Kişisel Sağlık Verilerinin Korunması

Yayınevi: Yetkin Yayınları
Yazar: Beşir ORAK
ISBN: 9786050505788
255,00 TL 300,00 TL

Adet

 
   0 yorum  |  Yorum Yap
Kitap Künyesi
Yazar Beşir ORAK
Baskı Tarihi 2020/04
Baskı Sayısı 1
Boyut 16x24 cm (Standart Kitap Boyu)
Cilt Karton kapak

Kişisel Sağlık Verilerinin Korunması

Beşir ORAK

2020/04 1. Baskı, 132 Sayfa

ISBN 978-605-05-0578-8


Bilgi merkezli dijital bir çağa geçmiş olmamız itibarı ile kıymeti eskisine kıyasen muazzam bir biçimde artmış olan bir kavram var artık hayatımızda: kişisel verilerimiz. Milyonlarca insanın verilerini dakikalar içerisinde analiz edebilen yapay zeka da işin içine girince kişisel verilerimizin kıymeti daha da atmış bulunmakta. Bunun üstüne bir de biyoteknoloji alanında yoğunlaşan ve kişisel sağlık verileri ile beslenen ar-ge projelerini eklersek, kişisel sağlık verilerinin paha biçilmez olduğunu söylemek abes olmayacaktır.

Kişisel sağlık verilerimiz kendimize ait en mahrem bilgilerimizi ihtiva etmesi nedeniyle de önemli ve kıymetli. Bu verilerin hukuk düzenince yeterli ölçüde korunamaması ayrımcılığa uğrama, temel hak ve hürriyetlerin istifade edememe ve insan onurunun zedelenmesi gibi kokutucu sonuçlar doğurabilir. Korona virüs (Covid-19) pandemisi, söz konusu korkutucu neticelerin gerçekleşmesi ihtimalini daha da arttıracaktır. Önümüzdeki yıllarda otoritelerce yoğun bir işleme faaliyetine girişileceği kuvvetle muhtemel. Çözüm ise kişisel sağlık verilerinin korunması hukukunun gerek teoride gerekse pratikte güç kazanmasını sağlamaktır.

Söz konusu eserin; kişisel sağlık verilerinin hangi ilkeler ışığında ve hangi hallerde hukuka uygun olarak işlenebileceği, söz konusu ilkelere ve hallere aykırılık içeren işleme faaliyetlerine karşı bireylerin hangi haklara sahip olduklarını ve özel hukuk bağlamında ne tür yasal başvuru yollarına başvurabileceklerini göstermesi açısından faydalı olacağını ümit ediyorum.

Bu eser, yüksek lisans tez çalışmasının bir ürünüdür. Tez yazımındaki yardımlarından ötürü tez danışmanım Sayın Doç. Dr. Burcu Gülseren Özcan Büyüktanır'a, tezin kitaplaşması için beni teşvik eden, yardımlarını ve yapıcı eleştirilerini benden esirgemeyen Sayın Doç. Dr. Yıldız Abik'e ve hayatım boyunca beni daima destekleyen kıymetli aileme en derin teşekkürlerimi sunuyorum.

