SUNUŞ 5
ÖNSÖZ 7
İÇİNDEKİLER 9
TABLOLAR LİSTESİ 13
GRAFİKLER LİSTESİ 15
ŞEKİLLER LİSTESİ 16
KISALTMALAR 17

GİRİŞ 19

BİRİNCİ BÖLÜM
EĞİTİM HİZMETLERİNİN KAMUSAL NİTELİĞİ, FİNANSMANI VE ÖZELLEŞTİRİLMESİ
1.1. KAMUSAL MALLAR VE EĞİTİM HİZMETLERİ 25
1.2. EĞİTİM HİZMETLERİNİN FİNANSMANI 30
1.2.1. Finansman Yapısının Değişimi Ve Dönüşümü 31
1.2.2. Finansman Yöntemleri 34
1.3. EĞİTİM HİZMETLERİNİN ÖZELLEŞTİRİLMESİ 37
1.3.1. Özelleştirme Tartışmaları Ve Gerekçeleri 37
1.3.2. Eğitimde Özelleştirme Yöntemleri 41
1.4. ÖZEL OKULLARIN EĞİTİM HİZMETLERİNE KATKISI 46

İKİNCİ BÖLÜM
TÜRKİYE’DE ÖZEL OKULLARIN GELİŞİMİ, KURULUŞU VE İŞLEYİŞİ
2.1. ÖZEL OKULLARIN TARİHİ GELİŞİMİ 54
2.1.1. Osmanlı Dönemi Özel Okulları 54
2.1.2. Cumhuriyet Döneminde Özel Okullar 56
2.2. ÖZEL OKULLARIN TÜRLERİ 61
2.2.1. Özel Türk Okulları 63
2.2.2. Özel Azınlık Okulları 63
2.2.3. Özel Yabancı Okulları 65
2.2.4. Özel Uluslararası Okullar 66
2.3. TÜRKİYE’DE ÖZEL OKULLARIN KURULUŞU, İŞLEYİŞİ VE DENETİMİ 67
2.3.1. Özel Okullarda İşe Başlama 69
2.3.1.1. Özel Okul Açmaya Yetkili Olanlar 69
2.3.1.2. Özel Okul Açma İzni Alınması 71
2.3.2. Özel Okullarda Yönetim Ve Personel 73
2.3.3. Özel Okullarda Finansman Ve Okul Ücreti 75
2.3.4. Özel Okullarda Denetim 77

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
ÖZEL OKULLARIN EĞİTİM SİSTEMİ İÇİNDEKİ YERİ VE SAYISAL ANALİZİ
3.1. ÖZEL OKULLAR VE EĞİTİM SİSTEMİMİZ 80
3.2. ÖRGÜN EĞİTİM KURUMLARININ SAYISAL ANALİZİ 84
3.2.1. Okul Öncesi Eğitim Kurumlarının Sayısal Analizi 84
3.2.2. İlkokul Ve Ortaokulların Sayısal Analizi 87
3.2.3. Ortaöğretim (Liseler) Okullarının Sayısal Analizi 93
3.2.4. Yükseköğretim 96
3.3. YAYGIN ÖĞRETİM 99

DÖRDÜNCÜ BÖLÜM
ÖZEL OKULLARIN VERGİSEL YÜKÜMLÜLÜKLERİ
4.1. VERGİ USUL HUKUKU BAKIMINDAN ÖZEL OKUL
FAALİYETLERİ 103
4.1.1. Özel Okullarda İşe Başlama Ve Bildirim 104
4.1.2. Özel Okullarda Vergilendirme Usulü 105
4.1.3. Özel Okullarda Tutulması Gereken Defterler 106
4.1.4. Özel Okullarda Düzenlenmesi Gereken Belgeler 107
4.1.5. Diğer Ödevler 109
4.2. GELİR VERGİLERİ BAKIMINDAN ÖZEL OKUL
FAALİYETLERİ 110
4.2.1. Özel Okullarda Gelir Vergisi Uygulaması 110
4.2.2. Özel Okullarda Kurumlar Vergisi Uygulaması 117
4.2.3. Gelir Ve Kurumlar Vergisi Mükelleflerinin
Vergi Sorumluluğu 122
4.3. HARCAMA VERGİLERİ BAKIMINDAN ÖZEL OKUL FAALİYETLERİ 127
4.3.1. Özel Okullarda KDV Uygulaması 128
4.3.1.1. KDV’de Vergilendirme Süreci 130
4.3.1.2. Özel Okullarda KDV Uygulamasıyla İlgili Özel Durumlar 132
4.3.2. Diğer Harcama Vergileri Bakımından Özel Okullar 135
4.3.2.1. Damga Vergisine Tabi İşlemler 136
4.3.2.2. Gümrük Vergisine Tabi İşlemler 137
4.3.2.3. Harca Tabi İşlemler 137
4.3.2.4. Belediye Gelirleri Kanununa Tabi İşlemler 138
4.4. SERVET VERGİLERİ BAKIMINDAN ÖZEL OKUL
VARLIKLARI 140
4.4.1. Emlak Vergisine Tabi İşlemler 140
4.4.2. Motorlu Taşıtlar Vergisine Tabi İşlemler 141

