| Kitap Künyesi | |
| Yazar | İsmet SAYHAN |
| Baskı Tarihi | 2016/08 |
| Boyut | 16x24 cm (Standart Kitap Boyu) |
| Cilt | Karton kapak |
İİ254
Sermaye Şirketleri ve Kooperatiflerde
Borca Batıklık Sebebiyle İflas ve İflasın Ertelenmesi
Doç. Dr. İsmet SAYHAN
2016/08 Baskı, 210 Sayfa
ISBN 978-605-05-0123-0
Hukukumuzda, sermaye şirketleri ile kooperatiflerin borca batık olmaları iflas sebebi olarak kabul edilmiştir. Fakat, Kanun Koyucu şirketin borca batık olması halinde mutlaka iflas etmesini de arzu etmemiş; diğer iflas sebeplerinden farklı olarak, borca batıklık halinde şirkete bu durumdan kurtulmaya dair bir imkan tanınmıştır. Bu imkan, borca batık şirket belirli tedbirlerle koruma altına alınarak, bir iyileştirme süreci için iflasın ertelenmesidir. Şöyle ki, esas itibariyle borca batıklığın tespiti sonucunda şirketin iflasına karar vermek gerekirken, eğer şirketin borca batıklıktan kurtulmasını sağlayacak bir proje geliştirilebilirse; iflas kararı verilmeyip, mahkemenin gözetiminde bu proje uygulanarak şirketin borca batıklıktan kurtarılmasının denenmesi öngörülmüştür. Bu süreç sonunda borca batıklık durumu tekrar araştırıldığında, borca batıklığın ortadan kalkmış olduğu tespit edilirse, iflas talebinin reddine karar verilecektir. Aksine, borca batıklığın devam ettiği tespit edilirse, bu durumda artık şirketin iflasına karar verilmesi gerekir. İşte buna kanuni bir kavram olarak “iflasın ertelenmesi” denilmektedir.
Borca batıklık sebebiyle iflas, varlık, sermaye ve şirket borç dengesi kapsamında Türk Ticaret Kanununda ve iflas sebepleri kapsamında da İcra ve İflas Kanununda düzenlenmiştir. Çok uzun yıllar borca batıklık sebebiyle iflas işlemiş değildir. Zira, borca batıklık sebebiyle iflastan söz edilebilmesi için, şirketin bildirimi gerekmektedir. Şirketler de bu bildirimi yapmadıklarından, uzun yıllar borca batıklık sebebiyle iflas örnekleri fazla görülmemiştir. Dolayısıyla iflasın ertelenmesi örnekleri de fazla görülmemiştir. Ülkemizde yaşanan ekonomik krizlerin de etkisiyle son yıllarda öncekinin aksine abartılı denecek sayıda borca batıklık bildirimi yapıldığı gözlenmektedir. Tabii ki, bu bildirimlerdeki temel amaç borca batıklık sebebiyle iflasın sağlanması değil, iflas ertelemesi kararı alarak, bu süreçte sağlanan koruma tedbirlerinden yararlanmaktır. Hatta borca batıklık sebebiyle iflas davalarına, “iflas ertelemesi davası” denilir olmuştur. Hal böyle olunca, müessesenin kötüye kullanımları da mümkün hale gelmiştir. Bu sebeple bir yandan kanun koyucu, bir yandan da yargı uygulayıcıları müessesenin amacına uygun işlemesi için çeşitli tedbirler alma ve uygulama prensipleri yaratmaya çalışmaktadırlar.
Dünyanın tüm gelişmiş ekonomilerinde şirketlerin beklenmeyen ekonomik sıkıntıları aşmaları ve ayakta kalmalarını sağlayıcı hukuki müesseseler bulunmaktadır. Şüphesiz ki, şirketin ekonomik durumunun iyileşmesi, iflas etmesine nazaran tüm tarafların daha çok arzu edeceği bir durumdur. Ancak, bunun etkin ve amacına uygun şekilde kullanılması da bu kadar önemlidir. Bu noktada en önemli husus, şirketin nasıl iyileştirileceği hususudur. Aslında, burada ölçü, projenin somut ve gerçekçi olmasıdır. Bilinen hikayede, Nasrettin Hoca, borçlu olduğu kişiyle karşılaşınca “hadi bakalım, bir yolla senin borcunu ödeyeceğim, komşu tarlasına yonca ekecek, diğer komşunun dikenli telleri ile tarlayı çevreleyeceğim, öteki komşunun koyunları yoncalara girmek için gelecek; dikenli tellere takılıp yünlerini bırakacaklar, ben de bunları toplayıp, iplik yapıp satacağım; elde edeceğim paranın bir kısmı ile senin borcunu öderim” der. İşte iyileştirme projelerinin, bu hikayedeki gibi gerçek dışı ve uygulanamaz olamaması gerekir. Özellikle kaynak kullanımı hususunda etkin olması gerekir. Bir proje uygulanmasa da zaten mevcut olan durumlar iyileştirme projesi olarak sunulmamalıdır.
