İÇİNDEKİLER 5
KISALTMALAR CETVELİ 9

GİRİŞ 11

BİRİNCİ BÖLÜM
ZORUNLU İDARİ İTİRAZIN HUKUKİ ÇERÇEVESİ
I. KAVRAMSAL BELİRLEME 15
A. Zorunlu İdari İtirazın Kapsamı 16
1. Zorunlu İdari İtirazın Unsurları 16
2. Zorunlu İdari İtiraza Uygulanacak Genel Hükümler 24
B. Zorunlu İdari İtirazların Sınıflandırılması 28
1. Zorunlu İdari İtirazların Sistematik Tasnifindeki Güçlük 28
2. Zorunlu İdari İtirazın İşlevleri Yönünden Değerlendirilmesi 37
II. ZORUNLU İDARİ İTİRAZIN HUKUKİ REJİMİ 43
A. İdari İşlem Kuramı Yönünden Zorunlu İdari İtiraz 44
1. Zorunlu İtirazda “Kesin ve Yürütülmesi Gereken İşlem” Sorunu 45
2. Zorunlu İtirazda Dava Konusu İşlem 55
B. Yargılama Hukuku Alanındaki Sonuçları Yönünden Zorunlu İdari İtiraz 61
1. İdari Merci Tecavüzü ve Görevli İdare Merciine Tevdi 61
2. Dava Açma Süresi 65

İKİNCİ BÖLÜM
HAK ARAMA ÖZGÜRLÜĞÜNÜ SINIRLAYAN YÖNÜYLE ZORUNLU İDARİ İTİRAZ
I. HAK ARAMA ÖZGÜRLÜĞÜNÜN ZORUNLU İTİRAZLA SINIRLANAN BOYUTU: MAHKEMEYE ERİŞİM HAKKI 74
A. Mahkemeye Erişim Hakkının Kapsamı ve
Zorunlu İdari İtiraz 74
1. Adil Yargılanma Hakkının Unsuru Olarak Mahkemeye Erişim Hakkı 75
2. İdari Yargının Görev Alanına Giren Uyuşmazlıklar Yönünden Mahkemeye Erişim Hakkının Uygulama Alanı 79
3. Zorunlu İdari İtirazın Mahkemeye Erişim Hakkı ile İlişkisi 86
B. Mahkemeye Erişim Hakkının Sınırları ve Sınırlandırılması 93
1. Türk Hukukunda Hak Arama Özgürlüğünün Sınırlandırılması Sorunu 94
2. 1982 Anayasası’ndan Kaynaklanan Nesnel Sınır: Meşru Vasıta ve Yollardan Yararlanma 103
3. AİHS Sisteminde Mahkemeye Erişim Hakkının Sınırları ve Sınırlanması 107
II. ZORUNLU İTİRAZLA MAHKEMEYE ERİŞİM HAKKININ SINIRLANMASININ KOŞULLARI 110
A. Sınırlamanın Aracı: Kanun 111
1. Düzenleyici İdari İşlemlerle Zorunlu İtiraz Öngörülememesi 112
2. İtirazın Zorunlu Niteliğinin Kanunda Açıkça Düzenlenmesi 114
B. Sınırlamanın Amacı 120
1. Amacı Somutlaştıran Sınırlama Nedenleri 121
2. Zorunlu İtirazla Öngörülen Sınırlamanın
Amaca Uygunluğu 127

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
HAK ARAMA ÖZGÜRLÜĞÜNÜN KULLANIM BİÇİMİ OLARAK ZORUNLU İDARİ İTİRAZ
I. ZORUNLU İDARİ İTİRAZ VE ETKİLİ BAŞVURU HAKKI 140
A. Zorunlu İtiraz Aracılığıyla Etkili Başvuru Hakkının Kullanımı 140
1. Etkili Başvuru Hakkının Kapsamı ve Uygulama Alanı 140
2. Zorunlu İtirazların Etkililiği 144
B. Zorunlu İtirazın Etkililiğini Sağlayan İdari Usul Kuralları 151
1. Başvuru Yollarının ve Sürelerinin Gösterilmesi Yükümlülüğü 152
2. Gerekçe İlkesi 161
II. ZORUNLU İDARİ İTİRAZ VE ADİL YARGILANMA HAKKI 169
A. Bir Uyuşmazlık Çözme Yöntemi Olarak Zorunlu İdari İtiraz 170
1. Zorunlu İdari İtirazın Maddi Anlamda Yargısal İşlevi 170
2. İdari Yargının Gelişim Sürecinde Zorunlu İdari İtirazlar 175
B. Zorunlu İdari İtirazların Karara Bağlanmasında Adil Yargılanma Hakkına İlişkin Güvencelerin Uygulanabilirliği 183
1. Uygulanabilirlik Koşulu Olarak Mahkeme Kavramının Aşılması 183
2. Zorunlu İtirazın Adil Yargılanma Hakkına İlişkin Güvencelere Uygunluğu 192

SONUÇ 203
KAYNAKÇA 207
YARARLANILAN ELEKTRONİK VERİ TABANLARI 218

GİRİŞ

Yargısal denetim, idarenin hukuka uygunluğunu sağlamanın en etkili yolu; idari işlemler ve eylemlerden doğan, birey ile idareyi karşı karşıya getiren uyuşmazlıkların çözüme kavuşturulmasının ayrıcalıklı aracıdır. Bununla birlikte, idare hukuku alanındaki uyuşmazlıkların çözümlenmesinde yargı dışı denetim yollarına başvurulması da mümkündür; idari itirazlar bu denetim yolları arasında yer almaktadır.

