Milletlerarası Usul Hukuku

İÇİNDEKİLER

ÜÇÜNCÜ BASIYA ÖNSÖZ............................................................................................... 5

ÖNSÖZ .......................................................................................................................... 7

İÇİNDEKİLER.................................................................................................................. 9

KISALTMALAR ............................................................................................................. 19

BİRİNCİ BÖLÜM

MİLLETLERARASI USUL HUKUKUNUN TEMELLERİ

I. Milletlerarası Usul Hukukunun Genel Çerçevesi.................................................. 21

A. Kavram .......................................................................................................... 21

B. Yapısal İlkeler ................................................................................................ 23

C. Kapsam.......................................................................................................... 24

1. Genel Olarak........................................................................................... 24

2. Kapsam Alanının Milletlerarası Boyutla Sınırlanması............................. 25

3. MÖHUK’un Düzenlemesi........................................................................ 26

II. Milletlerarası Usul Hukukunda Ülkesellik Prensibi .............................................. 33

III. Milletlerarası Usul Hukukunda Vasıflandırma ..................................................... 38

A. Kavram .......................................................................................................... 38

B. Vasıflandırma Sorunu.................................................................................... 39

C. Vasıflandırmanın Tâbi olduğu Hukuk ve Sonuçları........................................ 41

IV. Milletlerarası Usul Hukukunda Atıf...................................................................... 45

V. Milletlerarası Usul Hukukunun Kaynakları........................................................... 48

A. Millî Hukuk Kaynakları................................................................................... 48

1. Genel Olarak........................................................................................... 48

2. 27.11.2007 tarih ve 5718 sayılı Milletlerarası Özel Hukuk ve

Usul Hukuku Hakkında Kanun ................................................................ 52

a. Genel Olarak.................................................................................... 52

b. Kanunun Genel gerekçesi ................................................................ 52

c. Kanunun Genel İçeriği ..................................................................... 58

B. Milletlerarası Hukuk Kaynakları .................................................................... 60

VI. Milletlerarası Usul Hukukunun Bağlantılı Olduğu Alanlar.................................... 63

A. Medenî Usul Hukuku..................................................................................... 63

B. Milletlerarası Özel Hukuk.............................................................................. 63

10 İçindekiler

İKİNCİ BÖLÜM

MİLLETLERARASI YETKİ

I. Genel Hususlar 67

A. Usul Hukukunda “Yetki” Kavramı ..................................................................67

B. Milletlerarası Yetki Kavramı...........................................................................68

1. İçeriği.......................................................................................................68

2. Diğer Kavramlardan Sınırlandırma ..........................................................73

a. Yargı Yetkisi ......................................................................................73

b. Ülke İçi Yetki.....................................................................................75

C. Milletlerarası Yetki Kurallarının Niteliği .........................................................77

D. Milletlerarası Yetki ve Uygulanacak Hukukun Karşılıklı Etkileşimi .................78

E. Milletlerarası Yetki Bağlamında Anglo Amerikan Hukuk Sistemlerinde

Ortaya Çıkan Özel Durumlar ..........................................................................80

1. Mahkeme Seçimi (forum shopping)........................................................80

2. Elverişsiz Mahkeme (forum non convention) .........................................82

3. Başka Bir Yerde Dava Açılmaması Tedbiri (anti-suit injunction) .............83

F. Milletlerarası Yetkinin Belirlenmesi...............................................................86

1. Önemi......................................................................................................86

2. Yetkilendirme Temelleri..........................................................................86

3. Yetkilendirme Esasları: Yetki Bağlama Noktaları (Menfaatleri) ..............89

4. Milletlerarası Yetkinin Bulunma Anı........................................................90

G. Milletlerarası Yetki İhtilafları .........................................................................91

Ğ. Milletlerarası Unsurlu Uyuşmazlıkların Milli Mahkemelerde

Görülmesinin Yarar ve Sakıncaları .................................................................94