Bu çalışma, borca batıklık sebebiyle iflas ve iflasın ertelenmesi müessesesinin çok az uygulamasının olduğu zamanlardan beri konuyla ilgili çalışmalarımınsonucu olarak ortaya çıkmıştır. Her eser gibi tam değildir. Özellikle konuyla ilgili sık sık kanun değişiklikleri yapılması; konunun tarafları, özellikle bankaların yeni düzenlemeler için talepte bulunmaları, zaman zaman çalışmaları kesintiye uğratmış, zaman zaman değişiklikler yapmaya sebep olmuştur. Ne var ki, bir aşamada bitmesi gerektiğinden, çalışma bu haline gelmiştir... (Önsöz'den)
İÇİNDEKİLER
§ 1- GİRİŞ 23
I- BORCA BATIKLIK SEBEBİYLE İFLAS VE İFLASIN ERTELENMESİ İLE İLGİLİ KANUNİ HÜKÜMLER 23
II- BORCA BATIKLIK SEBEBİYLE İFLASIN DİĞER İFLAS SEBEPLERİ ARASINDAKİ YERİ 28
§ 2- İFLAS YOLUYLA CEBRİ İCRA VE BORCA BATIKLIĞIN İFLAS SEBEPLERİ İÇİNDEKİ YERİ 29
I- İFLAS KAVRAMI 29
II- İFLAS YOLLARI 29
1- Takipli İflas Yolu 30
2- Doğrudan İflas Yolu 31
III- İFLAS YOLUYLA CEBRİ İCRANIN AŞAMALARI 31
1- İcra Takibi 32
2- İflas Davası 33
A- Takipli İflas Yolunda İflas Davası 33
B- Doğrudan Doğruya iflas Yolunda İflas Davası 36
3- İflasın Açılması ve İflasın Tasfiyesi 36
IV- İFLAS SEBEPLERİ 36
1- Takipli İflâsta İflâs Sebebi 37
2- Doğrudan İflasta İflas Sebepleri 41
A- Münhasıran Alacaklının Doğrudan İflas Talebinde Bulunabildiği Sebepler 42
a- Borçlunun Yerleşim Yerinin Belli Olmaması 42
b- Borçlunun Taahhütlerinden Kurtulmak Amacıyla Kaçması 43
c- Borçlunun Alacaklının Haklarını İhlal Eden Hileli Muamelelerde Bulunması veya Bunlara Kalkışması 43
d- Borçlunun Haciz Yoluyla Takip Sırasında Mallarını Saklaması 44
e- Borçlunun Ödemelerini Tatil Etmiş Olması 44
f- Konkordatonun Tasdik Edilmemesi veya Konkordato Mühletinin Kaldırılması ya da Konkordatonun Tamamen Feshi 45
g- İlama Dayanan Alacağın İcra Emriyle İstendiği Halde Ödenmemiş Olması 45
B- Münhasıran Borçlunun Doğrudan İflas Talebinde Bulunabildiği Sebepler 46
a- Borçlunun İhtiyari İflas Talebi (m.178, I) 47
b- Borçlunun Mecburi İflas Talebi 48
c- Borca Batıklıkta Borçlunun Mecburi İflas Talebi 48
§ 3- DOĞRUDAN İFLAS SEBEBİ OLARAK BORCA BATIKLIK 52
I- BORCA BATILIĞIN DOĞRUDAN İFLAS SEBEPLERİ İÇİNDEKİ YERİ 54
II- BORCA BATIKLIK KAVRAMI 55
III- BORCA BATIKLIĞIN BENZER DURUMLARDAN FARKI 56
1- Borca Batıklığın Sermayenin Karşılıksız Kalmasından Farkı 56
2- Borca Batıklığın Bilanço Zararı ve Zarar Bilançosu Kavramlarının Farkı 58
3- Borca Batıklığın Likidite Sıkıntısından Farkı 58
4- Borca Batıklık ve Ödemeden Aciz Halinin Farkı 59
5- Borca Batıklık ve Ödemelerin Tatili 60
IV- BORCA BATIKLIK ŞÜPHESİ UYANDIRAN İŞARETLERİN VARLIĞI 61
V- BORCA BATIKLIĞIN TESPİTİ 63
1- Borca Batıklık Bilançosu Düzenlenmesi 64
A- Borca Batıklık Bilançosu Kavramı 64
B- Borca Batıklık Bilançosunda Yer Alacak Malvarlığı Değerlerinin Belirlenmesinde Esas Alınacak Envanter 67
C- Borca Batıklık Bilançosunda Yer Alması Gereken Değerler 69
a- Borca Batıklık Bilançosunda Pasiflerde Yer Alması Gereken Borçlar 70
aa- Yılsonu Bilançosunun Pasif Kısmında Yer Alan Değerlerin Borca Batıklık Bilançosuna Dahil Edilmesi 71
aaa- Mali Borçlar 71
aaaa- Finansal Kiralama İşleminden Doğan Borçlar - Ertelenmiş Finansal Kiralama Borçlanma Maliyetleri 72
bbbb- Uzun Vadeli Kredilerin Anapara Taksitleri ve Faizleri Hesabı 73
cccc- Tahvil Anapara Borç Taksit ve Faizleri Hesabı 73
dddd- Çıkarılmış Bonolar ve Senetler Hesabı 74
eeee- Çıkarılmış Diğer Menkul Kıymetler Hesabı 74
ffff- Menkul Kıymetler İhraç Farkları (-) Hesabı 74
gggg- Diğer Mali Borçlar 75
