirilmesi (m. 18) ...................................... 146

D. Değerlendirme...................................................................................... 147

II. TÜRKİYE CUMHURİYETİ ANAYASASI ............................................................ 152

A. Genel Olarak ......................................................................................... 152

B. Değiştirilemez Maddeler Hükmü .......................................................... 153

C. Örgütlenme Yasakları............................................................................ 154

1. Siyasi Parti Yasakları....................................................................... 154

a. Genel Olarak............................................................................ 154

b. Siyasi Parti Yasakları Kapsamında Korunan İlkeler ve

Bunların Demokratik Düzen Bağlamında

Değerlendirilmesi .................................................................... 160

c. Anayasa Mahkemesi’nin Demokratik Düzeni Korumaya

Yönelik Parti Kapatma Kararları............................................... 165

d. Diğer Hususlar ......................................................................... 171

2. Dernek Yasakları............................................................................. 172

D. Değerlendirme...................................................................................... 173

12 İçindekiler

III. FRANSA ANAYASASI .....................................................................................177

A. Genel Olarak..........................................................................................177

B. Değiştirilemez Maddeler Hükmü...........................................................178

C. Örgütlenme Yasakları ............................................................................179

D. Değerlendirme ......................................................................................180

IV. İTALYA ANAYASASI.......................................................................................181

A. Genel Olarak..........................................................................................181

B. Değiştirilemez Maddeler Hükmü...........................................................182

C. Örgütlenme Yasakları ............................................................................183

1. Siyasi Partilere İlişkin Yasaklar ........................................................183

2. Derneklere İlişkin Yasaklar..............................................................185

D. Değerlendirme ......................................................................................185

V. AVUSTURYA ANAYASASI ..............................................................................186

A. Genel Olarak..........................................................................................186

B. Değiştirilemez Maddeler Hükmü...........................................................189

C. Örgütlenme Yasakları ............................................................................189

D. Değerlendirme ......................................................................................191

VI. PORTEKİZ ANAYASASI ..................................................................................192

A. Genel Olarak..........................................................................................192

B. Değiştirilemez Maddeler Hükmü...........................................................193

C. Örgütlenmelere İlişkin Yasaklar.............................................................194

D. Değerlendirme ......................................................................................195

VII. YUNANİSTAN ANAYASASI.............................................................................195

A. Genel Olarak..........................................................................................195

B. Değiştirilemez Maddeler Hükmü...........................................................196

C. Örgütlenme Yasakları ............................................................................196

D. Değerlendirme ......................................................................................197

VIII. POLONYA ANAYASASI ..................................................................................198

A. Genel Olarak..........................................................................................198

B. Değiştirilemez Maddeler .......................................................................198

C. Örgütlenme Yasakları ............................................................................199

D. Değerlendirme ......................................................................................200

IX. İSPANYA ANAYASASI ....................................................................................200

A. Genel Olarak..........................................................................................200

B. Değiştirilemez Maddeler Hükmü...........................................................201

İçindekiler 13

C. Örgütlenme Yasakları............................................................................ 202

1. Siyasi Parti Yasakları....................................................................... 202

2. Derneklere İlişkin Yasaklar ............................................................. 204

D. Değerlendirme...................................................................................... 205

X. ABD ANAYASASI........................................................................................... 206

A. Genel Olarak ......................................................................................... 206

B. Değiştirilemez Maddeler Hükmü .......................................................... 207

C. Örgütlenme Yasakları............................................................................ 208

D. Değerlendirme...................................................................................... 210

§9. MİLİTAN DEMOKRASİ ANLAYIŞININ ULUSLARARASI BOYUTU ....................... 211

I. AVRUPA İNSAN HAKLARI SÖZLEŞMESİ KAPSAMINDA MİLİTAN

DEMOKRASİ ANLAYIŞI.................................................................................. 212

A. Genel Olarak ......................................................................................... 212

B. AİHS 17. Madde Hükmü........................................................................ 217

C. AİHS 11. Madde Hükmü........................................................................ 220

1. Örgütlenme Hürriyetinin Sınırları ve AİHM’in İçtihadi

Sınırlama Şartları............................................................................ 222

