Türk İş Hukukunda İşçinin Ücretinin Düşürülmesi

İÇİNDEKİLER

ÖNSÖZ ...................................................................................................................... 7

SUNUŞ ...................................................................................................................... 9

TEŞEKKÜR ............................................................................................................... 15

İÇİNDEKİLER............................................................................................................ 19

KISALTMALAR......................................................................................................... 27

GİRİŞ ...............................................................................................................29

BİRİNCİ BÖLÜM

ÜCRET KAVRAMI, ÇEŞİTLERİ VE ÜCRETİN BELİRLENMESİ

I. GENEL OLARAK ................................................................................................ 33

II. TEMEL ÜCRET-GİYDİRİLMİŞ ÜCRET-SOSYAL ÜCRET ......................................... 36

A. Temel Ücret (Çıplak Ücret) ....................................................................... 36

B. Geniş Anlamda Ücret (Giydirilmiş Ücret).................................................. 37

C. Sosyal Ücret .............................................................................................. 39

III. ÜCRETİN BELİRLENMESİ VE MİKTARI................................................................ 41

A. Ücretin Belirlenmesine İlişkin Anayasal Düzenlemeler............................. 41

1. Ücret ve Çalışma Yaşamına İlişkin Temel Anayasal

Düzenlemeler..................................................................................... 41

2. Anayasal Düzenlemelerin Ücret Konusunda Uygulanması ................ 46

B. Ücretin Belirlenmesine İlişkin Yasal Düzenlemeler................................... 48

1. Mutlak Emredici Hükümler-Nisbi Emredici Hükümler Ayrımı............ 48

a) Mutlak Emredici Hükümler ......................................................... 49

b) Nisbi Emredici Hükümler............................................................. 51

2. Ücretin Belirlenmesine İlişkin Düzenlemeler ve Uygulamalar ........... 52

a) Meslek Kuruluşları Tarafından Emsal Ücret Belirlenmesi ........... 56

aa) TMMOB ile SGK Arasında İmzalanan Kayıt Dışı

Çalışmanın ve Gerçek Ücretin Altında Ücretin SGK’ya

Bildirilmesinin Önlenmesi Hakkında Protokol ..................... 56

20 İçindekiler

bb) Türk Tabipleri Birliği Tarafından Belirlenen İşyeri

Hekimleri Asgari Sözleşme Ücretleri ................................... 58

cc) Türkiye Barolar Birliği Tarafından Bağlı Çalışan

Avukatlar İçin Belirlenen Asgari Ücret................................. 60

b) Emsal Ücretin Belirlenmesine İlişkin Özel Düzenlemeler ve

Uygulamalar................................................................................ 62

aa) 5580 sayılı Özel Eğitim Kurumları Kanunu’nda Yer

Alan Asgari Ücret Düzenlemesi ........................................... 62

bb) Vakıf Üniversitelerinde Görev Yapan Akademik

Personelin Ücretinin Belirlenmesi Hakkında Vakıf

Yükseköğretim Kurumları Yönetmeliği’nin 23/II.

Maddesi .............................................................................. 65

cc) Sosyal Sigorta Hizmet Tespiti Davalarında Emsal

Ücretin Belirlenmesine İlişkin Yargıtay Uygulaması ............ 67

dd) İş Kazası ve Meslek Hastalığı Sebebiyle Açılan

Tazminat Davalarında Emsal Ücretin Belirlenmesine

İlişkin Yargıtay Uygulaması.................................................. 69

C. Ücretin Toplu İş Sözleşmesi İle Belirlenmesi ............................................ 71

D. Ücretin Bireysel İş Sözleşmesiyle Belirlenmesi......................................... 72

E. Ücretin İşyeri Yönetmeliğiyle Belirlenmesi............................................... 78

F. Ücretin İşyeri Uygulamaları İle Belirlenmesi............................................. 82

G. Ücretin Belirlenmesinin Genel İşlem Şartları (Genel İş Koşulları)

Açısından Değerlendirilmesi..................................................................... 84

1. Genel İş Koşulları Kavramı ................................................................. 84

2. Genel İş Koşullarının (Genel İşlem Şartlarının) Unsurları................... 87

a) Tek Taraflı Olarak Belirlenen Genel İş Koşullarının İşçiye

Sunulması.................................................................................... 88

b) Genel ve Soyut Nitelikte Olma .................................................... 89

c) Çok Sayıda Benzer Sözleşmede Kullanma Amacı ........................ 89

3. Genel İş Koşullarının Denetimi (Yürürlük, Yorum ve İçerik

Denetimi) ........................................................................................... 90

a) Yürürlük (Bağlayıcılık) Denetimi(TBK md. 21 ve 22).................... 90

b) Yorum Denetimi.......................................................................... 91

c) İçerik Denetimi............................................................................ 92

