Parlamenter Hükümet Sistemleri Uygulamaları

İÇİNDEKİLER

ÖNSÖZ ...................................................................................... 9

İÇİNDEKİLER ........................................................................ 11

KISALTMALAR .................................................................... 21

TABLOLAR LİSTESİ ............................................................ 31

GİRİŞ ........................................................................................ 33

BİRİNCİ BÖLÜM

YASAMA VE YÜRÜTME ORGANLARI

ARASINDAKİ İLİŞKİLERE GENEL BAKIŞ

VE BAZI HÜKÛMET SİSTEMİ

UYGULAMALARI

I. GENEL OLARAK .............................................................. 37

II. KUVVETLER ARASINDAKİ İLİŞKİLERE GÖRE

HÜKÛMET SİSTEMLERİ ............................................... 60

A. Parlamenter Hükûmet Sistemi .................................... 67

B. Başkanlık Hükûmet Sistemi ......................................... 88

C. Yarı Başkanlık Hükûmet Sistemi ................................ 98

D. Cumhurbaşkanlığı Hükûmet Sistemi ....................... 122

1. Genel Olarak ........................................................... 123

2. Anayasa Değişikliği Sürecine İlişkin Bazı Tespitler

......................................................................... 126

3. Anayasa Değişikliğinden Önceki Süreç ve Bazı

Tespitler ................................................................... 131

İÇİNDEKİLER

12

İKİNCİ BÖLÜM

PARLAMENTER HÜKÛMET SİSTEMİNİN

BİRLEŞİK KRALLIK UYGULAMASI

I. GENEL OLARAK ........................................................... 155

II. PARLAMENTO: LORDLAR KAMARASI VE AVAM

KAMARASI ..................................................................... 171

A. Lordlar Kamarası (House of Lords) ......................... 172

B. Avam Kamarası (House of Commons) ................... 174

III. YÜRÜTME ORGANI: KRAL/KRALİÇE VE KABİNE

………. ............................................................................... 179

A. Kral/Kraliçe (The Crown) .......................................... 179

B. Kabine (Cabinet): Başbakan ve Bakanlar ................ 184

1. Gölge Kabine (Shadow Cabinet) ........................ 188

IV. YASAMA İLE YÜRÜTME ORGANLARI ARASINDAKİ

İLİŞKİLER ............................................................ 189

A. Kanun Yapım Sürecinde Yürütme Organının Etkisi

……… ........................................................................... 190

B. Devlet Başkanının Kanunları Veto Yetkisi .............. 193

C. Devlet Başkanının Avam Kamarası’nı Fesih Yetkisi

……… ........................................................................... 194

D. Prorogation .................................................................. 196

E. İkincil Kanunlar ya da İkincil Yasama Biçimleri .... 198

F. Karşı İmza Kuralı ........................................................ 200

V. PARLAMENTO’NUN YÜRÜTME ORGANINI

DENETLEME ARAÇLARI ............................................ 202

A. Güven Oylaması/Güvensizlik Oylaması ................. 202

B. Yazılı ve Sözlü Soru .................................................... 204

İÇİNDEKİLER

13

C. Görüşmeler ................................................................... 205

D. Komisyonlar ya da Komiteler .................................... 206

VI. 03/04/1721-09/05/2025 TARİHLERİ ARASINDA

BİRLEŞİK KRALLIK’TA GÖREV YAPAN DEVLET

BAŞKANLARI, BAŞBAKANLAR VE HÜKÛ-

METLERİ .......................................................................... 210

A. Tabloyla İlgili Bilgi Notu ............................................ 228

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

PARLAMENTER HÜKÛMET SİSTEMİNİN

FERERAL ALMANYA CUMHURİYETİ

UYGULAMASI

I. GENEL OLARAK ............................................................ 235

II. YASAMA ORGANI: FEDERAL MECLİS (BUNDESTAG)

VE FEDERAL KONSEY (BUNDESRAT) ........ 236

III. YÜRÜTME ORGANI: FEDERAL CUMHURBAŞ-

KANI VE FEDERAL BAKANLAR KURULU ............ 248

A. Federal Cumhurbaşkanı (Bundespräsident) ........... 248

B. Federal Bakanlar Kurulu (Bundesregierung): Federal

Başbakan (Şansölye) ve Federal Bakanlar ............... 258

IV. YASAMA İLE YÜRÜTME ORGANLARI ARASINDAKİ

İLİŞKİLER ............................................................ 265

A. Kanun Yapım Sürecinde Yürütme Organının Etkisi

………. ........................................................................... 265

