Türk Hukukunda Adli Amaçlı İletişimin Denetlenmesi

Türk Hukukunda Adli Amaçlı İletişimin Denetlenmesi

Mahmut SEVİNDİ

2020/08 1. Baskı, 304 Sayfa

ISBN 978-625-708-884-8

Suçla mücadele daha güvenli ve huzurlu bir toplum düzeni için her zaman elzem olduğundan, bu yönüyle suçla mücadelenin tarihi insanlık tarihiyle başlamaktadır. Henüz devlet sistemleri kurulmadan önce kabile, oba, aşiret vb. topluluk halinde yaşayan insanlar döneminde de, bu topluluğun güven ve huzuru için bir takım yasakların konulduğu, bir takım hareketlerin hoş görülmediği, bu yasaklara uymayan kişilerin kınandığı ve cezalandırıldığı bir gerçektir.

Devlet ve toplum hayatının gelişmesi ile birlikte suçla mücadele ve bu kapsamda kişilerin uyacakları kuralların sistemleştirildiği, yazılı hale getirildiği, bu kurallara uymayanlara karşı alınacak tedbirlerin de sistemleştirilerek yazılı hale getirildiği görülmektedir. Konulan yasaklara uymayan kişileri tespit ve ihlal edilen kuralın belirlenmesi için delillere ihtiyaç duyulmuştur. Bilim ve teknolojinin gelişmesi, toplumsal hayatın gelişip çeşitlenmesi, yeni iş alanlarının oluşması ile birlikte işlenen suçlarda artış ve suçların çeşitlendiği görülmüştür. Sivil toplum, siyaset, ekonomi ve tarım gibi toplumsal hayatın birçok alanında görülen birliktelik ve iş birliği, suç dünyasında da kendisini göstermiş, bu şekilde organize suç örgütleri ortaya çıkmıştır. Gelişen ve çeşitlenen suç dünyasıyla, özellikle organize suç dünyasıyla mücadele etme artık klasik tedbirlerle mümkün olmamaktadır. Teknolojinin gelişmesiyle birlikte suç dünyasının teknolojinin imkânlarından kendi amaçları için faydalandıkları ve bu teknolojiyi kullandıkları görülmektedir.

İşte bu gelişme ile birlikte suçla ve özellikle organize suç örgütleri ile mücadelede klasik tedbirleri aşan bir takım modern, gelişmiş yöntemlerin benimsendiğini görmekteyiz. Bu modern tedbirlerden bir tanesi iletişimin denetlenmesi tedbiridir.

İletişim teknolojisinin gelişmesi ve telsiz, telgraf, telefon gibi araçların haberleşme için kullanılmasıyla birlikte, devletlerin suçu önlemek ve ortaya çıkarmak için bu araçlar yoluyla gerçekleştirilen iletişime müdahale ettiği görülmektedir. Batı ülkelerinde 19. yüzyıl sonları ve 20. yüzyılın başlarında, ülkemizde ise 20. yüzyılın ikinci yarısından itibaren iletişime fiili olarak müdahalelerin olduğu, yasal düzenlemelerin ise bu fiili müdahalelerden sonra oluşturulduğu görülmüştür. Ülkemizde fiilen 1950’li yıllardan sonra iletişime müdahale edilmesine rağmen bu konudaki ilk açık yasal düzenleme 1999 tarihli Çıkar Amaçlı Suç Örgütleriyle Mücadele Kanunu’dur. Gerçi bu açık yasal düzenlemeden önce de suçun işlenmesini önlemekle görevli önleyici kolluk birimleri (Jandarma, Emniyet ve Mit) kendi kuruluş kanunlarındaki bir takım hükümlere dayanarak iletişime müdahalede bulunmaktaydılar. Yine adli amaçlı iletişimin denetlenmesi de CMUK’un 91 ve 92. maddelerdeki hükümlerin kıyasen yorumlanmasına istinaden yapılmaktaydı. Ancak bu müdahaleler, açık yasal bir dayanağı olmadığından doktrinde eleştiri konusu olmaktaydı. Bu şekilde yapılan denetleme işlemleri başta Anayasamızın 13, 20 ve 22. maddeleri olmak üzere AİHS’nin 8. maddesine de aykırıydı. Nitekim AİHM, Ağaoğlu ve Satık kararlarında başvurucu telefonlarının denetlenmesine imkân tanıyan açık, ayrıntılı bir yasal düzenleme bulunmadığı gerekçesiyle Türkiye’yi mahkûm etmiştir.