İÇİNDEKİLER

KISALTMALAR17

GİRİŞ19

BİRİNCİ BÖLÜM

KİŞİSEL SAĞLIK VERİLERİNİN KORUNMASINA İLİŞKİN KAVRAMLAR

A.KİŞİSEL SAĞLIK VERİSİ KAVRAMI23

1.Kişisel Veri Kavramı23

2. Hassas Veri Kavramı26

3. Kişisel Sağlık Verisi Kavramı29

B. KİŞİSEL SAĞLIK VERİLERİNİN KORUNMASI HUKUKUNUN TARİHSEL GELİŞİMİ33

C. KİŞİSEL SAĞLIK VERİLERİNİN KORUNMASI HUKUKUNUN KAYNAKLARI36

1. Uluslararası Kaynaklar36

a. Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi36

b. İnsan Hakları ve Biyotıp Sözleşmesi36

c. Hasta Haklarına İlişkin Avrupa Statüsü37

d. Amsterdam Bildirgesi37

e. 108 sayılı Avrupa Konseyi Sözleşmesi38

f. Genel Veri Koruma Tüzüğü38

2. Ulusal Kaynaklar39

a. Anayasa39

b. Kişisel Verilerin Korunması Kanunu40

c.Diğer Kanunlar42

aa. Genel Olarak42

bb. Türk Medeni Kanunu42

cc. Türk Borçlar Kanunu43

dd. Türk Ceza Kanunu43

ee. Tababet ve Şuabatı Sanatlarının Tarzı İcrasına 

Dair Kanun44

d. Tüzükler, Yönetmelikler ve Diğer Düzenleyici İşlemler44

aa. Tıbbi Deontoloji Nizamnamesi44

bb. Kişisel Sağlık Verilerinin İşlenmesi ve Mahremiyetinin Sağlanması Hakkında Yönetmelik44

cc. Hasta Hakları Yönetmeliği46

dd. Kişisel Verilerin Korunması Kanunu Kapsamındaki Yönetmelikler ve Diğer Düzenleyici İşlemler47

