Sözleşmenin Kurulmasında İrade Açıklamalarının Yorumu

Yayınevi: Adalet Yayınları
Yazar: Özgür GÜVENÇ
ISBN: 9786257467131
388,80 TL 432,00 TL

Adet

 
   0 yorum  |  Yorum Yap
Kitap Künyesi
Yazar Özgür GÜVENÇ
Baskı Tarihi 2021/08
Baskı Sayısı 1
Boyut 16x24 cm (Standart Kitap Boyu)
Cilt Karton kapak
Sayfa Sayısı 440

Bu eser, Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü Özel Hukuk Doktora Programı kapsamında, 11.03.2020 tarihinde savunulan ve oybirliğiyle başarılı bulunan aynı isimli doktora tezinin, ufak birtakım ekleme ve değişikliklerle kitaplaştırılmış hâlidir.

Sözleşmenin kurulmasında irade açıklamalarının yorumu, irade açıklamasının genel teorisine ve irade bozukluklarına ilişkin köklü tartışmaların doğrudan etki alanı içinde kalmaktadır. Konuya ilişkin tutarlı çözümler ortaya koyabilme çabası, tüm bu tartışmaların birlikte analizini zorunlu kılmıştır. Söz konusu zorunluluk, bu çalışmanın yazarını, gerek isimleri gerekse içerikleri eserden esere dahi farklılaşabilen çok sayıda teoriyle karşı karşıya bırakmıştır. Teorilerin her biri felsefî ve metodolojik eksende alınan farklı pozisyonların yansımasını oluşturduğundan, teorilerin anlaşılması ve değerlendirilmesi, bunların her birinin tarihsel arka planları gözetilerek, felsefî ve metodolojik temelleriyle birlikte incelenmesiyle mümkün olmuştur. Bu durum, çalışmanın hazırlanması sürecinde hukuk tarihi, hukuk felsefesi ve hukuk metodolojisi üzerine ciddi mesai harcanmasını gerektirmiştir. Öte yandan yorum salt hukuk disiplinine özgü bir faaliyet olmadığından, yoruma ilişkin değerlendirmelerde dil felsefesinin ve hermeneutiğin göz ardı edilmesi düşünülemez. Bu nedenle, her ne kadar varılan sonuçlar çalışmaya pragmatik bir yaklaşım sergilenerek sınırlı biçimde aktarılmış olsa da, dil felsefesi ve hermeneutik alanındaki araştırma ve okumalara azımsanmayacak derecede emek ve zaman harcanmıştır. Nihayet, hakkında doktriner tartışmaların yaşanmadığı neredeyse tek bir alt başlığı dahi bulunmayan bu çalışmada, ortaya koyulan yargıların birbiriyle tutarlılık arz etmesi için azamî çaba sarf edilmiştir.

İÇİNDEKİLER


ÖNSÖZ .......................................................................................................................... 5

İÇİNDEKİLER.................................................................................................................. 7

KISALTMALAR ............................................................................................................. 17

GİRİŞ ...................................................................................................................21