Türk hukukunda iletişimin denetlenmesi ilk kez açıkça 30.07.1999 tarihli ve 4422 sayılı Çıkar Amaçlı Suç Örgütleriyle Mücadele Kanunu’nda düzenlenmişti. Bu kanun sadece adli amaçlı iletişimin denetlenmesini düzenlemekte olup, her ne kadar bu kanuna dayanılarak önleme amaçlı iletişimin denetlenmesi tedbiri için başvurulmuş ise de bu tedbir kararlarının hukuka aykırı olduğunu söylemek mümkündür. 4422 Sayılı Kanunun da ihtiyaçlara cevap vermediği, bir takım güvenceleri sağlamaktan uzak olduğu, görülerek, 04.12.2004 tarihli ve 5271 sayılı CMK’da iletişimin denetlenmesi tedbiri ayrıntılı düzenlenmiştir.

Bu çalışmada “Türk Hukukunda Adli Amaçlı İletişimin Denetlenmesi” iki ana bölüm şeklinde incelenmiştir. Mukayeseli hukukta ve Türk hukukunda iletişimin denetlenmesi başlığını taşıyan birinci bölümde; iletişimin denetlenmesi tedbirinin temel haklardan olan haberleşme hürriyeti ve gizliliği ile özel hayat ve aile hayatının gizliliğiyle olan ilişkisi, iletişimin denetlenmesi tedbirinin gerekliliği ve sakıncaları, mukayeseli hukukta iletimin denetlenmesi, Türk hukukunda iletişimin denetlenmesinin tarihsel süreci, iletişimin denetlenmesi tedbirlerinin türleri ve bu tedbirlerin düzenlendiği kanunlara yer verilmiştir.

İkinci bölüm ise Türk hukukunda adli amaçlı iletişimin denetlenmesi başlığını taşımakta olup, bu bölümde iletişimin denetlenmesi tedbirlerinin hangileri oldukları ayrı başlıklar halinde incelenmiş, iletişimin denetlenebilmesi için gerekli koşullar, tedbire karar veren makamlar, tedbir süreleri, tedbir kararının kimlere yönelik olacağı, iletişimi denetlenemeyecek kişiler, denetleme kararının içeriği, kararın ne şekilde ve kimler tarafından yerine getirileceği, tedbir kararına karşı kanun yolu ve tedbir kararının sona erdirilmesi ile sona erdirilme sonrası elde edilen kayıtların ne şekilde kullanılacağı ve imha edileceği açıklanmıştır.

Yine ikinci bölümde tedbir sonucu elde edilen kayıtların delil değeri, hangi tür delil oldukları, tek başına hükme esas alınıp alınamayacakları, tesadüfen elde edilen deliller ve bu delillerin kullanımı, denetleme sonucu elde edilen kayıtların diğer hukuk dallarında kullanımı, hukuka aykırı denetleme sonucu elde edilen delillerin durumu, hukuka aykırı denetleme durumunda öngörülen yaptırımlar incelenmiştir. Her iki bölümde de Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi, Anayasa Mahkemesi, Yargıtay, Danıştay, Bölge Adliye Mahkemesi ve Bölge İdare Mahkemesi kararlarına yeteri kadar yer verilmiştir. Sonuç kısmında ise tespit ve önerilerimiz yer almaktadır.