II. Türk Mahkemelerinin Milletlerarası Yetki Sistemi ...............................................96

A. Hukukî Temeller.............................................................................................96

B. MÖHUK’un Yetki Kurallarının Birbiriyle İlişkisi.............................................101

C. Genel Milletlerarası Yetki Kuralı ..................................................................110

D. MÖHUK’ta Özel Olarak Düzenlenen Yetki Kuralları .....................................113

1. Türklerin Kişi Hâllerine İlişkin Davalar...................................................117

a. Genel Açıklamalar ..........................................................................118

b. Maddenin Uygulanma Koşulları .....................................................121

1) Genel Olarak .............................................................................121

2) Yabancılık Unsuru .....................................................................122

3) Davanın Türklerin Kişi Hâllerine İlişkin Olarak Açılması............125

a) Davanın Türk Vatandaşları ile İlgili Olması..........................125

b) Davanın Kişi Hâllerine İlişkin Olması ...................................128

İçindekiler 11

4) Davanın Yabancı Ülke Mahkemesinde Açılmamış Olması

veya Açılamamış Olması .......................................................... 131

c. Maddenin Hukukî Sonucu: Milletlerarası Yetkili Mahkemelerin

Tayini ............................................................................................. 142

d. Öneri.............................................................................................. 144

2. Yabancıların Kişi Hâllerine İlişkin Bazı Davalar ..................................... 145

3. Miras Davaları ...................................................................................... 146

4. İş Sözleşmesi ve İş İlişkisi Davaları........................................................ 148

5. Tüketici Sözleşmesine İlişkin Davalar ................................................... 151

6. Sigorta Sözleşmesine İlişkin Davalar..................................................... 154

E. Yetki Anlaşması ........................................................................................... 157

1. Genel Olarak......................................................................................... 157

2. Yetki Anlaşması ile Yabancı Mahkemelerinin Yetkili Kılınması............... 158

a. Genel Hukukî Çerçeve ................................................................... 159

b. Yetki Anlaşmasının Usulî Koşulları ................................................. 161

1) Uyuşmazlığın Yabancılık Unsuru İçermesi................................ 162

2) Uyuşmazlığın Borç İlişkilerinden Kaynaklanması ..................... 162

3) Yer İtibariyle Yetkinin Münhasır Yetki Esasına Göre Tayin

Edilmemiş Olması..................................................................... 162

4) Uyuşmazlığın ve Yetkili Kılınan Mahkemenin Belirli veya

Belirlenebilir Olması................................................................. 172

c. Yetki Anlaşmasının Şekli ve İspatı.................................................. 173

d. Yetki Anlaşmasının Sonuçları......................................................... 174

3. Yetki Anlaşması ile Türk Mahkemelerinin Yetkili Kılınması .................. 178

a. Genel Çerçeve................................................................................ 178

b. Değerlendirme............................................................................... 180

F. Milletlerarası Yetkisizlik İtirazı..................................................................... 181

G. Milletlerarası Tahkim İtirazı ........................................................................ 186

Ğ. Yabancı Arabuluculuk İtirazı........................................................................ 189

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

MİLLETLERARASI ÖZEL HUKUK YARGILAMASINA

İLİŞKİN HUSUSLAR

I. Giriş Açıklamaları ............................................................................................... 191

II. Yabancı Teminatı ............................................................................................... 191

A. Genel Olarak ............................................................................................... 191

B. Yabancıların Teminat Gösterme Zorunluluğunun Uygulanma Esasları....... 192

12 İçindekiler

C. Yabancıların Teminat Gösterme Zorunluluğundan İstisna Durumları .........196

1. Genel Olarak .........................................................................................196

2. Karşılıklılık .............................................................................................196

3. Teminat Gerektirmeyen Hâller .............................................................198

4. Durumları Özellik Arz Eden Yabancılar..................................................199

a. Vatansızlar......................................................................................199

b. Uluslararası Koruma Statüsü Sahibi Yabancılar..............................200

c. Geçici Korumadan Yararlananlar....................................................201

d. Mavi Kartlı Yabancılar.....................................................................201

