Singapur Sözleşmesi Uygulama Alanı

İÇİNDEKİLER

ÖNSÖZ VE TEŞEKKÜR ............................................................................. İ

İÇİNDEKİLER ............................................................................................. V

KISALTMALAR DİZİNİ ........................................................................ Xİİİ

GİRİŞ ............................................................................................................. 1

BİRİNCİ BÖLÜM

ARABULUCULUK, ARABULUCULUK SÜRECİNDEKİ SÖZLEŞMELER, SİNGAPUR SÖZLEŞMESİ VE TÜRK HUKUKU YÖNÜNDEN DEĞERLENDİRME

1.1 Genel Olarak Arabuluculuk ............................................................. 29

1.1.1 Alternatif uyuşmazlık çözüm aracı olarak arabuluculuk .................... 29

1.1.2 Arabuluculuk kavramı ve tanımı ........................................................ 32

1.1.3 Arabuluculuk (mediation) ve uzlaştırma (conciliation) ilişkisi .......... 41

1.1.4 Arabuluculuk modelleri ...................................................................... 44

1.1.4.1 Uygulanacak kanun hükümleri yönünden ............................ 45

1.1.4.1.1 Geleneksel (adi) arabuluculuk ............................. 45

1.1.4.1.2 Nitelikli (resmi) arabuluculuk .............................. 49

1.1.4.2. Arabuluculuk faaliyeti yönünden ......................................... 50

1.1.4.2.1 Kolaylaştırıcı arabuluculuk (facilitative mediation) ......................................... 51

1.1.4.2.2. Değerlendirici arabuluculuk (evaluative mediation) ......................................... 53

1.1.4.2.3 Dönüştürücü arabuluculuk (transformative mediation) .................................. 55

1.1.4.2.4 Terapötik arabuluculuk (therapeutic mediation) ........................................ 57

1.1.4.2.5 Öyküsel arabuluculuk (narrative mediation) ........................................... 58

1.1.4.2.6 Problem çözücü arabuluculuk (problem-solving mediation) ................................ 59

1.1.4.2.7 Hümanistik arabuluculuk (humanistic mediation) ........................................ 61

1.1.4.3 Yabancılık unsuru yönünden ................................................ 63

1.1.4.3.1 Milli / yerli arabuluculuk (national / domestic mediation) ........................... 63

1.1.4.3.2 Milletlerarası / sınır ötesi arabuluculuk (international / cross border mediation) .............. 63

1.1.4.3.2.1 Milletlerarası tahkim perspektifinden değerlendirme ........ 63

1.1.4.3.2.2 Milletlerarası arabuluculuk konusunda terminoloji sorunu ......... 66

1.1.4.3.2.3 Milletlerarası ve sınır ötesi arabuluculuk kavramları .................. 68

1.1.4.3.2.4 Milletlerarası arabuluculuk konusundaki ölçütler........................ 73

1.1.4.3.2.5 Türk hukukunda yabancılık unsuru . 79

1.1.5 Singapur Sözleşmesi perspektifinden arabuluculuk modelleri ........... 83

1.2 Türk Hukukunda Arabuluculuğun Tarihsel Gelişimi ve Yasal Düzenlemeler ...................................................................... 87

1.2.1 Türk hukukunda arabuluculuk............................................................ 87

1.2.1.1 Arabuluculuğun tarihsel gelişimi ......................................... 87

1.2.1.1.1 İhtiyari arabuluculuk dönemi ............................... 90

1.2.1.1.2 Dava şartı arabuluculuk dönemi .......................... 90

1.2.1.2 Mevzuat ............................................................................. 91

1.2.1.2.1 Hukuk Uyuşmazlıklarında Arabuluculuk Kanunu .......................................... 91

1.2.1.2.2 Hukuk Muhakemeleri Kanunu ............................. 92

1.2.1.2.3 HUAK Yönetmeliği ............................................. 92

1.2.1.2.4 Türkiye Arabulucular Etik Kuralları .................... 93

1.2.1.2.5 Arabuluculuk Asgari Ücret Tarifesi ..................... 97

1.2.1.3 Dava şartı arabuluculuk yasal düzenlemeleri ....................... 98

1.2.1.3.1 İş hukuku alanında dava şartı arabuluculuk ........................................ 98

vii

1.2.1.3.2 Ticaret hukuku alanında dava şartı arabuluculuk ...................................... 100

1.2.1.3.3 Tüketici hukuku alanında dava şartı arabuluculuk ...................................... 102

1.2.1.3.4 7445 sayılı kanun ile getirilen dava şartı arabuluculuk ...................................... 104

1.2.1.3.5 7442 sayılı kanun ile getirilen dava şartı arabuluculuk ...................................... 105

