Olağanüstü Hallerde Derogasyon

Olağanüstü Hallerde Derogasyon

Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi ile Uluslararası Medenî ve Siyasî Haklar Sözleşmesinin Karşılaştırmalı İncelemesi 

Muhammed Fatih KAFADAR

2020/04 1. Baskı, 139 Sayfa

ISBN 978-605-05-0571-9

İnsan hakları ve temel hürriyetlerinin korunması, özellikle İkinci Dünya Savaşı sonrası uluslararası hukukun ana odak noktalarından birini oluşturmuştur. Küresel anlamda Birleşmiş Milletler (BM) ve bölgesel ölçekte Avrupa Konseyi (AK) gibi uluslararası organizasyonların kurulması, savaşların sebebiyet verdiği acı tecrübelerin tekrar yaşanmaması ve kalıcı barışın tesisi adına önemli birer mihenk taşı olmuştur. Demokrasi, hukukun üstünlüğü ve insan hakları temel değerlerinin ışığında filizlenen uluslararası insan hakları sözleşmeleri, devletlerin insan onurunu korumak ve kalıcı barışı tesis etmek adına ortaya koydukları iradenin somut yansımalarını teşkil etmiştir.

Olağan dönemlerde olduğu gibi olağanüstü hallerde de kişi hak ve hürriyetlerinin korunması büyük önem arz etmektedir. Bir taraftan karşı karşıya olunan tehditle mücadele etmek suretiyle kamu düzeninin tekrar tesisi, diğer taraftan kişi hak ve hürriyetlerine riayet edilmesi devletler açısından önemli bir zorluk oluşturmaktadır. Bu noktada devletin geleceği ve toplumsal çıkar ile bireysel hak ve özgürlükler arasındaki dengeyi sağlamak amacıyla öngörülen derogasyon hükümleri, insan hakları sözleşmelerinin en önemli maddelerinden birini oluşturmaktadır.

Devletlerin olağanüstü halleri bahane etmek suretiyle insan hakları sözleşmeleri altındaki yükümlülüklerinden sapması ve bu kapsamda kişi hak ve özgürlüklerini ihlal etmesi, derogasyon meselesini uluslararası insan hakları hukuku açısından son derece önemli hale getirmektedir. Bu kapsamda, bireysel hak ve özgürlükler ile toplumsal çıkarlar arasında denge kurmayı amaçlayan derogasyon hükümlerinin sözleşme organlarının içtihatları ışığında analizinin insan hak ve hürriyetlerinin olağanüstü dönemlerde de azami seviyede korunmasına katkı sunacağı değerlendirilmektedir.

Elinizdeki kitap, devletlerin, olağanüstü hallerde uluslararası insan hakları sözleşmeleri altındaki yükümlülüklerini göz ardı etmeden, maruz kaldıkları tehditle söz konusu sözleşmelerin çizdiği sınırlar çerçevesinde mücadele etmeleri hususunu düzenleyen derogasyon hükümlerini analiz etmeyi amaçlamaktadır. Bir taraftan Uluslararası Medenî ve Siyasî Haklar Sözleşmesi diğer taraftan Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi sisteminde olağanüstü hallerde derogasyon kurumunun işleyişini ele alan bu kitapta, anılan sözleşmeler altında faaliyet gösteren İnsan Hakları Komitesi ve Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi başta olmak üzere sözleşme organlarının konuya ilişkin içtihatlarına geniş yer verilmeye çalışılmıştır. Böylece, sözleşmelerde yer alan “olağanüstü hallerde derogasyon” hükümlerinin uygulamadaki karşılığının okura yansıtılması gayesi güdülmüştür.

Spesifik olarak bu alana odaklanan ilk Türkçe eseri literatüre kazandıracak olmanın mutluluğuyla bu eserin ortaya çıkmasında emeği geçenleri burada anmadan geçemeyeceğim. Galatasaray’dan Akif Emre Öktem ve Mehmet Karlı hocalarıma, fikir aşamasından çalışmanın planının hazırlanmasına ve gidişatının belirlenmesine kadar verdikleri destek için minnettarım. Bahçeşehir’den Ceren Zeynep Pirim hocama, eserin düzeltmeleri konusundaki değerli desteği için teşekkür borçluyum. Kitabın dizgisi ve baskısından elinize ulaşması aşamasına kadar emeği geçen Sayın Muharrem Başer başta olmak üzere tüm Yetkin çalışanlarına çok teşekkür ederim.

Teşekkürler her zaman yetersiz kalır; ama bu özellikle her daim yanımda olan baş tacım annem, canım kardeşlerim Kübra ve Azra, sevgili meslektaşım Neslişah ve değerli dostum Fatih’in durumu için geçerlidir. Onlar olmasa bu kitap olmazdı…

İÇİNDEKİLER

KISALTMALAR9

GİRİŞ11

BİRİNCİ BÖLÜM

DEROGASYON: TEORİK VE TARİHSEL ARKA PLAN

1.1Kavramsal Çerçeve18

1.2Hazırlık Çalışmaları (“Travaux Préparatoires”) ve Derogasyon25

1.2.1Uluslararası Medenî ve Siyasî Haklar 

Sözleşmesi25

1.2.2Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi37

İKİNCİ BÖLÜM

AİHS VE MSHS ALTINDA YAPTIRIM MEKANİZMALARI VE DEROGASYON KURUMUNA ETKİLERİ

2.1Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi Sistemi44

2.1.1Genel Bilgiler44

2.1.2Denetim ve Yaptırım Mekanizması50

2.2Uluslararası Medenî ve Siyasî Haklar Sözleşmesi 

Sistemi59

2.2.1Genel Bilgiler59

2.2.2Denetim ve Yaptırım Mekanizması63

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM 

AİHS VE MSHS ALTINDA OLAĞANÜSTÜ HALLERDE DEROGASYONUN MEŞRUİYETİ SORUNU VE SINIRLARI

3.1Ulusun Varlığını Tehdit Eden Genel Tehlike Hali76

3.1.1Savaş veya Diğer Olağanüstü Haller76

3.1.2Olağanüstü Hal İlânı78

3.1.3Devletin Takdir Yetkisi (“Margin of Appreciation”)79

3.2Durumun Kesinlikle Gerektirdiği Ölçüde Tedbirler82

3.3Uluslararası Hukuktan Doğan Diğer Yükümlülükler97

3.4Deroje Edilemeyen (Non-derogable) Hükümler103

3.5Bildirim ve Bilgilendirme Yükümlülüğü109

SONUÇ VE DEĞERLENDİRME115

KAYNAKÇA125