ÖNSÖZ  7

İÇİNDEKİLER 11

KISALTMALAR. 17

GİRİŞ . 19

BİRİNCİ BÖLÜM

MUKAYESELİ HUKUKTA VE TÜRK HUKUKUNDA

İLETİŞİMİN DENETLENMESİ

I. GENEL OLARAK İLETİŞİMİN DENETLENMESİ .21

A. Haberleşme Hürriyeti ve İletişimin Denetlenmesi . 21

B. Özel Hayatın ve Aile Hayatının Korunması ve İletişimin

Denetlenmesi. 25

C. İletişimin Denetlenmesinin Nedenleri, Sakıncaları ve Suçla

Mücadelede Etkinliği 27

1. İletişimin Denetlenmesinin Nedenleri 27

2. İletişimin Denetlenmesinin Sakıncaları  28

3. İletişimin Denetlenmesinin Suçla Mücadelede Etkinliği. 32

II. MUKAYESELİ HUKUKTA İLETİŞİMİN DENETLENMESİ .34

A. Genel Olarak  34

B. ABD  36

C. Almanya . 39

D. Fransa  42

E. İngiltere (Birleşik Krallık)  45

F. Avusturya. 48

III. TÜRK HUKUKUNDA İLETİŞİMİN DENETLENMESİNİN TARİHSEL SÜRECİ

VE ÇEŞİTLERİ .49

A. Tarihsel Süreç. 49

1. 1961 Anayasasındaki Düzenlemeler. 49

2. 1982 Anayasasındaki Düzenlemeler. 50

3. 5271 Sayılı CMK Öncesi Yasal Düzenlemeler 52

12 İçindekiler

a. 1412 Sayılı CMUK Döneminde İletişimin Denetlenmesi. 52

b. 2559 Sayılı Polis Vazife ve Salahiyet Kanunu 56

c. 2803 Sayılı Jandarma Teşkilat Görev ve Yetkileri Kanunu  59

d. 2937 Sayılı Devlet İstihbarat Hizmetleri ve Milli İstihbarat

Teşkilatı Kanunu . 61

e. 4422 Sayılı Çıkar Amaçlı Suç Örgütleriyle Mücadele

Kanunu’nda (ÇASÖMK) İletişimin Denetlenmesi 63

B. Mevcut Yasal Düzenlemeler  66

1. 5271 Sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu. 66

2. 5397 Sayılı Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun. 68

3. 6222 Sayılı Sporda Şiddet ve Düzensizliğin Önlenmesine Dair

Kanun . 71

4. 6415 Sayılı Terörizmin Finansmanının Önlenmesi Hakkında

Kanun . 73

5. 5275 Sayılı Ceza ve Güvenlik Tedbirlerinin İnfazı Hakkında Kanun 74

6. 2559 Sayılı Polis Vazife ve Salahiyet Kanunu 79

7. 2313 Sayılı Uyuşturucu Maddelerin Murakabesi Hakkında Kanun  81

8. 7258 Sayılı Futbol ve Diğer Spor Müsabakalarında Bahis ve Şans

Oyunları Düzenlenmesi Hakkında Kanun. 82

C. İletişimin Denetlenmesi Çeşitleri. 83

1. İstihbari (Önleme) Amaçlı İletişimin Denetlenmesi . 84

2. Adli Amaçlı İletişimin Denetlenmesi  85

3. İdari Amaçlı İletişimin Denetlenmesi . 86

İKİNCİ BÖLÜM

TÜRK HUKUKUNDA

ADLİ AMAÇLI İLETİŞİMİN DENETLENMESİ

I. KAVRAM .87

II. AMAÇ90

III. KAPSAM91

IV. ADLİ AMAÇLI İLETİŞİMİN DENETLENMESİNDE ÖNGÖRÜLEN TEDBİR

TÜRLERİ.92

A. İletişimin Tespiti. 92

B. İletişimin Dinlenmesi ve Kayda Alınması . 103

C. Sinyal Bilgilerinin Değerlendirilmesi  107

İçindekiler 13

D. Mobil Telefon Yerinin Tespiti. 110

E. Diğer İletişim Bilgilerinin Tespiti  114

V. ADLİ AMAÇLI İLETİŞİMİN DENETLENMESİNİN KOŞULLARI. 115

A. Bir Suç Dolayısıyla Yapılan Soruşturma veya Kovuşturma Bulunması

(Tüm Tedbirler İçin Ortak Koşul) 115