bbb- Ticari Borçlar 75
ccc- Diğer Borçlar 75
ddd- Alınan Avanslar 76
eee- Yıllara Yaygın İnşaat ve Onarım
Hakedişleri 76
fff- Ödenecek Vergi ve Diğer Yükümlülükler 77
ggg- Karşılık Hesapları 78
hhh- Gelecek Aylara Ait Gelirler ve Gider Tahakkukları ve Gelecek Yıllara Ait Gelirler ve Gider Tahakkukları 79
ııı- Diğer Kısa Vadeli Yabancı Kaynaklar - Diğer Uzun Vadeli Yabancı Kaynaklar 80
bb- Yılsonu Bilançosunun Aktif Kısmında Yer Almasına Rağmen Borca Batıklık Bilançosuna Pasif Olarak Dahil Edilmesi Gereken Değerler 83
aaa- Verilen Çekler 83
bbb- Sermaye Taahhütleri 83
cc- Borca Batıklık Bilançosunda Aktiflerde Yer Alması Gereken Değerler 83
aaa- Dönen Varlıklar 85
aaaa- Hazır Değerler 85
bbbb- Menkul Kıymetler (Finansal Varlıklar) 86
cccc- Ticari Alacaklar – Diğer Alacaklar 88
dddd- Stoklar 92
eeee- Canlı (Biyolojik) Varlıklar 94
ffff- Yıllara Yaygın İnşaat ve Onarım Maliyetleri 95
gggg- Gelecek Aylara Ait Giderler ve
Gelir Tahakkukları 97
hhhh- Diğer Dönen Varlıklar 98
bbb- Duran Varlıklar 99
aaaa- Uzun Vadeli Ticari Alacaklar –
Diğer Uzun Vadeli Alacaklar 99
bbbb- Mali Duran Varlıklar 103
cccc- Maddi Duran Varlıklar 104
dddd- Maddi Olmayan Duran Varlıklar 106
eeee- Özel Tükenmeye Tabi Varlıklar 110
ffff- Gelecek Yıllara Ait Giderler ve
Gelir Tahakkukları 111
gggg- Diğer Duran Varlıklar 112
hhhh- Yatırım Amaçlı Gayrimenkuller 113
ıııı- Canlı (Biyolojik) Varlıklar 113
D- Borca Batıklık Bilançosunda Malvarlığının Değerinin Belirlenmesine İlişkin Esaslar 113
a- Bilanço İlkeleri ve Bilanço Türleri Bakımından Değerleme Esasları 114
b- Borca Batıklık Tespiti Bakımından Yapılacak Değerlemelerde Uluslararası Değerleme
Standartlarının Uygulanması 117
aa- Uluslararası Değerleme Standartları’na Göre Değerleme Kavram ve İlkeleri 119
aaa- Fiyat 119
bbb- Maliyet 120
ccc- Pazar 120
ddd- Değer 120
bb- Değerleme Yaklaşımları 121
aaa- Emsal Karşılaştırma Yaklaşımı 123
bbb- Gelir İndirgeme Yaklaşımı 123
ccc- Maliyet Yaklaşımı 123
ddd- Amortismana Tabi Tutulmuş
Yerine Koyma Maliyeti Yaklaşımı 123
cc- Borca Batıklık Bilançosunun Hazırlanmasında Uyulması Gereken UDES Değerleme Esasları 123
aaa- UDES Değerleme Esasları 123
bbb- Pazar Değeri Üzerinden Değerleme 126
aaaa- Genel Esaslar 126
bbbb- Pazar Değeri Kavramı 129
cccc- Pazar Değeri Üzerinden Değerleme Esasları 134
E- Şirket Aktif Ve Pasiflerinin Borca Batıklık Bilançosunda Yer Almasına İlişkin Özellikli Konular 139
a) Birden Fazla Borçlusu Olan Borçlar 139
b) Eksik Borçlar ve Eksik Borç Niteliğindeki Şirket Alacakları 140
c) İhtilaflı Haklar ve Alacaklar 144
d) Ortaklara Borçlar- Örtülü Sermaye 145
e) Çalışanlar ve İşçiler Lehine Yardım Akçesi ile
Yardım Sandıkları ve Diğer Hayır İşleri İçin
Ayrılan Yedek Akçeler 146
F- Borca Batıklık Bilançosunun Fonksiyonu 146
G- Borca Batıklık Bilançosunun Düzenlenleme Zamanı 147
H- Borca Batıklık Bilançosu Düzenleme Yükümlülüğü 147
a) Yönetim Kurulunun Borca Batıklık Bilançosu
Düzenleme Yükümlülüğü 147
b) Denetçilerin Ara Bilanço Çıkarma Yükümlülüğü 150
İ- BORCA BATIKLIĞIN MAHKEMECE TESPİTİ 150
§ 4- BORCA BATIKLIK SEBEBİYLE İFLAS DAVASI 152
I- BORCA BATIKLIĞIN MAHKEMEYE BİLDİRİLMESİ 152
1- Borca Batıklık Bildiriminin Hukukî Niteliği ve
Geri Alınıp Alınamayacağı 152
2- Bildirimin Derhal Yapılması Zorunluluğu 154
3- Borca Batıklığın Mahkemeye Bildirilmesi Yetkisi 155
A- Borca Batıklığı Bildirmesi Zorunlu Olanlar 155
a) Yönetim Kurulu 155
b) Tasfiye Memurları 156
c) Yönetim Kurulu ve Tasfiye Memurlarının
Bildirimde Bulunmamasının Müeyyidesi 156