BEŞİNCİ BÖLÜM
ÖZEL OKULLARA YÖNELİK TEŞVİKLER
5.1. ÖZEL OKUL İŞLETMECİLİĞİ KAZANÇ İSTİSNASI 146
5.1.1. İstisnaya Konu Kazançlar 148
5.1.2. İstisnasından Yararlanma Süresi Ve Koşulları 151
5.1.3. İstisna Koşullarının Değişmesi 152
5.1.4. İstisna Kazançların Dağıtılması 154
5.2. ÖZEL OKUL HİZMETLERİNE YÖNELİK TALEBİN  TEŞVİKİ 154
5.2.1. Eğitim Giderlerinin Beyan Edilen Gelirden İndirilmesi 155
5.2.2. Eğitim Öğretim Desteği 157
5.3. ÖZEL OKULLARA YÖNELİK DİĞER TEŞVİK  UYGULAMALARI 162
5.3.1. Ücretsiz Okutulan Öğrencilerin KDV İstisnası 163
5.3.2. Dönüşüm Programı 165
5.4. ÖZEL OKUL YATIRIMLARININ TEŞVİKİ 170
5.4.1. Teşvik Belgeli Yatırımlarda KDV İstisnası 174
5.4.2. Gümrük Vergisi Muafiyeti 176
5.4.3. Vergi İndirimi 177
5.4.4. Sosyal Sigortalar Primi Destekleri 180
5.4.4.1. Sosyal Sigortalar Primi İşveren Payı Desteği 181
5.4.4.2. Sosyal Sigortalar Primi Çalışan Payı Desteği 184
5.4.4.3. Gelir Vergisi Stopajı Teşviki 186
5.4.5. Yatırım Yeri Tahsisi 188
5.4.6. Faiz Oranı Desteği 190
DEĞERLENDİRME VE SONUÇ 195
KAYNAKÇA 203
EKLER 211
KAVRAM DİZİNİ 217

1

1961 Anayasası · 57, 58

1982 Anayasası · 46, 58, 98, 149

A

Anaokulu · 59, 64, 72, 84, 87, 157

Anasınıfı · 59, 64, 72, 86

B

Bağış ve Yardımlar · 115, 116, 121, 122

Başvuru Şartları · 159

Belediye Gelirleri Kanunu · 135, 138, 139, 199

Beyanname · 109, 117, 118, 121, 125, 126, 127, 130, 132, 155, 156, 157, 186, 187, 199

Bilanço Hesabı Esası · 105, 106, 111, 146

Bildirimler · 104, 109, 110, 121

Bölgesel Teşvikler · 172, 177, 178, 182, 185, 188, 190

Burs · 40, 136, 162, 164, 165, 198

C

Cumhuriyet Döneminde Özel Okul­lar · 19, 47, 56, 61, 66

D

Damga Vergisi · 123, 127, 136, 137

Defter Tutma · 21, 104, 105, 106, 111, 118

Dershane · 135, 138, 160, 166, 170

Dershanelerin Dönüşümü · 80, 166, 200

Dershanelerin Kapatılması · 59, 60, 83, 145, 166, 200

Derslik Başına Öğrenci Sayısı · 87, 90, 92, 96

Derslik Sayısı · 49, 86, 87, 89, 90, 91, 92, 95, 96

Destek Tutarı · 91, 160, 162, 183, 191, 192, 193, 199

Dışsallık · 25, 46, 49, 143

Doğrudan Finansman · 36

Doğrudan Satış · 45

Dolaylı Finansman · 33, 36, 37

Dönüşüm Programı · 21, 158, 163, 165, 166, 169, 170, 173, 190, 200

Dönüşüm Süreci · 49, 59, 61, 145, 166, 167, 169, 170, 201

E

Eğitim Bütçesi · 51, 52, 195

Eğitim Giderlerinin İndirimi · 155

Eğitim Hizmeti · 29, 39, 40, 42, 43, 44, 46, 53, 68, 75, 80, 84, 89, 94, 128, 143, 149, 171, 196

Eğitim Hizmetlerinin Özelleş­tiril­mesi · 37

Eğitim Hizmetlerinin Sınıflandırıl­ması · 82

Eğitim Öğretim Desteği · 157, 158, 159, 160, 161

Eğitim Politikaları · 20, 44, 46, 53, 54, 80

Eğitim Sistemi · 19, 20, 32, 35, 40, 41, 43, 46, 47, 54, 55, 57, 61, 75, 79, 80, 82, 83, 84, 99, 143, 149, 165, 166, 197, 201

