| Kitap Künyesi | |
| Yazar | Recep NARTER, Semih Batur KAYA |
| Baskı Tarihi | 2020/05 |
| Baskı Sayısı | 1 |
| Boyut | 16x24 cm (Standart Kitap Boyu) |
| Cilt | Karton kapak |
Olağanüstü Hal Rejimi: Alacakaranlıkta Yönetim
Doç. Dr. Recep NARTER - Arş. Gör. Semih Batur KAYA
2020/05 1. Baskı, 356 Sayfa
ISBN 978-605-05-0572-6
ÖNSÖZ
GİRİŞ
1. Çalışmanın Ana Teması (Leitmotif)
2. Çalışamada Benimsenen Usul
BİRİNCİ BÖLÜM
OLAĞANÜSTÜ HAL FENOMENİ VE İKTİDAR SORUNU
I.Olağanüstü Hal Kavramının Kuramsal Yapısı
A.Kavramsal Çerçeve
1.Anlambilimi Bakımından “İstisna”/”Olağanüstü”
2. Olağanüstü Hal Vakıası
3. Olağanüstü Halin Teorik Temeli ve DeJure Niteliği
4. Olağanüstü Halin Toplumsal Dinamiği31
5. Kitle Olgusu ve Olağanüstü Hal
B. Olağanüstü Halin Kökeni ve Tarihi Gelişimi
C. Olağanüstü Hal Rejimini Açıklayan Teoriler
1. Zaruret Hakkı Teorisi
2. Siyasi Teori
3. Değerlendirme
II.
Olağanüstü Halin Uygulayıcısı ve Bazen Kurgulayıcısı Olarak
İktidar
A. Genel Olarak
1. İktidar Sorununa Giriş
2. Devlet, İktidar ve Olağanüstü Hal
B. Doğal ve Suni İstisnai Hal ve İktidar
C. Olağanüstü Halin İktidarla Koşullandırılması ve
Olağanüstü Hale Temayül
D. Örgüt Arkeolojisi ve Olağanüstü Hal50
E. Yasa, Çete ve Olağanüstü Hal
F. Kültürün Tekilleşmesi, Tekelleşmesi ve Olağanüstü Hal
G. Parti Sultası, Dengesiz Güç Kullanımı ve Olağanüstü Hal:
Nazi Örneği
I.
Modern Devletin Normali / Olağanı Kuşatması: Hukuk Kıskaç
Altında
A. Devlet ve İktidar: Görünüm Biçimi, Farklılaşma ve
Olağanüstü Hal
B. Devlet Kıskacında Hukuk
C. Değerlendirme: Olağanüstü Halin Normal
Zaman Hukukuna Etkisi62
II. Olağanüstü Halin Modern Bağlamı ve Boyutları: Derin Bir Kazı
A.Carl Schmitt
B. Walter Benjamin: “Gewalt” Üzerinden Bir Okuma
C. Giorgio Agamben
D. Değerlendirme
III. Hukukun Normalliğe Dönüşe Etkisi ve Değeri
A. Modern Hukukun Arkeolojisi
1. Modern Hukukun Hak Sorunu: Hakları Daha Çok Ciddiye Almak
2. Modern Hukukun Norm Sorunu
3. Modern Hukukun İrade Sorunu
B. Olağanüstü Halden Normalliğe Dönüş Vasıtası Olarak Hukuk
1. Modern Hukukun Kökeni Sorunu
2. Hukuk ve Hukukilik
3. Modern
Hukukun İktidar Sorunu: Devlet Aklı ve
Olağanüstü Hal
4. Yönetimde Üç Sorun: Olağanüstünün Bir Çözümlenmesi
5. Değerlendirme: Hukukun Saf Kuramı ve Olağanüstü Hal
C. Olağanüstü Halde Denetim Sorunu
1. İktidar ve Yargı
2. Anayasa Yargısının Raison Detre’si
3. Anayasa Yargısı ve Olağanüstü Hal
4. Ara Değerlendirme
IV. Olağanüstü Halin Hukuk Üzerindeki Etkileyici Gücü
A. Normatif Gücün Temelleri: Güvenlik ve Belirlilik
B. Haklar Yönünden
C. Yürütmenin Güçlendirilmesi Yönünden150
1. Yürütme ve Olağanüstü Hal
2. Olağanüstü Halin Yürütmeye Güçlendirici Etkisi
V.