III. Yabancı Devletin Yargı Muafiyeti........................................................................203

IV. Milletlerarası Derdestlik .....................................................................................203

A. Paralel Yargılamalar Sorununun Çözümü Olarak Milletlerarası

Derdestlik İtirazı...........................................................................................203

B. Yabancı Derdestlik .......................................................................................205

C. Diğer Hukuk Sistemlerinde Yabancı Derdestlik............................................206

D. Türk Milletlerarası Usul Hukukunda Yabancı Derdestlik..............................208

1. Hukukî Çerçeve .....................................................................................208

2. Yargıtayın Yaklaşım ...............................................................................213

3. Öğreti ....................................................................................................213

4. Değerlendirme ......................................................................................212

E. Milletlerarası Tahkim Derdestliği İtirazı.......................................................217

V. Bekletici Mesele .................................................................................................217

VI. Geçiçi Hukuki Koruma Tedbirleri ........................................................................221

VII. Milletlerarası İspat ..............................................................................................225

A. İspat Kavramı ...............................................................................................225

B. İspata Uygulanacak Hukuk...........................................................................225

1. Genel Olarak .........................................................................................225

2. İspat Usulü ve Vasıtaları........................................................................226

C. İspat Yükü ....................................................................................................227

D. Hukukî İşlemlerin İspatı ...............................................................................229

1. Genel Olarak .........................................................................................229

2. Yurtdışında Yapılan Hukukî İşlemlerin İspatı.........................................229

C. Yurtdışında Bulunan Deliller ........................................................................230

E. Yabancı Belgeler ..........................................................................................236

F. Yurt Dışında Bulunan Delillerin Temin Usulleri............................................243

İçindekiler 13

VIII.Milletlerarası Adlî Yardımlaşma......................................................................... 244

A. Genel Olarak ............................................................................................... 244

B. Milletlerarası Adlî yardımlaşma Yoluyla Delil Temini.................................. 249

C. 18 Mart 1970 Tarihli Hukuki ve Ticari Konularda Yabancı Ülkelerde

Delil Sağlanması Hakkında Lahey Sözleşmesi.............................................. 252

a) Kapsam .......................................................................................... 252

b) Milletlerarası Adlî Yardımın Kapsamı............................................. 254

c) Milletlerarası Adlî Yardımda Yetkili Makam .................................. 254

d) Milletlerarası Adlî Yardım Talebinin İçeriği.................................... 254

e) Milletlerarası Adlî Yardım Evrakının Hazırlanacağı Dil................... 255

f) Milletlerarası Adlî Yardım Talebinin Sözleşme Hükümlerine

Uygun Olmadığı Bildirimi ve Yetkili Makama İletme ..................... 255

g) Milletlerarası Adlî Yardım Talebinin Yerine Getirilmesi................. 256

h) Milletlerarası Adlî Yardım Usulünde İfade Vermekten Kaçınma...... 257

ı) Milletlerarası Adlî Yardım Talebinin Reddedilmesi........................ 257

j) Milletlerarası Adlî yardım Talebinin Yerine Getirildiğinin

Bildirilmesi ve Masraflar................................................................ 258

IX. Milletlerarası Tebligat........................................................................................ 262

A. Hukuki Temeller .......................................................................................... 262

B. 15.11.1965 Tarihli Hukuki ve Ticari Konularda Hukuki veya Ticari

Konularda Adli ve Gayri Adli Belgelerin Yurtdışında Tebliğine Dair

Lahey Sözleşmesine Göre Milletlerarası Tebligat ....................................... 263

D. Ülkemizde Bulunan Yabancı Devlet Diplomatik ve Konsüler

Temsilciliklerine Tebligat ve Onlardan Gelen Evrakların Tebliği ................. 277

E. Yabancı Devlette Bulunan Türk Vatandaşlarına Tebligat 278

F. Yabancı Devletlerden Gelen Tebligat Talepleri 281

X. Yabancı Hukukun Türk Mahkemelerince Uygulanması ..................................... 282

A. “Uygulanacak Hukuk” Kavramı ................................................................... 282

B. Yabancı Hukukun Muhtevasının Belirlenmesi ve Uygulanması Sorunu...... 283

1. Yabancı Hukukun Kapsamı ................................................................... 283

2. Yabancı Hukukun Maddî Olaya Uygulanması....................................... 283

a. Yabancı Hukukun Uygulanma Sorunları ........................................ 284

b. Yabancı Hukukun Uygulanma Şekli ............................................... 285