B- Alacaklıların Borca Batıklığı Mahkemeye
Bildirme Yetkisi 157
a) Alacaklı Sıfatının Belirlenmesi Bakımından
Alacağın Kapsamı 157
b) Şirket Ortaklarının Alacaklı Sıfatı 157
c) İntifa Senedi Sahiplerinin Alacaklı Sıfatı 158
d) Tahvil Sahiplerinin Alacaklı Sıfatı 159
C- Şirketle İlgili Diğer Kurum ve Kişilerin Bildirim Yetkisi Olup Olmadığı Meselesi 159
a) Ortaklar 159
b) Münferit Yönetim Kurulu Üyeleri 159
c) Denetçiler 160
d) Sermaye Piyasası Kurulu 160
e) Sanayi ve Ticaret Bakanlığı 161
D- Başvurunun Şekli ve Usulü 162
E- Yetkili ve Görevli Mahkeme 162
II- BORCA BATIKLIĞIN MAHKEMEYE BİLDİRİLMESİNİN
SONUÇLARI 163
1- İflâs Kararı 163
A- İflasın Açılması Üzerine Yapılması Gereken İşlemler 164
B- İflasın Açılmasının Etkileri 164
a) İflasın Açılmasının Müflisin Tasarruf
Yetkisine Etkisi 164
b) İflasın Takip ve Davalara Etkisi 165
aa- İflasın Takiplere Etkisi 165
bb- İflasın Davalara Etkisi 166
c) Müflisin Borçlarının Muaccel Hale Gelmesi 168
d) Faizlerin Kesilmesi 168
e) Müflisin Kefil Olduğu Borçlar 169
C) İflasın Açılmasının Hukuki Sonuçları 169
2- İflâs Talebinin Reddi 170
§ 5- İFLASIN ERTELENMESİ 171
I- İFLASIN ERTELENMESİ KAVRAMI 171
II- AMAÇ 171
III- İFLASIN ERTELENMESİNİN ŞARTLARI 174
1- Mahkemeye Bildirimde Bulunulmuş ve Borca Batıklık Bilançosunun Verilmiş Olması 174
2- İflasın Ertelenmesinin Talep Edilmiş Olması 174
3- İyileştirme Projesi Sunulmuş Olması 176
4- Fevkalade Mühletten İtibaren Bir Yıl Geçmiş Olması 180
5- İyileştirmenin Mümkün Olması 180
IV- İFLÂSIN ERTELENMESİ KARARI 182
1- İflâsın Ertelenmesi Sebebiyle Islah ve Muhafaza Tedbirleri 183
A- Islah Tedbirleri 184
B- Kayyım Tayini 184
a) Kayyım Kavramı 186
b) Kayyım Türleri ve İflasın Ertelenmesi Talebi Üzerine Atanan Kayyımın Niteliği 186
c) Kayyımın Belirlenmesine İlişkin Şartlar 189
d) Kayyım Atanması Kararı ve Kayyımın
Göreve Başlaması 192
C- Muhafaza Tedbirleri 193
D- Defter Tutulması 194
E- Islah Tedbirlerinden Olarak Konkordato İstenip İstenemeyeceği 195
F- Şirkete Ait İşletmelerin Faaliyetinin Durdurulmasına
Karar Verilip Verilemeyeceği 196
G- Şirketin Tasarruf Yetkisinin Kısıtlanması 197
H- İflâsın Ertelenmesi Kararının Süresi 198
I- İflasın ertelenmesi Kararının İlanı 198
J- İflâsın Ertelenmesi Kararının Temyiz Kabiliyeti 199
V- İFLÂSIN ERTELENMESİ KARARININ HÜKÜM VE
SONUÇLARI 201
1- Takiplerin Durması 202
2- İflâsın Ertelenmesi Kararının Zamanaşımı ve
Hak Düşürücü Sürelere Etkisi 203
3- İptale Tabi Tasarruflar Hakkındaki Davalara Etkisi 204
4- İflâsın Ertelenmesinin Şirketin Diğer Sebeplerle İflâsı ve Feshedilmesi ile İlgili Etkileri 204
5- İflasın Ertelenmesi Halinde Alacaklıların Şüpheli Alacak Karşılığı Ayırmak Zorunda Olup Olmadıkları 205
6- İflasın Ertelenmesinin Vergi Yükümlülükleri Bakımından Etkileri 207
Türk Ticaret Kanunu’muzun, anonim şirketlerin borca batık olması durumunun düzenlendiği, 376/3 maddesi hükmüne göre, şirketin borca batık durumda bulunduğu şüphesini uyandıran işaretler varsa, yönetim kurulu, aktiflerin hem işletmenin devamlılığı esasına göre hem de muhtemel satış fiyatları üzerinden bir ara bilanço çıkartır. Bu bilançodan aktiflerin, şirket alacaklılarının alacaklarını karşılamaya yetmediğinin anlaşılması hâlinde, yönetim kurulu, bu durumu şirket merkezinin bulunduğu yer asliye ticaret mahkemesine bildirir ve şirketin iflasını ister. Meğer ki, iflas kararının verilmesinden önce, şirketin açığını karşılayacak ve borca batık durumunu ortadan kaldıracak tutardaki şirket borçlarının alacaklıları, alacaklarının