§ 1. SUNUŞ, ÇALIŞMANIN AMACI, YÖNTEM, ÇALIŞMA PLANI VE KONUNUN

SINIRLANDIRILMASI ....................................................................................21

I. SUNUŞ......................................................................................................... 21

II. ÇALIŞMANIN AMACI ................................................................................... 23

III. YÖNTEM, ÇALIŞMA PLANI VE KONUNUN SINIRLANDIRILMASI .................. 31


BİRİNCİ BÖLÜM


SÖZLEŞMENİN KURULMASINDA İRADE AÇIKLAMALARININ

YORUMUNA İLİŞKİN TARTIŞMALARIN TARİHÎ GELİŞİMİ VE

KONUNUN İLKESEL ZEMİNE TAŞINMASI


§ 2. SÖZLEŞMENİN KURULMASINDA İRADE AÇIKLAMALARININ YORUMUNA

İLİŞKİN TARTIŞMALARIN TARİHÎ GELİŞİMİ ....................................................35

I. GENEL OLARAK ........................................................................................... 35

II. 19. YÜZYIL ÖNCESİNDEKİ DURUM .............................................................. 40

A. Roma Hukuku....................................................................................... 40

1. Katı Şekilciliğin Hâkim Olduğu Dönem: Rahip Hukuku .................. 40

2. Katı Şekilciliğin Yumuşaması Süreci............................................... 45

B. Eski Cermen Hukuku ............................................................................ 50

C. Modern Doğal Hukuk ........................................................................... 51

1. İradeye Üstünlük Tanıyan Bireyci - Rasyonalist Yaklaşım.............. 51

2. Dış Unsura Üstünlük Tanıyan Yaklaşım ......................................... 54

III. 19. YÜZYIL VE SONRASINDAKİ DURUM....................................................... 56

A. Tarihçi Hukuk Okulu ve Kavram Hukukçuluğunun Etkisi: İrade

Teorisinin Doğuşu ................................................................................ 56

1. Tarihçi Hukuk Okulu ve Kavram Hukukçuluğu............................... 57

2. İrade Teorisi................................................................................... 61


8 İçindekiler

B. Menfaat Hukukçuluğunun Ortaya Çıkış Sürecinin Etkileri ....................66

1. Menfaat Hukukçuluğunun Ortaya Çıkış Süreci ve Esasları.............67

2. Muhatabın Menfaatini Koruma Çabaları: Açıklama Teorisi

ve Güven Teorisi.............................................................................73

a. Açıklama Teorisi ......................................................................74

b. Güven Teorisi ..........................................................................79

(1) Tarihî Gelişimi ve Esasları .................................................79

(2) Güven Teorisi ve Menfaat Hukukçuluğu ..........................87

(3) Güven Teorisi ile İrade Teorisi ve Açıklama Teorisi

Arasındaki İlişki.................................................................89

(4) “Klasik Güven Teorisi” Olarak Adlandırılan Teorinin

Güven Teorisi Karşısındaki Yeri.........................................90

(5) Güven Teorisinde Açıklamanın Açıklama Sahibine

İsnat Edilebilirliğinin Araştırılıp Araştırılmayacağı ............93


3. Açıklamada Bulunanın Menfaati Lehine Geri Adımlar: Yürür-

lük Teorisi ve Meram Anlatma Teorisi ...........................................94


a. Yürürlük Teorisi .......................................................................95

b. Meram Anlatma Teorisi...........................................................98


§ 3. SÖZLEŞMENİN KURULMASINDA İRADE AÇIKLAMALARININ YORUMU-

NUN İLKESEL ZEMİNE TAŞINMASI ..............................................................103


I. KONUYU İLKESEL ZEMİNDE ELE ALMANIN GEREKLİLİĞİ ............................103

II. KONUNUN İLKESEL TEMELLERİ..................................................................108

A. İrade Özerkliği İlkesi............................................................................113

B. İşlem Güvenliğinin Korunması İlkesi ...................................................116

1. İşlem Güvenliğinin Mutlak Biçimde Korunması ...........................117

2. İşlem Güvenliğinin Nispî Biçimde Korunması (Haklı Güvenin

Korunması)...................................................................................118

III. TEORİLERİN İLKESEL ARKA PLANLARI ........................................................122

A. İrade Teorisi ve Anlam Verme Teorisi.................................................122

B. Açıklama Teorisi..................................................................................122

C. Güven Teorisi......................................................................................123

D. Yürürlük Teorisi ve Meram Anlatma Teorisi .......................................124


İçindekiler 9


İKİNCİ BÖLÜM


TÜRK - İSVİÇRE KANUN KOYUCUSUNUN

İRADE ÖZERKLİĞİ - İŞLEM GÜVENLİĞİNİN KORUNMASI

EKSENİNDE ALDIĞI KONUMUN BELİRLENMESİ

§ 4. SÖZLEŞMENİN KURULMASINA İLİŞKİN TEMEL DÜZENLEMENİN (TBK m.

1/I’İN) İNCELENMESİ ................................................................................. 125

I. GENEL OLARAK ......................................................................................... 125

II. TBK m. 1/I’İN İÇERİĞİ ................................................................................ 126

A. TBK m. 1/I’in Sadece “Normal Durum”a İlişkin Bir Düzenleme

Olduğu Görüşü ................................................................................... 127


B. TBK m. 1/I’in “Patolojik Durum”u da Kapsamına Alan Bir Düzen-

leme Olduğu Görüşü .......................................................................... 128


C. Görüşlerin Değerlendirilmesi ............................................................. 129

§ 5. SÖZLEŞMENİN KURULMASINA İLİŞKİN TEMEL DÜZENLEMENİN (TBK m.


