Rûhü’l-Mecelle [Medhâl]

Toplumda düzenin sağlanarak insanların huzur içinde hayatlarını

sürdürebilmelerinde özel hukukun büyük bir yeri ve önemi vardır. Özel

hukukun kapsamına kişinin hukuku, aile hukuku, eşya hukuku, miras

hukuku, borçlar hukuku, ticaret hukuku bunların davalarına ilişkin hukuk; başka bir deyişle, neredeyse hukukî açıdan tüm insan ilişkileri girmektedir. Hukuk dalları arasındaki bu ayrım günümüzde daha da detaylı hâle getirilmiştir. İster içtihat, ister kanun sistemi benimsenmiş olsun günlük hayatta insan ilişkilerinin ne denli çeşitli ve çok olduğu düşünüldüğünde, bir hukuk sisteminin omurgasının özel hukuk olduğu

açıktır. Yazılı kanun sistemini benimseyen ülkelerden bazıları medenî

hukukun parçaları olan hukuk dallarını kanunlaştırırken bunların birkaçını aynı kitapta toplamışlarsa da bu ayırmalar şeklîdir. Kişinin hukuku,

aile hukuku, eşya ve miras hukuku kurallarının Medenî Kanun’da toplanması; borçlar veya ticarete ilişkin hükümler için ayrı kanunlar yapılması bunların tümünün özel hukuk karakterini değiştirmez.

Özel hukukun kaynağı, her toplumun kendi örf ve âdetidir. Borçlar

hukuku, şahsın hukuku ve aile hukukuna ilişkin kurallar birer kanun

hâline gelmeden/getirilmeden önce muhtemelen uzun yıllar o toplumda

yaşayanlar arasında uygulanagelmiş örflerdir. Hacı Reşid Paşa, yazdığı

Rûhü’l-Mecelle adlı Mecelle-i Ahkâm-ı Adliyye (Mecelle)1

şerhinde bu

hususa değinmiştir. Mecelle-i Ahkâm-ı Adliyye o zamanki Türk-Osmanlı toplumunun yapısına uygun, muâmelâta dâir bir kanunî düzenlemedir. Maddeleri, günümüzde Borçlar Hukuku’nun kapsamında olan

konuları ele almaktadır. Özel hukuk düzenlemelerinin her topluma

özgü ve onun şartlarından doğduğu fikri, hukukta genel geçerliliği olan

evrensel, ortak kuralların da bulunduğu gerçeği ile çelişmemektedir.

1 Mecmua, kitap, sayfa, fıkıh kitaplarının muâmelât kısmı ve dergi gibi anlamlarda kullanılan bir cins isim olan mecelle sözcüğü, çalışmamızda özel olarak “Mecelle-i Ahkâm-ı Adliyye” adlı kanunu ifade etmek için onun yerine ve âdet olduğu üzere “Mecelle” şeklinde

kullanılmıştır. Ayrıca bkz. Karatepe, s. 271.

8

Çünkü insanın tabiatında toplumdan topluma veya örf-âdetlere bağlı

olarak değişiklik göstermeyen ahlâk-âdab-(kamu) düzen fikri gibi bazı

temel konular vardır. Aynı şekilde hukukun da hak, hakkaniyet, adalet,

doğruluk ve dürüstlük gibi değişmeyen temel esasları bulunmaktadır.

En az iki kişinin olduğu yerde hukuka ihtiyaç vardır. İslâm inanç esasları düşünüldüğünde ise, Allah ve kul arasındaki ilişkide ve hattâ insanın kendisiyle olan ilişkisinde dahi hukuk mefhumunun lüzumu hissedilmektedir.

İlk bakışta gayet basit, açık ve net bir biçimde fark edilen adalet

esasları ile bir toplumun örf-âdetinden doğan kimi kural ve uygulamaların hukuk sistemine dönüştürülerek insan ilişkilerinde uygulanacak

kuralların tespiti, Türk Hukuk Tarihi bakımından karmaşık bir hâl almaktadır. Tarihte Türk hukuk sistemini etkileyen faktörler arasında

İslâmiyet’ten önceki Türk gelenek hukuku; İslâmiyet’in kabulünden

sonra, İslâm dininin genel esasları ve belli ölçüde örf-âdetleri; İslâm

hukuk mezheplerinin fıkıh usûlü kâideleri, fürûʻ-ı fıkıh birikimi ve çalışmamızın konusu olan Mecelle-i Ahkâm-ı Adliyye’nin yapıldığı dönemde ülkemizde etkili olmaya başlayan Batı Hukuku ile onun kendine

özgü şekli ve kaynakları yer almaktadır. Batı Hukuku’nun da kendi tarihî seyri içerisinde Roma Hukuku’ndan, Cermen Örf-Âdet Hukuku’ndan ve Kilise Hukuku’ndan etkilenerek oluştuğu düşünülürse2

,

bütün bunların Türk Hukuku’nda da tezahürleri olması kaçınılmazdır.

Hukuk fikri ve adalet duygusu tek başına hiçbir kişiye veya topluma

ait olmayan ama her insanın varlığını hissettiği ve adalet duygusu gelişmiş olanların buna katkıda bulundukları engin bir denize benzetilebilir.

Tarihin farklı dönemlerinde ve günümüzün farklı ülkelerinde zaman ve

zemine göre değişen hukuk düzenleri, bu hak-hukuk; hakkaniyet-adalet

fikrine yaklaştıkları ölçüde âdil, yani insanların rahat ve mutlu yaşamalarını sağlayan bir düzen meydana getirirler. Bu engin denize akan ırmaklar gibi onu beslerler. Aslında bu bir döngüdür; çünkü, dönüp hukuk ve

2 Üçok, s. 302.

9

adalet denizinden ilkeler/kurallar/fikirler devşirmek istenildiği zaman

münferit toplumlar da onun fazîletlerinden nasiplerini alacaklardır.

Aksi durumda; yani, hukuk denizini besleyen hukuk sistemleri çıkarlara hizmet edecek şekilde kurulurlarsa kendilerinden amaçlanan sonucu meydana getiremezler. Böyle bir sistemde yaşayan insanlar, kendilerinin hayat amacına engel teşkil eden bu adaletsiz sistemde her geçen gün daha hırçın, daha kavgacı, daha yırtıcı olurlar. Bunun nedeni

bir yönden âdil olmayan kanunlar ve/veya yargılamalar/yargılayıcılar

nedeniyle -nasıl olsa kendilerine bir zarar gelmeyeceğine giderek daha

da çok inanan- suçluların işledikleri kanunsuzlukları daha da ileri götürmeleri; diğer yönden ise, bu durum sebebiyle adalete olan güvenin

yitirilmesidir. Böylece suçlular çoğalır; mahkemeler davalarla dolar;

davaları azaltmak için pazarlık yoluna başvurulması ise, kanayan yarayı

iyileştirmek bir yana daha da kötüleştirir. Başlangıçta insanların bu adaletsiz düzene karşı tepki göstermeleri aslında bir hastalığın varlığını haber veren ağrı gibi önemli bir uyarıcıdır. Ama bunlar dikkate alınmadığı

zaman, artık tüm vücudu saran bir hastalıkta ağrının dahi duyulmadığı

gibi, insanlar tepki de göstermemeye başlar. Hak-haksızlık; adalet-adaletsizlik; iyi-kötü; ahlakî olan-olmayan birbirine karışır ve tanımların

içerikleri yer değiştirir. O nedenle adalet sisteminin temeline çıkarların

değil ilkelerin ve ideallerin konulması gerekir.

Bu kitabın konusu olan Mecelle-i Ahkâm-ı Adliyye lehinde ve aleyhindeki birçok kanaat bir yana kendi döneminde, İslâm hukukunun Hanefî Mezhebi’nin görüşlerini esas alan, hükümleri yine aynı mezhebin

usûlüne göre sevk edilen, Osmanlı hukukçuları tarafından yapılmış özgün bir özel hukuk kanun metnidir (1868-1876). Türkler İslâmiyet’i kabul ettikten sonra yoğun olarak Hanefî Mezhebi’ni benimsemişler ve bu

Osmanlı Devleti için de geçerli olmuştur. Mecelle-i Ahkâm-ı Adliyye,

İslâm hukuku temelli bir kanunlaştırma olduğundan içerik bakımından

bir yenilik getirmemişse de iki yönden önemlidir. Birincisi, ülkede dağınık şekilde uygulanan fıkıh içtihatlarını ve farklı mezhep görüşlerinden birini kanun maddesi yaparak uygulamada birliği sağlamıştır. İkin-

10

cisi, doktrinde bir içtihat hukuku örneği olan İslâm hukuku, Mecelle sayesinde ilk kez ülkedeki tüm mahkemeleri bağlayıcı, din-inanç-toplumsal statü ayrımı olmaksızın herkese uygulanacak, yazılı bir kanun şeklinde tedvin edilmiştir. Ahmed Cevdet Paşa gibi hukukçular Kara Avrupası kanun sistemine geçilmesi sırasında özel hukuk kanunlarının,

ilişkilerini düzenlediği toplumun kendi örf ve âdetinden kaynak alması

gerektiğini düşündüklerinden içeriğin korunmasına önem vermişlerdir.

