Türk İş Hukukunda Toplu Eylem Hakkı

İÇİNDEKİLER

ÖNSÖZ ...................................................................................................................... 5

İÇİNDEKİLER.............................................................................................................. 7

KISALTMALAR......................................................................................................... 13

GİRİŞ ...............................................................................................................15

BİRİNCİ BÖLÜM

TOPLU EYLEM HAKKININ TARİHSEL SÜRECİ,

HAKKIN TANIMI, HUKUKİ NİTELİĞİ VE KAYNAKLARI

I. TOPLU EYLEM HAKKININ TARİHSEL SÜREÇTEKİ GELİŞİMİ.............................21

II. TOPLU EYLEM HAKKI KAVRAMI VE HAKKIN HUKUKİ NİTELİĞİ......................29

A. Toplu Eylem Hakkı Kavramı......................................................................... 29

B. Toplu Eylem Hakkının Hukuki Niteliği ......................................................... 31

III. TOPLU EYLEM HAKKININ HUKUKİ TEMELLERİ..............................................33

A. Hakkın Uluslararası Temelleri ..................................................................... 34

1. Anayasa’nın 90. Madde Hükmü Doğrultusunda Uluslararası

Hukuk Normlarının Türk Hukukundaki Yeri........................................... 34

a. 2004 Değişikliğinden Önce Uluslararası Sözleşmelerin Türk

Hukukundaki Yeri............................................................................. 37

b.. 2004 Değişikliği ile Eklenen Cümle ile Son Durum........................... 46

2. Evrensel Uluslararası Temeller .............................................................. 56

a. Uluslararası Çalışma Örgütü Belgeleri ............................................. 56

aa. Genel Olarak UÇÖ..................................................................... 57

bb. UÇÖ’nün Sendikal Özgürlüğe İlişkin Sözleşmeleri .................... 63

aaa. Sendikal Özgürlük ve Sendikal Hakların

Korunmasına İlişkin 87 Sayılı Sözleşme........................... 63

bbb. 98 Sayılı Örgütlenme ve Toplu Pazarlık Hakkı

Sözleşmesi....................................................................... 66

ccc. 151 Sayılı Kamu Hizmetinde Örgütlenme Hakkı ve

İstihdam Koşullarının Belirlenmesi Yöntemlerine

İlişkin Sözleşme ............................................................... 67

8 İçindekiler

cc. UÇÖ’nün Denetim Mekanizmasının Toplu Eylem Hakkı

Açısından Önemi ...................................................................... 68

b. Birleşmiş Milletler Belgeleri............................................................. 78

aa. Genel Olarak............................................................................. 78

bb. İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi............................................... 79

cc. BM Medeni ve Siyasal Haklar Sözleşmesi................................. 81

dd. BM Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Haklara İlişkin

Sözleşme .................................................................................. 84

3. Bölgesel Uluslararası Temeller.............................................................. 87

a. Avrupa Konseyi Belgeleri................................................................. 87

aa. Avrupa Sosyal Şartı................................................................... 89

aaa. Genel Olarak ................................................................... 89

bbb. Avrupa Sosyal Şartı’nın Toplu Eylem Hakkı

Açısından Özel Önemi..................................................... 94

ccc. Avrupa Sosyal Şartı’nın Denetim Mekanizması ve

Kararlarının Konu Bakımından Önemi .......................... 101

bb. Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi ve AİHM Kararları .............. 105

aaa. Genel Olarak ................................................................. 105

bbb. AİHM’in Yorum Yöntemi Doğrultusunda AİHS’in

İlgili Maddeleri.............................................................. 107

ccc. AİHM Kararlarının İç Hukukta Bağlayıcılığı.................... 113

ddd. AİHM’in Demir Baykara Kararı Öncesi Sendikal

Haklara İlişkin Yaklaşımı................................................ 115

(1) Belçika Ulusal Polis Sendikası Kararı ...................... 116

(2) İsveç Makinistler Sendikası- İsveç Kararı................ 118

(3) Schmidt ve Dahlström / İsveç Kararı...................... 119

(4) Gustafsson/İsveç Kararı ......................................... 121

(5) Wilson, Ulusal Gazeteciler Birliği ve Diğerleri

Birleşik Krallık Kararı .............................................. 124

eee. Demir Baykara Kararı.................................................... 129