sırasının diğer tüm alacaklıların sırasından sonraki sıraya konulmasını yazılı olarak kabul etmiş ve bu beyanın veya sözleşmenin yerindeliği, gerçekliği ve geçerliliği, yönetim kurulu tarafından iflas isteminin bildirileceği mahkemece atanan bilirkişilerce doğrulanmış olsun. Aksi hâlde mahkemeye bilirkişi incelemesi için yapılmış başvuru, iflas bildirimi olarak kabul olunur. Kanunun “İflasın Ertelenmesi” başlıklı 377. Maddesine göre ise, yönetim kurulu veya herhangi bir alacaklı yeni nakit sermaye konulması dâhil nesnel ve gerçek kaynakları ve önlemleri gösteren bir iyileştirme projesini mahkemeye sunarak iflasın ertelenmesini isteyebilir. Bu hâlde İcra ve İflas Kanununun 179 ilâ 179/b maddeleri uygulanır.
Türk Ticaret Kanununun 376. maddesi hükmü emredici hüküm niteliğindedir. Zira maddenin yönetim kurulunun görevlerinin düzenlendiği kısımda yer alması ve madde metninde geçen “yönetim kurulu, bu durumu şirket merkezinin bulunduğu yer asliye ticaret mahkemesine bildirir ve şirketin iflasını ister” şeklindeki ifade tarzı, hükmün emredici olduğunu göstermektedir. Öte yandan 376. maddede güdülen amaç mevcut ve gelecekteki pay sahipleri, alacaklılar ve üçüncü şahısların yararına bazı tedbirlerin alınması olduğu için, hükmün emredici olduğunu kabul etmek gerekmektedir. Bunun en önemli sonuçlarından birincisi, mahkemenin TTK 376. maddesi hükmünü resen nazara almak zorunda olmasıdır. Nitekim Yargıtay’ın çeşitli kararlarında da, TTK m. 376 hükmünün emredici nitelikte olması sebebi ile mahkemece resen nazara alınması gerektiği sonucuna ulaşılmıştır[1]. Anılan hükmün emredici nitelikte olmasının ikinci sonucu ise, maddede belirlenen durumlarla ilgili olarak ana sözleşme veya genel kurul kararı ile bir değişiklik yapılamamasıdır.
İcra ve İflâs Kanunu’nun iflâs yoluyla takiplere ilişkin 177-181 nci maddelerinin de, TK 376/3 maddesinin uygulanması bakımından değerlendirilmesi gerekmektedir. Zira anılan maddelerde de malî durum bozukluklarından “borca batıklık” hali ile ilgili düzenlemelere yer verilmiştir. İİK nun Sermaye şirketleri ile Kooperatiflerin İflâsı başlıklı 179. maddesine göre Sermaye şirketleri ile kooperatiflerin borçlarının aktifinden fazla olduğu idare ve temsil ile vazifelendirilmiş kimseler veya şirket ya da kooperatif tasfiye hâlinde ise tasfiye memurları veya bir alacaklı tarafından beyan ve mahkemece tespit edilirse, önceden takibe hacet kalmaksızın bunların iflâsına karar verilir. Şu kadar ki, idare ve temsil ile vazifelendirilmiş kimseler ya da alacaklılardan biri, şirket veya kooperatifin malî durumunun iyileştirilmesinin mümkün olduğuna dair bir iyileştirme projesini mahkemeye sunarak iflâsın ertelenmesini isteyebilir. Mahkeme projeyi ciddî ve inandırıcı bulursa, iflâsın ertelenmesine karar verir. İyileştirme projesinin ciddî ve inandırıcı olduğunu gösteren bilgi ve belgelerin de mahkemeye sunulması zorunludur. Mahkeme, gerekli görürse idare ve temsille vazifelendirilmiş kimseleri ve alacaklıları dinleyebilir. İflâsın ertelenmesi talepleri öncelikle ve ivedilikle sonuçlandırılır. Aynı Kanunun Erteleme Tedbirleri başlıklı 179/a maddesine göre, Mahkeme, iflâsın ertelenmesi isteminde bulunulması üzerine, envanter düzenlenmesi ve yönetim kurulunun yerine geçmesi ya da yönetim kurulu kararlarını onaylanması için derhal bir kayyım atar; ayrıca şirketin ve kooperatifin malvarlığının korunması için gerekli diğer önlemleri alır. Kayyımın atanmasına ilişkin karar, kayyımın mahkemece belirlenmiş görevleri