Çalışma konusu, Osmanlı hukukçularından ve Mecelle’yi hazırlayan Cemiyetin üyesi olan Hacı Reşid Paşa tarafından yazılan Mecelle

Şerhi’nin Birinci Cildi’nin “Medhâl” kısmıdır. Yazara göre, kaynaklar

bir kanunun ruhudur. Rûhü’l-Mecelle’de bu husus üzerinde özellikle

durulmuş; her ne kadar yazılı kanunlarda atıf yapılması mümkün olmasa da, fıkhın ana kaynaklarının (edille) unutulmaması gerektiği vurgulanmıştır. Kanaatimizce nasslara atıf yapan bu ana kaynak vurgusu,

İslâm’ın ahlâk esaslarını nasslar yoluyla hukuka bağladığı için çok

önemlidir.

Elinizdeki kitap yazılırken aynı konuda daha önce düşünmüş, araştırma yapmış, eser vermiş olan bilim insanlarının kaynaklarından yararlanılmıştır. Tüm yeni eserlerin önceki bilim insanları ve hocalarımızın

değerli çalışmalarıyla beslenmesi gibi bizim çalışmamız da birçok kaynaklar sayesinde ortaya çıkmıştır. O nedenle öncelikle tüm dünyada

başlangıcını bilmediğimiz zamanlardan beri, geleceğe katkı olsun diye

eser bırakan, günümüzde hayatta bulunan ve bulunmayan tüm hocalarımız ve akademisyenlerimize saygı, duâ ve şükranlarımı sunuyorum.

Kitabımızda kimi eksik ve/veya hatâlar varsa da okuyucuların bunları düzeltmede büyük katkısı olacağına inanıyorum. Çalışmanın daha

iyiye doğru gitmesi için yardımı olacağına inandığım yapıcı eleştirilere

şimdiden teşekkür ederim. Çalışmalarım sırasında gerektiğinde desteğini esirgemeyen kürsümüzün ilk göz ağrısı ve çalışkanlığıyla her zaman iftihar ettiğim Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Hukuk

Tarihi Anabilim Dalı Arş. Gör. Dr. Müge Vatansever Öztürk ile aramıza sonradan katılan fakat azmiyle kısa sürede kürsümüzün ayrılmaz

11

bir parçası olan Arş. Gör. Aslıhan Akdeniz ile Roma Hukuku Anabilim

Dalında yıllardır birlikte çalıştığımız öğretim elemanlarımız Arş. Gör.

Dr. Ali Selkor Atak ile Arş. Gör. Dr. Nilgün Araz Dinçer’e de ahlâk ve

çalışkanlıkları ile hayata anlam kattıkları, geleceğe umutla bakmamı

sağladıkları için ayrıca teşekkür ederim. Onlarla meslektaş ve mesai arkadaşı olduğum için şükran duyuyorum. Her akademik yılda hangi konuda çalışıyorsam o konuda daha geniş açıklamalar yaptığım değerli

öğrencilerime de beni dikkat ve sabırla dinledikleri için hem teşekkür

ediyor hem de meslek hayatlarında başarı diliyorum.

Ayrıca çalışmam boyunca kendilerine ayırabileceğim tüm zamanlarımı, bu çalışmaya hasretmeme seve seve gönülden rıza gösteren ve

destek veren büyük ve küçük aileme şükranlarımı sunuyorum. Biliyorum ki, hepsinin ayrı ayrı mesaileri olmasına rağmen yaptıkları samimi

fedakârlık olmasaydı bu kitap ortaya çıkamazdı. Bilimsel çalışmalar

yoğunlaşma gerektirmektedir. Dingin bir ailenin sıcak ve samimi ortamı bu iş için çok uygundur. Bu yüzden özellikle zaman zaman engin

hukuk bilgi ve tecrübelerinden yararlandığım eşim Prof. Dr. Yusuf Karakoç’a; kendileri hukukçu olmasa da adalet ve hakkaniyetlerine güvendiğim için genel konularda kendilerine danışarak görüşlerini aldığım kızım KVC Uzmanı Opr. Dr. Ayşe Zehra Karakoç’a ve oğlum hekim Dr. Ömer Faruk Karakoç’a ayrıca ve özellikle teşekkür ediyorum

onları bana verene şükranlarımı sunuyorum.

Metnin basım ve yayımını üstlenen ve bunu çok kısa bir sürede gerçekleştiren Yetkin Basım Yayım ve Dağıtım A.Ş.’nin sahibi Muharrem

Başer ile basım ve yayınevi çalışanlarına çok teşekkür ederim.

Ağaoğlu, Tezer; Sûrî ve Tatbikî Mantık, Dersaâdet Matbaası, İstanbul

1928.

Ahmed Cevdet Paşa, Ma’rûzât, (haz: Yusuf Halaçoğlu), Çağrı Yayınları, İstanbul 1980, (Maruzat).

Ahmed Cevdet Paşa, Miʻyâr-ı Sedâd, ikinci defa olarak tabedilmiştir,

(Karabet ve Kasbar Matbaası), İstanbul 1303, https://katalog.marmara.edu.tr/eyayin/pdf/F03362.pdf, (27. 12. 2020).

Ahmed Cevdet Paşa, Malumât-ı Nafia, (Baskı yeri ve tarihi yok), University of Toronto Library, https://www.ademder.org.tr/blog/kaynak-kitaplar/malumatinafiaorijinalahmedcevdetpa%C5%9Fa,

(23.08.2021), (Malumat-ı Nafia).

Akbulut, İlhan; Türk Hukuk Tarihi, (Timaş Yayınları), İstanbul 2018.

Akgündüz, Ahmet; Mukayeseli İslâm ve Osmanlı Hukuku Külliyatı,

Diyarbakır 1986, (Mukayeseli).

Akgündüz, Ahmet; Introduction to Islamic Law, (Iur Press), Rotterdam

2010, (Islamic Law).

Akgündüz, Ahmet; İslâm ve Osmanlı Özel Hukuku Külliyâtı, Özel Hukuk-I, İkinci Cild, İstanbul 2012, (Özel Hukuk-I).

Akgündüz, Ahmet; İslâm ve Osmanlı Özel Hukuku Külliyâtı, Özel Hukuk-II, Üçüncü Cild, İstanbul 2012, (Özel Hukuk-II).

Akgündüz, Ahmet; Karşılaştırmalı Mecelle-i Ahkâm-ı Adliye (Mecelle Taʻdilleri ve Gerekçeleriyle Birlikte), (Osmanlı Araştırmaları Vakfı Yarınları) İstanbul 2013, (Karşılaştırmalı).

Akgündüz, Said Nuri; Tanzimat Dönemi Osmanlı Ceza Uygulaması,

(Rağbet Yayınları), İstanbul 2017.

Akman, Ahmet-

470

Ünal, Mustafa; “Mecelle 1. Madde Doğrultusunda Fıkıh, Hukuk, İslâm

Hukuku ve İslâm Hukukçusu”, Mecelle Üzerine Etütler-I, (Ed. A.

Akman-M. Ünal), (Adalet Yayınevi), Ankara 2020, s. 10-37.

Ali Haydar Efendi

(Hocaeminefendizâde), Dürerü’l-Hükkâm Şerhü’l-Mecelle-i Ahkâm,

C. 4, (Hukuk Matbaası-Bâb-ı Âlî Ebussuûd caddesi, Numara 19),

İstanbul 1330, (Eski Türkçe Şerh).

Ali Haydar Efendi

(Hocaeminefendizâde), Dürerü’l-Hükkâm Şerhü’l-Mecelle-i Ahkâm,

Mecelle Şerhi, C. 1, 3, (Çev. R. Gündoğdu-O. Erdem), (Gül Neşriyat), İstanbul Tarihsiz, (Şerh).

Ali Haydar Efendi, “Risâletü Fî Hakk-ı Adem-i İnfisâhü’l-İcâre-i Bi’lMevt”, İstanbul, Necmi İstikbal Matbaası, 1335 (Bu makale,

“Deynin Sûret-edası” ve “İcârenin Ehad-i Âkideynin Vefatı

Hâlinde Adem-i İnfisahı Hakkındaki Ahkâm” başlıklı iki makaleden oluşan bir risâlenin 16’ncı sayfasından itibaren başlamaktadır), (İcare).