2. Militan Demokrasi Anlayışı Çerçevesinde AİHM’in 11. Madde

Hükmü Kapsamında Kararlarına Örnekler...................................... 224

II. AVRUPA BİRLİĞİ ANTLAŞMASI KAPSAMINDA MİLİTAN DEMOKRASİ

ANLAYIŞI ...................................................................................................... 233

§10. MİLİTAN DEMOKRASİ ANLAYIŞININ MUHATABI OLARAK DEMOKRASİ

DÜŞMANLARI VE BUNLARIN TARİHİ SÜREÇ İÇERİSİNDEKİ DEĞİŞİMLERİ ........ 236

§11. MİLİTAN DEMOKRASİ ANLAYIŞININ KÖTÜYE KULLANILMASI ........................ 241

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

MİLİTAN DEMOKRASİ ANLAYIŞININ ANAYASAL BOYUTUNUN

BİR ÖRNEĞİ OLARAK TEMEL HAKLARIN ETKİSİZLEŞTİRİLMESİ

§12. ETKİSİZLEŞME KAVRAMI .............................................................................. 247

I. ETKİSİZLEŞMENİN ANLAMI .......................................................................... 247

II. TERMİNOLOJİ SORUNU ............................................................................... 248

§13. MİLİTAN DEMOKRASİ ANLAYIŞININ BİR ARACI OLARAK TEMEL

HAKLARIN ETKİSİZLEŞTİRİLMESİ ................................................................... 249

§14. FEDERAL ALMANYA ANAYASASI YÜRÜRLÜĞE GİRMEDEN ÖNCE TEMEL

HAKLARIN ETKİSİZLEŞTİRİLMESİNE BENZER VE ÖNCÜL NİTELİK ARZ EDEN

DÜZENLEMELER ........................................................................................... 252

I. GENEL OLARAK ............................................................................................ 252

14 İçindekiler

II. FEDERAL ALMANYA ANAYASASI YÜRÜRLÜĞE GİRMEDEN ÖNCE

YÜRÜRLÜKTEKİ ALMANYA EYALET ANAYASALARINDAKİ

DÜZENLEMELER ...........................................................................................253

§15. TEMEL HAKLARIN ETKİSİZLEŞTİRİLMESİ KURUMUNUN FEDERAL

ALMANYA ANAYASASI’NDA DÜZENLENME SÜRECİ .......................................257

§16. TEMEL HAKLARIN ETKİSİZLEŞTİRİLMESİNDE KORUNAN HUKUKİ YARAR:

ÖZGÜRLÜKÇÜ DEMOKRATİK TEMEL DÜZEN..................................................261

§17. TEMEL HAKLARIN ETKİSİZLEŞTİRİLMESİ HÜKMÜNÜN TİPİKLİK

UNSURLARI..................................................................................................262

I. ETKİSİZLEŞTİRME HÜKMÜNDE MUHATAP ...................................................263

II. ETKİSİZLEŞTİRME KONUSU TEMEL HAKLAR .................................................265

III. ÖZGÜRLÜKÇÜ DEMOKRATİK TEMEL DÜZENLE “MÜCADELE”......................270

IV. TEMEL HAKLARIN KÖTÜYE KULLANILMASI ..................................................272

V. FEDERAL ALMAN ANAYASA MAHKEMESİ’NİN ARADIĞI EK TİPİKLİK

UNSURU: DAVALININ TEHLİKELİLİĞİ ............................................................274

§18. TEMEL HAKLARIN ETKİSİZLEŞTİRİLMESİ DAVASI............................................275

I. YETKİLİ MAHKEME .......................................................................................276

II. DAVA BAŞVURUSU .......................................................................................276

III. ÖN SORUŞTURMA (VORVERFAHREN) ..........................................................278

A. Genel Olarak..........................................................................................278

B. Başvurunun reddi kararı........................................................................279

C. Davanın Devam Ettirilmesi Kararı..........................................................279

IV. ARAMA VE EL KOYMA KARARI .....................................................................280

V. MAHKEMENİN ESASA İLİŞKİN KARARI..........................................................281

A. Ön İnceleme (Voruntersuchung) Kararı ................................................281

B. Etkisizleştirme Kararı.............................................................................282

1. Genel Olarak...................................................................................282

2. Etkisizleştirme Kararının Hukuki Etkisi............................................282

3. Etkisizleştirme Kararının Kapsamı...................................................283

§19. TEMEL HAKLARIN ETKİSİZLEŞTİRİLMESİNİN HUKUKİ SONUÇLARI...................286

I. ETKİSİZLEŞTİRİLEN TEMEL HAK VE HAK SAHİBİ BAKIMINDAN

SONUÇLARI...................................................................................................286

II. DEVLETİN EGEMENLİK ORGANLARI AÇISINDAN SONUÇLARI.......................288

A. Yasama Açısından Sonuçları ..................................................................289

B. Yürütme Açısından Sonuçları ................................................................291

C. Yargı Açısından Sonuçları ......................................................................293

İçindekiler 15

§20. TEMEL HAKLARIN ETKİSİZLEŞTİRİLMESİ KURUMUNUN FEDERAL

ALMANYA ANAYASASI’NDAKİ DİĞER MİLİTAN DEMOKRASİ ANLAYIŞI

ARAÇLARIYLA İLİŞKİSİ................................................................................... 294

§21. TEMEL HAKLARIN ETKİSİZLEŞTİRİLMESİ KURUMUNUN UYGULAMASI VE

ETKİLİLİĞİ..................................................................................................... 296

I. TEMEL HAKLARIN ETKİSİZLEŞTİRİLMESİ KURUMUNUN UYGULAMASI........ 296

II. TEMEL HAKLARIN ETKİSİZLEŞTİRİLMESİ KURUMUNUN ETKİLİLİĞİ .............. 300

§22. TEMEL HAKLARIN ETKİSİZLEŞTİRİLMESİ VE TÜRKİYE CUMHURİYETİ

ANAYASASI ÇERÇEVESİNDE UYGULANABİLİRLİĞİ .......................................... 303

I. TÜRKİYE CUMHURİYETİ ANAYASASI’NDA TEMEL HAKLARIN KÖTÜYE

KULLANILMASININ YASAKLANMASI ............................................................ 304

II. TEMEL HAKLARIN ETKİSİZLEŞTİRİLMESİ HÜKMÜNÜN TÜRKİYE

CUMHURİYETİ ANAYASASI AÇISINDAN UYGULANABİLİRLİĞİ ...................... 307

SONUÇ ........................................................................................................................ 309

KAYNAKÇA .................................................................................................................. 319