Eğitimin Finansmanı · 32, 33, 35, 196

Eğitim-Öğretim Desteği Verileri · 160

Emlak Vergisi · 140, 141, 169, 170, 190, 199

Etüt Eğitim Merkezleri · 59, 61, 80, 151, 163, 166, 167, 169, 170, 200

F

Faiz Oranı Desteği · 173, 190, 191

Finansman Yapısının Değişimi · 31

Finansman Yöntemleri · 34

G

Geleneksel Maliye Anlayışı · 41

Gelir Vergileri · 110

Gelir Vergisi Beyannamesi · 154, 155

Gelir Vergisi Matrahının Tespiti · 112

Gelir Vergisi Stopajı Teşviki · 173, 181, 186, 187

Gelir Vergisi Uygulaması · 110

GSYİH · 19, 31, 32, 35, 36, 51, 52, 143, 195

Gümrük Vergisi · 127, 135, 137, 173, 176

Gümrük Vergisi Muafiyeti · 173, 176

H

Harcama Vergileri · 21, 103, 127, 135, 197

Harçlar · 127, 137, 138

İ

İlkokul · 87

İndirim Oranı · 173, 179

İrtifak Hakkı · 163, 170, 188, 189, 190, 200

İstihdama Yönelik Destekler · 181

İstisna kapsamı · 123, 137, 148, 150, 164, 175, 199

İstisnadan Yararlanma Hakkı · 151, 152, 153

İşe Başlama · 21, 69, 73, 103, 104

İşletme Hesabı · 105, 106, 111, 118

K

Kamusal Mallar · 26, 34, 41

Kazanç İstisnası · 147

KDV İstisnası · 163, 173, 174

KDV Uygulaması · 21, 128, 132, 133, 135

Kısmi Finansman · 36

Kupon Yöntemi · 42, 43

Kurumlar Vergisi Matrahının Tes­pi­ti · 118

L

Lise · 49, 59, 64, 95, 96, 97, 138, 160, 167

Lozan Anlaşması · 56, 58, 63, 64, 66

M

Mali Teşvik · 21, 25, 30, 50, 117, 118, 145

Maliye Bakanlığı · 76, 107, 115, 116, 117, 147, 148, 151, 158, 188, 189

Matrah Tespiti · 111, 118, 119, 123, 124, 132, 134, 156

Meslek Liseleri · 43, 51, 95, 157, 178, 200

Milli Eğitim Bakanlığı · 52, 58, 59, 71, 81, 85, 99, 133, 138, 165, 166, 195

Milli Eğitim Sistemi · 58, 75, 83, 167, 201

Milli Eğitim Temel Kanunu · 72, 75, 77, 78, 79, 82, 85, 88, 89, 93, 97, 99, 149

Motorlu Taşıtlar Vergisi · 141

O

Okul Açma · 49, 54, 66, 69, 71, 72, 152

Okul Açma Yetkisi · 69

Okul Başına Öğrenci Sayısı · 87, 90, 92, 96

Okul Öncesi Eğitim · 59, 84, 85, 86, 87, 147, 149, 159, 160, 196

Okul Sayısı · 47, 49, 65, 86, 87, 90, 91, 92, 95, 96

Okul Ücreti · 75, 150, 162

Okul Verileri · 47, 48, 49, 60

Ortaokullar · 49, 59, 64, 87, 88, 91, 92, 160

Ortaöğretim · 59, 93, 94, 95, 96, 159, 166

Osmanlı Döneminde Özel Okullar · 54, 55, 56, 61, 65

Ö

Öğrenci Sayısı · 47, 49, 65, 86, 87, 89, 90, 91, 92, 95, 96, 98, 160

Öğrenci Yoğunlukları · 87, 90, 92, 96

Öğrenim Ücreti · 75, 108, 161

Öğretmen Başına Öğrenci Sayısı · 87, 90, 92, 96

Öğretmen Sayısı Verileri · 47, 49, 86, 87, 89, 90, 91, 92, 95, 96, 168

Örgün Eğitim · 84

Özel Azınlık Okulları · 61, 63, 64, 71

Özel Okul Girişimcileri · 47, 49, 72, 103, 148, 178, 197, 198

Özel Okullar · 54, 56, 59, 62, 63, 69, 71, 73, 75, 77, 78, 86, 89, 90, 91, 95, 104, 105, 106, 107, 110, 117, 128, 132, 135

Özel Okullara Yönelik Teşvikler · 143

Özel Okullarda Vergilendirme Usulü · 105

Özel Okulların Vergisel Yü­küm­lü­lük­leri · 103

Özel Öğretim Kurumları Kanunu · 58, 132, 144

Özel Öğretim Kurumları Yö­net­me­li­ği · 58, 59, 158, 166

Özel Türk Okulları · 61, 62, 63, 71

Özel Uluslararası Okullar · 61, 66

Özel Yabancı Okullar · 61, 65, 66, 71

Özelleştirme Yöntemleri · 41

P

PISA · 19, 38, 39, 195

R

Regülasyon · 19, 21, 80, 143, 163, 167, 200, 201

Rehabilitasyon Merkezi · 59, 100, 101, 121, 147, 148, 149, 150

S

Sayısal Analiz · 84, 87, 93

SGK Primi İşveren Hissesi Desteği · 173, 180, 181, 182, 183, 184, 185

T

Talebe Yönelik Teşvikler · 154

Temel Lise · 160, 166, 167

Teşvik Araçları · 43, 145, 154, 155, 199

Teşvik Sistemi · 171, 177, 188, 190, 193, 198

Teşvik Uygulaması · 43, 47, 145, 154, 155, 161, 162, 169, 172, 174, 178, 179, 186, 188, 191