Ali Seydi, Lisan-ı Osmanîde Müstamel Lugat-i Ecnebiye, 1911.

Aliyyü’l-Kârî, İmam-ı Âzam Fıkh-ı Ekber Aliyyü’l-Kârî Şerhi, (Ter.

Yunus Vehbi Yavuz), (Çağrı Yayınları), İstanbul Mart 1979.

Ansay, Sabri Şakir; Hukuk Tarihinde İslâm Hukuku, Ankara 1958.

Apaydın, Yunus; “İçtihad”, DİA, C. 21, İstanbul 2000, (İçtihad).

Apaydın, Yunus; “Re’y”, DİA, C. 35, İstanbul 2008, s. 37-40, (Re’y).

Apaydın, Yunus; “Kıyas”, DİA, C. 25, Ankara 2002, s. 529-539, (Kıyas).

Aras, M. Özgür; “Hammâd b. Ebû Süleyman”, DİA, C. 15, s. 484-486,

İstanbul 1997.

Arsebük, Esat;“Hususi Akit Tipleri Etrafında İncelemeler”, https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/634384, (24.08.2021).

471

Atar, Fahrettin; Fıkıh Usûlü, Beşinci Baskı, (Marmara Üniversitesi

İlâhiyat Fakültesi Vakfı Yayınları), İstanbul 2002, (Fıkıh).

Atar, Fahrettin; “Fetva”, DİA, C. 12, s. 486-496, İstanbul 1995, (Fetva).

Atasoy, Ömer Adil; “İmâm-ı A’zam Ebû Hanîfe Hazretleri’nin Çağdaş

Hukuk Eğitimi ve Bilimine Katkıları”, Bütün Yönleriyle İmâm-ı

A’zam Ve Hanefîlik Sempozyumu (28-30 Nisan 2015) Tebliğler

Kitabı, Eskişehir 2015, s. 117-130.

Âtıf Bey, Mecelle-i Ahkâm-ı Adliye’den Kavâid-i Külliye-i Fıkhiyenin

İzahı, Üçüncü Tabı, Şehzâdebaşı: Evkaf-ı İslâmiye Matbaası,

1339, (Kavaid).

Âtıf Bey, Mecelle-i Ahkâm-ı Adliye’nin İzahı, (Mahmud Bey) Matbaası, Bab-ı Ali civarında Ebussuud Caddesinde, Numara 72, Dersaadet 1318, (Şerh).

Avcı, Mustafa; Türk Hukuk Tarihi Dersleri, Güncelleştirilmiş 10.

Baskı, (Atlas Akademi Yayınları), Konya 2021, (Türk Hukuk Tarihi).

Avcı, Mustafa; Osmanlı Ceza Hukuku Özel Hükümler, (MimozaYayınları), Konya 2014, (Ceza Özel).

Avcı, Mustafa; Osmanlı Ceza Hukuku Genel Hükümler, 2. Baskı, (MimozaYayınları), Konya 2014, (Ceza Genel).

Aybakan, Bilal; İmam Şâfiî ve Fıkıh Düşüncesinin Mezhepleşmesi, 2.

Baskı, (İz Yayıncılık), İstanbul 2011, (Fıkıh Düşüncesi).

Aybakan, Bilal; “Şâfiî”, DİA, C. 38, İstanbul 2010, s. 223-233, (Şafiî).

Aydar, Hidayet; “Rüşd”, DİA, C. 35, İstanbul 2008, s. 297-298.

Aydın, M. Akif; Türk Hukuk Tarihi, 16. Baskı, (Beta Yayınları), İstanbul Eylül 2019, (Tarih).

Aydın, M. Akif; “Mecelle’nin Hazırlanışı”, Osmanlı Araştırmaları-IX,

16. Baskı, (editörler: H. İnalcık-N. Göyünç-H.W. Lowry), İstanbul 1989, (Hazırlanışı).

472

Aydın, M. Akif; “Hukuk Alanında Batılılaşma”, DİA, C. 5, İstanbul

1992, (Batılılaşma).

Aydın, M. Akif; “Mecelle-i Ahkâm-ı Adliyye”, DİA, C. 28, Ankara

2003, s. 231-235, (Mecelle).

Aydın, M. Akif; Osmanlı Hukuku-Devlet-i Aliyye’nin Temeli, (İSAM

Yayınları) İstanbul 2020, (Osmanlı Hukuku).

Baktır, Mustafa; “Kâide”, DİA, C. 24, İstanbul, 2001, s. 205-210, (Kaide).

Baktır, Mustafa; “Umûmü’l-Belvâ”, DİA, C. 42, İstanbul, 2012, s. 155-

156, (Umûmü’l-Belvâ).

Bardakoğlu, Ali; “Delâlet”, DİA, C. 9, İstanbul 1994, s. 119-122, (Delalet).

Bardakoğlu, Ali; “Delil”, DİA, C. 9, İstanbul 1994, s. 138-140, (Delil).

Bardakoğlu, Ali; “Ehliyet”, DİA, C. 10, İstanbul 1994, s. 533-539, (Ehliyet).

Bardakoğlu, Ali; “Hak”, DİA, C. 15, İstanbul 1997, s. 139-151, (Hak).

Bardakoğlu, Ali; “Hanefî Mezhebi”, DİA, C. 16, s. 1-20, İstanbul

1997, (Hanefî).

Bardakoğlu, Ali; “İstihsan”, DİA, C. 23, İstanbul 2001, (İstihsan).

Bardakoğlu, Ali; “İstishâb”, DİA, C. 23, İstanbul 2001, s. 376-381, (İstishâb).

Bardakoğlu, Ali; “Tabii Hukuk Düşüncesi Açısından İslâm Hukukçularının İstihsan ve İstılah Görüşü” Erciyes Üniversitesi İlahiyat

Fakültesi Dergisi, S. 3, Kayseri 1986, s. 111-138, (Tabii Hukuk).

Bedir, Murteza; “Ebû Hafs el-Kebîr”, DİA, C. Ek-I, s. 366-368, İstanbul 2016, (Hafs).

Bedir, Murteza; “Usûlü’s-Serahsî”, DİA, C. 42, İstanbul 2012, s. 221-

222, (Serahsi).

473

Belgesay, Musatafa Reşid; “Mecelle’nin Külli Kaideleri ve Yeni Hukuk”, İÜHFM, C. XII, S. 2-3, İstanbul 1946, s. 561-608, (Mecelle).

Belgesay, Musatafa Reşid; Kur’an Hükümleri ve Modern Hukuk-Mevzuatlar İçtihatlar Tatbikat, (Fakülteler Matbaası), İstanbul 1963

(Kur’an).

Berki, Ali Himmet; Hukuk Tarihinden İslâm Hukuku, I, Suret-i Zuhûr

ve İnkişafı-İslâm’da Kaza Teşkilatı-Bu Hukukun Ana Kaideleri,

(Diyanet İşleri Reisliği No: 37), Ankara 1955, (İslâm).

Berki, Ali Himmet; Hukuk Mantığı ve Tefsir, Kanun ve Mukavelelerin

Tanzim ve Tefsirine Ait Kaide ve Asıllar, (Güney Matbaacılık ve

Gazetecilik T.A.O) Ankara 1948, (Mantık).

Berki, Şakir; “Türkiyede İmparatorluk ve Cumhuriyet Devrinde Vakıf

Çeşitleri” Vakıflar Dergisi, Tıpkıbasım Ankara 2006.

Bilge, Mustafa L.; “Yemâme”, DİA, C. 43, s. 399-400, İstanbul 2013.

Bilgiç, Veysel K.-

Orhan, OğuzhanTepe, SüleymanKarakoyun, Ali; Mecelle-i Ahkâm-ı Adliyye Küllî Kaideler Şerhi, Kuyucaklızâde Mehmed Âtıf Bey, (Hikmetevi Yayınları), Haziran

2020, İstanbul.

Bilgili İsmail; “Ahmed Reşid Paşa’nın İmâm-ı A‘zam’ın Siyâsî Tercüme-i Hâli Adlı Eseri ve Değerlendirmesi”, Tahkik İslami İlimler Araştırma ve Neşir Dergisi 2/2 (Aralık/December 2019): 213-

25 (https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/957696),

(11.08.2020).

Bilmen, Ömer Nasuhi; Hukuk-ı İslâmiye ve Istılahat-ı Fıkhiye Kamusu, C. 1, 5, (İstanbul Üniversitesi Yayınları), İstanbul 1949,

(Kamus).