B. Cumhurbaşkanı’nın Kanunları Veto Yetkisi ........... 268

C. Cumhurbaşkanı’nın Federal Meclis’i Fesih Yetkisi 269

İÇİNDEKİLER

14

D. Kanun Hükmünde Kararnameler ............................ 270

E. Zorunlu ya da İvedi Yasama Durumu .................... 272

F. Karşı İmza Kuralı ........................................................ 273

V. PARLAMENTONUN YÜRÜTME ORGANINI DENETLEME

ARAÇLARI ................................................. 275

A. Soru ............................................................................... 276

B. Fesih Tehdidi Altında Güven Oylaması .................. 279

C. Kurucu ya da Yapıcı Güvensizlik Oyu .................... 281

D. Araştırma Komisyonları ............................................ 282

1. Komisyonlar ........................................................... 283

VI. 20/09/1949-09/05/2025 TARİHLERİ ARASINDA FEDERAL

ALMANYA CUMHURİYETİ’NDE GÖREV YAPAN

CUMHURBAŞKANLARI, BAŞBAKANLAR VE

HÜKÛMETLER İLE BUNDESTAG SEÇİM DÖNEMLERİ

................................................................................... 287

DÖRDÜNCÜ BÖLÜM

PARLAMENTER HÜKÛMET SİSTEMİNİN

OSMANLI DEVLETİ UYGULAMASI

I. GENEL OLARAK ........................................................... 299

II. 1876 KĀNÛN-I ESÂSÎ’DE 22/08/1909 TARİHLİ ANAYASA

DEĞİŞİKLİKLERİ SONRASI DÖNEM ........ 330

III. YASAMA ORGANI: HEYET-İ UMÛMÎ YA DA MECLİS-

İ UMÛMÎ .................................................................. 338

A. Heyet-i Meb‘ûsan ya da Meclis-i Meb‘ûsan ........... 340

B. Heyet-i A‘yân ya da Meclis-i A‘yân ......................... 347

İÇİNDEKİLER

15

IV. YÜRÜTME ORGANI: PÂDİŞÂH VE HEYET-İ VÜKELÂ

YA DA MECLİS-İ VÜKELÂ ................................... 349

A. Pâdişâh .......................................................................... 350

B. Heyet-i Vükelâ ya da Meclis-i Vükelâ ...................... 355

C. II. Meşrutiyet Dönemi’nde Görev Yapan Hükûmetler

… .................................................................................... 359

V. YASAMA İLE YÜRÜTME ORGANLARI ARASINDAKİ

İLİŞKİLER ................................................................... 363

A. Pâdişâhın Kanunları Veto Yetkisi ............................. 363

B. Pâdişâhın Heyet-i Meb‘ûsan’ı Fesih Yetkisi ............ 365

C. Kānûn-ı Muvakkatler ya da Geçici Kanunlar ......... 367

D. Nizâmnâmeler ya da Tüzükler .................................. 370

VI. PARLAMENTONUN YÜRÜTME ORGANINI DENETLEME

ARAÇLARI .................................................. 373

A. Soru ya da Sual ............................................................ 373

B. Güven Oylaması ve Gensoru ya da İstîzâh ............. 374

C. Meclis Araştırması ya da Heyet-i Tahkîkîye ........... 377

D. Meclis Soruşturması .................................................... 378

E. Genel Görüşme ............................................................ 380

BEŞİNCİ BÖLÜM

PARLAMENTER HÜKÛMET SİSTEMİNİN

TÜRKİYE CUMHURİYETİ 1961 ANAYASASI

DÖNEMİ UYGULAMASI

I. GENEL OLARAK ............................................................ 387

II. YASAMA ORGANI: TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET

İÇİNDEKİLER

16

MECLİSİ ........................................................................... 393

A. Millet Meclisi ............................................................... 394

B. Cumhuriyet Senatosu ................................................. 395

III. YÜRÜTME ORGANI: CUMHURBAŞKANI VE BAKANLAR

KURULU ....................................................... 397

A. Cumhurbaşkanı ........................................................... 397

B. Bakanlar Kurulu: Başbakan ve Bakanlar ................. 405

C. “Karşı İmza Kuralı” ve Cumhurbaşkanı’nın Siyasi

Sorumsuzluğu ............................................................. 407

IV. YASAMA İLE YÜRÜTME ORGANLARI ARASINDAKİ

İLİŞKİLER ............................................................ 408

A. Cumhurbaşkanı’nın Kanunları Bir Daha Görüşülmek

Üzere Türkiye Büyük Millet Meclisi’ne Geri

Gönderme Yetkisi ....................................................... 412

B. Cumhurbaşkanı’nın Türkiye Büyük Millet Meclisi

Seçimlerinin Yenilenmesine Karar Verme Yetkisi . 416

C. Kanun Hükmünde Kararnameler ............................ 419

V. PARLAMENTONUN YÜRÜTME ORGANINI DENETLEME

ARAÇLARI ................................................. 421

A. Soru ............................................................................... 422

B. Genel Görüşme ........................................................... 424

C. Meclis Araştırması ...................................................... 425

D. Meclis Soruşturması ................................................... 428

E. Güven Oylaması ......................................................... 430

F. Gensoru ........................................................................ 432

VI. 27/05/1960-12/09/1980 TARİHLERİ ARASINDA GÖ-

REV YAPAN CUMHURBAŞKANLARI VE HÜKÛ-

METLER ........................................................................... 434

VII. 1961 ANAYASASI DÖNEMİNDE GÖREV YAPAN

İÇİNDEKİLER

17

KOALİSYON VE AZINLIK HÜKÛMETLERİ .......... 438

ALTINCI BÖLÜM

PARLAMENTER HÜKÛMET SİSTEMİNİN

TÜRKİYE CUMHURİYETİ 1982 ANAYASASI

DÖNEMİ UYGULAMASI

I. GENEL OLARAK ............................................................ 445

II. YASAMA ORGANI: TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET

MECLİSİ ........................................................................... 452

A. 23/04/1920-02/06/2023 Tarihleri Arasında Türkiye

Büyük Millet Meclisi’nin Üye Tam Sayısındaki

Değişiklikler ................................................................. 465