Tevhidi Tedrisat · 57

Ticari Kazanç · 103, 108, 110, 111, 112, 113, 115, 117, 118, 119, 122, 146, 164

Türk Milli Eğitim Sistemi · 83

Ü

Ücretsiz Okutulan Öğrenci · 133, 134, 162, 164

V

Vergi İndirimi · 156, 173, 177

Vergi Sorumluluğu · 21, 122, 126, 127, 186

Vergi Tatili · 80, 198

Vergi Usul Kanunu · 104, 115

Y

Yarı Kamusal Hizmetler · 26, 27, 28, 30, 34, 41, 42, 45, 46, 53, 68, 69, 80, 139, 162, 199

Yatırım Teşvik Belgesi · 137, 172, 174-189, 191, 193

Yatırım Teşvikleri · 171, 173

Yatırım Yeri Tahsisi · 173, 183, 188-190, 201

Yatırıma Katkı Oranı · 173, 177, 178, 179, 180, 183, 198

Yatırımlarda Devlet Yardımları Hk. BKK · 171, 172, 184, 185, 188, 190, 192

Yeni Maliye Anlayışı · 41

Yükseköğretim · 58, 96, 137, 139, 148

DEĞERLENDİRME VE SONUÇ

Örgün eğitim-öğretim hizmetleri; özel kesimin üretebildiği hizmetler olmakla birlikte, büyük oranda kamu kesimi tarafından üretilmekte ve ücretsiz sunulmaktadır. Eğitim hizmetlerinin sunumunda piyasa başarısızlığı ve dışsallıklarının varlığı kamu üretimi için gerekçe oluştururken, kamu kesiminin etkinsizliği sonucu ortaya çıkan başarısızlıklar da özel kesime devredilebilir nitelikteki bu hizmetlerin özelleştirilmesi ya da mümkün olduğunca özel sektöre bırakılması için gerekçe oluşturmaktadır.

Ülkemizde eğitim-öğretim hizmetleri üniter devlet yapımız gereği Milli Eğitim Bakanlığı’nın üretimi, denetimi ve sorumluluğu altındadır. Devlet, okul öncesi eğitimden yükseköğretime kadar ülkemizdeki eğitim-öğretim hizmetlerinin; okul sayısı bakımından %91,1’ini, öğretmen sayısı bakımından %90,4’ünü, öğrenci sayısı bakımından %96,1’ini karşılamakta ve eğitim hizmetlerini yaklaşık 16,8 milyon öğrenci için üretmektedir. Pek çok ülkenin nüfusundan daha büyük bir öğrenci kitlesi için üretilen hizmetin maliyeti ise bütçe rakamlarına yansımaktadır.

Hizmetin geniş bir öğrenci kitlesine verilmesi yanında eğitime verilen önemin artmasıyla birlikte, merkezi yönetim bütçesinden eğitim-öğretime ayrılan pay artmıştır. Merkezi yönetim bütçesi içindeki eğitim harcamalarının payı 2000’li yılların başında %10 civarında iken, 2015 yılında %17’ye yükselmiştir. Eğitim bütçesi büyümesine rağmen, öğrencilerimizin öğrenim seviyeleri ve niteliklerini ölçen PISA gibi uluslararası organizasyonların verilerine göre Türkiye’de yetiştirilen öğrencilerin öğrenme başarılarının pek parlak olmadığı görülmektedir.

Ülkemizde eğitim kalitesinin artırılması ve beşeri sermayenin güçlendirilmesi eğitim yatırımlarının artırılmasına bağlıdır. Devletin bu konuda bütçeden eğitime ayırdığı kaynağı büyütmesi, Türkiye’nin kendi içinde verilerini iyileştirmiş ve gelişmiş ekonomilerle olan makasın önemli oranda kapanmasını sağlamıştır. 2000 yılında eğitime ayrılan kaynakların GSYİH’ya oranı OECD ülkelerinde %5 düzeyinde iken bu oran Türkiye’de %2,6 idi. Günümüzde bu oran OECD ülkelerinde %5,5 civarına, ülkemizde ise %4,2 düzeyine yükselmiştir. Gelişmiş ülkeler bu dönemde bir yandan kaynakların etkin kullanımı üzerinde yeni yöntemler geliştirirken, diğer taraftan devlet üzerindeki harcama yükünü önemli bir oranda özel kesim ile paylaşmış, eğitimi özelleştirmiştir. 2010 yılı özel eğitim harcamalarının toplam harcama içindeki ağırlığı OECD ülkelerinde %16’yı, AB21 ülkelerinde %10’u geçmiştir (OECD, 2013: 205). Türkiye’de ise bu oranın %2-4 arasında olduğu tahmin edilmektedir.