C. Türk Milletlerarası Kanunlar İhtilafı Hukuku Sistemi................................... 286

1) Hukukî Çerçeve..................................................................................... 286

2) Yargılamada Yabancı Hukukun Maddî Olaya Uygulanacak

Hükümlerinin Tespiti ............................................................................ 291

14 İçindekiler

a) Araştırma Yapma Zorunluluğu..................................................291

b) Yabancı Hukukun İçeriğini Tespit Yolları...................................292

c) Yabancı Hukukun İçeriğinin Tespit Edilememesi ......................293

d) Yabancı Hukukun Yanlış Şekilde Uygulanması..........................294

3) Yabancı Hukukun Uygulanmasında Geçici Hukukî Korunma ................295

4) Yapıya Uygun Yetki................................................................................296

5) Bölgesel Hukukların Uygulanması.........................................................296

D. Devletlerin Yıkılması Ve Birleşmesi..............................................................297

E. Yabancı Hukukun Uygulanmasına İlişkin Özel Durumlar .............................299

1) Genel Olarak .........................................................................................299

2) Dönüştürme ..........................................................................................300

a) Statü Değişikliği Durumlarında Dönüştürme..................................300

b) Dönüştürmenin Diğer Durumları....................................................302

3) ‘Yanlış’ Hukuka Göre Hareket Etme ......................................................302

4) İkame ....................................................................................................304

a) Kavram ...........................................................................................304

b) Sınırlandırma ..................................................................................304

c) İkamenin Koşulları..........................................................................306

i) İkamenin Kabul Edilebilirliği .....................................................306

ii) Yabancı Hukuk Müessesesinin Eş Değerliliği ............................307

iii) İkame Edilebilirliğin Bulunmamasının Hukukî Sonuçları...........308

5) Uyumlaştırma........................................................................................308

a) Kavram ...........................................................................................308

b) Maddî Olaya Uygulanacak Ülke Hukukları Arasında

Uyumsuzlukların Bulunması...........................................................309

c) Uyumlaştırma Yöntemleri ..............................................................310

6) Yetkili Olmayan Hukukun Dikkate Alınması ..........................................311

F. Yetkili Yabancı Hukuku Maddî Olaya Uygulanmasından Kaçınma Hâlleri .......311

DÖRDÜNCÜ BÖLÜM

YABANCI MAHKEME KARARLARININ

TANINMASI VE TENFİZİ

I. Mahkeme Kararlarının Ülke Dışı Etkileri.............................................................313

II. Tanıma-Tenfiz Müesesesi ....................................................................................314

A. Genel Olarak ................................................................................................314

B. Tanıma .........................................................................................................316

C. Tenfiz ...........................................................................................................321

İçindekiler 15

III. Türk Hukukunda Yabancı Ülke Mahkeme Kararlarının Tanınması ve Tenfizi..... 325

A. Hukukî Çerçeve ........................................................................................... 325

1. Genel Olarak......................................................................................... 325

2. MÖHUK’un Düzenleme Çerçevesi........................................................ 326

B. Tanıma ve Tenfiz Koşulları .......................................................................... 328

1. Genel Olarak......................................................................................... 328

2. Tanıma ve Tenfizin Ön Koşulları ........................................................... 333

a. Kararın Yabancı Karar Olması ........................................................ 334

b. Kararın Mahkemeden Verilmiş Olması.......................................... 335

c. Kararın İlam Niteliğinde Olması..................................................... 340

d. Kararın Özel Hukuk Konularına İlişkin Olması................................ 342

e. Kararın Kesinleşmiş Olması............................................................ 343