III. YÜRÜTME ORGANI: CUMHURBAŞKANI VE

BAKANLAR KURULU .................................................. 469

A. Cumhurbaşkanı ........................................................... 471

B. Bakanlar Kurulu: Başbakan ve Bakanlar ................. 483

C. Karşı İmza Kuralı ve Cumhurbaşkanı’nın Siyasi

Sorumsuzluğu .............................................................. 493

IV. YASAMA İLE YÜRÜTME ORGANLARI

ARASINDAKİ İLİŞKİLER ............................................ 499

A. Cumhurbaşkanı’nın Kanunları Bir Daha Görüşülmek

Üzere Türkiye Büyük Millet Meclisi’ne Geri

Gönderme Yetkisi ........................................................ 500

B. Cumhurbaşkanı’nın Türkiye Büyük Millet Meclisi

Seçimlerinin Yenilenmesine Karar Verme Yetkisi .. 504

C. Kanun Hükmünde Kararnameler ............................. 507

V. PARLAMENTONUN YÜRÜTME ORGANINI

DENETLEME ARAÇLARI ............................................ 517

İÇİNDEKİLER

18

A. Soru ............................................................................... 517

B. Güven Oylaması ......................................................... 520

C. Gensoru ........................................................................ 522

D. Meclis Soruşturması ................................................... 526

VI. 31/05/2007 TARİHLİ VE 5678 SAYILI KANUNLA

YAPILAN ANAYASA DEĞİŞİKLİKLERİ SONRASI

DÖNEM ............................................................................ 530

A. Genel Olarak ................................................................ 531

B. Anayasa Değişikliği Sürecine Kısa Bir Bakış .......... 536

C. Hükûmet Sisteminde Değişiklik Oldu Mu? ........... 548

VII. 12/09/1980 TARİHLİ ASKERİ MÜDAHALE’DEN

CUMHURBAŞKANLIĞI HÜKÛMET SİSTEMİNE GEÇİLİNCEYE

KADAR GÖREV YAPAN CUMHURBAŞ-

KANLARI VE HÜKÛMETLER .................................... 563

VIII. 1982 ANAYASASI DÖNEMİNDE GÖREV YAPAN

KOALİSYON VE AZINLIK HÜKÛMETLERİ ......... 568

IX. 15/10/1961-24/06/2018 TARİHLERİ ARASINDA TÜRKİYE

CUMHURİYETİ’NDE YAPILAN MİLLETVEKİLİ

GENEL SEÇİMLERİ, SEÇİMLERİN HUKUKİ

DAYANAKLARI, YASAMA DÖNEMLERİ VE TÜRKİ-

YE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ’NİN GÖREV SÜRELERİ

. ...................................................................................... 570

YEDİNCİ BÖLÜM

GÜÇLENDİRİLMİŞ PARLAMENTER

HÜKÛMET SİSTEMİ ANAYASA

DEĞİŞİKLİĞİ ÖNERİSİ

I. GENEL OLARAK ............................................................ 581

II. RASYONELLEŞTİRİLMİŞ YA DA AKLÎLEŞTİRİLMİŞ

PARLAMENTER HÜKÛMET SİSTEMİ .................... 582

III. PARLAMENTER HÜKÛMET SİSTEMİNE DÖNÜŞ

VE BU SİSTEMİN RASYONELLEŞTİRİLMESİ ÖNERİLERİ

............................................................................... 590

A. “Kurucu ya da Yapıcı Güvensizlik Oyu” Kurumu 601

B. Alternatif ya da Aralıklı Başkanlık Sistemi ............. 604

IV. GÜÇLENDİRİLMİŞ PARLAMENTER HÜKÛMET

SİSTEMİ ANAYASA DEĞİŞİKLİĞİ ÖNERİSİ GENEL

GEREKÇESİ ..................................................................... 605

V. YÜRÜRLÜKTEKİ ANAYASA MADDELERİ İLE GÜÇ-

LENDİRİLMİŞ PARLAMENTER HÜKÛMET SİSTEMİ

ANAYASA DEĞİŞİKLİĞİ ÖNERİSİ HÜKÜMLERİNİN

KARŞILAŞTIRILMASI VE ÖNERİNİN MADDE

GEREKÇELERİ ......................................................... 611

SONUÇ YERİNE .................................................................. 819

KAYNAKLAR ...................................................................... 853

ANAYASA MAHKEMESİ KARARLARI ....................... 965

YAZARIN ÖZGEÇMİŞİ VE AKADEMİK YAYINLARI

………. ................................................................................ 969

KAVRAMLAR DİZİNİ ..................................................... 1017