Gelişmiş ülkelerde eğitimin finansmanına özel sektörün de katılması hem eğitim hizmetlerinin etkinliğine önemli katkılar sağlamakta hem de devlet üzerindeki finansman yükünü hafifletmektedir. Ülkemizde de temel amaç eğitim çıktılarının iyileştirilmesi olmakla birlikte, kamu kesiminin finansman sıkıntısı, öğrenim materyallerden yeterince yararlanılamaması, yönetici ve öğretmen kadrolarında bulunanların bürokratik davranışları, velilerin sistem üzerinde yeterli denetim sağlayamaması, eğitim hizmetinin bireyler arasında eşit dağıtılsa bile adaleti sağlayamaması, eğitim hizmetlerinin niteliğinin milli hedefleri gerçekleştirmede yetersiz kalması gibi gerekçelerle özel okullar yaygınlaştırılmak istenmektedir.

Özel eğitim hizmetleri Cumhuriyetin kuruluşundan beri daha çok azınlıklar, dernekler, vakıflar ve cemaatlerin faaliyet gösterdikleri bir sektördür. Günümüzde bu sektöre ticari işletmelerin ilgisinin arttığı görülmektedir. Devletin son yıllarda eğitim hizmetlerinin bir kısmını özel sektöre devretmek amacıyla, teşvik araçlarıyla özel kesimin bu alandaki yatırımlarını hızlandırmaya, kupon benzeri doğrudan destek uygulamalarıyla bu kurumlara yönelik talebi canlandırmaya, özel eğitim harcamalarının kurslar ve dershanelerden ziyade özel okullara yönlendirmeye çalıştığı görülmektedir.

Ülkemizde özel eğitim-öğretim kurumları çeşitli kademelerde faaliyet gösteren 7.400’ün üzerindeki özel okulda, 85.000’den fazla öğretmen istihdam etmekte ve bu okullar yaklaşık 700.000 öğrenciye eğitim-öğretim hizmeti sunmaktadır. Özel okul verileri incelendiğinde; okul öncesi eğitim kurumlarında okul sayısının (3.927 kurum), zorunlu eğitim kademeleri toplamından (3.476 kurum) daha çok olduğu; özel ilkokulların toplam okul, derslik, öğrenci ve öğretmen yoğunluğu içindeki oranlarının diğer eğitim kademelerinden daha düşük olduğu; üst eğitim kademelerinde daha fazla özel okul açıldığı^[1] tespit edilmiştir.

Okul öncesi eğitim kurumlarının çokluğu, yatırım maliyetlerinin diğer kademelerden düşük (yaklaşık 1/5) olmasıyla; okul, derslik, öğrenci ve öğretmen yoğunluklarının ilkokul kademesinde ortaokul ve liselerden düşük olması lise ve üniversiteye geçiş sınavlarının varlığıyla; eğitim kademesi arttıkça okul sayısının artması ise gelecek endişesi taşıyan velilerin özel okul taleplerini artırmasıyla açıklanabilir. Zira her yıl ortaöğretim kademesinden mezun olan yaklaşık 1 milyon öğrencinin 400 bine yakını üniversitelerin lisans programına yerleşebilmektedir.

Özel okullar, eğitim hizmetleri yanında istihdama da önemli oranda katkı sağlamaktadır. Ülkemizdeki öğretmenlerin eğitim kademelerine göre; %23,68’i özel okul öncesi kurumlarda, %7,38’i özel ilkokullarda, %7,64’ü özel ortaokullarda, %10,42’si özel liselerde istihdam edilmektedir. Önümüzdeki birkaç yıl içinde bu oranların daha hızlı yükselmesi beklenmektedir. Bu bakımdan özel okullar eğitim kalitesine katkı yanında, atanamayan öğretmenlere istihdam olanağı sağlaması bakımından sosyal katkılar da sunacaktır.

2000 sonrası dönemde özel okulların eğitime sağladıkları katkının, Türkiye için yeterli olmasa da, 2004 yılından sonra hızla arttığı görülmektedir. Bu durum özel okullara yönelik hukuki düzenlemelerin tamamlanması ve teşvikler verilmesi yanında, yatırım ortamının iyileşmesi ve kişi başına milli gelir artışı ile açıklanabilir.

Şüphesiz özel okulların hepsinin nitelikli eğitim-öğretim verdikleri ve kamu okullarından daha etkin oldukları söylenemez. Ancak özel sektörün, rekabete açılan bu alanda kendini geliştirmesi için bu okullara fırsat vermek gerekmektedir. Bu konuda politika yapıcıların; özel eğitim-öğretim imkânlarının yaygınlaştırılması ile bu hizmetlerin artırılması arasındaki dengeyi sağlama konularında dikkatli olması gerekmektedir.