4. Ücrete İlişkin Genel İş Koşullarının Değerlendirilmesi ....................... 93

İçindekiler 21

İKİNCİ BÖLÜM

BİREYSEL İŞ HUKUKUNDA ÜCRETİN DÜŞÜRÜLMESİ

I. GENEL OLARAK ................................................................................................ 97

II. SÖZLEŞMENİN DEĞİŞEN ŞARTLAR KARŞISINDA UYARLANMASINA İLİŞKİN

TEMEL HUKUKİ İLKELER ................................................................................... 98

III. ÜCRETİN DÜŞÜRÜLMESİNE İLİŞKİN UYGULAMALAR...................................... 102

A. Ücretin Sözleşmeyle ya da İşverenin İradesiyle Düşürülmesi................. 103

1. Ücrette İndirimin Sözleşmeyle Yapılması......................................... 103

2. İşverenin Tek Taraflı Olarak İşçinin Ücretini Düşürmesi................... 109

B. Ücretin Düşürülmesine İlişkin Diğer Uygulamalar ve Uyuşmazlıklar ...... 120

1. Görev ve Pozisyonda Değişiklik Suretiyle Ücrette İndirim

Yapılması .......................................................................................... 120

2. Ücretsiz İzin Uygulamasıyla Ücretin Düşürülmesi............................ 123

a) Genel Kural: İşçinin Rızası Dışında Ücretsiz İzne

Çıkarılamaması .......................................................................... 123

b) İstisnai Kural: Covid-19 Pandemisi Sürecinde İşçinin Rızası

Alınmaksızın Ücretsiz İzne Çıkarılabilmesi................................. 125

3. Çalışma Sürelerinin Kısaltılması, Uzatılması, İşverene Düşen

Kanuni Bir Yükümlülüğün Uygulanması, Hataen Yapılan

Ödemeler Sebebiyle Ücretin Düşürülmesi....................................... 126

a) Genel Olarak.............................................................................. 126

b) Covid-19 Pandemi Sürecindeki Sokağa Çıkma Kısıtlamaları

Sebebiyle Ücretten Kesinti Yapılabilir mi?................................. 130

4. İşçiye Sağlanan Yemek, Yol Yardımı, Yakacak Yardımı, Prim vb.

Hakların Kaldırılması, Değiştirilmesi ya da Bu Yardımların

Bedellerinin Düşürülmesi................................................................. 134

5. Covid 19 Pandemi Sürecinde Evden ve Tele Çalışma Yapan

İşçinin Yemek ve Yol Ücretinin, Özel Sağlık Sigortası ve Özel

Sigorta Primlerinin, Ramazan Yardımı ve Bayram Yardımlarının

İşverence Karşılanıp Karşılanmayacağı............................................. 140

6. İkramiyelerin Kaldırılması veya Düşürülmesi ................................... 143

C. Düzenleyici İdari İşlemlerle Ücretin Düşürülmesi ................................... 147

1. İdarenin Düzenleyici İşlem Yapma Yetkisine Genel Bakış ................ 147

2. Düzenleyici İdari İşlemlerle Ücretin Düşürülmesi ............................ 149

3. Sağlık Bakanlığı’nın 2009/32 Sayılı Genelgesi ve Yarattığı Sorunlar...... 150

a) Genelgenin Değerlendirilmesi................................................... 150

22 İçindekiler

b) Konuya İlişkin Yargı Kararları ve Değerlendirilmesi................... 152

aa) Yargıtay 7. Hukuk Dairesi Kararlarının

Değerlendirilmesi............................................................... 152

bb) Yargıtay 9. Hukuk Dairesi Kararlarının

Değerlendirilmesi.............................................................. 153

cc) Yargıtay 22. Hukuk Dairesi Kararlarının

Değerlendirilmesi.............................................................. 157

dd) Yargıtay Hukuk Genel Kurulu Kararlarının

Değerlendirilmesi.............................................................. 162

D. İşyeri Devri Sonrasında Ücretin Düşürülmesinin Devreden ve

Devralan İşverenin Kıdem Tazminatı Sorumluluğu Yönünden

Değerlendirilmesi ................................................................................... 165

IV. ÜCRETTE YAPILACAK İNDİRİMİN SINIRI ......................................................... 167

V. İŞVERENE ÜCRETTE TEK TARAFLI DEĞİŞİKLİK YAPMA YETKİSİ VEREN

SÖZLEŞME HÜKÜMLERİ (DEĞİŞİKLİĞİ SAKLI TUTMA KAYITLARI) ................... 170

A. Değişikliği Saklı Tutma Kayıtlarının Geçerli Olup Olmadığı Sorunu ........ 171

B. Ücrete İlişkin Değişikliği Saklı Tutma Kayıtları ........................................ 180

C. Değişiklik Kayıtlarının TBK 24. Madde Hükmü Kapsamında

Değerlendirilmesi ................................................................................... 184