ve temsil yetkisi ile bunların sınırları ve iflâsın ertelenmesine ilişkin talep 166 ncı maddenin ikinci fıkrasındaki usul ile mahkeme tarafından ilân ve ticaret siciline tescil ettirilir. Mahkeme bu arada erteleme talebini karara bağlar. İflâs ertelenmişse kayyım her üç ayda bir şirketin projeye uygun olarak iyileştirme gösterip göstermediğini mahkemeye rapor eder, mahkeme bu rapor üzerine veya gerek gördüğünde alacağı bilirkişi raporuna göre, erteleme istemini değerlendirir ve iyileştirmenin mümkün olamayacağı kanaatine varırsa erteleme kararını kaldırır. Nihayet, erteleme kararının etkilerinin düzenlendiği İİK m. 179/b maddesine göre de, Erteleme kararı üzerine borçlu aleyhine 6183 sayılı Kanuna göre yapılan takipler de dahil olmak üzere hiçbir takip yapılamaz ve evvelce başlamış takipler durur; bir takip muamelesi ile kesilebilen zamanaşımı ve hak düşüren müddetler işlemez. Erteleme sırasında taşınır, taşınmaz veya ticarî işletme rehniyle temin edilmiş alacaklar nedeniyle rehnin paraya çevrilmesi yoluyla takip başlatılabilir veya başlamış olan takiplere devam edilebilir; ancak bu takip nedeniyle muhafaza tedbirleri alınamaz ve rehinli malın satışı gerçekleştirilemez. Bu durumda erteleme süresince işleyecek olup mevcut rehinle karşılanamayacak faizler teminatlandırılmak zorundadır. İİK.nun 206 ncı maddesinin birinci sırasında yazılı alacaklar için haciz yoluyla takip yapılabilir. Erteleme süresi azami bir yıldır. Bu süre kayyımın verdiği raporlar dikkate alınarak mahkemece uygun görülecek süreler ile uzatılabilir; ancak uzatma süreleri toplamı dört yılı geçemez. Kayyım, mahkemenin belirleyeceği sürelerde iflâsı ertelenenin faaliyetleri ve işletmenin durumu konusunda düzenli olarak mahkemeye rapor verir. İflâsın ertelenmesi talebinin reddi ya da erteleme süresi sonunda iyileşmenin mümkün olmadığının tespiti üzerine mahkeme, şirketin veya kooperatifin iflâsına karar verir. Erteleme süresi dolmamakla birlikte, mahkeme kayyımın verdiği raporlardan şirketin veya kooperatifin malî durumunun iyileştirilmesinin mümkün olmadığı kanaatine varırsa, erteleme kararını kaldırarak şirketin veya kooperatifin iflâsına karar verebilir[2].
4949 sayılı Kanun ve 5092 sayılı kanunla yapılan değişikliklerden sonra İİK nun 179, 179/A ve 179/b maddeleri, TK 376/3 ncü maddesi ile paralel bir düzenlemeyi içermektedir. Kanaatimizce yapılan değişiklikler genel itibariyle isabetli olmuştur. Gerçekten mesela değişiklikten önce yönetim kurulu veya alacaklılardan biri, anonim şirketin aktiflerinin pasiflerini karşılamaması sebebi ile ancak İİK 179/A maddesine dayanarak şirketin iflâsını istemesi halinde, TK m. 376/3 de iflâs talep etme yetkisi tanınmamış olan şirket alacaklılarının, TK m. 376/3 gereğince iflâsın ertelenmesinin istenip istenemeyeceği sorunu ortaya çıkıyordu. Kanun koyucu değişiklikler ile iki hüküm arasındaki yarışmadan doğan sakıncaları gidermiş olmaktadır. Ancak bu kez de aynı hükümler, mevzuatımızda iki kere yer almış olmaktadır.
TTK m. 376 hükmüne göre, anonim şirketin malî durumunun bozulduğunu ve malî durumdaki bozulmanın derecesini tespit etmek görev ve yetkisi yönetim kuruluna verilmiştir. İİK nun 179 uncu maddesine göre ise, şirketin aktiflerinin pasiflerini karşılayamadığına dair bildirim, doğrudan doğruya iflâs sebebi olarak, bir iflâs talebi ile birlikte, alacaklılar tarafından da yapılabilmektedir. Ancak bu bildirim, yönetim kurulunun bir sorumluluğu iken; alacaklılar için sadece bir yetkiyi ifade eder.