D. KİŞİSEL SAĞLIK VERİLERİNİN HUKUKİ NİTELİĞİ49

1. Genel Olarak49

2. Mülkiyet Hakkı Görüşü49

3. Fikri Mülkiyet Hakkı Görüşü50

4. Kişilik Hakkı Görüşü51

a. Genel Olarak52

b. Geleneksel Kişilik Hakkı Görüşü53

c. Bağımsız Kişilik Hakkı Görüşü

İKİNCİ BÖLÜM

KİŞİSEL SAĞLIK VERİLERİNİN

İŞLENMESİNDE HAKİM OLAN İLKELER VE 

HUKUKA UYGUNLUK NEDENLERİ

A. KİŞİSEL SAĞLIK VERİLERİNİN İŞLENMESİNDE 

HAKİM OLAN İLKELER55

1. Genel Olarak55

2. Hukuka ve Dürüstlük Kurallarına Uygunluk56

3. Doğruluk ve Güncellik57

4. Belirli, Açık ve Meşru Amaçlar İçin İşlenme59

a. Amacın Belirli Olması59

b. Amacın Açık Olması60

c. Amacın Meşru Olması61

5.  Amaçla Bağlantılı, Sınırlı ve Ölçülü Olma61

6. Amacın Gerektirdiğinden Fazla Süre Tutulmama64

B. KİŞİSEL SAĞLIK VERİLERİNİN İŞLENMESİNDE HUKUKA UYGUNLUK NEDENLERİ67

1. Hukuka Uygunluk Nedenleri67

a. Genel Olarak67

b. Açık Rıza71

aa. Kavram71

bb. Açık Rızanın Unsurları73

aaa. Aktif Bir Davranış73

bbb. Belirli Bir Konuya İlişkin Olma74

ccc. Bilgilendirilmeye Dayanma75

ddd. Özgür İrade77

cc. Zaman Bakımından Açık Rıza78

dd. Açık Rıza Beyanında Bulunma Ehliyeti79

c. Açık Rızanın Aranmayacağı Haller81

2. Kişisel Verilerin Korunması Kanununda Yer Alan İstisnalar83

a. Genel Olarak83

b. Kanunun Tümünden İstisna Tutulan Haller83

c. Kanunun Bazı Maddelerinden İstisna Tutulan Haller87

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

KİŞİSEL SAĞLIK VERİLERİNİN

ÖZEL HUKUK KAPSAMINDA KORUNMASI

A. KİŞİSEL SAĞLIK VERİLERİNİN KİŞİSEL VERİLERİN KORUNMASI KANUNU KAPSAMINDA KORUNMASI89

B. KİŞİSEL SAĞLIK VERİLERİNİN GENEL İŞLEM KOŞULLARI KAPSAMINDA KORUNMASI91

1. Genel Olarak91

2. İdari Denetim91

3. Yargısal Denetim92

a. Bağlayıcılık Denetimi92

aa. Yürürlük Denetimi92

bb. Olağandışı Koşul Yasağı93

cc. Değiştirme Yasağı94

b. Yorum Denetimi95

c. İçerik Denetimi95

C. KİŞİSEL SAĞLIK VERİLERİNİN MEDENİ HUKUK KAPSAMINDA KORUNMASI97

1. TMK md. 23 Kapsamında Koruma97

2. TMK md. 24 Kapsamında Koruma99

a. Genel Olarak99

b. Kişisel Sağlık Verilerinin Hukuka Aykırı İşlenmesi Halinde Kişiye Tanınan Davalar101

aa. Önleme Davası101

bb. Durdurma Davası102

cc. Tespit Davası103

dd. Vekaletsiz İş Görme Davası104

ee. Maddi Tazminat Davası105

aaa. Genel Olarak105

bbb. Şartları107

aaaa. Fiil/Sözleşmeye Aykırılık107

bbbb. Zarar110

cccc. İlliyet Bağı110

dddd. Hukuka Aykırılık112

eeee. Kusur112

ccc. Tazminatın Belirlenmesi115

ddd. Zamanaşımı117

ff. Manevi Tazminat Davası119

aaa.  Manevi Tazminat Kavramı ve Amacı119

bbb.  Manevi Zarar120

SONUÇ123

KAYNAKÇA127



Elektronik haberleşme, yaşadığımız çağın vazgeçilmezleri arasında yerini çoktan almıştır. Teknoloji alanında meydana gelen yeni gelişmeler ve bu bağlamda internet kullanımının yaygınlaşması, geleneksel haberleşme sistemlerimizde de önemli değişikliklere yol açmıştır. Buna karşılık, elektronik haberleşmenin hızlılığı ve pratikliği zamanla kişilerin hukuken korunan özel hayatını ihlal eder hale gelmiştir. Bu bağlamda, teknolojideki yenilikler kullanılarak, kişileri tanımlayan, onları diğer insanlardan ayırt etmeye yarayan kişisel veriler, kişinin bilgisi ve rızası dışında, kamuya, çok kolay bir şekilde açıklanabilmektedir.

Günümüzde, modern iletişim araçları vasıtasıyla bilgi çok kolay toplanmakta ve  depolanarak, kişiler, kurumlar ve hatta ülkeler arasında kolay bir şekilde paylaşılmaktadır. Bu bağlamda, veri sahipleri aleyhine bir durum ortaya çıkmaktadır ve kişisel verileri oluşturan, elde eden veya elinde bulunduran kimseler ile bu verilerin ilgili oldukları kimseler arasındaki menfaat dengesi, veri sahipleri aleyhine bozulmuştur. Gerçekten bu tür bilgilere erişim kolaylaştıkça, veri sahiplerinin maddi ve manevi varlıkları aynı oranda zarar görmeye başlamış ve menfaatlerinin korunması ihtiyacı ortaya çıkmıştır. Ayrıca, çağdaş toplumlarda insan haklarına verilen önem de, kişilik hakkı çerçevesinde değerlendirilen kişisel verilerin korunması ihtiyacını arttırmıştır. Bu bağlamda, kişisel verilerin korunması meselesi, çağdaş toplumlarda çeşitli türlerde düzenlemelere konu edilmiştir. 

Kişisel Verilerin Korunması Hukuku, yeni bir hukuk dalı olup, teknolojinin günlük yaşamımızı derinden etkilemesi neticesinde ortaya çıkmıştır. Özellikle iletişim ve haberleşme alanında kat edilen mesafeler ve dijitalleşen hayat, kişilere ait verilerin değerini arttırmış ve bu verilerin etkin bir şekilde korunması gereği ortaya çıkmıştır. Bu gelişmeler bağlamında, biyoteknoloji alanında yaşanılan bilimsel gelişmeler ve bu teknolojinin insanlığın geleceği bakımından öneminin anlaşılması ise, kişisel verilerin içerisinde, kişisel sağlık verilerinin konumunu ön plana çıkarmıştır.