B. Suç İşlendiğine ilişkin Somut Delillere Dayanan Kuvvetli Şüphe

Sebeplerinin Varlığı 117

C. Başka Suretle Delil Etme İmkânının Bulunmaması (Son Çare). 123

D. Tedbirin Şüpheli ya da Sanığa Yönelik Olması 127

E. Katalog Suçların Varlığı  133

F. Hâkim veya Gecikmesinde Sakınca Bulunan Hal durumda

Cumhuriyet Savcısı Kararının Olması . 148

1. İletişimin Dinlenmesi, Kayda Alınması ve Sinyal Bilgilerinin

Değerlendirilmesi Kararı. 149

2. İletişimin Tespiti Kararı. 152

3. Mobil Telefon Yerinin Tespiti Kararı. 155

VI. ADLİ AMAÇLI İLETİŞİMİN DENETLENMESİ YASAĞI  155

A. Genel Olarak  155

B. Tanıklıktan Çekinebilecek Kişiler Bakımından 158

1. Yakınlık Nedeni İle Tanıklıktan Çekinebilecek Kişiler 161

2. Meslek Veya Sürekli Uğraşıları Nedeniyle Tanıklıktan

Çekinebilecek Kişiler. 163

3. Değerlendirme ve Öneriler. 164

C. Müdafiiler Bakımından  167

1. Müdafii Bakımından Getirilen Suça İlişkin Sınırlama 169

2. üdafii Bakımından Getirilen İletişim Araçlarına İlişkin Sınırlama 172

3. Müdafii İçin Tedbirlerin Türü Bakımından Getirilen Sınırlama. 173

D. Müdafii ve Tanıklıktan Çekinebilecek Diğer Kişilerin Suç Şüphelisi

veya Sanığı Olmaları Hali 175

VII. ADLİ AMAÇLI İLETİŞİMİN DENETLENMESİ KARARININ İÇERİĞİ VE

UNSURLARI . 178

A. İletişimi Denetlenecek Kişinin Kimlik Bilgilerinin Belirtilmesi  179

B. Tedbirin Türü, Kapsamı ve Süresi ile İletişim Aracının Türü ve

Numarası 183

C. Tedbire Konu Şüpheli ya da Sanığa Yüklenen Suç Türünün

Belirtilmesi . 184

14 İçindekiler

VIII. ADLİ AMAÇLI İLETİŞİMİN DENETLENMESİNDE SÜRE185

A. Genel olarak. 185

B. İletişimin Dinlenmesi, Kayda Alınması ve Sinyal Bilgilerinin

Değerlendirilmesi Kararları Yönünden  185

1. Tedbir Kararının Süresi. 185

2. Sürenin Başlangıcı  188

3. Sürenin Uzatılması . 190

4. Sürenin Sona Ermesi  193

C. İletişimin Tespiti Yönünden . 194

D. Mobil Telefon Yerinin Tespiti Bakımından. 195

IX. ADLİ AMAÇLI İLETİŞİMİN DENETLENMESİ TEDBİRİNİN YERİNE

GETİRİLMESİ196

A. Genel Olarak  196

B. Gizlilik  197

C. Kararı Uygulayacak Kişi ve Kurumlar . 202

1. Cumhuriyet Savcısı ve Adli Kolluk Görevlileri. 202

2. Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu. 205

D. Tedbir Kararlarının İcrası ve Bu Kararlara Karşı Kanun Yolu  211

X. ADLİ AMAÇLI İLETİŞİMİN DENETLENMESİ TEDBİRİNİN SONA

ERDİRİLMESİ214

A. Genel Olarak  214

B. Kovuşturmaya Yer Olmadığına Dair Karar Verilmesi . 216

C Cumhuriyet Savcısı Kararının Hâkim Tarafından Süresinde

Onaylanmaması veya Aksine Karar Verilmesi 218

D. Tedbir Şartlarının Ortadan Kalkması 221

E. Sürenin Sona Ermesi 222

XI. ADLİ AMAÇLI İLETİŞİMİN DENETLENMESİ SONUCU ELDE EDİLEN

İLETİŞİM İÇERİKLERİNİN YOK EDİLMESİ.222

A. Genel Olarak  222