Özel okullar örgün eğitim-öğretim sunmak üzere MEB’in izni ile kurulabilmektedirler. Özel okulların öğretime başlayabilmesi; izin, açılış ve işleyişiyle ilgili usul ve esasları düzenleyen ÖÖKK ve ÖÖKY’de belirtilen şartların sağlanmasına bağlıdır. Bu kurumlar eğitim sisteminin genel amaçları doğrultusunda; eğitimin kalitesini yükseltmek, gelişmelerine fırsat ve imkân verecek yatırımlar ve hizmetler yapmak üzere gelir sağlayabilmektedir. Girişimcinin, ilgili faaliyeti sonucu elde etmeyi planladığı kazanç ticari ve mali nitelikleri gereği vergi mevzuatı hükümlerine tabidir.

Özel okullar da diğer girişimciler gibi; faaliyete başlangıçta ve devamında VUK, sunulan hizmetlerin ifasına ve tüketimlerine bağlı olarak KDV ve diğer harcama vergileri, şahsi ya da kurumsal kazancın elde edilmesine göre GV ya da KV, aktiflerinde kayıtlı taşınmazlar dolayısıyla EV ve MTV mevzuatına tabidirler. Ancak sektörün gelişimi amacıyla özel okul girişimcilerine vergi mevzuatı kapsamında teşvik ve kolaylıklar sağlanmıştır. Mevzuatımız, özel eğitim-öğretim kurumları; arzının artırılması amacıyla vergi ve yatırım teşvikleri, talebinin artırılması amacıyla da eğitim harcamalarının beyan edilen gelirden indirilmesi imkânı ve eğitim-öğretim desteği sunmaktadır.

Özel okul girişimcilerinin vergi mevzuatı kapsamında yararlanabildiği en önemli vergisel avantaj eğitim öğretim kurumları kazanç istisnasıdır. İstisna kapsamında yatırımın tamamlanıp faaliyete başlanıldığı dönemden itibaren beş vergileme dönemi eğitim öğretim kurumlarının kazançları gelir ve kurumlar vergisinden istisna edilmektedir. Ancak bu uygulamanın faaliyete geçildiği yıldan itibaren başlatılması yatırımın yapıldığı ilk yıllarda karlılık düşük olduğundan istisnanın etkinliğini azaltmaktadır. Yatırımcının bu vergi tatili uygulamasından büyük bir avantaj sağlayamadığı söylenebilir. Bu nedenle istisna uygulamasının, kara geçildiği dönemden itibaren başlatılması istisnanın etkinliğini artıracaktır.

Girişimciler yeni yatırımları üzerinden, vergi mevzuatı yanında teşvik mevzuatının sunduğu avantajlardan da yararlanabilmektedir. 2012/3305 sayılı BKK ile düzenlenen yatırım teşvik sistemimizde eğitim yatırımları, “öncelikli yatırım” konuları içine alınmıştır. Bu kapsamda özel okul yatırımlarının her bölgede desteklenmesi ve yatırım teşviklerinin neredeyse tamamından yararlanması sağlanmıştır.

Asgari beşinci bölge teşviklerinden yararlanan özel okul girişimcilerin bu kapsamda yararlandığı en önemli teşvik, indirimli kurumlar vergisi ve yatırıma katkı oranıdır. İndirimli kurumlar vergisi uygulaması, kazanç istisnasından sonra başlamakta teşviklerin etkililiğini ve reel değerini azaltmaktadır. İlk beş yıl istisna uygulanması nedeniyle indirimli vergi uygulaması altıncı yıldan itibaren başlatılabilmekte ve bu yıldan itibaren yararlanılabilecek yatırıma katkı oranının enflasyon karşısında erimesi nedeniyle değer kaybı söz konusu olmaktadır. Bu nedenle devreden yatırıma katkı tutarlarının, daha önceki uygulamalarda olduğu gibi (yatırım indirimi) enflasyona endekslemesi veya yeniden değerleme oranında artırılması sağlanarak reel değeri korunmalıdır.

Özel okulların eğitim-öğretim hizmeti ifaları KDVK kapsamında olup, bu hizmetler II sayılı Liste kapsamında indirimli (%8) orana tabidir. Ancak özel okul ve yurtların kapasitelerinin %10’u ile sınırlı olmak üzere ücretsiz sundukları hizmetler KDV’den istisna edilmiştir. Bu kurumların daha fazla öğrenciye ücretsiz eğitim ya da barınma olanağı sağlanması durumunda %10’un üzerindeki öğrenciler için emsal bedel üzerinden fatura kesmesi ve KDV hesaplaması gerekmektedir. Bu durumun, ilgili kurumların sosyal sorumluluk gereği daha fazla öğrenciye burs sağlamasını caydırıcı özelliği nedeniyle, reklam kapsamı dışında ücretsiz sunulan hizmetler için yeniden düzenlenmesinde fayda olduğu düşünülmektedir.