3. Asli Koşullar .......................................................................................... 344

a. Karşılıklılık Koşulu .......................................................................... 345

b. Münhasır Yetki ve Aşırı Yetki İhlallerinin Bulunmaması ................ 347

1. Genel Olarak ............................................................................ 347

2. Münhasır Yetki İhlalinin Bulunmaması .................................... 347

3. Aşırı Yetki İhlalinin Bulunmaması............................................. 356

c. Hükmün Kamu Düzenine Açıkça Aykırı Olmaması......................... 357

d. Davalının Savunma Hakkına Uyulmamış Olması............................ 359

4. Diğer Engel Sebeplerin Bulunmaması Koşulu....................................... 361

a. Genel Olarak.................................................................................. 361

b. Yabancı mahkeme ilâmının kısmen veya tamamen yerine

getirilmiş olması ............................................................................ 362

c. Yabancı Kararın Yerine Getirilmesine Engel Bir Sebebin

Ortaya Çıkmış Olması..................................................................... 362

5. Değerlendirme ..................................................................................... 362

C. Tanıma ve Tenfiz Usulü ............................................................................... 368

1. Genel Olarak......................................................................................... 368

2. Görevli ve Yetkili Mahkeme ................................................................. 368

3. Taraflar ................................................................................................. 370

4. Tanıma ve Tenfiz Başvurusu................................................................. 371

5. Tanıma ve Tenfiz Başvurusu Harcı........................................................ 373

6. Teminat ................................................................................................ 374

7. Yargılama Usulü.................................................................................... 374

8. İtirazlar ................................................................................................. 377

16 İçindekiler

9. İspat ......................................................................................................379

10. Kanun Yolları..........................................................................................379

D. Yabancı Mahkeme Kararlarının Etkileri........................................................379

E. Yabancı Mahkeme Kararlarının İcrası ..........................................................384

BEŞİNCİ BÖLÜM

MİLLETLERARASI TAHKİM VE

ARABULUCULUK

I. Hukuki Uyuşmazlıkların Çözüm Yolları ...............................................................387

A. Genel Olarak ................................................................................................387

B. Tahkim Yolu .................................................................................................390

II. Milletlerarası Tahkime İlişkin Düzenlemeler (Hukuki Kaynaklar) .......................393

A. Genel Olarak ................................................................................................393

B. Milletlerarası Düzenlemeler ........................................................................394

1. 1923 Tarihli Cenevre Protokolü ............................................................396

2. 1927 Tarihli Cenevre Sözleşmesi...........................................................396

3. Yabancı Hakem Kararlarının Tanınması ve İcrası Hakkındaki

Birleşmiş Milletler Sözleşmesi...............................................................396

4. Milletlerarası Ticarî Tahkime Dair Avrupa Konseyi Sözleşmesi.............398

5. Devletler ile Diğer Devlet Vatandaşları Arasındaki Yatırım

Uyuşmazlıklarının Çözümlenmesi Hakkında Sözleşme..........................401

6. UNCITRAL Milletlerarası Tahkim Model Kanunu...................................401

7. Avrupa Birliği Hukuku Düzenlemeleri ...................................................402

C. Millî Düzenlemeler.......................................................................................404

1. Genel Olarak .........................................................................................404

2. Milletlerarası Tahkim Kanunu ...............................................................406

3. Milletlerarası Özel Hukuk ve Usul Hukuku Hakkında Kanun.................409

4. Hukuk Muhakemeleri Kanunu ..............................................................409

D. Tahkim Kurumları Düzenlemeleri ................................................................409

E. Mercii Takdiri...............................................................................................412

III. Tahkim Süreci .....................................................................................................412

A. Tahkim Başvurusu........................................................................................412

B. Tahkim Yargılaması ......................................................................................414

IV. Hakem Kararları..................................................................................................418

A. Genel Olarak ................................................................................................418

B. Türk Hakem Kararı - Yabancı Hakem Kararı Ayrımı.....................................418

C. Hakem Kararlarına Karşı Hukuki Başvuru Yolları..........................................420

İçindekiler 17

V. Yabancı Hakem Kararlarının Tanınması ve Tenfizi ............................................. 421

A. Hukukî Temeller .......................................................................................... 421

B. MÖHUK Uyarınca Yabancı Hakem Kararlarının Türkiye’de Tenfizi ve

Tanınması.................................................................................................... 423