1.2.1.3.6 Yabancı ülkelerde yapılan arabuluculuk faaliyetinin dava şartına etkisi ........................... 106

1.3 Arabuluculuk Sürecindeki Sözleşmeler ile Singapur Sözleşmesi ve Türk Hukuku Yönünden Değerlendirme ................................. 108

1.3.1 Genel olarak arabuluculuk sürecindeki sözleşmeler ........................ 108

1.3.2 Arabuluculuk sözleşmesi .................................................................. 109

1.3.2.1 Kavram ve tanımı ............................................................... 109

1.3.2.2 Tarafları ve yapılma anı ..................................................... 112

1.3.2.3 Sözleşmenin geçerlilik koşulları ........................................ 114

1.3.2.4 Şekli ve içeriği ................................................................... 115

1.3.3 Arabulucu sözleşmesi ....................................................................... 117

1.3.3.1 Kavram ve tanımı ............................................................... 117

1.3.3.2 Tarafları ve yapılma anı ..................................................... 119

1.3.3.3. Sözleşmenin geçerlilik koşulları ........................................ 120

1.3.3.4. Şekli ve içeriği ................................................................... 121

1.3.4 Arabuluculuk anlaşma belgesi.......................................................... 122

1.3.4.1 Kavram ve tanımı ............................................................... 122

1.3.4.2 Tarafları ve yapılma anı ..................................................... 125

1.3.4.3 Sözleşmenin geçerlilik koşulları ........................................ 127

1.3.4.4. Şekli ve içeriği ................................................................... 129

1.3.4.5. Uygulanacak hukukun tespiti ............................................. 134

1.3.4.6 Hukuki niteliği ................................................................... 136

1.3.4.6.1 Borçlar hukuku anlamında sözleşme niteliği ..... 137

1.3.4.6.2 İcra kabiliyeti ................................................ 138

1.3.4.6.3 Kesin delil kabiliyeti .......................................... 139

1.3.4.6.4. İlam niteliğinde belgeye dönüştürülmesi ........... 139

1.3.4.6.5. Mahkeme kararına dönüştürülmesi .................... 143

1.3.4.6.6 Hakem kararına dönüştürülmesi ........................ 144

1.3.5 Arabuluculuk anlaşma belgesinin hüküm ve sonuçları .................... 145

1.3.6 Anlaşma belgesi kapsamındaki uyuşmazlıklar için yeni dava açılamaması ...................................................................................... 147

1.3.7 Arabuluculuk anlaşma belgesinde yabancılık unsuru ...................... 148

1.3.8 Singapur Sözleşmesi ve Türk hukuku yönünden değerlendirme ..... 149

İKİNCİ BÖLÜM

ARABULUCULUKLA İLGİLİ ULUSLARARASI / BÖLGESEL DÜZENLEMELER, SİNGAPUR SÖZLEŞMESİ, UYGULAMA ALANI VE TÜRK HUKUKU YÖNÜNDEN DEĞERLENDİRME

2.1 Arabuluculukla İlgili Uluslararası / Bölgesel Düzenlemeler ....... 153

2.1.1 UNCITRAL ve çalışma yöntemi, model kanunlar, uzlaştırma kuralları, 2008/52/EC sayılı AB Arabuluculuk Yönergesi, Singapur Sözleşmesi ........................................................................ 154

2.1.1.1 UNCITRAL ve çalışma yöntemi ........................................ 154

2.1.1.2 1980 tarihli UNCITRAL Uzlaştırma Kuralları .................. 160

2.1.1.3. 2002 tarihli UNCITRAL Uluslararası Ticari Uzlaştırma Model Kanunu ................................................. 163

2.1.1.4 2018 tarihli Uluslararası Ticari Arabuluculuk Model Kanunu ............................................. 165

2.1.1.5 2021 tarihli UNCITRAL Arabuluculuk Kuralları .............. 169

2.1.2 2008/52/EC sayılı Avrupa Birliği Arabuluculuk Yönergesi ............ 170

2.1.3 Milletlerarası sözleşmeler ile Singapur Sözleşmesi ve yorumu ....... 179

2.1.3.1 Milletlerarası sözleşmeler .................................................. 179

2.1.3.2 Singapur Sözleşmesi ve yorumu ........................................ 181

2.1.3.2.1 Genel olarak Singapur Sözleşmesi ..................... 181

2.1.3.2.2 Singapur Sözleşmesi yorumu ............................. 184

2.2 Singapur Sözleşmesi, Hazırlık Süreci, Sistematiği ve Bazı Kavramların Değerlendirilmesi ........................................ 187