B. Kovuşturmaya Yer Olmadığına Dair Karar Verilmesi Halinde İletişim

İçeriklerinin Yok Edilmesi. 223

C. Cumhuriyet Savcısı Kararının Hâkim Tarafından Süresinde

Onaylanmaması veya Aksine Karar Verilmesi Halinde İletişim

İçeriklerinin Yok Edilmesi. 226

1. Cumhuriyet Savcısı Kararının Hâkim Tarafından Süresinde

Onaylanmaması . 226

İçindekiler 15

2. Cumhuriyet Savcısı Kararının Hâkim Tarafından Onaylanmaması,

Aksine Karar Verilmesi . 228

D. Tedbiri Sonlandıran Diğer Koşulların Varlığı Halinde İletişim

İçeriklerinin Yok Edilmesi . 229

E. Tanıklıktan Çekinme Hakkına Sahip Kişilerle Yapılan İletişim

İçeriklerinin Yok Edilmesi . 232

F. İletişim İçeriklerinin Yok Edilme Şekli ve İmha Tutanağı 233

G. Yok Edilecek İletişim İçerikleri 234

H. İletişim İçeriklerinin Yok Edilmemesi Halinde Yaptırım . 238

XII. ADLİ AMAÇLI İLETİŞİMİN DENETLENMESİ TEDBİRİNİN İLGİLİLERE

BİLDİRİMİ 240

A. Bildirimin zamanı, içeriği ve şekli:  243

B. Tedbir Hakkında Bildirim Yapılacak Kişiler . 245

XIII. ADLİ AMAÇLI İLETİŞİMİN DENETLENMESİ YOLUYLA ELDE EDİLEN

İLETİŞİM İÇERİKLERİNİN YARGILAMADA KULLANILMASI. 246

A. Genel Olarak Hukuka Aykırı Deliller. 246

B. Delilin Hukuka Aykırılığında Kullanılan Ölçütler. 248

C. Hukuka Aykırı Elde Edilen Delillerin Yargılama Dosyasında

Bulundurulup Bulundurulamayacağı Sorunu. 250

D. İletişimin Denetlenmesi Yoluyla Elde Edilen İletişim İçeriklerinin

Delil Niteliği 252

E. İletişimin Denetlenmesi Suretiyle Elde Edilen İletişim İçeriklerinin

Kullanılması 255

XIV. ADLİ AMAÇLI İLETİŞİMİN DENETLENMESİ YOLUYLA ELDE EDİLEN

İLETİŞİM İÇERİKLERİNİN KULLANIMI İLE İLGİLİ SINIRLAMALAR 257

A. Genel Olarak  257

B. Hukuk Yargılaması Açısından Değerlendirme  259

C. Disiplin Yargılaması Açısından Değerlendirme. 260

XV. ADLİ AMAÇLI İLETİŞİMİN DENETLENMESİ SONUCU TESADÜFEN ELDE

EDİLEN DELİLLERİN DURUMU  264

A. Genel Olarak  264

B. Hakkında Tedbir Kararı Uygulanan Kişiler Bakımından Tesadüfî

Deliller 267

1. Katalog Suçlar Bakımından. 268

2. Katalog Dışı Suçlar Bakımından  269

16 İçindekiler

C. Hakkında Tedbir Kararı Uygulanmayan Kişiler Bakımından Elde

Edilen Tesadüfî Deliller  273

1. Katalog Suçlar Bakımından. 273

2. Katalog Dışı Suçlar Bakımından 274

XVI. ADLİ AMAÇLI İLETİŞİMİN DENETLENMESİ KARARINA KONU SUÇUN

VASIF DEĞİŞTİRMESİ HALİ275

XVII. ADLİ AMAÇLI İLETİŞİMİN DENETLENMESİ TEDBİRİNDE DENETİM VE

YAPTIRIM 278

A. İletişimin Denetlenmesi Tedbirinde Keyfiliği Önleme Amacıyla

Getirilen Güvenceler 278

B. Hukuka Aykırı İletişimin Denetlenmesinde Yaptırım . 281

1. Genel Olarak  281

2. Şahsi Sorumluluk 283

a. Ceza Sorumluluğu. 284

b. Tazminat Sorumluluğu . 286

c. Disiplin Sorumluluğu  290

3. Devletin Sorumluluğu  291

4. Delil Olarak Değerlendirilememesi  292

SONUÇ 295

KAYNAKÇA 299