1. Düzenleme Çerçevesi ........................................................................... 423

2. Yabancı Hakem Kararlarının Tanıma-Tenfiz Koşulları........................... 423

3. Yabancı Hakem Kararlarının Tanıma-Tenfizinin Ret Sebepleri ............. 424

a. Genel Olarak.................................................................................. 424

b. Red Sebepleri................................................................................. 425

1) Tahkim Sözleşmesi veya Şartının Bulunmaması ...................... 425

2) Hakem Kararının Genel Ahlâka veya Kamu Düzenine

Aykırı Olması ............................................................................ 425

3) Uyuşmazlığın Türk Kanunlarına Göre Tahkim Yoluyla

Çözümlenmesinin Caiz Olmaması ............................................ 426

4) Hakemler Önünde Usulüne Göre Temsil Edilmeme

Durumlarında Yapılan İşlemlerin Sonradan Açıkça

Kabul Edilmemesi..................................................................... 427

5) Hakem Seçiminden Usulen Haberdar Edilmeme veya

İddia ve Savunma İmkânından Yoksun Bırakılma..................... 427

6) Tahkim Sözleşmesi veya Şartının Hükümsüz Olması................ 427

7) Hakemlerin Seçiminin veya Uygulanan Usulün Tarafların

Anlaşmasına veya Bunun Olmaması Durumunda Hukuka

Aykırı Olması ............................................................................ 428

8) Hakem Kararının Yetki Aşımı: Belirlenen Husus ve Sınırların

Aşılması.................................................................................... 428

9) Hakem Kararının Kesinleşmemiş, İcra Kabiliyeti veya

Bağlayıcılık Kazanmamış veya İptal Edilmiş Olması.................. 428

4. Tanıma ve Tenfiz Usulü ........................................................................ 428

a. Görevli ve Yetkili Mahkeme........................................................... 428

b. İnceleme ........................................................................................ 430

1) Başvuru .................................................................................... 430

2) Yargılama Usulü ....................................................................... 432

C. New York Sözleşmesi Uyarınca Yabancı Hakem Kararlarının Tanınması

ve Tenfizi ..................................................................................................... 433

1) Sözleşmenin Genel İçeriği .................................................................... 435

2) Sözleşmenin Uygulanma Alanı ............................................................. 437

a. Tanıma ve Tenfiz Koşulları............................................................. 446

b. Asli Koşullar ................................................................................... 449

aa) Genel Olarak ............................................................................ 449

18 İçindekiler

bb) Davalı Tarafından İspatlanması Gereken Ret Nedenleri...........452

aaa) Tarafın Ehliyetsizliği .........................................................452

bbb) Tahkim Anlaşmasının Geçersiz Olması ............................452

ccc) Hakem Kararının Yetki Aşımı: Çerçevelenen Konuların

ve Sınırların Aşılması........................................................456

ddd) Hakem Kararının Henüz Mecburi/Bağlayıcı Olmaması ....456

eee) Hakem Kararının Menşe Ülkede İptali veya Hükmünün

İcrasının Geri Bırakılması .................................................458

3) Mahkeme Tarafından Re’sen Dikkate Alınan Ret Sebepleri..................461

a) Uyuşmazlık Konusunun Hakemlik Yolu ile Çözümlenmeye

Elverişli Olmaması ..........................................................................461

b) Kamu Düzenine Aykırılık.................................................................463

4) İptal Nedenlerinin Hükmünü Kaybetmesi.............................................469

5) Tanıma ve Tenfiz Usulü .........................................................................471

D. Diğer Milletlerarası Sözleşmeler Uyarınca Yabancı Hakem Kararlarının

Tanınması ve Tenfizi ....................................................................................478

VI. Yabancı Hakem Kararlarının Etkileri ...................................................................482

VII. Milletlerarası Arabulucuk ...................................................................................483

KAYNAKÇA.........................................................................................................489