Kooperatifler Kanununda da, TK nun 376/3 üncü maddesine paralel bir hüküm bulunmaktadır. Şöyle ki, Kooperatifler Kanununun Kooperatifin Aczi Halinde Yapılacak İşler başlıklı 63. maddesine göre, kooperatifin aczi halinde bulunduğunu kabul ettirecek ciddi sebepler mevcut ise yönetim kurulu piyasada cari fiyatlar esas olmak üzere, derhal bir ara bilançosu tanzim eder. Son yılın bilançosu veya daha sonra yapılan bir tasfiye bilançosu veyahut daha yukarda sözü geçen ara bilançosu kooperatif mevcudunun, borçlarını artık karşılamayacağını belirtiyorsa yönetim kurulu, Ticaret Bakanlığına ve yapı kooperatiflerinde İmar ve İskan Bakanlığına da keyfiyeti bildirir ve genel kurulu derhal olağanüstü toplantıya çağırır. Pay senetleri çıkarılmış olan bir kooperatifte son yılın bilançosunda kooperatif varlığının yarısı karşılıksız kalırsa yönetim kurulu derhal genel kurulu toplantıya çağırarak durumu ortaklara arz eder. Aynı zamanda ilgili mahkemeye, Ticaret Bakanlığına ve yapı kooperatiflerinde İmar ve İskan Bakanlığına da bilgi verir. Ancak, ortakları ek Ödemelerle yükümlü olan kooperatiflerde, bilançoda tespit edilen açık, üç ay içinde ortakların ek ödemeleriyle kapanmadığı takdirde Ticaret Bakanlığı ve yapı kooperatiflerinde İmar ve İskan Bakanlığı da haberdar edilir. Mali durumun düzeltilmesinin mümkün görülmesi halinde mahkeme yönetim kurulunun veya alacaklılardan birinin isteği üzerine iflasın açılmasını erteleyebilir. Bu takdirde, mevcutlar defterinin tutulması, yönetim memuru atanması gibi kooperatif varlığının korunmasına ve devamına yarayan tedbirleri alır.
TTK m. 376/3 ve Kooperatifler Kanunu m. 63 de yer alan düzenleme, İİK m. 177 vd. maddelerinde düzenlenen diğer doğrudan doğruya iflâs sebeplerine nazaran özel hükümler niteliğindedir. Bu sebeple, İİK m. 177 vd. hükümleri ile İİK m. 179 ve/veya TTK m. 376/3 hükümleri yarıştığında, İİK m.179 ve/veya TK m. 376/3 hükümlerinin öncelikle uygulanması gerekir. Başka bir ifade ile İİK m. 177 vd. yer alan diğer doğrudan doğruya iflâs sebepleri, anonim şirketler için, İİK m. 179 ve/veya TK m. 376/3 hükümleri ile çelişmedikçe uygulanabilecektir.
Eski Ticaret Kanunumuzun, TTK nun 376. maddesindeki hükme isabet eden 324. maddesinde yer alan iflasın ertelenmesi hükmü ile buna paralel düzenleme içeren İİK m. 179 ve 179/A hükümlerinin Anayasaya’nın Başlangıç Hükümleri ile 10., 48. ve 166. maddelerine aykırılığı iddiası ile iptal talebinde bulunulmuş, Anayasa Mahkemesi iptal talebini reddetmiştir[3]. İtiraz yoluyla yapılan başvuruda, başvuruyu yapan mahkeme kararında, iflasın ertelenmesine ilişkin hükümler içeren itiraza konu kuralların borçlular ile alacaklılar arasında eşitsizliğe neden olduğu, iflasın ertelenmesi sırasında alacaklıların rıza veya muvafakati aranmaksızın borçlu şirket aleyhine yapılan takiplerin durdurulması yönünde ihtiyati tedbir kararı verilmekte olması nedeniyle, iflasın ertelenmesi kurumunun sadece borçlu şirketi koruduğu, bu durumun alacaklıların menfaatini olumsuz yönde etkilediği, iflasın ertelenmesi uygulamasında borçlu şirketlerin kısmen veya tamamen kayyumlar aracılığıyla idare edileceği belirtilmesine karşın, uygulamada kayyumların seçimi, yeterlilikleri ve çalışma yöntemlerinden kaynaklanan nedenlerle rasyonel bir idare tarzı oluşturulamadığı, borçlu şirket ile alacaklılar arasındaki ilişkilerin özel hukuk hükümlerine göre tarafların serbest iradeleri ile kurulmuş olmasına rağmen, bu ilişkideki taraflardan birisinin basiretli bir tacir gibi hareket etme yükümlülüğünü ihlal ederek sözleşmeye aykırı davranması üzerine harekete geçen diğer tarafın iradesine aykırı olarak iflasın ertelenmesi kurumu ile hakimin sözleşmeye müdahalesine olanak tanınmasının Anayasa’da düzenlenen sözleşme özgürlüğü ilkesine aykırı bulunduğu, belirtilen nedenlerle itiraza konu kuralların Anayasa’nın Başlangıcı ile 10., 48. ve 166. maddelerine aykırı olduğu ileri sürülmüştür. 2949 sayılı Anayasa Mahkemesinin Kuruluşu ve Yargılama Usulleri Hakkında Kanun'un 29. maddesine göre, Anayasa Mahkemesi, yasaların Anayasa'ya aykırılığı hususunda ilgililer tarafından ileri sürülen gerekçelere bağlı kalmak zorunda olmadığından, iptali istenen kural ilgisi nedeniyle Anayasa'nın 167. maddesi yönünden de incelenmiştir.