2.2.1 Singapur Sözleşmesi hazırlık süreci ................................................. 187

2.2.2 Singapur Sözleşmesi yürürlüğe girme süreci ................................... 193

2.2.3 Sözleşmenin dibacesi (önsöz) ve sistematiği ................................... 195

2.2.4 Terminoloji sorunu ve bazı kavramların değerlendirilmesi .............. 197

2.2.4.1 Uzlaştırma yerine arabuluculuk teriminin kullanılması ..... 197

2.2.4.2 Yetkili makam kavramı ...................................................... 200

2.2.4.3 Dahil etme (opt-in) ve hariç tutma (opt-out) ...................... 202

2.2.4.4 Hukuki yardım (relief) ve icra edilebilirlik (enforceability) .................................... 204

2.3 Singapur Sözleşmesi Maddelerine Genel Bakış ............................ 207

2.3.1 Madde 1: Uygulama Alanı ............................................................... 208

2.3.2 Madde 2: Tanımlar ........................................................................... 210

2.3.3 Madde 3: Genel İlkeler ..................................................................... 212

2.3.4 Madde 4: Sulh Anlaşmasına Dayanılması İçin Gerekli Şartlar ........ 215

2.3.5 Madde 5: Hukuki Yollara Başvurunun Reddi Sebepleri .................. 217

2.3.6 Madde 6: Paralel Başvurular veya İddialar ...................................... 223

2.3.7 Madde 7: Diğer Yasal Düzenlemeler veya Antlaşmalar .................. 225

2.3.8 Madde 8: Çekinceler ........................................................................ 227

2.3.9 Madde 9: Sulh Anlaşmalarına Etki .................................................. 231

2.3.10 Madde 10: Depoziter ........................................................................ 232

2.3.11 Madde 11: İmza, Onay, Kabul, Tasdik, Katılım .............................. 232

2.3.12 Madde 12: Bölgesel Ekonomik Entegrasyon Kuruluşlarının Katılımı .................................................................... 233

2.3.13 Madde 13: Birleştirilmemiş Hukuk Sistemleri ................................. 235

2.3.14 Madde 14: Yürürlüğe Giriş .............................................................. 237

2.3.15 Madde 15: Değişiklik ....................................................................... 238

2.3.16 Madde 16: Sözleşmeden Çekilme .................................................... 239

2.4 Singapur Sözleşmesi'nin Uygulama Alanı, Temel Unsurları ve Türk Hukuku Yönünden Değerlendirme ................................. 241

2.4.1 Genel olarak Singapur Sözleşmesi Uygulama Alanı ........................ 241

2.4.2 Anlaşmanın milletlerarası nitelik taşıması unsuru............................ 244

2.4.2.1 İşyeri ölçütü........................................................................ 247

2.4.2.2 Borcun ifa edileceği yer ölçütü .......................................... 254

2.4.2.3 Sulh anlaşmasının konusu itibariyle sıkı ilişki ölçütü ........ 256

2.4.2.4 Milletlerarası niteliğin tespitinde dikkate alınacak zaman ölçütü ........................................... 258

2.4.2.5 Arabuluculuk yeri (seat of mediation) kavramı.................. 259

2.4.3 Arabuluculuk faaliyeti sonucunda elde edilmiş bir anlaşma olması unsuru ................................................................ 260

2.4.3.1 Genel olarak arabuluculuğa elverişlilik .............................. 260

2.4.3.1.1 Türk hukuku yönünden arabuluculuğa elverişlilik ................................... 260

2.4.3.1.2 Kamu düzeni yönünden arabuluculuk ............... 263

2.4.3.1.3 Aile içi şiddet iddiası içeren uyuşmazlıklar ....... 268

2.4.3.1.4 Geleneksel arabuluculuk yönünden değerlendirme ................................................ 270

2.4.3.2 Arabulucunun rolü ............................................................. 271

2.4.3.3 Arabuluculuk faaliyeti sonucunda elde edilmiş bir anlaşma olması ............................................................. 273

2.4.3.4 Singapur Sözleşmesi uyarınca sulh anlaşmalarının hukuki niteliği .................................................................... 276

