Sözleşme Dışı Sorumluluk Hukukunda Otonom Sistemleri

DR. Cemre POLAT

İÇİNDEKİLER v

KISALTMALAR CETVELİ xi

GİRİŞ¸ 1

ÇALIŞMANIN TAKTİMİ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1

İNCELEME PLANI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5

ÇALIŞMANIN SINIRLANDIRILMASI . . . . . . . . . . . . . . . 5

1 TEKNİL VE HUKUKİ YÖNLERİYLE

OTONOM SİSTEMLERİ 7

I. GİRİŞ¸ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7

II. YAPAY ZEKA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10

A. GENEL BAKIŞ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10

B. KAVRAM . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12

C. YAPAY ZEKANIN T¨URLER˙I . . . . . . . . . . . . . . . . 14

D. MAKİNE ÖĞRENİMİ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16

III. ROBOTLAR . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19

IV. OTONOM SISTEMLER . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21

A. KAVRAM . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21

B. OTONOMİ. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24

1. GENEL OLARAK . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24

2. OTONOMİ SEVİYELERİ. . . . . . . . . . . . . . . . . 25

C. ˙INSAN-MAKİNE ETKİLEŞİMİ . . . . . . . . . . . . . . . 27

D. OTONOM SİSTEMLERİN ÖZELLİKLERİ . . . . . . . . . 29

1. ÖNGÖRÜLEMEZLİK. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29

2 KARMAŞIKLIK . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30

3. OPAKLIK . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32

4. VERİ GÜDÜMLÜLÜK. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33

İÇİNDEKİLER

5. KIRILGANLIK . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35

E. OTONOM SİSTEMLERİN TEST EDİLMESİ. . . . . . . . 35

F. DEĞERLENDİRME . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39

V. OTONOM SİSTEMLERİN

HUKUKİ KONUMU . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41

A. YÜRÜRLÜKTEKİ HUKUK BAKIMINDAN . . . . . . . . 42

1. UYGULANACAK SORUMLULUK HÜKÜMLERİ. . . . 45

2. KANUN BOŞLUĞU İDDİASI VE ÇÖZÜM ÖNERİLERİ 48

a. Adam Çalıştıranın sorumluluğu . . . . . . . . . . . . . 50

b. Hayvan Bulunduranın Sorumluluğu . . . . . . . . . . . 52

c. Aile Başkanının Sorumluluğu . . . . . . . . . . . . . . . 52

d. Yapı Malikinin Sorumluluğu . . . . . . . . . . . . . . . 53

3. DEĞERLENDİRME . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 54

B. OLMASI GEREKEN HUKUK BAKIMINDAN . . . . . . . 58

1. KÖLE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58

2. HUKUK SÜJESİ. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60

3. DEĞERLENDİRME . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 65

C. AVRUPA BİRLİĞİNİN YAKLAŞIMI . . . . . . . . . . . . 69

2 ÜRETİCİNİN SORUMLULUĞU  77

I. GİRİŞ¸ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 77

II. 85/374/AET ÜRÜN SORUMLULUĞU

YÖNERGESİ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 81

A. GENEL OLARAK . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 81

B. SORUMLULUĞUN HUKUKİ NİTELİĞİ. . . . . . . . . . 82

C. SORUMLULUGUN SARTLARI . . . . . . . . . . . . . . . 86

1. ÜRÜNÜN AYIPLI OLMASI . . . . . . . . . . . . . . . . 87

a.ÜRÜN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 87

b. Ayıp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 95

i. Genel Olarak Ayıp Kavramı . . . . . . . . . . . . . . . 97

ii. Otonom Sistemlerde Ayıp Değerlendirmesi . . . . . . . 111

2. ZARAR . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 150

3. NEDENSELLİK BAĞI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 151

D. SORUMLULUĞUN SÜJESİ . . . . . . . . . . . . . . . . . . 152

E. TAZMİNAT TALEP EDEBİLECEK KİSİ ÇEVRESİ . . . . 154

F. İSPAT YÜKÜ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 155

G. SAVUNMALAR . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 160

1.ÜRÜNÜN DOLAŞIMA SOKULMADIĞI SAVUNMASI . 161

2. AYIBIN SONRADAN MEYDANA GELDİĞİ

SAVUNMASI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 163

3. ÜRÜNÜN KAZAN. SAĞLAMA AMACIYLA YA DA

MESLEKİ FAALİYET KAPSAMINDA ÜRETİLMEDİĞİ

SAVUNMASI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 165

4. EMREDİCİ DÜZENLEMELERE UYGUNLUK

SAVUNMASI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 166

5. GELİŞİM RİSKİ SAVUNMASI . . . . . . . . . . . . . . . 167

6. ARA ÜRETİCİNİN SAVUNMASI . . . . . . . . . . . . . 170

H. SORUMLULUĞUN ZAMAN BAKIMINDAN SINIRI . . . 171

III. 7223 SAYILI KANUNDA DÜZENLENEN

ÜRÜNÜN SORUMLULUĞU . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 171

A. GENEL OLARAK . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 171