1. TBK’nın 24.Maddesi Hükmünün İş Hukuku Açısından Yorumu ....... 184

2. Ücrete İlişkin Değişiklik Kayıtlarının TBK 24. Madde Karşısında

Durumu............................................................................................ 188

VI. ÇALIŞMA KOŞULLARINDA ESASLI DEĞİŞİKLİK VE DEĞİŞİKLİK FESHİ (İŞ

KANUNU MADDE 22)..................................................................................... 189

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

TOPLU İŞ HUKUKUNDA ÜCRETİN DÜŞÜRÜLMESİ

I. GENEL OLARAK .............................................................................................. 197

II. TOPLU İŞ SÖZLEŞMESİYLE BELİRLENEN ÜCRET, ÜCRET EKLERİ VE SOSYAL

HAKLARIN TARAFLARIN ANLAŞMASIYLA (PROTOKOL) DEĞİŞTİRİLMESİ ........ 199

A. Genel Olarak........................................................................................... 199

B. Protokol Yapma Yetkisi........................................................................... 199

C. Protokolün Niteliği, Şekli ve İçeriği......................................................... 201

III. TOPLU İŞ SÖZLEŞMESİNDEN DOĞAN HAKLARDAN FERAGAT ........................ 206

IV. İŞÇİ LEHİNE ŞART İLKESİ (6356 SAYILI KANUNUN 36/1, SON CÜMLESİ) ......... 210

A. Genel Olarak........................................................................................... 210

İçindekiler 23

B. İşçi Lehine Şart (Yararlılık) İlkesinin Amacı.............................................. 212

C. İşçi Lehine Şart İlkesinin Uygulanması (Yargıtay Kararları Işığında

Uygulamanın Değerlendirilmesi) ............................................................ 213

V. TOPLU İŞ SÖZLEŞMESİNİN DEĞİŞEN KOŞULLAR KARŞISINDA

UYARLANMASI............................................................................................... 220

A. Türk Hukukunda Sözleşmenin Değişen Koşullar Karşısında

Uyarlanması............................................................................................ 220

B. Toplu İş Sözleşmesinin Değişen Şartlara Uyarlanması............................ 222

C. Kamu İş Yerlerinde Bağıtlanan Toplu İş Sözleşmelerine 1994

Ekonomik Krizi Sonrasında Hükümetin Müdahalesi ............................... 223

1. Toplu Sözleşmelere Hükümetin Müdahalesi ................................... 223

2. Hükümetin Toplu Sözleşme Özerkliğine Müdahalesi Sonrasında

Açılan Davalar ve Bu Davalarda Verilen Kararların

Değerlendirilmesi............................................................................. 225

a) Yargıtay 9.Hukuk Dairesi Kararlarının Değerlendirilmesi .......... 226

b) Yargıtay Hukuk Genel Kurulu Kararlarının

Değerlendirilmesi ...................................................................... 227

c) Yargıtay Hukuk Genel Kurulu Kararındaki Muhalefet

Şerhlerinin Değerlendirilmesi ................................................... 229

3. Toplu Sözleşmeye Hükümet Müdahalesi ve Yargıtay Kararları

Sonrasında Doktrinin Konuya İlişkin Değerlendirmeleri .................. 232

V. MUVAZAALI İŞLEMLERLE TOPLU SÖZLEŞMEDEN DOĞAN HAKLARIN

BERTARAF EDİLMESİNE İLİŞKİN BAZI YARGITAY KARARLARININ

DEĞERLENDİRİLMESİ ..................................................................................... 235

A. Yargıtay 9. Hukuk Dairesinin 2007/18332 E., 2008/13705 K.,

02.06.2008 T. Kararının Değerlendirilmesi ............................................ 235

B. Yargıtay 9. Hukuk Dairesi’nin 2009/38766 E.-2009/36799 K.

22.12.2009 T. Kararının Değerlendirilmesi ............................................ 237

C. Yargıtay 9. Hukuk Dairesi’nin 2012/15673 E., 2012/23729 K.

19.06.2012 T. Kararının Değerlendirilmesi ............................................ 241

DÖRDÜNCÜ BÖLÜM

KISA ÇALIŞMA VE KISA ÇALIŞMA ÖDENEĞİ

I. GENEL OLARAK .............................................................................................. 245

II. KISA ÇALIŞMAYA VE KISA ÇALIŞMA ÖDENEĞİ MEVZUATININ TARİHSEL

SÜRECİNE GENEL BAKIŞ ................................................................................. 246

A. 4857 Sayılı Kanundan 4447 Sayılı Kanuna Geçiş ..................................... 246

24 İçindekiler

B. 5838 Sayılı Kanun İle Yapılan Değişiklikler.............................................. 248

C. 5951 Sayılı Kanun İle Yapılan Değişiklikler.............................................. 249

D. 6111 Sayılı Kanun İle Yapılan Değişiklikler.............................................. 250

E. 7226 Sayılı Kanun ve 7244 Sayılı Kanun İle (Pandemi Sürecinde)

Yapılan Değişiklikler................................................................................ 251