474

Bilmen, Ömer Nasuhi; Fıkıh İlmi ve İslâm Hukuku Terimleri Sözlüğü,

(Haz. Abdullah Kahraman), 2. Baskı, (Nizamiye Akademi Yayınları), İstanbul 2017, (Sözlük).

Birışık, Abdülhamit; “Kıraat”, DİA, C. 25, Ankara 2002, s. 426-433.

Boynukalın, Mehmet; Hanefi Fıkıh ve Usulünün Doğuşu-Şeybani’nin

el-Asl Adlı Eserinin Tanıtım ve Tahlili, (MÜİFV Yayınları), İstanbul Aralık 2020.

Boz, Selman Sacit; İdare Hukukunda Haklı Beklentinin Korunması,

Ankara 2017.

Bozkurt, Gülnihal; Batı Hukukunun Türkiye’de Benimsenmesi, (TTK

Yayınları), Ankara 1996.

Bozkurt, Nahide; “Mansur”, DİA, C. 28, Ankara 2003, (Mansur).

Bozkurt, Nahide; “Ebû Hâlid İbn Hübeyre”, DİA, C. 20, İstanbul 1999,

s. 81-82, (Ebû Hâlid).

Bozkurt, NebiKüçükaşçı, Mustafa Sabri; “Mekke”, DİA, C. 28, Ankara, 2003, s. 555-

563, https://islamansiklopedisi.org.tr/, (4.12.2021).

Bowen, John R.; “Law and Social Norms in the Comparative Study of

Islam”, American Antropologist, Vol. 100, No. 4, 1998.

Bursalı, Mehmed

Tahir Bey, Osmanlı Müellifleri, C. 3, Matbaa-i Âmire, İstanbul 1915,

(Canadian Libraries, Internet archive, https://archive,org/details),

(09.08.2020).

Canbulat, Mehmet; “Ayn” maddesi, Dini Kavramlar Sözlüğü, (DİB

Yayınları), Ankara 2010.

Cerrahoğlu, İsmail; “Abdullah b. Mes’ud” DİA, C. 1, İstanbul 1988.

Cin, Halil-Akyılmaz, Gül; Türk Hukuk Tarihi, Gözden Geçirilmiş 12.

Baskı, (Sayram Yayınları), Konya Ekim 2020.

475

Çağan, Nami; “Vergi Hukuku Yönünden Para Faizsiz-Ev Kirasız Sözleşmesi”, Banka ve Ticaret Hukuku Dergisi, Cilt: 9, Sayı: 1, Haziran 1977, Sayfa: 193-201, https://www.jurix.com.tr/article/6386, (10. 10. 2021).

Çağatay, Neşet; Güncel Konular Üzerine Makaleler, (Türk Tarih Kurumu Yayınları), Ankara 1994.

Çağrıcı, Mustafa; “Adalet”, DİA, C. 1, İstanbul 1988, s. 341-343, (Adalet).

Çağrıcı, Mustafa; “Hak”, DİA, C. 15, İstanbul 1997, s. 137-139, (Hak).

Çapak, İbrahim; “Gazzâlî Mantığında Burhân”, 900. Vefat Yılında

İmam Gazzâlî Milletlerarası İlmî Toplantı, 7-9 2011 İstanbul

2012, Marmara Üni. İlahiyat Fak Yayını, İstanbul 2012, (Gazzali). file:///C:/Users/ASUS/AppData/Local/Temp/Gazali%20Mant%C4%B1%C4%9F%C4%B1nda%20Burhan.pdf

Çapak, İbrahim; “Dârülfünûn’un Hocalarından İzmirli İsmail

Hakkı’nın Akıl Yürütme Anlayışı”, Dârülfünûn İlâhiyat Sempozyumu Tebliğleri 18-19 Kasım 2009, (İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayını), İstanbul 2010, (İzmirli).

Çelikan, Serkan; Mecelle’nin Küllî Kaidelerinin Hadislerdeki Dayanakları, (Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları), Ankara Şubat 2021.

Çiftçi, Muhammed Hüsnü; Ehl-i Re’y ve Ehl-i Hadisin Fıkhî Yaklaşımları (Ebû Hanife-Buharî Özelinde), (Nizamiye Akademi Yayınları), İstanbul Aralık 2020.

Çubukçu, Asri; “Huzeyme b. Sâbit”, DİA, C. 18, İstanbul 1998, s. 436.

Demirci, Mustafa; “Sevâd”, DİA, C. 36, İstanbul, 2009, s. 576-578.

Dönmez, İbrahim Kâfi; Fıkıh Usulü İncelemeleri, (İSAM Yayınları),

İstanbul, Nisan 2014, (Usûl).

Dönmez, İbrahim Kâfi; “İllet”, DİA, C. 22, İstanbul, 2000, s. 117-120,

(İllet).

476

Duman, Ali; “İcma, Kıyas ve İstihsanın Esasları”, Hikmet Yurdu, Yıl:1,

S. 1, (Ocak-2008) s. 149-160), (İzmirli İsmail Hakkı, Sebilü’rReşâd Gazetesi, 24 Nisan 1330, C. 12, S. 295, s. 150-154).

Durmuş, İsmail; “Nahiv”, DİA, C. 32, İstanbul 2009, s. 300-306, (Nahiv).

Durmuş, İsmail; ; “Meânî”, DİA, C. 28, Ankara 2003, s. 304-206, (Meani).

Durusoy, Ali; Örnek Çeviri Metinlerle Mantık İlmine Giriş, 4. Baskı,

(İFAV Yayınları), İstanbul 2012, (Mantık).

Durusoy, Ali; “Kıyas”, DİA, C. 25, s. 525-529, Ankara 2002, (Kıyas).

Ebû Abdillah Muhammed

ibn İsmâil el-Buhârî; El-Câmiuʻs-Sahîh, Sahîh-i Buhârî ve Tercemesi

(Müt. Mehmed Sofuoğlu), C. 1, 4, 5, (Ötüken Yayınları), İstanbul

2009.

Ebû Zehrâ, Muhammed; Ebû Hanife, (Çev. O. Keskioğlu), 5. Baskı,

(DİB. Yayınları), Ankara 2005, (Ebu Hanife).

Ebû Zehrâ, Muhammed; İslam Hukuku Metodolojisi-Fıkıh Usûlü,

(Çev. Abdülkadir Şener), 10. Baskı, (Fecr Yayınları), Ankara

2009, (Usûl).

Ebû Zehrâ, Muhammed; İslâm’da Siyasî, İtikadî ve Fıkhî Mezhepler

Tarihi, (Çev. H. Karakaya-K. Aytekin), (Hisar Yayınevi), İstanbul 1983, (Mezhepler Tarihi).

Ekinci, Ekrem Buğra; İslâm Hukuku Umumi Esaslar, (Arı Sanat Yayınları), İstanbul 2006, (İslâm Hukuku).

Ekinci, Ekrem Buğra; Osmanlı Hukuku-Adalet ve Mülk, (Arı Sanat

Yayınları), İstanbul 2008, (Osmanlı Hukuku).

Ekinci, Ekrem Buğra; Ahmed Cevdet Paşa ve Mecelle’den Düsturlar,

Gözden Geçirilmiş Dokuzuncu Baskı, (IQ Kültür Sanat Yayıncılık), İstanbul 2021, (Mecelle’den Düsturlar).

477

Emiroğlu, İbrahim; Klâsik Mantığa Giriş, (Elis Yayınları), Ankara

2012.

Erdem, Sami; “Rûhü’l-Mecelle”, DİA, C. 35, İstanbul 2008, s. 214-

215, (Ruhü’l-Mecelle).

Erdem, Sami; “Türkçe’de Mecelle Literatürü”, Türkiye Araştırmaları

Literatür Dergisi (TALİD), Cilt 3, Sayı 5, 2005, s. 673-722, (Literatür).

Erdoğan, Mehmet; Fıkıh İlmine Giriş, (Dem Yayınları), İstanbul 2009.

Erdoğan, Suat; İslâm Borçlar Hukuku, (Akademisyen Kitabevi), Ankara 2020.

Erdoğdu, Ali; “Seydişehrî”, DİA, C. 37, İstanbul 2009, s. 25-27.

Eren, Fikret; Borçlar Hukuku Genel Hükümler, (Yetkin Yayınları), 16.

Baskı, Ankara 2014, (Genel).

Eren, Fikret; Borçlar Hukuku Özel Hükümler, (Yetkin Yayınları), 16.

Baskı, Ankara 2014, (Özel).