(1) Olayın ve İç Hukuk Kararlarının Özeti .................... 129

(2) AİHM’in Kararı........................................................ 133

(a) Mahkemenin Memurların Sendika Kurma

Hakkına İlişkin Değerlendirmesi...................... 136

İçindekiler 9

(b) Toplu İş Sözleşmesinin Geriye Yönelik

İptali Konusunda Değerlendirmesi .................. 138

(3) Demir Baykara Kararı’nın Konu Bakımından

Önemi..................................................................... 143

fff. Karaçay V. Türkiye Kararı .............................................. 146

ggg. Dilek ve Diğerleri Türkiye Kararı.................................... 148

hhh. Enerji Yapı-Yol Sen -Türkiye Kararı................................ 151

iii. Urcan ve Diğerleri Türkiye Kararı .................................. 154

jjj. Kaya ve Seyhan Türkiye Kararı ...................................... 156

b. Avrupa Birliği Belgeleri................................................................... 159

aa. Çalışanların Temel Sosyal Hakları Topluluk Şartı .................... 159

bb. Avrupa Birliği Temel Haklar Şartı............................................ 161

aaa. AB Adalet Divanının Toplu Eylem Hakkına İlişkin İki

Önemli Kararı ................................................................ 166

(1) Laval Kararı............................................................. 166

(2) Viking Kararı ........................................................... 169

B. Ulusal Düzenlemeler ................................................................................. 172

1. Anayasal Düzenlemeler....................................................................... 172

a. 5982 Sayılı Kanunla Anayasanın 52,53 ve 54 üncü

Maddelerinde Değişiklik Yapılması ................................................ 176

2. Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanunu .......................................... 178

a. STİSK’e Göre Türk Hukukunda Kanuni Grev- Kanun Dışı Grev

Ayrımı ............................................................................................ 184

aa. Genel Olarak........................................................................... 184

bb. Toplu İş Sözleşmesi Görüşmelerinde Uyuşmazlığın

Bulunması ve Mesleki Amaç Unsuru ...................................... 186

cc. Kanuni Prosedürlere Uygunluk Unsuru .................................. 188

dd. Grev Yasağının Bulunmaması Unsuru..................................... 194

ee. Grevin Uygulanmasını Engelleyen Sebeplerin Bulunup

Bulunmaması.......................................................................... 198

ff. Grev Hakkının Kötüye Kullanıldığının Tespiti.......................... 203

3. Kamu Görevlilerinin Toplu Eylem Hakkına İlişkin İç Hukuk

Düzenlemeleri ..................................................................................... 204

C. İç Hukuk İle Uluslararası Normlar Arasındaki Çatışmalara İlişkin Bir

Değerlendirme .......................................................................................... 207

10 İçindekiler

İKİNCİ BÖLÜM

TOPLU EYLEM TÜRLERİ VE TOPLU EYLEM HAKKININ

MEŞRULUK SINIRLARI

I. TOPLU EYLEM TÜRLERİ .............................................................................209

A. İşçilerin Toplu Eylem Hakkı ....................................................................... 210

1. Eylemin Yöneldiği Kişiye Göre Toplu Eylemler .................................... 210

a. İşverenlere Yönelik Toplu Eylemler ............................................... 210

b. Kamu Otoritelerine Yönelik Toplu Eylemler .................................. 211

c. Sendikalara Yönelik Toplu Eylemler .............................................. 211

2. Eylemin Türüne Göre Toplu Eylemler ................................................. 212

a. Grev Tanımı Kapsamına Giren Toplu Eylemler .............................. 212

aa. Genel Olarak Grev .................................................................. 213

bb. Grevin Unsurları ..................................................................... 215

aaa. İşçilerin Topluca İşi Tamamen Bırakmaları ................... 216

bbb. İş Bırakmanın Kolektif Bir Karara Dayanması................ 219

ccc. Faaliyeti Durdurma Ya da Önemli Ölçüde Aksatma

Niyetinin Olması ........................................................... 220

cc. Uygulanış Biçimine Göre Grev Niteliğindeki Toplu

Eylemler ................................................................................. 222

aaa. Genel Grev.................................................................... 222

bbb. Tam Grev- Bölümsel (Kısmi) Grev................................. 224

ccc. Birbirini İzleyen Nöbetleşe Grevler – Dönen

Grevler.......................................................................... 224

ddd. Oturma Grevi................................................................ 226

eee. Toplu Vizite Eylemleri ................................................... 227

fff. Sendika Grevi- Vahşi Grev ............................................ 228

ggg. Kilit Personel Grevi ....................................................... 229

dd. Amacına Göre Grev Türleri..................................................... 229

aaa. Mesleki Grev................................................................. 229

bbb. Siyasi Grev .................................................................... 229

ccc. Dayanışma Grevi (National Union Of Rail, Maritime

And Transport Workers - Birleşik Krallık Kararı

Doğrultusunda)............................................................. 240

ddd. Uyarı ve Gösteri Grevi................................................... 247