Kişinin en mahrem bilgilerinden olan sağlığıyla ilgili bilgilerin, hukuk düzenince etkin bir şekilde korunmaması halinde, kişiler, ayrımcılığa uğrayabileceği gibi, temel haklarını kullanmaktan mahrum bırakılabilir ve sağlık ve sosyal sigorta hizmetlerinde sorun yaşayabilirler. Ayrıca kişi tüm bu muhtemel neticeleri öngörerek sağlık hizmeti almaktan kaçınabilir. Bu durum ise, kişi ve kamu sağlığı bakımından son derece tehlikelidir. Bu bağlamda, kişinin yaşam hakkı, sağlık hakkı, özel yaşamın gizliliği, kişinin maddi ve manevi varlığını serbestçe geliştirmesi  gibi en temel hak ve hürriyetlere tam anlamıyla sahip olabilmesi için, kişisel sağlık verilerinin korunması gereklidir.

Türkiye’de, Kişisel Verilerin Korunmasına ilişkin Anayasal ve Kanuni Düzenlemeler, 1970’li yıllarda bunu düzenleyen Avrupa'ya göre geç denilebilecek tarihlerde yürürlüğe konulmuştur. Kişisel verilerin korunmasında, Türkiye’de Anayasal Temel, 2010 yılında gerçekleştirilen anayasa değişikliği ile sağlanırken, kanuni düzenleme ise, 2016 yılında yürürlüğe giren 6698 sayılı Kişisel Verilerin Korunması Kanunu ile sağlanmıştır.

Tıp alanında kişisel verilerin, diğer bir deyişle kişisel sağlık verilerinin hukuka aykırı olarak açıklanması veya verilmesi, günümüzde gelişen teknoloji ve olanakların kullanımının yaygınlaşmasıyla gittikçe önemli bir alan haline dönüşmüştür. Bu bağlamda, kişisel sağlık verilerinin korunması, Kişisel Verilerin Korunması Kanunu’nun da yürürlüğe girmesine rağmen, hukuksal açıdan bazı boşlukları olan bir konu olarak ortaya çıkmıştır. Bu alanda kanun koyucu, Ceza Hukuku, Medeni Hukuk, Borçlar Hukuku ve Anayasa Hukuku alanında da kendine göre bazı koruyucu tedbirler almaya çalışmakta ve bazı hükümler öngörmektedir. 

Hasta haklarının yeterince bilinmiyor oluşu ve gün geçtikçe yapılan birtakım düzenlemelerin yetersizliği, Kişisel Verilerin Korunması ve Özel Hayatın Gizliliği/ Mahremiyet alanlarını korumanın güçlüğü nedeniyle, kişisel sağlık verilerinin korunması aslında zor bir alandır. Bu bağlamda, kişisel verilerin korunması anlamında “Mahremiyet Hakkı” da önemli bir unsur taşımaktadır. Hasta kendine ait bilgilerin gizli tutulmasını ve bu bağlamda beden mahremiyetine her koşulda saygı gösterilmesini isteme hakkına sahiptir. Hasta bilgilerini arşivleme ve kayıt altına alma her ne kadar bu hakkı tehdit eden unsurlar arasında ise de, bu durumda dahi kayıt ve arşivlerin gizliliğini korumak ve bir sistem dahilinde Hastanın talebi ile gerektiğinde yok etmek de mümkün olmalıdır.