Erul, Bünyamin; “Übey b. Kâ’b”, DİA, C. 42, s. 272-274, İstanbul

2012, (Übey).

Erul, Bünyamin; “Zeyd bin Sâbit”, DİA, C. 44, s. 321-322, İstanbul

2013, (Zeyd).

Erünsal, İsmail E.; Osmanlı Vakıf Kütüphaneleri, Tarihi Gelişimi ve

Organizasyonu, (Atatürk Kültür Dil ve Tarih Yüksek Kurumu

Türk Tarih Kurumu Yayınları), Ankara 2008.

Esen, Bilal; Hanefî Usûlcülerinde İctihad Teorisi, (TDVİA Yayınları),

Ankara, Kasım 2012.

Evkuran, Ahmet; Ebû Hanife-Doğruyu Arayanların Önderi, (Bir Yayınları), İstanbul 2019.

Feyizli, Hasan Tahsin; Kur’ân’da Ahlâk-Hukuk İlişkisi, (İz Yayınları),

İstanbul 2020.

Gazzâlî, İmam

478

(Ter. Yunus Apaydın); Mustasfâ, İslâm Hukuk Metodolojisi (El-Mustasfâ min İlmi’l-Usûl, C. I, (Klâsik Yayınları), İstanbul Aralık

2006.

Gözübenli, Beşir; “Hâkim eş- Şehîd”, DİA, C. 15, s. 195-196, İstanbul

1997.

Güçlü, Hasan; Şeybânî’nin El-Asl İsimli Eserinin “Kitabü’l-Buyûʻ

ve’s-Selem” Bölümünde İstihsan Metodunun Uygulanışı, (Yüksek Lisans Tezi) Ocak 2008.

Güçlü, Yaşar; Mecelle-i Ahkâm-ı Adliye, (Seçkin Yayınları), Ankara

2019.

Günay, Hacı Mehmet; “Şüphe”, DİA, C. 39, s. 263-265, İstanbul 2010.

Gür, Refik; Hukuk Tarihi ve Tefekkürü Bakımından Mecelle, 3. Baskı,

(Sebil Yayınevi), İstanbul 1993.

Hacı Reşid Paşa; Rûhü’l-Mecelle, C. I, Dersaadet Cağaloğlu’nda Ayasofya Caddesinde “Matbaa-i Hayriye” ve Şürekâsı, 1328.

Hallâf, Abdülvahhâb; İslâm Hukuk Felsefesi (Giriş ve Notlar Ekleyerek Çeviren: Hüseyn Atay), AÜİF Yayınları, C. 13, Cumhuriyetin

50. Yıl Dönümüne Armağan, http://kitaplar.ankara.edu.tr/dosyalar/pdf/589 pdf

Hallaq, Wael B.; “On The Origins of The Controversy About The Existence of Mujtahids and the Gate of Ijtihad”, Studia Islamica, No

63, s. 129-141 http://jstor.org/stable/1595569?read-now,

(08.11.2020), (Ijtihad).

Hallaq, Wael B.; “Logic, Formal Arguments and Formalization of Arguments in Sunni Jurisprudence”, http://jstor.org, (18.11.2020),

(Formalization).

Hallaq, Wael B.; “The Logic of Legal Reasoning in Religious and NonReligious Cultures: The Case of Islamic Law and the Common

Law”, Cleveland State Law Review, Vol. 34, Issue 1, Conference

on Comparative Links between Islamic Law and the Common

Law: Cross-Cultural Interaction between Islamic Law and Other

479

Legal Systems, Article: 9, 1985, https://engagedscholarship.csuohio.edu/clevstlrev, (18. 11. 2020), (Logic).

Hallaq, Wael B.; “Islamic Law: History and Transformation” (Chapter:

4, s. 142-183), The New Cambridge History of Islam, Edited by

Robert Irwin, Chambridege University Press, Book DOI:

http://dx.doi.org/10.1017/CHOL9780521838245, (History).

http://university publishingonline. org/ cambridge/histories

(30.11.2020).

Hamidullah, Muhammed; İslâmın Hukuk İlmine Katkıları, Bütün

Eserleri-15, Ed. Vecdi Akyüz, (Beyan Yayınları), İstanbul Aralık

2005.

Hanbelî, Şakir

(Ter. Mustafa Yıldırım); Fıkıh Usûlü, (İzmir İlahiyat Fakültesi Vakfı

Yayınları), İzmir 2010.

Hasan, Ahmad; “The Principle of Istihsan in Islamic Jurisprudence”,

Islamic Studies, Vol. 16, No: 4 (Winter 1977), s. 347-362, Published by Islamic Research Institute, International Islamic University, Islamabad, Stable URL:

https://www.jstor.org/stable/20847051, accessed: 11-07-2019,

07:04 UTC, (İstihsan).

Hasan, Ahmad; “Early Modes of Ijtihad: Ra’y, Qıyas and Istihsan”,

Islamic Studies, Vol. 6, No: 1 (March 1967), s. 47-79, Published

by Islamic Research Institute, Internetional Islamic University,

Islamabad, Stable URL: https://www.jstor.org/stable/20832866,

accessed: 11-07-2019, 07:01 UTC, (Early Modes).

Hatiboğlu, İbrahim; “Mis’ar b. Kidâm”, DİA, C. 30, İstanbul 2005.

Hatemi, Hüseyin; İslâm Hukuku Dersleri, Gözden Geçirilmiş Dördüncü Bası, (Sümer Yayınevi), İstanbul Kasım-2012.

Hökelekli, Hayati; “İdrak”, DİA, C. 21, s. 477-478, İstanbul 2000.

480

Işıktaç Yasemin; “Bir Hukuk Tanımı Vermenin Zorunluluğu”, Gazi

Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Prof. Dr. İhsan Tarakçıoğlu’na Armağan, Haziran-Aralık 1998, C. 2, S. 2, s. 0-0.

İbn Sînâ, Kitabu’-Şifâ, Mantığa Giriş-Medhâl, İslam Felsefesi Klasikleri-08, 2. Baskı, (Proje Editörü: Muhittin Macit), (Çev. Ömer

Türker, (Litera Yayıncılık), İstanbul 2013, (Mantığa Giriş).

İbn Sînâ, İşaretler ve Tembihler, 4. Baskı, (Litera Yayıncılık), (Proje

Editörü: Muhittin Macit), (Çev.M.Macit-A.Durusoy-E.Demirli),

İstanbul 2017, (İşaretler).

İbn Sînâ, II. Analitikler-Burhan, (Proje Editörü: Muhittin Macit),

(Çev.Ö.Türker), (Litera Yayıncılık), İstanbul 2015, (II. Analitikler).

İbn Sînâ, Kategoriler (Proje Editörü: Muhittin Macit), (Çev.Ö.Türker),

(Litera Yayıncılık), İstanbul 2015, (Kategoriler).

İlhan, Cengiz; Günümüz Türkçe’siyle Mecelle (Mecelle-i Ahkâm-ı

Adliye) Aslı ile birlikte tam metin, (Yetkin Yayınları), Ankara

2011, (Mecelle).

İlhan, Cengiz; Hukukun Doksan Dokuz İlkesi, (Türkiye Ekonomik ve

Toplumsal Tarih Vakfı Yayınları), İstanbul, Ekim 2003, (99 İlke).

İnan, Nurkut; “Kanunnâme-i Ticaret’e Göre Protestolar”, AÜHFD, C.

22, S. 1, 1966, s. 829-846. http://dergiler.ankara.edu.tr/dergiler/38/337/3443.pdf, (6.06.2021).

İzmirli, İbrahim Hakkı; “İcma, Kıyas ve İstihsanın Esasları”, Sebilü’rReşâd Gazetesi, 24 Nisan 1330, C. 12, S. 295, s. 150-154,

http://katalog.idp.org.tr/dergiler/97/sebilurresad, (7.02.2021).

Jokisch, Benjamin; “Islamic Imperial Law”, Harun el-Rashid’s Codification Project, Walter de Gruyter, Berlin-New York (Studien

zur Gschichte und Kultur des Islamichen Orients Heausgegeben

von Lawrence I. Conrad-Neue Folge-Bond 19), 2007.

481

Kaboğlu, İbrahim Ö; “Hukukun Genel İlkeleri ve Anayasa Yargısı”, s.

291-322, https://anayasa.gov.tr/media/4800/kaboglu.pdf,

(23.05.2021)

Kâdî Beyzâvî, Minhâcü’l-Vusûl İlâ İlmi’l-Usûl (Mütekellim Yöntemi

Fıkıh Usûlü), (Tercüme ve Notlar: Mansur Koçinkağ), 2. Baskı,

(Rağbet Yayınları), İstanbul 2019.