Anayasa Mahkemesince, yapılan değerlendirme sonucunda; Anayasa’nın 48. maddesinin ikinci fıkrasında, “Devlet, özel teşebbüslerin millî ekonominin gereklerine ve sosyal amaçlara uygun yürümesini, güvenlik ve kararlılık içinde çalışmasını sağlayacak tedbirleri alır” denilmekte olduğu; 167. maddesinin birinci fıkrasında ise, “Devletin, para, kredi, sermaye, mal ve hizmet piyasalarının sağlıklı ve düzenli işlemelerini sağlayıcı ve geliştirici tedbirleri alacağının” belirtildiği; buna göre, ülke ekonomisi açısından sahip oldukları geniş etki alanı dikkate alınarak, sermaye şirketleri ve kooperatiflerin, belirli yoğunlukta mali sıkıntıya düştükleri her durumda hemen iflasına karar vermek yerine, iyileştirmenin mümkün olabileceği kimi hallerde iflasın ertelenmesinin ve hakim gözetiminde şirketle ilgili iyileştirme tedbirlerinin alınabilmesini içeren kuralların Anayasa’nın 48. ve 167. maddeleri kapsamında olduğunun açık olduğu; iflas hukuku alanında modern hukuk dünyasına hakim olan yeni anlayışın da ekonomik varlığını sürdürebilme yeteneğine sahip olan işletmelerin borca batık duruma ya da aciz haline düşmeleri halinde, iflasa mahkum edilmek suretiyle ticari yaşamdan silinmelerinin ve bundan doğacak olumsuz sonuçların önlenmesini amaçladığı; Anayasa’nın 10. maddesinde öngörülen eşitlik ilkesinin amacının, aynı durumda bulunan kişilerin yasalar karşısında aynı işleme bağlı tutulmalarını sağlamak, ayırım yapılmasını ve ayrıcalık tanınmasını önlemek olduğu; bu ilkeyle, aynı durumda bulunan kişi ve topluluklara ayrı kurallar uygulanarak yasa karşısında eşitliğin çiğnenmesinin engellendiği; yasa önünde eşitliğin, herkesin her yönden aynı kurallara bağlı tutulacağı anlamına gelmeyeceği; durumlarındaki özelliklerin, kimi kişiler ya da topluluklar için değişik kuralları ve uygulamaları gerektirebileceği; aynı hukuksal durumlar aynı, ayrı hukuksal durumlar farklı kurallara bağlı tutulursa; Anayasa’da öngörülen eşitlik ilkesinin zedelenmeyeceği; iflası ertelenen şirketlerin ekonomiye kazandırılmalarının yanı sıra alacaklıların tümünün korunmasını amaçladığı anlaşılan itiraz konusu kurallar karşısında alacaklılarla borçlular aynı hukuksal konumda bulunmadıklarından Anayasa’nın eşitlik ilkesine aykırı bir yön görülmediği belirtilerek; itiraz konusu 29.6.1956 günlü, 6762 sayılı Türk Ticaret Kanunu’nun 324. maddesi ile 9.6.1932 günlü, 2004 sayılı İcra ve İflas Kanunu’nun 4949 sayılı Yasa ile değiştirilen 179 ve 179/a maddelerinin Anayasa'ya aykırı olmadığına karar verilmiştir.
Borca batıklık sebebiyle iflas konusundaki kanun hükümleri çerçevesinde, borca batıklık; anonim, limited ve sermayesi paylara bölünmüş komandit şirketlerden oluşan sermaye şirketleri ile kooperatifler için bir iflas sebebi olarak kabul edilmiş ve borca batıklık durumunda, şirketin mali durumunun borca batıklıktan kurtarılması ihtimalinin bulunması halinde, iflasın belirli bir süre ertelenmesine karar verilebileceği öngörülmüş olmaktadır.
Sermaye şirketleri ile kooperatiflerin borca batıklığı, Ticaret Kanunu ile Kooperatifler Kanununda özel hükümlerle düzenlendiği gibi; İcra ve İflas Kanunundaki doğrudan iflas halleri arasında da düzenlenmiştir. Bu sebeple, özel hükümler dışındaki konularda İcra ve İflas Kanunundaki iflas yoluyla cebri icraya ilişkin hükümler uygulanacaktır. Bu cümleden olmak üzere, doğrudan iflasta iflas davası, iflas davasının yargılaması, yargılama kapsamında yapılması gereken ilan ve diğer işlemler, iflasın açılması, iflasın açılmasının etkileri ve iflas masası, iflas idaresi, paraya çevirme ve alacakların ödenmesi hususlarında İcra ve İflas Kanununun doğrudan iflasa ilişkin hükümlerine göre işlem yapılması gerekmektedir.
[1] Bkz. Y. TD. 2.4.1970 tarih ve 1970/1123 E., 1970/1347 K. sayılı (Batider, 1971, C. VI, Sa. 1, s. 207). ve Y. TD. 2.4.1970 tarih ve 1970/1124 E., 1970/1348 K. sayılı (Son İçtihatlar, Kasım 1970, C. XXVIII, 1970, Sa. 272, s. 330) kararları.
[2] İİK nun 179, 179/a ve 179/b maddelerinde, 4949 sayılı Kanun ve 5092 sayılı kanunla köklü değişiklikler yapılmıştır.
[3] Bkz., AYM, 8.1.2009 T., 2005/165 E., 2009/4 K. sayılı kararı.
KAYNAKÇA
Copyright 1985 - 2024 | Yetkin Basım Yayım Dağıtım San. ve Tic. A.Ş.