Kişisel Verilerin Korunması Kanununda,  kişisel sağlık verileri, özel nitelikli veri kategorisinde yer almıştır. Kural olarak, kişisel sağlık verilerinin işlenmesi hukuka aykırıdır. Ancak sağlık hizmeti gibi hayati önemi olan hizmetlerin yerine getirilmesi için bu verilerin belirli kurallar çerçevesinde işlenmesi de şarttır. Bu bağlamda, Kanunda, kişinin sağlığıyla ilgili bilgilerin hangi hallerde işlenebileceği düzenlenmiştir ve kişisel sağlık verilerinin, veri sahibinin açık rızasının bulunması halinde işlenebileceği öngörülmüştür.

Kişisel sağlık verilerinin işlenebileceği istisnai durumlarda, işleme faaliyetinin belirli ilkelere uyumlu olması gerekmektedir. Bu bağlamda, işleme, hukuka ve dürüstlük kurallarına uygun olacaktır. Ayrıca, işlenen veriler, kişi hakkında yanlış ve yanıltıcı olmamalı ve olabildiğince güncel olarak tutulmalıdır. İşleme faaliyetine esas olan amaçlar belirli, açık ve meşru olmalıdır. Belirli, açık ve meşru amaçlarla yapılan işleme faaliyetinde ölçü kaçırılmamalı, gereğinden fazla veri işlenmemeli, veri minimizasyonu ilkesi doğrultusunda amaçla bağlantılı, sınırlı ve ölçülü olunmalıdır. Buraya kadar sayılan ilkelere uyularak kaydedilen veriler, eğer verinin tutulması amacı son bulduysa daha fazla tutulmalı ve silinmeli, yok edilmeli veya anonimleştirilmelidir.

Kişisel sağlık verilerinin, Kişisel Verilerin Korunması Kanunu kapsamında korunması mümkündür. Kanunda veri sahibinin hakları ve ilgilinin veri sorumlusunca aydınlatılması yükümlülüğü düzenlenmiştir. Veri sahibi, 11. madde gereğince, verilerinin işlenmesi ve amacına uygun kullanılması konularında bilgi sahibi olma, verilerinin aktarıldığı üçüncü kişileri öğrenme, verilerinin düzeltilmesini veya silinmesini talep etme, kendisi aleyhine olan sonuçlara itiraz etme ve zararın giderilmesini talep etme haklarına sahiptir. Bu hakları ise ilk olarak veri sorumlusuna başvuru, daha sonra ise Kişisel Verileri Koruma Kuruluna şikayet yolu ile kullanabilecektir. Kişilik hakkı ihlal edilen kimselerin haklarının saklı olduğu yine Kanunda düzenlenmiştir.

Kişisel sağlık verilerinin işlenmesini öngören genel işlem koşulu niteliğindeki sözleşmelere karşı veri sahibi, Türk Borçlar Kanunu’nun 20- 25. maddeleri arasında düzenlenen  hükümler vasıtasıyla korunabilecektir. Yine, kişisel sağlık verilerinin işlenmesine hukuka veya ahlaka aykırı olarak rıza göstermesi dolayısıyla kişilik hakları zedelenen kimse, Türk Medeni  Kanunu madde 23 çerçevesinde korunacaktır. Ayrıca, sağlık verileri hukuka aykırı olarak işlenen Kişi, Türk Medeni Kanunu’nun 24. maddesi kapsamında kişilik haklarını koruyucu davalar olan Önleme Davası , Durdurma Davası ile Tespit Davasından yararlanabileceği gibi, Tazminat Davaları olan Maddi Tazminat Davası ve Manevi Taminat Davasına da başvurabilir.