Kalabalık, Halil; Temel Hukuk Bilgisi, Genişletilmiş ve Güncellenmiş

11. Baskı, (Seçkin Yayınları), Ankara 2020.

Kallek, Cengiz; “El-Hidâye”, DİA, C. 17, s. 471-473, İstanbul 1998.

Kandemir, M. Yaşar; “Fevâid”, DİA, C. 12, s. 500-501, İstanbul 1995.

Kandemir, M. Yaşar; “Şaʻbî”, DİA, C. 38, s. 217-218, İstanbul 2010

(Şaʻbi).

Kandemir, M. Yaşar; “Muaz b. Cebel”, DİA, C. 30, s. 338-339, İstanbul 2005, (Muaz).

Kandemir, M. Yaşar; “Hafsa”, DİA, C. 15, s. 119-120, İstanbul 1997,

(Hafsa).

Kandemir, M. Yaşar; “Hadis”, DİA, C. 15, s. 27-64, İstanbul 1997.

Kanyılmaz, AhmetUyar, EnesAntep, Mehmet Yaser; Mecelle ve Karşılaştırmalı Kavâid-i Külliye,

Güncellenmiş (Platon Hukuk Yayınları), 2. Baskı, İstanbul Şubat

2021.

Karagöz, İsmail; “İlme’l-Yakîn” maddesi, Dini Kavramlar Sözlüğü,

(DİB Yayınları), Ankara 2010, (İlme’l-Yakîn).

Karagöz, İsmail; İslâm’ın Ana Kaynakları Kur’an ve Sünnet, 2. Baskı,

(Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları), Ankara 2010, (Ana Kaynaklar).

Karakoç, İrem; Türk Hukuk Tarihinde Vakıf Müessesesi, (Yetkin Yayınları), Ankara 2017, (Vakıf Müessesesi).

482

Karakoç, İrem; “Mecelle-i Ahkâm-ı Adliye ve Hukukun Kaynakları”,

İÜHFM, Prof. Dr. Sadri Maksudi Arsal’a Armağan Özel Sayısı,

C. LXXV, 2017, s. 457-514, (Mecelle).

Karakoç, İrem; “Roma Özel Hukuku İle Osmanlı Özel Hukuku’ndaki

Gelişmeler Bağlamında Mecelle-i Ahkâm-ı Adliyyenin Özellikleri”, I. Türk Hukuk Tarihi Kongresi, İstanbul, 21.12.2012,

(Roma).

Karakoç, İrem; “Mecelle ve Hukukun Kaynakları”, Mecelle Sempozyumu, Afyon Kocatepe Üniversitesi, 27.9.2014, (Sempozyum).

Karakoç, İrem; “Hicrî I. Yüzyılda Hukukçu Kavramı”, DEÜHFM,

Prof. Dr. Hakan Pekcanıtez’e Armağan Özel Sayısı, C. 16 Armağan’ın 4. Cildi), s. 4225-4259, İzmir 2015, (Hukukçu).

Karakoç, İrem; “Bir İslâm Hukuku Müessesesi Olan Hidâne Hakkının

Ve Osmanlı Aile Hukuku’nda Uygulanışının İzmir Şer’iyye Sicillerinde Yer Alan Bir Karar Örneği Üzerinden İncelenmesi”,

Hacı Bayram Veli (Gazi) Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi,

C. XIX, Y. 2015, S. 3, s.151-206, (Hidane), https://dergipark.org.tr/en/pub/ahbvuhfd/issue/48097/608191

Karakoç, İrem; “Osmanlı Hukukunda Tarafların Ölmesi İle Kira Akdi

İnfisah Eder Mi? Ali Haydar Efendi’nin ‘Risâletü Fî Hakk-ı

Adem-i İnfisâhü’l-İcâretü Bi’l-Mevt’ Başlıklı Makalesi Bağlamında Osmanlı Kira Hukukunda Bir Adem-i Ittırad Örneği”,

Türk Hukuk Tarihi Sempozyumu, (Hazırlayanlar: Türk Tarih

Kurumu, Türkiye Adalet Akademisi ve Türkiye Barolar Birliği),

25-27 Ekim 2021.

Karakoç, Yusuf; Hukuka Dair (Yazılar), (Yetkin Yayınları), Ankara

2021.

Karaman, Hayrettin; Adalet”, DİA, C. 1, İstanbul 1988, s. 343-344.

Karaman, Fikret; “Ayne’l-Yakîn” maddesi, Dini Kavramlar Sözlüğü,

(DİB Yayınları), Ankara 2010, (Ayne’l-Yakin).

483

Karaman, Fikret; “Hakka’l-Yakîn” maddesi, Dini Kavramlar Sözlüğü,

(DİB Yayınları), Ankara 2010, (Hakka’l-Yakîn).

Karaman, Fikret; “İlim” maddesi, Dini Kavramlar Sözlüğü, (DİB Yayınları), Ankara 2010, (İlim).

Karatepe, Şükrü; “Mecelle’nin Yöntemi ve Hukuk Diline Katkısı”,

Türk Dili-Dil ve Edebiyat Dergisi, Kasım-Aralık 2015.

Kaşıkçı, Osman; İslâm ve Osmanlı Hukukunda Mecelle, (OSAV Yayınları), İstanbul 1997.

Kaya, Eyüp Said; “Taklid”, DİA, C. 39, İstanbul 2010, s. 461-465.

Kaya, Eyüp SaidHacak, Hasan; “Zimmet”, DİA, C. 44, İstanbul 2013, s. 424-428.

Kayıhan, Şaban; Hukukun Temel Kavramları 2017 Anayasa Değişiklikleriyle Güncellenmiştir, 8. Baskı, (Seçkin Yayınları), Ankara

2020.

Keleş, Ekrem; İslam Hukukunun Kaynağı Olarak İcmaʻ (Doktora

Tezi), AÜSBE, Ankara 1994.

Kılavuz, Ahmed Saim; “Akaid”, DİA, C. 2, İstanbul 1989, s. 212-216.

Kılıç, Muharrem; “Karşılaştırmalı Hukuk Tarihinde Metodolojik Formalizmin Aşılmasında İki Yöntem: İstihsan Ve Equity”, İslâm

Hukuku Araştırmaları Dergisi, Sayı: 1, 2003, (M.Kılıç).

Kılıç, Hulûsi; “Sarf”, DİA, C. 36, İstanbul 2009, s. 136-137, (Sarf).

Kılıç, Hulûsi; “İştikak”, DİA, C. 23, İstanbul 2001, s. 439-440, (İştikak).

Kızılkaya, Necmettin; Hanefî Mezhebi Bağlamında İslâm Hukukunda

Küllî Kâideler, (İz Yayıncılık), İstanbul 2013.

Koca, Ferhat; “Hikmet”, DİA, C. 17, İstanbul 1998, s. 514-518, (Hikmet).

Koca, Ferhat; “İstidlal”, DİA, C. 23, İstanbul, 2001, s. 323-325, (İstidlal).

484

Koca, Ferhat; “İstinbat”, DİA, C. 23, İstanbul 2001, s. 368-369, (İstinbat).

Koca, Ferhat-Bedir, Murteza; “Ebü’l-Usr Pezdevî”, DİA, C. 34, İstanbul 2007, s. 264-266.

Koç, Mehmet; Ta‘zir Suç ve Cezaları, Necmettin Erbakan Üniversitesi

Sosyal Bilimler Enstitüsü Temel İslam Bilimleri Anabilim Dalı

İslam Hukuku Bilim Dalı Osmanlı Hukukunda Doktora Tezi (Yayınlanmamış), Konya 2017.

Koçinkağ, Mansur; Mütekellim Yöntemi-İslam Hukuk Metodolojisi

(Beyzâvî Örneği), (Rağbet Yayınları), İstanbul 2019, (Mütekellim).

Koçinkağ, Mansur; “Şâfıî Mezhebinde Fesâd Ve Butlân Kavramları

Eşanlamlı Mıdır?”, İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi, S. 31,

2018, s. 121-132.

http://isamveri.org/pdfdrg/D02533/2018_31/2018_31_KOCINKAGM.pdf, (Fesad).

Koçyiğit, Talat; Hadis İstilahları, Ankara 1980.

Koyuncu, Nuran; “Mecelle-i Ahkâm-ı Adliyye’nin Hukuki Değeri,

Yürülüğü ve Uygulanması ile İlgili Bazı Değerlendirmeler”, Mecelle Üzerine Etütler, I, (Editörler: Doç. Dr. A. Akman-Arş. Grv.