1/I’İN) İŞLEM GÜVENLİĞİNİN KORUNMASINA HİZMET EDİP ETMEDİĞİ-

NİN AÇIĞA ÇIKARILMASI............................................................................ 131


I. TBK m. 1/I’İN AÇIKLAMADA YANILMAYA İLİŞKİN DÜZENLEMELER

(TBK m. 30 VD.) İLE BİRLİKTE DEĞERLENDİRİLMESİ .................................. 131

A. TBK m. 30 vd. ile TBK m. 1/I Arasındaki İlişki ..................................... 131

B. “Sözleşmeyle Bağlı Olmama” Yaptırımının Anlamı ............................ 132


C. İrade Açıklamasının Kurucu Nitelik Taşımayan Sübjektif Unsurla-

rının Belirlenmesi ............................................................................... 133


1. İşlem İradesi ................................................................................ 134

2. Açıklama İradesi .......................................................................... 136

a. Açıklama İradesinin İrade Açıklamasının Kurucu Unsuru

Olduğunu Savunan Görüş..................................................... 138

b. Açıklama İradesinin İrade Açıklamasının Kurucu Unsuru

Olmadığını Savunan Görüş ................................................... 139

c. Görüşlerin Değerlendirilmesi ve Görüşümüz ....................... 141

d. “Güven Sorumluluğu” Öğretisinin Eleştirisi.......................... 149

3. Fiil İradesi .................................................................................... 151


D. TBK m. 30 vd.’dan TBK m. 1/I’in Yorumuna İlişkin Yapılan Çıka-

rımlar.................................................................................................. 152


II. TBK m. 1/I’İN AYIRT ETME GÜCÜNÜN BULUNMAMASINA İLİŞKİN

DÜZENLEME (TMK m. 15) İLE BİRLİKTE DEĞERLENDİRİLMESİ .................. 155

A. TMK m. 15 ile TBK m. 1/I Arasındaki İlişki.......................................... 155


10 İçindekiler


B. TMK m. 15’te Öngörülen Kesin Hükümsüzlük Yaptırımının Etkile-

ri..........................................................................................................157


1. Genel Olarak ................................................................................157

2. Kesin Hükümsüzlük Yaptırımının Uygulama Alanı........................158

a. Genel Olarak..........................................................................158


b. Mutlak Kuvvet Altındaki Davranışlar ile Refleks Davra-

nışlarının Durumu..................................................................161


(1) Alman Doktrininde Savunulan Görüşler .........................161

(2) Alman Doktrinindeki Tartışmalardan Türk ve İsviçre

Hukuklarına İlişkin Yapılan Çıkarım.................................165


(3) Türk ve İsviçre Hukuklarındaki Durumun Değerlen-

dirilmesi ..........................................................................166


C. Kusurun Etkisi .....................................................................................173

1. Davranışın İsnat Edilebilirliği Bakımından ....................................173

2. Culpa in Contrahendo Sorumluluğu Bakımından.........................175

D. Yokluk Yaptırımının Uygulanacağı Hâller ............................................177

E. TMK m. 15’ten TBK m. 1/I’in Yorumuna İlişkin Yapılan Çıkarımlar .....180

§ 6. SÖZLEŞMENİN KURULMASINA İLİŞKİN TEMEL DÜZENLEMENİN

(TBK m. 1/I’İN) İŞLEM GÜVENLİĞİNİN KORUNMASINA NE ŞEKİLDE

HİZMET ETTİĞİNİN AÇIĞA ÇIKARILMASI .....................................................182

I. GENEL OLARAK ..........................................................................................182

II. TBK m. 1/I’İN SÖZLEŞMENİN YORUMUNA İLİŞKİN DÜZENLEME (TBK m.

19/I) İLE BİRLİKTE DEĞERLENDİRİLMESİ ....................................................183

A. TBK m. 1/I ile TBK m. 19/I Arasındaki İlişki .........................................183

B. TBK m. 19/I’in İçeriği...........................................................................184

1. Genel Olarak ................................................................................184

2. TBK m. 19/I’in İçeriğine İlişkin Görüşler .......................................185


a. TBK m. 19/I’in İçeriğinin Salt Lafzî Yorumun Reddiyle Sı-

nırlı Olduğu Görüşü ...............................................................185