Olağanüstü Hal ve Demokratik Hukuk Devleti: Arkeolojik Bir
Deneme
A. Norm ve İradenin Anateması (Leitmotif) Olarak Haklar
B. Hakların Rasyonalitesi ve Olağanüstü Hal
C. Demokratik Düzenin Anayasal Anlamı158
D. Demokrasi ve Devlet
E. Demokrasinin Sınırı ve Denetimi
F. Hak, Hukuk Devleti, Demokrasi ve Olağanüstü Hal
VI. Genel Değerlendirme: Alacakaranlıkta Haklar
A. Alacakaranlıkta Değilse “Günışığında Yönetim”
B. Alacakaranlıkta Yönetim
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
OLAĞANÜSTÜ HALİN HUKUKİ REJİMİ
I.
Türkiye’de Olağanüstü Halin Kültürel ve Siyasal Kodları175
A. Türkiye’de Hukuktan Kaynaklanan Siyasal Aktivizm
Sorunu ve Olağanüstü Hal
B. Türkiye’de İnsan Hakları Sorunu
C. Türkiye’de Hükümet Sistemi Sorunu
1. Genel Olarak
2. Demokratik Hukuk Devleti Ekseninde Hükümet Sistemi Sorunu
3. Ara Değerlendirme
II.
Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi Bağlamında Olağanüstü Halin
Hukuki Rejimi
A. Modern Hukuk Düzeninde Özgürlüklerin Uluslararası Düzeyde Korunması: Avrupa Konseyi ve AİHM Örneği
B. Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesinde Genel Sınırlama
Rejimi ve “Derogation” Hali
C. AİHS 15. Maddesinin Devreye Girebilmesi İçin Gerekli
Şartlar
1. Savaş Hali-Kamusal Tehlike Şartı
2. Ölçülülük İlkesi
3. Uluslararası Hukuktan Doğan Yükümlülüklere Ters Düşmeme
4. Dokunulmaz Haklar
5. Usule İlişkin Şart
D. Olağanüstü Halde İç Hukuk Yollarının Tüketilmesi
E. 15 Temmuz Sonrası Olağanüstü Hal Değerlendirmesi
III. Türkiye’de Olağanüstü Halin Normatif Boyutları
A. Hak ve Özgürlüklerin Sınırlanması Sorunu
1. Hakların Alan Sorunu: Genişlik ve Sınırlar
2. Hak ve
Özgürlüklerin Sınırlandırılmasında
Hukuki Rejim
a. Sınırlamadaki Hukuki Zorunluluk
b. Sınırlamanın Öznesi Sorunu
c. Sınırlamanın Ölçüsü Sorunu
3. İfade Özgürlüğü Örneği
B. 1982 Anayasasında 12. Madde Bağlamında Temel Hak ve Özgürlüklerin Anlamı: Günışığında Haklar
C. 1982 Anayasasının 13. Maddesinin Analizi: Ön Sorunlar
1. Genel Olarak
2. Olağanüstü Hallerde Anayasanın 13. Maddesinin Hukuki Gücü
3. 13. Maddeye İlişkin Bir Anayasa Mahkemesi Kararının Eleştirisi
D. Temel Hak ve Özgürlüklerin Alacakaranlığı: Olağanüstü Hal Kanunun Bir Değerlendirmesi
E. Anayasanın 15. Maddesinin Analizi
1. “Durdurma” Terimi: Anlam ve Eleştirisi
2. Olağanüstü Halde Temel Hak ve Özgürlüklerin Sınırlandırılmasının Koşulları
a. Legalite Kriterleri
a.a.Kanunilik
b.b. İlgili Maddede Belirtilen Sebeplerle
Sınırlama/Meşru Amaç Taşıma
c.c. Milletlerarası Hukuktan Doğan Yükümlülüklere Uygunluk
d.d. Ölçülülük İlkesi
e.e. Hakların Sert Çekirdeği Meselesi275
b. Legitimate Kriteri
a.a. Demokratik Toplumun Gerekleri
b.b. Hukuk Devletinin Gerekleri
c.c. Türkiye İçin Bir Değerlendirme:
1982 Anayasasının 2. Maddesinin Bir Analizi
3.Anayasanın 15. Maddesi Çerçevesinde Normatif Hakların Görünümü ve Olağanüstü Hal Kanunu
4.
Genel Değerlendirme290
IV.