Bu çalışmanın konusunu oluşturan ve bir idari işleme karşı dava açılabilmesi için mutlaka tüketilmesi gereken idari başvuru yolunu ifade eden zorunlu idari itiraz, bir yandan idari uyuşmazlıkların çözüme kavuşturulmasının ve böylece idarenin denetlenmesinin bir aracı olup, diğer yandan – yukarıda da belirtildiği gibi – bu denetimin sağlanmasında ayrıcalıklı bir konumda bulunan yargı yoluna başvurulmasını öteleyen, hatta – tüketilmemesi halinde – olanaksız kılan bir etkiye sahiptir. Bu anlamda zorunlu itiraz bir yönüyle uyuşmazlığın yargı yoluyla çözümüne bir alternatif oluşturmakta iken; bir yönüyle de yargı yoluna başvurmanın ön koşulu olarak dava açma olanağını sınırlamaktadır.

Zorunlu itirazın işlev ve etkisine ilişkin bu çatışma, hak arama özgürlüğü ile ilişkisinde de kendisini göstermektedir. Zorunlu itirazın hak arama özgürlüğünün kullanım biçimi olarak görülmesi mümkündür; bu itirazla amaçlanan, ilgilinin tarafı olduğu bir uyuşmazlığın çözüme kavuşturulmasıdır. Hak arama özgürlüğünün yargısal yollarla kullanımı açısından bakıldığında ise, bu kurumun anılan özgürlüğe getirilen bir sınırlama niteliği taşıdığı görülmektedir; zorunlu itiraz yoluna başvurulmadan, hak arama özgürlüğünün en etkili kullanım biçimini oluşturduğu kabul edilen mahkemeye erişim hakkından yararlanılması mümkün olamamaktadır.

Zorunlu itiraz ile hak arama özgürlüğü arasındaki iki boyutlu ilişki, bu çalışmanın da eksenini oluşturmaktadır. Zorunlu itirazın hak arama özgürlüğünü sınırlayan negatif boyutuyla ele alınmasının ya da bu özgürlüğün kullanımını sağlayan pozitif boyutu açısından değerlendirilmesinin sonuçları farklı olmakla birlikte, bu noktada a priori bir seçim yapmak yerine, konunun her iki açıdan da irdelenmesi ve bu iki bakış açısına bağlı olarak beliren farklı sonuçların sergilenmesi tercih edilmiş; böylece zorunlu itiraz ile hak arama özgürlüğü arasındaki ilişkinin çok boyutlu olarak ortaya konması amaçlanmıştır.

Türk hukukunda genellikle zorunlu idari itirazın teknik bir yargılama hukuku kurumu olarak ele alındığı ve bu alanda doğurduğu sonuçlar yönünden değerlendirildiği görülmektedir. Bir ölçüde zorunlu itirazların yargılama hukuku alanı dışında ortak bir hukuki rejime sahip olmamasından da kaynaklanan bu yaklaşım, kurumun hak arama özgürlüğü ile ilişkisi yönünden yeterince açıklayıcı olamamaktadır. Hukukumuzda dava açılmadan önce idari itiraz yoluna başvurulmasının kural olarak zorunlu olmaması nedeniyle yalnızca özel düzenlemelerde öngörüldüğü takdirde uygulanan zorunlu itirazın, bu istisnai niteliğine rağmen yargılama hukukuna özgü neredeyse doğal bir kurum gibi algılanması, özellikle yargı kararlarında, hak arama özgürlüğü ile ilişkisinin gözden kaçırılması sonucunu doğurmaktadır. Oysa zorunlu itirazın hukuk sisteminin meşru ve kabul edilebilir bir bileşeni sayılabilmesi için, hak arama özgürlüğü ile arasındaki negatif ya da pozitif ilişkiden kaynaklanan gereklere uygun olarak düzenlenmesi ve/veya uygulanması kaçınılmazdır.

Hak arama özgürlüğü ile zorunlu itiraz arasındaki ilişkinin iki boyutu, çalışmanın ikinci ve üçüncü bölümlerinde ele alınmaktadır. İkinci bölüm, zorunlu itirazın hak arama özgürlüğünün vazgeçilmez bir bileşeni olan mahkemeye erişim hakkını sınırlayan boyutuna ve bunun sonuçlarına özgülenmiştir. Zorunlu itirazla bir temel hak niteliğindeki hak arama özgürlüğünün sınırlandığının kabul edilmesi, temel hakların sınırlanması rejiminin zorunlu itirazlara da uygulanmasını gerektirmektedir; buna bağlı sonuçlar, kurumun hukuki rejimi üzerinde de etkilidir.