KDVK m. 17/2b hükmü gereğince, özel okulların bedelsiz sunduğu eğitim-öğretim ve yurt hizmetleri, ilgili dönem kapasitelerinin %10’una kadar olan kısmı ile sınırlı olarak KDV’den istisna edilmiştir. Ancak bu kurumlar KDVK m. 30/a gereğince, ücretsiz olarak verdikleri eğitim-öğretim ve barınma hizmetlerine ilişkin yüklendikleri KDV’leri indirim konusu yapamamakta, vergi nihai tüketicilerde olduğu gibi kurumların üzerinde kalmaktadır. Bize göre bu durum teşviklerin etkinliğini azaltmaktadır. Bu nedenle Ayyıldız’ın da (2014: 41) çalışmasında belirttiği gibi mükelleflerin vergi oranlarının düşürülmesi önerisi doğrultusunda temel eğitim hizmetlerinde KDV oranının %1’e düşürülmesi de hem kayıt dışılık endişesini azaltabilecek, hem de eğitim-öğretim kurumlarının hizmetlerinin yaygınlaşmasını sağlayabilecek bir düzenlemedir.

Ülkemizde özel okulların temel sorunlarından biri de kurum hizmetlerine yeterli talebin oluşmamasıdır. Talebin artırılması bakımından; eğitim-öğretim harcamalarının gider yazılabilmesi ve eğitim-öğretim desteği uygulamaları yürütülmekteyse de, talep artışına ilave katkı sağlayacağını düşündüğümüz bir başka husus ise AB ülkelerinin genelinde olduğu gibi bu hizmetlerin istisna kapsamına alınması ya da KDV oranının %1’e indirilmesidir.

Özel okullara, fiyatı devletçe belirlenen elektrik, su ve gaz alımlarında devlet okulları ile aynı tarife uygulanmaktadır (ÖÖKK, m 12/2). Ancak kamu okulları için Belediye Gelirleri Kanunu ile sağlanan çevre temizlik vergisi ve bina inşaat harcı istisnası gibi ayrıcalıklar, özel okullara tanınmamıştır. Hatta bina inşaat harcı istisnasından özel sağlık kurumları ve vakıf üniversitelerinin yararlanıyor olması, özel okullar aleyhine adaletsiz ve düzeltilmesi gereken bir durumdur.

Emlak vergisi kanununa göre, kazanç gayesi gütmeyen eğitim ve sağlık kurumları bina vergisinden muaf tutulmuştur. Anayasamız hükmü gereği kar etme gayesi ile kurulamayan vakıf üniversiteleri muafiyet kapsamında kalırken, kar etme amacıyla kurulan ancak faaliyetlerini sadece kazanç sağlamak amacıyla yürütemeyen özel okulların emlak vergisi mükellefi oldukları görülmektedir.

Talep yönlü bir teşvik olarak değerlendirdiğimiz eğitim harcamalarının beyan edilen gelirden indirilmesi imkanı, yıllık gelir vergisi beyannamesi verilmesine bağlıdır. Bu uygulamanın yıllık geliri üzerinden beyanname vermeyen mükellefler, yoğun olarak ücretliler, aleyhine adaletsiz bir uygulama olduğu söylenebilir.

Talebi önemli oranda artıracağını düşündüğümüz yeni bir uygulama olan eğitim-öğretim desteği, yarı kamusal hizmetlerin özelleştirilmesinde kullanılan kupon yöntemine benzemektedir. Freidman’a göre (1997: 343), yeni girişimciler için gerçek bir teşvik aracı olan kuponlar, özel okullara yönelik büyük bir talep oluşturması koşuluyla hızlı özelleştirmeyi sağlayabilir. Ülkemizdeki destek uygulamasında, tüketicilere kupon verilmemekte, devlet tüketici adına ve tüketicinin tercih ettiği ve destek verilmesi uygun görülen özel okullara o yıl için belirlenen destek tutarını ödemektedir.

Eğitim-öğretim desteği uygulamasında destekten yararlanacak öğrenci sayısı okul türleri itibariyle belirlenmektedir. 2014/’15 eğitim-öğretim yılında 250.000, 2015/’16 eğitim-öğretim yılında da 350.000 öğrencinin destekten yararlanması planlanmıştır. Bu sayı 2014/’15 eğitim-öğretim yılında özel okullarda okuyan öğrenci sayısının yaklaşık %35’ini kapsamaktadır. Ancak 2014/’15 eğitim-öğretim yılı uygulama sonuçlarına bakıldığında, 167.942 öğrencinin destekten yararlanması nedeniyle, destekten yararlanma oranın %24’te kaldığı görülmektedir. Destek tahsisleri eğitim kademelerine göre ayarlandığından ortaokul ve lise kademelerinde hem destek tutarları hem de destekten yararlanma oranı, taleple orantılı olarak yüksek tutulmuştur.

Ülkemizde kalifiye eleman yetersizliği nedeniyle mesleki eğitime daha fazla önem verilmesi ve bu okullara itibar kazandırılması gerekmektedir. Bu nedenle özel meslek liselerinde, 2013 yılında başlayan eğitim-öğretim desteğinin daha uzun bir politika aracı olarak sürdürülmesi ve kümelenmenin olduğu sanayi bölgelerinde, sanayicilerin meslek okulu, hatta meslek yüksekokulu, açmalarının regülasyon ya da teşvik araçlarıyla tesis edilmesi yerinde bir politika olacaktır.