Olağanüstü Halde Temel Hak ve Özgürlükleri Sınırlamanın
Operasyonel Aracı: Olağanüstü Hal Dönem
Cumhurbaşkanlığı
Kararnamesi
A. Olağanüstü Hal Dönem Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi
B. Olağanaüstü Hal Dönem Cumhurbaşkanlığı Kararnamesinin Denetimi
1. Yargısal Denetim Yasağı
a. Pozitif Temel
b. Kapsam
2. Anayasa
Mahkemesi İçtihadı: “Dönüşüm Kuramı” ve Yasağın Aşılması303
3. Anayasa Mahkemesi İçtihadında Dönüşüm: 2016 Kararı
a. Karar
b. Çözümleme ve Eleştiri
4. Değerlendirme: Anayasa Yargısı ve Siyaset Üzerine
SONUÇ325
KAYNAKÇA
Ülkemizde
her ne kadar belli aralıklarla uygulanmış olsa da olağanüstü hal kurumu bir
şekilde gündemde yer bulmaktadır. Gerçekten de Üskül’ün tespitlerine göre
Cumhuriyet tarihinin 41 yılı ülkenin bazen kısmi bazen de tamamı olağanüstü
yönetim usulleri altında geçmiştir.[1] Son
olarak 16 Temmuz 2016 darbe teşebbüsünden sonra 21 Temmuz 2016 tarihinde
olağanüstü hal ilan edilmiş ve bu durum 18 Temmuz 2018 tarihine kadar
sürmüştür. Hemen belirtelim ki anayasada düzenlenen bir yönetim usulü olarak
bakıldığında olağanüstü hali nasıl ele almalı ve değerlendirmeliyiz sorusu
çalışmanın çıkış noktasıdır. Olağanüstü yönetim usulleri bir devlette
iktidarın, hukuk düzeninin olağan kuralları ve normal işleyişi ile üstesinden gelinmesine imkân bulunmayan ve
genellikle ülkenin bütününe yönelik olağanüstü, istisnai ve acil bir tehdit
veya tehlike karşısında başvurduğu usullerdir.[2] Bu
usullerin bir anayasal düzende genel itibariyle, “olağanüstü hal”, “sıkıyönetim
hali” ve “savaş hali yönetimi”, “istisnai durum yönetimi”, “acil durum şartları
ve yönetimi” gibi adlandırıldıkları görülmektedir.[3] 1982
Anayasası başlangıçta olağanüstü yönetim usullerini “olağanüstü hal” ve “sıkıyönetim”
olarak ikiye ayırmıştı. Ancak 2017 Anayasa değişikliğiyle olağanüstü hal rejimi
korunmasına karşın sıkıyönetim usulü kaldırıldı.
Olağanüstü
hali legalite ve legitimate kavramlarıyla içkin hukukilik
olgusu içerisinde ele alıp kabul ediyoruz. Legalite ile hukukiliğin bir normlar toplamı ve işleyişi
kastedilirken, legitimate ile insan
onurunu temel alan bir meşruiyeti betimliyoruz. Her iki kavram ile techiz olan
bir hukuk düzeni; hukukiliğin iki kanadına sahip bir hukuk devleti olarak
tezahür eder. Hukukiliğin iki kanadıyla çifte işlevini ortaya koyan bir
anayasal yapı, aksamadan işleyen nitelikli bir iktidarı/yönetimi ortaya
çıkarır. Biz normatif devreleri bu şekildeki bir yaklaşımla analiz ederken,
hukukiliğin norm işlevine
odaklanmanın ötesine geçerek olağanüstü hale ilişkin irade sorununu da özellikle irdelemekteyiz.
Bu
bakımdan da ülkemizdeki olağanüstü hale ilişkin hukukiliği ve normatif
boyutlarını incelemek gerekir. Bu bağlamda Anayasanın 119. maddesi“Cumhurbaşkanı; savaş, savaşı gerektirecek
bir durumun başgöstermesi, seferberlik, ayaklanma, vatan veya Cumhuriyete karşı
kuvvetli ve eylemli bir kalkışma, ülkenin ve milletin bölünmezliğini içten veya
dıştan tehlikeye düşüren şiddet hareketlerinin yaygınlaşması, anayasal düzeni
veya temel hak ve hürriyetleri ortadan kaldırmaya yönelik yaygın şiddet
hareketlerinin ortaya çıkması, şiddet olayları nedeniyle kamu düzeninin ciddî
şekilde bozulması, tabiî afet veya tehlikeli salgın hastalık ya da ağır
ekonomik bunalımın ortaya çıkması hallerinde yurdun tamamında veya bir
bölgesinde, süresi altı ayı geçmemek üzere olağanüstü hal ilan edebilir.”hükmünü
havidir.
Görülmektedir
ki Cumhurbaşkanı olağanüstü hale karar veren egemen konumundadır. Partili
olabilen ve bu konumuyla siyasi iktidarı teşkil eden Cumhurbaşkanı aynı zamanda
halk tarafından doğrudan seçilmektedir. Cumhurbaşkanı Anayasanın 104. maddesine
göre Devletin başıdır ve aynı zamanda yürütme yetkisinin yegâne sahibidir. Şu hâlde
Cumhurbaşkanı siyasi iktidarın başında ve yegâne hükümrandır. Nihayetinde 1982
Anayasasının normatif devreler analiziden çıkan sonuç ve Schmitt’in ikna edici
fakat benimsemediğimiz yaklaşımıyla “Olağanüstü hale kim karar verirse
egemendir.”[4] ifadesi bir örtüşüm
içerisindedir.