M. Ünal), (Adalet Yayınevi), Ankara 2020.

Köksal, A. CüneydDönmez, İbrahim Kâfi; “Usûl-i Fıkıh”, DİA, C. 42, İstanbul 2012, s.

201-210.

Köroğlu, Mehmet; “İslam Hukukunda Ölüm Cezasını Gerektiren Suçlar, Atarürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, S. 43, Erzurum 2015.

Köse, Saffet; “İbn Ebû Leylâ Muhammed b. Abdurrahman”, DİA, C.

19, s. 436-437, İstanbul 1999.

Köse, Saffet; “Rüşd”, DİA, C. 35, İstanbul 2008, s. 298-300.

485

Kurban, Yasin; Mecelle ve Günümüz Hukuku (Hukukun Doksan Dokuz İkesi), (Seçkin Hukuk Yayınları), Ankara 2020.

Kutluer, İlhan; “İlim”, DİA, C. 22, İstanbul 2000, s. 109-114.

Leeuwen, Richard Van; Bir Osmanlı Şehri-Şam, Vakıflar ve Şehir,

(Küre Yayınları), (Çev. H.E. Aksoy), İstanbul Temmuz-2012.

Makdisî, JohnLegal Logic and Equity in Islamic Law, The American

Journal of Comparative Law, Vol. 33, Berkeley Issue: 1, Winter

1985, s. 63-92, (https://about.jstor.org/terms) (11 July 2019).

Mardin, Ebul’ula; Medeni Hukuk Cephesinden Ahmed Cevdet Paşa,

(Türkiye Cumhuriyeti Adalet Bakanlığı Yayınları), Ankara 2021.

Mehmed Seyyid Efendi; Usûl-i Fıkıh-Medhâl, (Hz. Selçuk Camcı),

(Akademi yayınları), İstanbul Şubat 2011, (Medhâl).

Mehmed Seyyid Efendi,; Usûl-i Fıkıh Dersleri, (Hz. Selçuk CamcıHaydar Yıldırım), (Akademi Yayınları), İstanbul Şubat 2011,

(Dersler).

Mehmed Tahir Münif Paşa,; Hikmet-i Hukuk yahud Hukuk-ı Tabîiye,

(Ravza-i Hukuk, Y. 1301), Mekteb-i Sanayiʻ-i Şâhâne Matbaasında Tabʻ olunmuştur, İstanbul 1301.

Molla Hüsrev; Fıkıh Usûlü, Mirkâtü’l-Vüsûl Tercümesi ve Şerhi, (Tercüme ve Şerheden: Haydar Sadıkoğlu), 2. Baskı, (Özgü Yayınları), İstanbul 2014.

Muhammed b. İdris Eş-Şâfiî; Er-Risâle, (Çev. A.Şener-İ.Çalışkan),

(Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları), Ankara 2007.

Münif Paşa (Der. Mahmud Es’ad),; “Hikmet-i Hukuk yahud Hukûk-ı

Tabîiye”, Ravza-i Hukuk, Birinci sene, aded-i ravza 1 ve Hikmeti Hukuk 1, 18 C, Sene: 1301 ve 2 Mart Sene: 1300, İstanbul.

Münif Paşa (Der. Mahmud Es’ad),; “Telhîs-i Hikmet-i Hukuk yahud

Hukûk-ı Tabîiye”, Ravza-i Hukuk, Birinci sene, aded-i ravza 15

ve Telhîs-i Hikmet-i Hukuk 1, 29 Ş, Sene: 1301 ve 11 Haziran

Sene: 1300, Mekteb-i Sanayiʻ-i Şâhâne Matbaası, İstanbul 1301).

486

Onar, Sıddık Sami; Osmanlı İmparatorluğunda İslam Hukukunun Bir

kısmının Kodifikasyonu-Mecelle”, İÜHFD, s. 57-85, https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/96427.

Osmanağaoğlu

Karahasanoğlu, Cihan; “Mecelle-i Ahkâm-ı Adliyye’nin Yürürlüğe

Girişi ve Türk Hukuk Tarihi Bakımından Önemi”, OTAM, S. 29,

Bahar 2011, s. 93-124, (Mecelle).

Osmanağaoğlu

Karahasanoğlu, Cihan; “İsviçre Medeni Kanunu’nun Türkiye Cumhuriyeti Tarafından Resepsiyonuna Uzanan Sürece İlişkin Genel Bir

Değerlendirme”, I. Türk Hukuk Tarihi Kongresi Bildirileri,

https://cdn.istanbul.edu.tr, (9.05.2021), (İsviçre).

Öner, Necati; Klasik Mantık, 11. Baskı, (Divan Kitap), Ankara 2011,

(Mantık).

Öner, Necati; Tanzimattan Sonra Türkiyede İlim ve Mantık Anlayışı,

(Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları-LXXIV), Ankara 1967, (Tanzimat).

Öz, Mustafa; “Hâkim Biemrillâh”, DİA, C. 15, s. 199-201, İstanbul

1997.

Özdirek, RecepÇavuşoğlu, Ali Hakan; “Süfyân es-Sevrî”, DİA, C. 38, s. 23-28, İstanbul 2010.

Özekes, Muhammed; Sorular-Şemalar-Örneklerle Temel Hukuk Bilgisi, 10. Bası, (Oniki Levha Yayınları), İstanbul Eylül 2019.

Özel, Ahmet; “Ayıntâbî, Mehmed Münib”, DİA, C. 4, s. 245-246, İstanbul 1991, (Ayıntabi).

Özel, Ahmet; “Alkâme b. Kays”, DİA, C. 2, s. 467, İstanbul 1989, (Alkame).

Özel, Ahmet; “İbn Nüceym, Zeynüddin”, DİA, C. 20, s. 236-237, İstanbul 1999, (Nüceym).

487

Özel, Ahmet; “İbn Âbidin, Muhammed Emîn”, DİA, C. 19, s. 292-293,

İstanbul 1999, (İbn Abidin).

Özel, Ahmet; “Fıkıh”, DİA, C. 13, s. 14-22, İstanbul 1996, (Fıkıh).

Özen, Şükrü; “İbn Şübrüme”, DİA, C. 20, s. 379-381, İstanbul 1999,

(Şübrüme).

Özen, Şükrü; “Nehaî”, DİA, C. 30, s. 535-538, İstanbul 2006, (Nehaî).

Öztürk, Osman; Mecelle’nin Küllî Kâideleri, İlk 100 Madde, (Rağbet

Yayınları), İstanbul 2019, (Külli Kaideler).

Öztürk, Osman; Osmanlı Hukuk Tarihinde Mecelle, İslâmî İlimler

Araştırma Vakfı Neşriyatı, İstanbul 1973, (Osmanlı Hukuk Tarihi).

Paçacı, İbrahim; “İstihsan” maddesi, Dini Kavramlar Sözlüğü, (DİB

Yayınları), Ankara 2010, (İstihsan).

Rayan, Sobhi; “Gazzâlî’nin Şüphe Metodu-Al-Ghazalî’s Method of

Doubt”, (Çev. Fatmanur Ceran), Süleyman Demirel Üniversitesi

İlahiyat Fakültesi Dergisi, Yıl: 2015/1, S: 34, s. 225-237).

https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/794219

Sâğircî, Esad

Muhammed Said; Delilleriyle Hanefî Fıkhı, el-Fıkhü’l-Hanefiyyu ve

Edilletuhû, (Karınca Polen Yay), İstanbul 2010.

Sâmî, Şemseddin; Kâmûs-ı Türkî, C. 1-2 (Tek ciltte), (Sahhaflar Kitap

Sarayı), İstanbul Eylül-2011.

Schacht, Joseph; The Origins of Muhammadan Jurisprudence, (Oxford

Clarendon Press), London 1967, (Origins).

Schacht, Joseph; İslam Hukukuna Giriş (An Introduction to Islamic

Law), (Çev. M. Dağ-A. Şener), (AÜİF Yayınları), Ankara 1977,

(İslâm Hukuku).

Schopenhouer, Arthur; On the Fourfold Root of the Principle of Sufficient Reason, (Çev. Karl Hillebrand), Revised Edition,

488

19.01.2016, https://www.gutenberg.org/files/50966/50966-

h/50966-h.htm, (14.06.2021, 13:36).

Sava Paşa, İslâm Hukuku Nazariyatı Hakkında Bir Etüt, Fransızcadan

tercüme Eden: Baha Arıkan, C. 1-2 (Tek ciltte), (DİB Yayınları),

2. Baskı, İstanbul 2017.

Serahsî, İmam

(Ter. Cevat Akşit); El-Mebsût, C. 10, (Gümüşev Yayıncılık), İstanbul

2008.