Beşir Orak, Hacettepe Üniversitesi  Sosyal Bilimler Enstitüsü Özel Hukuk Anabilim Dalı kapsamında, Hacettepe Üniversitesi Hukuk Fakültesi Medeni Hukuk Anabilim Dalı Öğretim Üyesi Doç. Dr. Burcu Özcan Büyüktanır danışmanlığında “Kişisel Sağlık Verilerinin Korunması” başlıklı  Yüksek Lisans Tezini hazırlamıştır.  Orak, daha sonra bu tezini, çok değerli jüri üyeleri Hacettepe Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dekanı ve Özel Hukuk- Medeni Hukuk Anabilim Dalı Başkanı Prof. Dr. Erkan Küçükgüngör ve Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Medeni Hukuk Anabilim Dalı Öğretim Üyesi Doç. Dr. Yıldız Abik önünde 13 Haziran 2019  tarihinde başarıyla savunmuş ve Orak’ın tezi, değerli jüri üyelerince, oybirliğiyle başarılı bulunarak kabul edilmiştir. Böylece değerli öğrencim Beşir Orak, daha sonra benim de aralarında bulunduğum çok değerli jüri üyelerinin Tez Savunması sırasında yaptıkları önerileri ve katkıları doğrultusunda Tezini tekrar gözden geçirmiş ve yayına hazır hale getirmiştir.

Orak, bu çalışmasında, Kişisel Sağlık Verilerinin Korunmasını, üç bölümde incelemiştir. İlk bölümde, kişisel sağlık verisi kavramı ve kavramın, hassas veri türlerinden biri olması dolayısıyla kişisel verilerin korunması hukuku içerisindeki konumu, hasta mahremiyeti ve hekimin sır saklama yükümlülüğü prensipleri, kişisel sağlık verilerinin korunmasının ulusal ve uluslararası normatif temelleri ile hukuki niteliği konuları incelenmiştir. İkinci bölümde ise, kişisel sağlık verilerinin işlenmesinde hakim olan ilkeler ve hukuka uygunluk nedenleri ele alınmıştır.

Yazar, üçüncü bölümde, kişisel sağlık verilerinin özel hukuk bağlamında korunmasını incelemiştir. Bu kapsamda, bu verilerin Türk Borçlar Kanunu’nun 20 ile 25. maddeleri arasındaki hükümlerle düzenlenen Genel İşlem Şartları ve Türk Medeni Kanunu’nun 23 ve 24. maddeleri çerçevesinde korunması incelenmiştir. Kişisel verilerin kişilik değerleri içerisinde yer alması dolayısıyla kişisel sağlık verilerinin hukuka aykırı işlenmesi neticesinde kişilik hakları ihlal edilen bireyler, Türk Medeni Kanununun 23 ve 24. maddelerinde öngörülen hükümler vasıtasıyla haklarını koruma imkanına sahiptirler. Bu bağlamda yazar, eserinde, kişisel sağlık verilerinin  hukuka aykırı işlenmesi nedeniyle ihlal edilen kişilik haklarının, Önleme Davası, Durdurma Davası, Tespit Davası, Vekaletsiz İş Görme Davası, Maddi Tazminat Davası ve Manevi Tazminat Davası açılarak korunmasını incelemiştir.

Değerli öğrencim Beşir Orak, “Kişisel Sağlık Verilerinin Korunmasıbaşlıklı son derece güncel bir konudaki bu değerli ve yararlı olduğunu düşündüğüm eserini yoğun bir bilimsel araştırma ve titiz bir akademik çalışma sonucu ortaya çıkarmıştır. Orak, Kişisel Sağlık Verilerinin Korunması ile ilgili geniş sayılabilecek bir bibliyografyadan yararlanarak konuyu başarılı bir şekilde incelemiştir. Bu kapsamlı ve yararlı çalışmanın konuyla ilgilenen herkes için yararlı olmasını ve daha sonra alanda yapılacak olan yeni çalışmalara ışık tutmasını dilerim.

Değerli öğrencim Beşir Orak’ı bu yararlı ve değerli çalışması nedeniyle içtenlikle kutlar ve bu özenli ve başarılı çalışmasında olduğu gibi, bundan sonra yapacağını umduğum diğer akademik çalışmaları bakımından da, akademik hayattaki başarılarının devamını dilerim. 

Yorum Yap

Lütfen yorum yazmak için oturum açın ya da kayıt olun.
İlgili Yayınlar