B. SORUMLULUĞUN HUKUKİ NİTELİĞİ. . . . . . . . . . 174

C. SORUMLULUĞUN ŞARTLARI . . . . . . . . . . . . . . . 177

1.ÜRÜNÜN UYGUNSUZ (AYIPLI) OLMASI . . . . . . . 177

a. Ürün . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 177

i. Genel Olarak Ürün Kavramı . . . . . . . . . . . . . . . 177

ii. Otonom Sistemlerin Ürün Niteliği . . . . . . . . . . . . 180

b. Uygunsuzluk (Ayıp) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 183

i. Genel Olarak Uygunsuzluk (Ayıp) Kavramı . . . . . . . 183

ii. Otonom Sistemlerde Uygunsuzluk (Ayıp) . . . . . . . . 190

2. ZARAR . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 191

3. NEDENSELLİK BAĞI. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 193

D. SORUMLULU˘GUN SUJESİ. . . . . . . . . . . . . . . . . . 194

1. İMALATCI. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 194

2. ˙İTHALATCI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 198

3. DAĞITICI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 198

E. TAZMİNAT TALEP EDEBİLECEK KİŞİ CEVRESİ. . . . 200

F. ˙ISPAT YÜKÜ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 200

G. SAVUNMALAR . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 204

1. ÜRÜNÜN PİYASAYA  ARZ EDİLMEDİĞİ

SAVUNMASI ....................................204

2. UYGUNSUZLUĞUN ÜÇÜNCÜ KİŞİNİN

MÜDAHALESİNDEN KAYNAKLANDIĞI SAVUNMASI 206

3. EMREDİCİ DÜZENLEMELERE UYGUNLUK

SAVUNMASI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 207

4. ZARAR GÖRENİN KUSURU . . . . . . . . . . . . . . . 207

H. ÜRETİCİNİN RÜCU HAKKI . . . . . . . . . . . . . . . . . 208

I. ZAMANAŞIMI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 209

3 ˙İŞLETENİN SORUMLULUĞU 211

I. GİRİŞ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 211

II. AB YAPAY ZEKA SİSTEMİ İSLETENİN SORUMLULUĞU

HAKKINDA TÜZÜK TASLAĞI . . . . . . . . . . . . . . . . 214

A. KUSUR SORUMLULUĞU . . . . . . . . . . . . . . . . . . 215

B. TEHLİKE SORUMLULUĞU . . . . . . . . . . . . . . . . . 217

C. DEĞERLENDİRME . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 218

III. TÜRK HUKUKU . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 220

A. TBK M. 49 KUSUR SORUMLULUĞU . . . . . . . . . . . 220

B. TBK M. 66 ADAM ÇALIŞTIRANIN SORUMLULUĞU . . 223

1. HÜKMÜN KIYASEN UYGULANMASI . . . . . . . . . . 223

2. HÜKMÜN DOĞRUDAN UYGULANMASI . . . . . . . . 227

C. TBK M. 71 TEHLİKE SORUMLULUĞU . . . . . . . . . . 231

D. DEĞERLENDİRME . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 233

IV. OTONOM KARAYOLU ARAÇLARI. . . . . . . . . . . . . . 234

A. TANIM VE SINIFLANDIRMA . . . . . . . . . . . . . . . . 236

B. VİYANA KONVANSİYONU BAKIMINDAN OTONOM ARAÇLAR . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 238

C. OTONOM ARAC KAZALARINDAN DOĞANSORUMLULUK . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 241

1. OTONOM ARAC¸ KAZALARI . . . . . . . . . . . . . . . 242

a. 2016’da Florida’da Gerçeklesen Tesla Kazası . . . . . . 242

b. 2018’de Arizona’da Gerçeklesen Uber Kazası . . . . . . 246

c. 2018’de Kaliforniya’da Gerçeklesen Tesla Kazası . . . . 248

d. 2019’da Kaliforniya’da Gerçeklesen Tesla Kazası . . . . 250

2. ALMAN HUKUKU . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 251

a. Genel Olarak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 251

b. ˙ İşletenin Sorumluluğu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 254

c. Sürücünün Sorumluluğu . . . . . . . . . . . . . . . . . 256

3. TÜRK HUKUKU . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 260

a. Genel Olarak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 260

b. ˙ İşletenin Sorumluluğu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 261

c. Sürücünün Sorumluluğu . . . . . . . . . . . . . . . . . 262

D. DEĞERLENDİRME . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 265

1. İSLETENİN SORUMLULUĞUNUN

DEĞERLENDİRİLMESİ . . . . . . . . . . . . . . . . . . 266

a. Kontrol Yönünden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 270

b. Risk-Fayda Yönünden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 271

c. Sorumluluk Sigortası Yönünden . . . . . . . . . . . . . 272

d. Kazaların ¨ Önlenmesi ve ˙Inovasyon Yönünden . . . . . . 273

e. Zarar Görenin Menfaatleri Yönünden . . . . . . . . . . 275

İÇİNDEKİLER

f. ˙İşletenin ve ¨ Üreticinin Menfaatleri Yönünden . . . . . . 275

2. SÜRÜCÜNÜN SORUMLULUĞUNUN

DEĞERLENDİRİLMESİ . . . . . . . . . . . . . . . . . . 278

a. Sürücünün Kusurunun Açık'ça Anlaşıldığı Haller . . . . 280

b. Sürücünün Yasaklı Bir Faaliyette Bulunduğu Haller . . 280

c. Sürücünün ˙İzin Verilen Bir Faaliyette Bulunduğu Haller 281

SONUÇ...............285

KAYNAKÇA........ 291