b. TBK m. 19/I’in Yorumda Öncelikle İradenin Araştırılmasını

Öngören Bir Genel Yorum Kuralı Olduğu Görüşü..................187


c. TBK m. 19/I’in Sadece Yanlış Belirtme ve Muvazaa Hâl-

leriyle Sınırlı Olarak Yorumda Öncelikle İradenin Araştı-

rılmasını Öngören Bir Düzenleme Olduğu Görüşü ................188


3. Görüşlerin Değerlendirilmesi .......................................................189

C. TBK m. 19/I ile TBK m. 1/I’in Sistematik Yorumundan Elde Edilen

Çıkarımlar............................................................................................201

1. Düalist Bir Yorum Yaklaşımının Benimsenmesi Zorunluluğu........201


İçindekiler 11

2. Yorum Yöntemleri Arasındaki Öncelik - Sonralık İlişkisinin

Yeniden Ele Alınması ................................................................... 203

a. Genel Olarak......................................................................... 203

b. Dil Felsefesi Açısından Değerlendirme ................................. 207

c. Hermeneutik (Yorum Bilimi) Açısından Değerlendirme ....... 209


d. Yorum Yöntemleri Arasındaki Öncelik - Sonralık İlişkisi-

nin Uygunluk ve Yorum Uyuşmazlıklarının Çözümüne


Yansıtılması........................................................................... 210

§ 7. DÜRÜSTLÜK KURALININ (TMK m. 2/I) ROLÜ .............................................. 215

I. GENEL OLARAK ......................................................................................... 215

II. İRADE AÇIKLAMALARININ YORUMUNDA DÜRÜSTLÜK KURALINA

(TMK m. 2/I) BELİRLEYİCİLİK TANIYAN GÖRÜŞLER.................................... 216


III. GÖRÜŞLERİN DEĞERLENDİRİLMESİ VE TMK m. 2/I’İN ROLÜNÜN TES-

PİTİ ............................................................................................................ 218


§ 8. TÜRK - İSVİÇRE KANUN KOYUCUSUNUN İLKESEL TERCİHİNİN TEORİLER

DÜZLEMİNDEKİ KARŞILIĞI ......................................................................... 226

I. GENEL OLARAK TÜRK - İSVİÇRE KANUN KOYUCUSUNUN İLKESEL

TERCİHİ ..................................................................................................... 226


II. TÜRK - İSVİÇRE KANUN KOYUCUSUNUN İLKESEL TERCİHİNİN TEORİ-

LER DÜZLEMİNE YANSITILMASI ................................................................ 228


A. Sözleşmenin Kurulmasının Sözleşmenin Hüküm ve Sonuç Do-

ğurmasından Bağımsız Olarak Ele Alınması........................................ 228


B. Sözleşmenin Kurulması ile Sözleşmenin Hüküm ve Sonuç Do-

ğurmasının Bir Bütün Olarak Ele Alınması.......................................... 228


ÜÇÜNCÜ BÖLÜM


TÜRK - İSVİÇRE POZİTİF HUKUKU ÇERÇEVESİNDE

İRADE AÇIKLAMALARININ YORUMU YOLUYLA SÖZLEŞMENİN

KURULUP KURULMADIĞININ AÇIĞA ÇIKARILMASI VE

OLMASI GEREKEN HUKUK BAKIMINDAN DEĞERLENDİRMELER

§ 9. YORUMA BAŞVURULMASINI GEREKTİREN UYUŞMAZLIKLAR ...................... 231

I. GENEL OLARAK ......................................................................................... 231

II. UYGUNLUK UYUŞMAZLIĞI ........................................................................ 232

III. YORUM UYUŞMAZLIĞI.............................................................................. 233

A. Yorum Uyuşmazlığı Kavramı ve Yorum Uyuşmazlığının Çözümü ....... 233

B. Yorum Uyuşmazlığı ile Uygunluk Uyuşmazlığı Arasındaki İlişki.......... 236

1. Genel Olarak................................................................................ 236


12 İçindekiler

2. Yorum Uyuşmazlıklarında Uygunluk Sorununun Gündeme

Gelmesi ........................................................................................237

a. Uygunluk Sorununun Objektif Esaslı Noktalara İlişkin

Olduğu İhtimal.......................................................................238

b. Uygunluk Sorununun Sübjektif Esaslı Noktalara İlişkin

Olduğu İhtimal.......................................................................239