O halde
bir yandan siyasi iktidarı diğer yandan devlet iktidarını sıfatında birleştiren
Cumhurbaşkanı aynı zamanda olağanüstü hale karar veren egemen konumundadır.
Temelinde iktidar gücü ve bu gücün hareket kabiliyeti bulunan olağanüstü hal
karşısında temel hak ve özgürlüklerin korunması ve bu hak ve özgürlükler ihlal
edildiğinde yargısal denetime tabi tutulması nasıl şekillenecektir? İşte bu
çalışmada peşine düştüğümüz temel sorun alanı budur. Bu doğrultuda aşağıda
öncelikle iktidar sorunu ve daha sonra iktidar sorunuyla bağlantılı olağanüstü
hal sorunu incelenecektir. Ardından olağanüstü hal döneminde hakların
korunması, bu bağlamda olağanüstü hal Cumhurbaşkanlığı Kararnamesinin rolü ve
son olarak bunların yargısal denetimi kaleme alınmaktadır. Sonuç olarak
olağanüstü halin bir kül olarak değerlendirilmesi ve gözetilmesi gereklidir.
Öte yandan olağanüstü halin
kontrolü ve demokratik hukuk devleti içindeki yerinin elbetteki normatif bir
boyutu ilgilendirdiğini söyleyebilirz.[5] Ancak
biz bu çalışmada yalnızca normatif boyutu ele almadık. İkinci bölüm normatif
boyuta ayrılmışken birinci bölümde olağanüstü hali bir siyaset ve yönetim
pratiği olduğunu göz ardı etmeden kurumsal boyutun yanında Agamben’in
belirttiği gibi“varlığını anlamlandırmaya yönelik bir ontolojik yaklaşımın
siyasete yansımasından, siyasi alanda tecelli etmesinden başka bir şey
değildir”[6]
zaviyesiyenden konuyu ele aldık. Dolayısıyla olağanüstü hale ilişkin temelde
yatan ontolojik sorunu çözümlemeden,[7] bunu legalitenin yanında legitimate ile pekiştirmeden meselenin salt normatif düzenlemeler
çerçevesinde halledilemeyeceğinin ve bunun ötesinde bir boyutunun olduğunun
farkındayız.
Son olarak bu kitabın yazım
sürecinde desteklerini bizden esirgemeyen tüm aile fertlerimize ve özellikle
Nil Narter’e müteşekkiriz. Ayrıca elinizdeki kitabın basımında özverili katkı
ve çalışmalarından ötürü Yetkin Yayınevinin tüm değerli çalışanlarına teşekkürü
bir borç biliyoruz.
[1] Zafer Üskül, Olağanüstü
Hal Üzerine Yazılar, Büke Yayınları, İstanbul 2003.
[2] Ancak, Anayasa Mahkemesinin de belirttiği
gibi “demokratik ülkelerde olağanüstü
yönetim usulleri, hukuku dışlayan keyfi bir yönetim anlamına gelmez. Olağanüstü
yönetimler kaynağını Anayasa'da bulan, anayasal kurallara göre yürürlüğe
konulan, yasama ve yargı organlarının denetiminde varlıklarım sürdüren
rejimlerdir. Ayrıca, olağanüstü hal yönetimlerinin amacı, anayasal düzeni
korumak ve savunmak olmalıdır. Bu nedenle olağanüstü yönetim usulleri yürütme
organına önemli yetkiler vermesine, hak ve özgürlükleri de önemli ölçüde
sınırlandırmasına karşın, demokrasilerde sonuçta bir ‘hukuk rejimi’dir.” E.
1990/25, K. 1991/1, K.T. 10.01.1991.
[3]
Kemal Gözler, Türk Anayasa Hukuku, Ekin Yayınları, 2. Baskı, Bursa 2018, s. 935.
[4] Carl Schmitt, Politische Theologie.Vier Kapitel vonder Lehrezur Souveränität,1922,
s. 22.
[5] Bruce Ackerman, “This is not a War”, The Yale Law Journal, C. 113, 2004, s. 1871- 1906; David Cole,
“Judging the Next Emergency: Juridical Review and Individual Rights in Times of
Crises,” Michigan Law Review, C.
101, S. 8, 2003, s. 2565-2595.
[6] Giorgio Agamben, Kutsal
İnsan Egemen İktidar ve Çıplak Hayat, Ayrıntı Yayınları, Çev. İsmail
Türkmen, İstanbul 2001, s. 82-84.
[7] Giorgio Agamben, Means
without Ends, University of Minnesota Press, Mineapolis 2000, s. 108.
Copyright 1985 - 2024 | Yetkin Basım Yayım Dağıtım San. ve Tic. A.Ş.