Eğitim-öğretim desteği özel okul talebini artırması bakımından etkili ve önemli bir araç olmakla birlikte, desteğin bütçe olanakları kapsamında belirli miktar öğrenci ile sınırlı olması nedeniyle kayıt sırasında bu olanaktan kimlerin yararlanabileceği belli değildir. Bunun yerine önceki yıl verilerinin yayımlanarak velilerin bilgilendirilmesi sağlanmalı ve belli bir gelirin altındaki ailelerin bu destekten yararlanabileceği önceden duyurulmalıdır.

Geçiş sürecinde okul sertifikasyon sisteminin iyi işletilmesi hem okul kalite ve nitelikleri hakkında velilere yeterli bilgi sunması, hem de ilgili kurumların teşvik olanaklarını net olarak ortaya koyması bakımından önemlidir.

Ülkemizde özel okulların açılış hızının ve bu kurumlara olan talebin artırılması amacıyla regülasyon politikaları da uygulanmaktadır. Dönüşüm programına alınan dershanelerin özel okullara dönüştürülmesi ve bu kurumlara hazine arazileri üzerinde irtifak hakkı tesisi ile ilgili yükümlülük ve düzenlemeler, özel eğitim harcamalarının sürekli ve daha nitelikli hizmet verebilen örgün özel eğitim-öğretim kurumlarına yönelme hızını artıracaktır. Zira dönüşüm başvuru takviminin ilk iki döneminde dershanelerin %22’si, ilk üç döneminde %36’sı, beşinci dönemde %62’si dönüşüm programına dâhil olmuştur. Bu oranın kalan iki dönemde, 1 Eylül 2015 tarihe kadar, daha da artması beklenmekteydi. Ancak AYM’nin temmuz ayında dershanelerin kapatılması ile ilgili verdiği iptal kararı sonrasında dönüşüm başvurularının ne şekilde değişeceğini tahmin etmek oldukça zorlaşmıştır. Zira AYM’nin kararı sonrasında mevcut dershanelerin, özel öğretim kurslarına dönüşerek kurs olarak faaliyetlerine devam edebilme olanağı bulunmaktadır.

Dershanelerin 1 Eylül 2015 tarihine kadar özel okula veya özel öğretim kursuna dönüşme ve kapanma tercihleri arasında kalması, etüt eğitim merkezlerinin faaliyetlerinin ilkokul ve ortaokul öğrencilerine yönelik olarak sınırlandırılması teşviklerin gönüllü yönlendirme fonksiyonu ile örtüşmemektedir. Bu politika (regülasyon politikası) ile Türkiye’deki özel eğitim harcamalarının, sürekli ve daha nitelikli hizmet verebilen örgün özel eğitim-öğretim kurumlarına yönelmesi amaçlanmıştır. Bu yönelme, öğrenci başına verilen eğitim-öğretim teşviki ile de desteklenmiştir.

Dönüşüm süreci ile dershanelerin eğitim konusunda yaklaşık 50 yılda edindiği bilgi ve deneyimin milli eğitim sistemi içinde kalması, dershane olarak ürettikleri katma değerin özel okullarda üretilmesi ve yetişmiş personelin örgün eğitim sistemine kazandırılması sağlanacaktır. Bu bakımdan dönüşüm sürecinin orta ve uzun vadede ekonomik bir kayıp oluşturmayacağı ve eğitim çıktılarının iyileşmesine katkı sağlayacağı tahmin edilebilir.

Bu süreçte özel okul yatırımcılarına sağlanan yatırım yeri tahsisinin, mülkiyet hakkı devri içermemesi yerinde bir uygulamadır. Zira diğer sanayi kuruluşlarına tahsis edilen yerlerden farklı olarak, özel okullara tahsis edilecek arsalar daha önce okul arazisi olarak ayrılmış ve rant oluşabilecek alanlardır. Ancak tahsisler konusunda da şeffaf olunması, büyüme dönemine giren özel okul sektörünün toplum tarafından kabullenilmesini sağlayacaktır.

Ülkemizde özel okullara atfedilen “milli” değer, özel eğitim hizmetlerinin daha hassas bir biçimde yürütülmesini zorunlu kılmaktadır. Bu nedenle hizmet kalitesi ile ilgili istenilen katkının ortaya çıkması ve özel eğitim hizmetlerinin yaygınlaşması bakımından; özel okulların gerek kuruluş, gerek denetim aşamasında kurumsal nitelik ve yeterliliklerin iyi tespit edilmesi, bu konudaki mevzuatın açık, görülebilir ve sürekli olması ve sık sık değiştirilmemesi, bu kurumlarla ilgili politika ve uygulamaların şeffaf yürütülmesi büyük önem taşımaktadır. Zira bu konuda ortaya çıkacak hatalar milli hassasiyetlerimiz gereği telafi edilemeyecek sonuçlar doğurabilir.