(1) Salt Yorum Uyuşmazlığı Teorisi ......................................239


(2) Hâkimin Uygunluğun Bulunmamasını Re’sen Dikka-

te Alarak Sözleşmenin Kurulmadığına Hükmedebi-

leceği Görüşü..................................................................241


(3) Uyuşmazlık Konusunun Yorum ile Sınırlandırılmasıy-

la Yeni Bir Sözleşmenin Meydana Geldiği Görüşü ..........241


(4) Görüşlerin Değerlendirilmesi ve Görüşümüz .................242

§ 10. “YORUMLANABİLİRLİK” SORUNU...............................................................245

I. GENEL OLARAK ..........................................................................................245

II. AÇIKLIK KURALININ DEĞERLENDİRİLMESİ .................................................245

A. Açıklık Kuralı ve Bu Kuralın Yorum Alanındaki Sonuçları ....................245

B. Açıklık Kuralının Eleştirisi ....................................................................247


III. GERÇEK İRADELERİN UYUŞMASINDA YORUM YOLUNA GİDİLMEYE-

CEĞİ GÖRÜŞÜ VE GÖRÜŞÜN DEĞERLENDİRİLMESİ ....................................250


§ 11. SÖZLEŞMENİN KURULMASINDA YORUM YOLUYLA ARAŞTIRILACAK

HUSUSLAR.................................................................................................250

I. GENEL OLARAK ..........................................................................................250

II. EN AZ İKİ İRADE AÇIKLAMASININ VARLIĞI.................................................251

A. Açıklamaların Tamlığı..........................................................................259

1. Objektif Esaslı Noktalar Yönünden...............................................262

a. Objektif Esaslı Nokta Kavramının Kapsamı............................262

(1) Klasik Görüş ....................................................................263

(2) Yeni Görüş ......................................................................264

(3) Görüşlerin Değerlendirilmesi ve Görüşümüz .................265


b. Objektif Esaslı Noktaların Belirli ya da En Azından Belir-

lenebilir Olması .....................................................................273


2. Sübjektif Esaslı Noktalar Yönünden .............................................277

B. Açıklamaların Kesinliği ........................................................................284


C. Açıklamaların Açıklama Sahiplerine İrade Açıklaması Olarak İs-

nat Edilebilmesi ..................................................................................289


III. İRADE AÇIKLAMALARININ KARŞILIKLILIĞI..................................................292


İçindekiler 13

A. Genel Olarak ...................................................................................... 292

B. Öneri Muhatabı Pozisyonunun Devredilebilir Olup Olmadığı ve

Mirasçılara İntikal Edip Etmeyeceği ................................................... 293

C. Kesişen Öneriler ................................................................................. 295

IV. İRADE AÇIKLAMALARININ BİRBİRİNE UYGUNLUĞU.................................. 298

A. Genel Olarak ...................................................................................... 298

B. Uyuşma ve Uyuşmama Kavramları ve Bunlara İlişkin Ayrımlar.......... 301

§ 12. YORUM YÖNTEMLERİ................................................................................ 305

I. GENEL OLARAK ......................................................................................... 305

II. OBJEKTİF - SOMUT YORUM YÖNTEMİ ...................................................... 306

A. Genel Olarak ...................................................................................... 306

B. Uygulama Alanı .................................................................................. 308

C. Yorumun Konusu................................................................................ 314

D. Yorumun Hedefi................................................................................. 315

1. Genel Olarak................................................................................ 315

2. Yorumda Belirleyici Nitelik Arz Eden An...................................... 316

3. Yorumun Hedefi Bakımından Ortaya Çıkabilecek Sorunlar......... 317

a. Muhatabın İdrak ya da Değerlendirme Yeteneğindeki,


Açıklama Sahibi Tarafından Bilinebilir Olmayan Zayıflık-

ların Etkisi ............................................................................. 317


b. Somut Muhatabın, Açıklama Sahibinin Muhatapça Bi-

linmesini Beklemediği Bilgilere Sahip Bulunması ................. 320


c. Açıklama Sahibinin Açıklamayı Meydana Getirmedeki

Yetersizliği............................................................................. 321