2.4.3.5 Ad Hoc (arızi) arabuluculuk ............................................... 280

2.4.3.6 Kurumsal arabuluculuk ...................................................... 280

2.4.3.6.1 ICC Arabuluculuk Kuralları .............................. 281

2.4.3.6.2 ICSID Arabuluculuk Kuralları ........................... 284

2.4.3.6.3 ISTAC Arabuluculuk Kuralları .......................... 288

2.4.4 Anlaşmanın yazılı olması unsuru ..................................................... 290

2.4.4.1 Anlaşmanın fiziki veya elektronik ortamda yapılması ....... 290

2.4.4.1.1 Adi yazılı şekildeki sulh anlaşması .................... 290

2.4.4.1.2 Resmi yazılı şekildeki sulh anlaşması ................ 291

2.4.4.1.3 Elektronik iletişim araçlarıyla yapılan sulh anlaşması ................................................ 291

2.4.4.1.3.1 Güvenli elektronik imzalı sulh anlaşması ................................ 294

2.4.4.1.3.2 Diğer elektronik iletişim araçlarıyla yapılan sulh anlaşması ................... 296

2.4.4.2 Anlaşmanın birden fazla belgeyle yapılmış olması ............ 299

2.4.4.3. Temel ilişkide arabuluculuk sözleşmesinin gerekmemesi .. 299

2.4.4.4. Para borcu dışındaki edimler (non-monetary obligations) ................................................ 300

2.4.5 Ticari bir uyuşmazlık olması unsuru ................................................ 301

2.4.5.1 Genel olarak ....................................................................... 301

2.4.5.2 Vasıflandırma sorunu ......................................................... 302

2.4.5.3 Yatırımcı-devlet arasındaki uyuşmazlıklar ........................ 304

2.4.5.4 Ticari uyuşmazlıkların kapsamı ......................................... 307

2.4.5.4.1 Türk hukuku açısından Singapur Sözleşmesi kapsamındaki ticari uyuşmazlıklar..................... 307

2.4.5.4.1.1 Mutlak ticari dava-nispi ticari dava ayrımı .................................... 310

2.4.5.4.1.2 Dava şartı-ihtiyari ticari arabuluculuk .................................. 313

2.4.5.4.2 Türk hukukunda ortaya çıkabilecek sorunlar ..... 319

2.4.6 Singapur Sözleşmesi kapsamı yönünden sınırlama .......................... 323

2.4.6.1 Konu yönünden sınırlama .................................................. 323

2.4.6.1.1 İş hukuku uyuşmazlıkları ................................... 324

2.4.6.1.2 Aile hukuku uyuşmazlıkları ............................... 325

2.4.6.1.3 Miras hukuku uyuşmazlıkları ............................ 326

2.4.6.1.4 Tüketici hukuku uyuşmazlıkları ........................ 326

2.4.6.2 Arabuluculuk anlaşma belgesinin mahkeme ve tahkim kararı haline getirilmesi ..................................... 327

2.4.6.2.1 Genel olarak ................................................ 327

2.4.6.2.2 Arabuluculuk anlaşma belgesinin mahkeme tarafından onayı veya anlaşmanın yargılama sırasında mahkeme huzurunda tamamlanması ve mahkeme kararı gibi icra edilebilmesi .......... 330

2.4.6.2.2.1 Arabuluculuk anlaşma belgesinin mahkeme tarafından onayı ............. 330

2.4.6.2.2.2 Arabuluculuk anlaşma belgesinin mahkemede yapılan yargılama aşamasında tamamlanması ............ 332

2.4.6.2.2.3 Arabuluculuk anlaşma belgesinin mahkeme kararı gibi icra edilebilmesi ............................. 332

2.4.6.2.3 Arabuluculuk anlaşma belgesinin hakem kararı olarak kayıt edilmesi ve hakem kararı olarak icra edilebilmesi ................................................ 335

2.4.6.2.3.1 Arabuluculuk anlaşma belgesinin hakem kararı haline getirilmesi nedeni ve uygulaması .................... 336

2.4.6.2.3.2 Singapur Sözleşmesi m. 1/(3)(b)'nin uygulanması .......... 337

2.4.6.2.4 Singapur Sözleşmesi m. 1/(3)(a) ve (b) bentleri arasındaki fark ................................................ 337

2.5 Singapur Sözleşmesi'nin Türk Hukuku ile Uyumu ...................... 338

2.5.1 Ayrı bir yasal düzenlemeye olan ihtiyaç .......................................... 338

2.5.2 Terminoloji sorunu ........................................................................... 339

2.5.3 İcra edilebilirlik incelemesi kapsamı yönünden ............................... 341

2.5.4 Dava açma yasağı yönünden ............................................................ 342

2.5.5 İlam niteliğinde belge vasfı yönünden ............................................. 343

2.5.6 Arabuluculuk anlaşma belgesinin içeriği ve şekli yönünden ........... 343

2.5.7 Elektronik imzalı arabuluculuk sulh anlaşmaları yönünden ............. 348

2.5.8 Devlet-yatırımcı arasındaki uyuşmazlıklar yönünden ...................... 349

SONUÇ ...................................................................................................... 351

KAYNAKÇA............................................................................................. 358