İçindekiler 11

eee. Saldırı ve Savunma Grevi .............................................. 248

b. Grev Tanımı Kapsamında Olmayan Grev Benzeri Toplu

Eylemler......................................................................................... 249

aa. İş Yavaşlatma, İşin Aşırı Titizlikle Yapılması ve Diğer

Verim Düşürme Eylemleri....................................................... 250

bb. Kısa Süreli İş Bırakmalar.......................................................... 253

cc. Boykot .................................................................................... 254

dd. İşyeri İşgali, İşyerine Giriş Çıkışın Engellenmesi...................... 257

ee. Soğuk Grev ............................................................................. 258

ff. Diğer Bazı Eylemler................................................................. 258

B. İşverenlerin Toplu Eylem Hakkı (Lokavt)................................................... 258

II. TOPLU EYLEM HAKKININ HUKUKA UYGUNLUK ÖLÇÜTLERİ ........................ 259

A. Meşru Amaç.............................................................................................. 260

B. Ölçülülük ................................................................................................... 269

C. Son Çare İlkesi........................................................................................... 275

D. Barışçıl Olma ............................................................................................. 277

III. TOPLU EYLEM HAKKININ MEŞRULUK SINIRLARINA İLİŞKİN ÖNEMLİ

YARGITAY KARARLARI .............................................................................. 279

A. THY Çalışanlarına İlişkin Yargıtay Kararları................................................ 280

1. Yargıtay 22. Hukuk Dairesi’nin Kararları.............................................. 281

2. Yargıtay 7. Hukuk Dairesi Kararları...................................................... 289

3. Yargıtay 9. Hukuk Dairesi Kararları...................................................... 291

B. Çelişkili THY Kararlarına Karşı Anayasa Mahkemesi’nin Bireysel

Başvuru Kararları....................................................................................... 291

1. Birinci Bölüm Kararı- Önder Atmaca ve Diğerleri Başvurusu-

2013/7449 ........................................................................................... 292

2. Anayasa Mahkemesi Genel Kurul Kararı ............................................. 293

C. Mersin Limanı Çalışanlarına İlişkin Toplu Eylem Kararları......................... 295

D. Metal İşçilerine İlişkin Toplu Eylem Kararları ............................................ 299

IV. DANIŞTAY’IN TOPLU EYLEM HAKKI YAKLAŞIMI ......................................... 305

V. ANAYASA MAHKEMESİ’NİN TOPLU EYLEM HAKKINA İLİŞKİN BİREYSEL

BAŞVURU KARARLARI .............................................................................. 306

A. Tayfun Cengiz Başvurusu .......................................................................... 307

B. Mehmet Çağdaş Serttaş Başvurusu .......................................................... 311

12 İçindekiler

C. Ahmet Parmaksız Başvurusu..................................................................... 312

D. Filiz Koçak ve Diğerleri Başvurusu............................................................. 315

E. Tonguç Özkan ve Diğerleri Başvurusu....................................................... 317

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

HUKUKA AYKIRI TOPLU EYLEMLERE KARŞI YAPTIRIMLAR VE

YAPTIRIMLARA KARŞI BAŞVURULABİLECEK YASAL YOLLAR

I. HUKUKA AYKIRI TOPLU EYLEMİN TÜRK HUKUKUNDAKİ SONUÇLARI..........320

A. Hukuki Yaptırımlar .................................................................................... 320

1. Disiplin Cezası...................................................................................... 321

2. İş Sözleşmesinin Feshi ......................................................................... 323

a. Haklı Nedenle İş Sözleşmesinin Feshi ............................................ 323

aa. Kanun Dışı Grev Kapsamındaki Eylemler İçin Haklı

Nedenle Fesih......................................................................... 324

bb. Grev Benzeri Eylemler İçin Haklı Nedenle Fesih..................... 332

b. İş Sözleşmesinin Süreli Feshi ......................................................... 334

3. Ücrete Hak Kazanamama ve Peşinen Ödenen Ücretlerin

İşverence İadesinin İstenebilmesi ....................................................... 339

4. İş Sözleşmesi Gereği Yararlanılan Konutların Boşaltılması.................. 340

5. Toplu Eylem Sebebiyle Oluşan Zararlardan Sorumluluk ..................... 341

B. Cezai ve İdari Yaptırımlar.......................................................................... 347

1. Grev Benzeri Eylemler İçin Yaptırımlar................................................ 347

2. Kanun Dışı Grev Tanımı Kapsamındaki Eylemler İçin Yaptırımlar........ 349

II. YAPTIRIMLARA KARŞI İTİRAZ PROSEDÜRÜ ................................................354

A. Cezai ve İdari Yaptırımlara Karşı İtiraz Ve Başvuru Yolları........................ 354

B. Hukuki Yaptırımlara Karşı İtiraz Prosedürü............................................... 355

1. Disiplin Cezalarına Karşı İtiraz ............................................................. 355

2. İş Akdinin Feshine Karşı Başvurulabilecek Hukuki Yollar..................... 356

SONUÇ.................................................................................................................. 359

KAYNAKÇA............................................................................................................ 373