Sinanoğlu, Mustafa “Tevdid”, DİA, C. 41, İstanbul 2012, s. 26-27.

Söğütlü, Özlem; Roma Özel Hukuku, (Seçkin Yayınları), İstanbul Eylül 2020.

Stache, W; “Yeter Sebep İlkesi”, (Çev. Nermi Uygur), Felsefe Arkivi,

C. 3, S. 1, 2012, s. 81-84, https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/14465, https://dergipark.org.tr/tr/pub/iufad/issue/1311/15481.

Şâban, Zekiyüddin; İslâm Hukuk İlminin Esasları (Usûlü’l-Fıkh), (Ter:

İ.Kâfi Dönmez), (TDVİA Yayınları), 25. Baskı, Ankara Mart

2017.

Şafak, Ali; “Hukukun Temel İlkeleri Bakımından Mecelle’ye Bir Bakış”, Ahmet Cevdet Paşa Sempozyum 9-11 Haziran 1995, (TDV

Yayınları: 232), Ankara 1997.

Şahin, Kamil; “Halvanî”, DİA, C. 15, s. 383, İstanbul 1997.

Şahin, Osman; “İslam Hukuk Terminolojisinin Oluşumu ve İlgili Literatür”, İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi, S. 13, 2009, s. 131-

162.

Şen, Yusuf; Osmanlı’da Fıkıh Usûlü Anlayışı-Bâbertî Örneği, (Rağbet

Yayınları), İstanbul 2015.

Şener, Abdülkadir; “İslâm Hukukunda Re’y ve İctihad”, AÜİFD, 1973,

www.dergiler.ankara.edu.tr/dergiler/37/748/9565.pdf, (İçtihat).

489

Şener, Abdülkadir; Kıyas, İstihsan, İstıslah, (DİB Yayınları), Ankara

1974, (Kıyas).

Şener, Abdülkadir; “İslamda Mezhebler ve Hukuk Ekolleri”, AÜİFD,

1984, C. 26, S. 1 s. 371-406, https://dergipark.org.tr/tr/pub/auifd/issue/40700/490340, (20.02.2021), (Mezhepler).

Şimşek, Murat; “İmam-ı A’zam Ebû Hanîfe: Hayatı ve Eseri”, Devirleri Aydınlatan Meş’ale Ulusal İmâm-ı A’zam Ebû Hanîfe Hazretleri’nin Çağdaş Hukuk Eğitimi ve Bilimine Katkıları Sempozyumu Tebliğler Kitabı, (Haz. A.Kartal-H.Özden), Eskişehir 2015,

s. 17-31.

Şimşirgil, AhmetEkinci, Ekrem Buğra; Ahmed Cevdet Paşa ve Mecelle-i Ahkâm-ı Adliyye, İstanbul 2007.

Topaloğlu, Bekir; “Hak”, DİA, C. 15, İstanbul 1997, s. 152.

Üçok, Coşkun; “Alman Hukukunun Tarihi Gelişmesine Bir Bakış”,

Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 7(1),0-0.

https://dergipark.org.tr/tr/pub/auhfd/issue/42974/520299,

(15.03.2021).

Üçok, CoşkunMumcu, AhmetBozkurt, Gülnihal; Türk Hukuk Tarihi, 21. Baskı, (Turhan Kitabevi),

Ankara 2015.

Yaşaroğlu, M. Kâmil; “İrşâdü’l-Fuhûl”, DİA, C. 22, s. 458, İstanbul

2000.

Yaylalı, Davut; “Mevsılî, Abdullah b. Mahmud”, DİA, C. 29, s. 487-

488, Ankara 2004.

Yavuz, Yunus Vehbi; “Hanefi Müçtehidlerinde İstihsan Metodu”, Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, S. 1, C. 1, Yıl: 1,

1986, http://isamveri.org/pdf.drg/D00193/1986_1_YAVUZYV.pdf, (İstihsan Metodu).

490

Yavuz, Yusuf Şevki; “Ehl-i Bid’at”, DİA, C. 10, İstanbul 1994, s. 501-

505, (Ehl-i Bid’at).

Yavuz, Yusuf Şevki; “Fâsık”, DİA, C. 12, İstanbul 1995, s. 202-205,

(Fâsık).

Yavuz, Yusuf Şevki; “Haber”, DİA, C. 14, İstanbul 1996, s. 346-349,

(Haber).

Yavuz, Yusuf Şevki; “İ‘câzü’l-Kur’ân”, DİA, C. 21, İstanbul 2000, s.

403-406, (İ‘câzü’l-Kur’ân).

Yavuz, Yusuf Şevki; “İlim”, DİA, C. 22, İstanbul 2000, s. 108-109; S.

110

Yavuz, Yusuf Şevki; “İstidlâl”, DİA, C. 23, İstanbul, 2001, s. 325-328,

(İstidlal).

Yavuz, Yusuf Şevki; “Müteşâbih”, DİA, C. 32, İstanbul 2006, s. 204-

207, (Müteşabih).

Yavuz, Yusuf Şevki; “Vahiy”, DİA, C. 42, İstanbul 2012, s. 440-443,

(Vahiy).

Yavuz, Yusuf ŞevkiÇetin, Abdurrahman; “Âyet”, DİA, C. 4, İstanbul 1991, s. 242-244.

Yaylalı, Davud; “Mevsılî, Abdullah b. Mahmud”, DİA, C. 29, Ankara

2004, s. 487-488.

Yatkın, Nihat “Sünnetin Temellendirilmesi Açısından Haşr, 7.

Âyet”, EKEV Akademi Dergisi, Yıl. 7, S. 117, Güz (2003), s. 59

vd.

Yeniçeri, Celal; “Ebû Hanife’nin Hayatı, Mali ve İktisadi Görüşleri”,

MÜİFD, S. 4, İstanbul 1986, s. 255-272.

Yıgın, Âdem; Fukahâ Metodu’na Göre Yazılan Fıkıh Usûlü Eserlerinin

Temel Özellikleri, (Yüksek Lisans Tezi), İstanbul 2004.

Yıldırım, Mustafa; Mecelle’nin Küllî Kaideleri, (İzmir İlahiyat Vakfı

Yayınları), İzmir 2001.

491

Yıldırımer, Şahban; “Mecelle’ye Yöneltilen Tenkidler ve Bu Tenkidlerin Değerlendirilmesi”, CÜİFD, C. 16, S: 2, 2012, s. 417-445.

Yıldız, Hakkı Dursun; “Ebü’l-Abbas es-Seffâh”, DİA, C. 10, İstanbul

1994, s. 283-284.

Yiğit, İsmail; “Sıffîn Savaşı”, DİA, C. 37, s. 107-108, İstanbul 2009.

Zevkliler, AydınGökyayla, Emre; Borçlar Hukuku-Özel Borç İlişkileri, 14. Bası, (Turhan Kitabevi), Ankara 2014.

Zeydan, Abdülkerim; İslâm Hukukuna Giriş, (Çev. Ali Şafak), (Kayıhan Yayınları, İstanbul 2008.

Ziyâeddin Efendi, Hafız Mehmed; Mecelle-i Ahkâm-ı Adliye Şerhi,

Dersaadet 1312, (Şerh).

Ziyâeddin Efendi, Hafız Mehmed; (Haz. Fethi Gedikli-İ.Enes Onat)

Osmanlı Hukuk Sözlüğü, (Onikilevha Yayınları) İstanbul Aralık

2017, (Sözlük). https://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.5.4721.pdf

Kur’an ve Hadis Kaynakları

https://kuran.diyanet.gov.tr

https://www.kuranmealleri.net/ali-imransuresi/110.ayet/elmalili-hamdi-yazir-meali

http://www.kuranikerim.com/m_elmalili_index.

https://hadisci.com/ashab-i-kiram-hakkinda-hadisler

https://hadis.ihya.org/kutubusitte/hadisler.php?t2

492

Kelimeler İçin Kullanılan Lugatler

https://kuran.diyanet.gov.tr

http://www.kamusiturki.com

https://www.kamusiosmani.net/osmanlica-sozluk-18552-nediranlami.html

https://www.osmanice.com/osmanlica-6840-nedir-nedemek.html

http://www.osmanlicaturkce.com.

https://www.lugatiremzi.com/buyuk-osmanlica-sozluk-madde3347.html

https://www.lugatinaci.com/osmanlica-turkce-sozluk-madde14778.html

https://www.ingilizceosmanlica.com/osmanlica-ingilizcesozluk-madde-75414.html

https://osmani.cagdassozluk.com/osmanlica-sozluk-12934-

nedir-anlami.htm