III. GÜNCEL MEVZUAT VE COVİD-19 PANDEMİSİ SÜRECİNDE GETİRİLEN

GEÇİCİ DÜZENLEMELER ÇERÇEVESİNDE KISA ÇALIŞMA VE KISA ÇALIŞMA

ÖDENEĞİ........................................................................................................ 253

A. Kısa Çalışma ve Kısa Çalışma Ödeneği Kavramı ...................................... 254

B. Kısa Çalışmanın Kısmi Çalışmadan Farkı ................................................. 255

C. Kısa Çalışma ve Koşulları......................................................................... 257

1. Genel Ekonomik, Sektörel veya Bölgesel Kriz ile Zorlayıcı

Sebepler Bulunması ......................................................................... 257

2. İşyerindeki Haftalık Çalışma Sürelerinin Geçici Olarak Önemli

Ölçüde Azaltılması veya İşyerinde Faaliyetin Tamamen veya

Kısmen Geçici Olarak Durdurulması (4447 Sk ek md 2/1; Yön.

md 3/c) ............................................................................................ 259

3. COVİD-19 Pandemisi Kapsamında Yapılacak Olan Başvurulara

Özel Şart: “İşçi Çıkarmama” Şartı..................................................... 260

4. Başvurunun Türkiye İş Kurumu Tarafından Uygun Bulunması

(Uygunluk Tespiti)............................................................................ 261

5. Kısa Çalışmanın Süresi ve Uygulama Şekli ....................................... 265

D. Kısa Çalışma Ödeneği.............................................................................. 267

1. Kısa Çalışma Ödeneğinden Yararlanmanın Koşulları ....................... 267

a) İşyerinin Kısa Çalışma Kapsamına Girmesi (İşyerinin

Başvurusunun Türkiye İş Kurumu Tarafından Uygun

Bulunması) ................................................................................ 268

b) Hizmet Akdinin Feshi Hariç İşsizlik Sigortası Hak Etme

Koşullarını Yerine Getirme Koşulu ............................................ 268

c) Zorlayıcı Nedenle (Bu Bağlamda Covid-19 Kapsamında)

Yapılan Kısa Çalışmalarda Özel Durum: İş Kanunu 24/III ve

40. Maddesindeki Bir Haftalık Süre........................................... 269

2. Kısa Çalışma Ödeneğinin Tutarı ve Süresi ........................................ 273

a) Kısa Çalışma Ödeneğinin Tutarı................................................. 273

b) Kısa Çalışma Ödeneği Süresi ..................................................... 275

E. Kısa Çalışmanın İş Sözleşmesindeki Bazı Durumlara Etkileri................... 277

1. Kısa Çalışma Döneminin Yıllık İzin Süresine Etkisi............................ 277

İçindekiler 25

2. Kısa Çalışmanın Kıdem ve İhbar Tazminatı Sürelerine Etkisi............ 277

3. Kısa Çalışmanın Ulusal Bayram, Genel Tatil, Hafta Tatili

Günlerine ve Fazla Çalışma Ücreti Taleplerine Etkileri..................... 278

4. Kısa Çalışmanın İşsizlik Sigortasına ve İşsizlik Ödeneğine Etkileri .... 281

5. Kısa Çalışmanın Temel Ücret Dışındaki Ücretlere (Sosyal

Haklara ve İkramiyeye) Etkisi ........................................................... 283

6. Yaşlılık (Emekli) Aylığı Almaktayken Sosyal Güvenlik Destek

Primine Tabi Olarak Çalışan Kişiler Kısa Çalışma Ödeneği

Alabilir Mi?....................................................................................... 284

7. Kısa Çalışma Döneminde Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık

Sigortası............................................................................................ 284

8. Kısa Çalışmanın ve Kısa Çalışma Ödeneğinin Denetimi.................... 286

9. İşverenin Kısa Çalışma Konusunda İşçiler Arasında Ayırım

Yapması............................................................................................ 288

SONUÇ .......................................................................................................... 289

KAYNAKÇA .................................................................................................... 297