E. Yorum Araçları ................................................................................... 321

1. Objektif - Genel Anlam................................................................ 323

2. Sistematik.................................................................................... 326

3. Açıklamaya Eşlik Eden Şartlar...................................................... 327

4. Sözleşmenin Amacı...................................................................... 327

5. Sözleşmenin Oluşum Sürecine İlişkin Materyaller ...................... 329

6. İşlem Teamülleri.......................................................................... 330

7. Yorum Kuralları ve Yorum İlkeleri................................................ 331

a. Yorum Kuralları..................................................................... 331

b. Yorum İlkeleri ....................................................................... 334

8. Diğer Yorum Araçları ................................................................... 335


14 İçindekiler

F. Yorumun Üst Derece Mahkemelerince Denetimi...............................336

III. SÜBJEKTİF YORUM YÖNTEMİ ....................................................................340

A. Genel Olarak .......................................................................................340

B. Uygulama Alanı...................................................................................341

C. Yorumun Konusu ................................................................................342

D. Yorumun Hedefi..................................................................................343

1. Genel Olarak ................................................................................343

2. Yorumda Belirleyici Nitelik Arz Eden An.......................................344

E. Yorum Araçları ....................................................................................345

F. Yorumun Üst Derece Mahkemelerince Denetimi...............................347

§ 13. YORUMU ÖZELLİK ARZ EDEN İRADE AÇIKLAMALARI ...................................351

I. GENEL OLARAK ..........................................................................................351

II. ŞEKLE BAĞLI İRADE AÇIKLAMALARININ YORUMU.....................................351

A. İradî Şekil Şartına Bağlanmış İrade Açıklamalarının Yorumu ..............351

B. İma Etme Teorisinin Değerlendirilmesi...............................................353


C. Şekle Bağlı Sözleşmelerde Muvazaa ve Yanlış Belirtmenin Yaptı-

rımı......................................................................................................355


III. GENEL İŞLEM KOŞULU İÇEREN İRADE AÇIKLAMALARININ YORUMU.........356

IV. HERKESE AÇIK ÖNERİLERİN YORUMU .......................................................358

V. SUSMANIN YORUMU.................................................................................359

A. Genel Olarak Susmanın Yorumu .........................................................359

B. Teyit Mektubuna Karşı Susmanın Yorumu..........................................363

§ 14. YORUMUN SONUÇLARI .............................................................................364

I. SÖZLEŞMENİN KURULMASI .......................................................................364

A. Genel Olarak .......................................................................................364


B. Objektif - Somut Yorum Yönteminin Uygulandığı İhtimalde Süb-

jektif Unsurdaki Eksikliklerin Sözleşmenin Geçerliliğine Etkisi............365


1. Fiil İradesinin Bulunmaması .........................................................366

2. Açıklama İradesinin ve İşlem İradesinin Bulunmaması ................367

a. Açıklamada Yanılma ..............................................................367

b. Zihnî Kayıt, Açığa İmza ve Okunmadan İmzalanan Belge ......370

c. Latife Beyanı ve Yanlış Anlama..............................................372

II. SÖZLEŞMENİN KURULMAMASI .................................................................374


İçindekiler 15

A. Genel Olarak ...................................................................................... 374

B. Culpa in Contrahendo Sorumluluğunun Uygulanabilirliği.................. 374


§ 15. OLMASI GEREKEN HUKUK BAKIMINDAN SÖZLEŞMENİN KURULMASIN-

DA İRADE AÇIKLAMALARININ YORUMU..................................................... 377


I. TÜRK - İSVİÇRE KANUN KOYUCUSUNUN İLKELER ARASINDA KURDU-

ĞU DENGENİN ELEŞTİRİSİ ......................................................................... 377


II. İSVİÇRE DOKTRİNİNDEKİ ÇÖZÜM ARAYIŞLARI .......................................... 382

III. ÇÖZÜM ÖNERİLERİMİZ ............................................................................. 384

SONUÇ ...................................................................................................................... 389

KAYNAKÇA ................................................................................................................ 399

Yorum Yap

Lütfen yorum yazmak için oturum açın ya da kayıt olun.