Üçüncü bölümde, bu bakış açısını değiştirmek suretiyle, zorunlu itirazın hak arama özgürlüğünün kullanım biçimi olarak algılanması imkânı tartışılmaktadır. Bu tartışma, hak arama özgürlüğünün 1982 Anayasası ve AİHS’deki iki ana görünüm biçimi olan etkili başvuru hakkı ve adil yargılanma hakkı üzerinden yürütülmekte olup, ikinci bölümdekine benzer biçimde, burada da, zorunlu itirazın hak arama özgürlüğünün kullanımı niteliğinde görülmesinin, hukuki rejimi üzerindeki sonuçları irdelenmektedir. Zorunlu itiraz aracılığıyla etkili başvuru hakkının kullanıldığından söz edilebilmesi için, itirazın incelenmesi nasıl kurallara bağlanmalıdır? Adil yargılanma hakkından kaynaklanan güvencelerin zorunlu itirazlara da uyarlanarak uygulanması mümkün müdür? Üçüncü bölümde bu sorulara yanıt aranacaktır.

Çalışmanın birinci bölümü ise, aslında uzun bir giriş niteliğindedir. Zorunlu itirazın hak arama özgürlüğü ile ilişkisinin ortaya konabilmesi için, öncelikle kavramın kapsam ve içeriğinin belirlenmesi, Türk hukukundaki başlıca görünüm biçimlerinin sergilenmesi ve özellikle idari işlem kuramı ile yargılama hukuku alanındaki sonuçları yönünden mevcut hukuki rejiminin irdelenmesi gerektiği açıktır. Bu anlamda zorunlu idari itirazın hukuki çerçevesi birinci bölümde çizilecek olmakla birlikte, bu noktada kavramsal belirlemeye ilişkin olarak iki hususun vurgulanmasında yarar görüyorum.

İlk olarak, bu çalışmada ele alınan biçimiyle zorunlu idari itirazın, bir idari işleme karşı idari yargıda iptal davası açılmadan önce tüketilmesi gereken idari başvuru yolunu ifade ettiği belirtilmelidir. Bu bakımdan zorunlu idari başvuru niteliği taşıyan ve İYUK m. 13 uyarınca idari eylemlerden doğan hak ihlallerinin giderilmesine yönelik tam yargı davalarının açılmasından önce uygulanması gereken ön karar mekanizması, hak arama özgürlüğü ile ilişkisi yönünden bu çalışmanın konusunu oluşturan zorunlu itirazlarla arasındaki farklılık nedeniyle kapsam dışında bırakılmıştır. Terminoloji seçiminin de nedeni budur: Kapsamda kuşkuya yer bırakmamak amacıyla, daha yaygın olarak kullanılan “başvuru” yerine “itiraz” terimi tercih edilmiştir.

İkinci olarak, bu çalışmanın amacının Türk hukukunda öngörülen zorunlu itirazların bir envanterini çıkarmak ya da bunları ayrı ayrı ele alarak her birine ilişkin ayrıntılı düzenlemeleri tahlil etmek olmadığı belirtilmelidir. Mevzuatın zorunlu itiraza yer veren düzenlemelerinden, birinci bölümde kurumun başlıca örneklerinin kısaca sergilenmesi dışında, çalışma boyunca, hak arama özgürlüğüyle kurulan ilişkiden kaynaklanan gereklere uygunluğun tartışılmasında örnek olarak yararlanılmıştır.

Bu çalışma bir karşılaştırmalı hukuk çalışması olmayıp, Türk hukuku ile sınırlı bir kapsama sahiptir. Hak arama özgürlüğünün mahkemeye erişim hakkı, etkili başvuru hakkı ve adil yargılanma hakkı gibi görünüm biçimleri Türk iç hukukunun da bir parçası olan AİHS’nin öngördüğü haklar arasında yer aldığından, AİHS uygulamasına yön veren AİHM içtihadından yararlanılması, bu kapsamın içindedir. Bununla birlikte, kimi sorunlar yönünden, Türk idare hukukuna kaynaklık eden ve zorunlu itirazların düzenleniş biçimi yönünden hâlen Türk hukuku ile önemli paralellikler taşıyan Fransız hukukunda benimsenen çözümlere de dikkat çekilmiştir.

KAYNAKÇA*

AKBULUT, Emre. “İdari İşlemlerde Kanun Yolu ve Süresini Gösterme Yükümlülüğünün Yargısal Denetime Etkisi”, TBBD, S. 81, 2009, s. 1-21.

AKILLIOĞLU, Tekin. “Yönetsel İşlemlerde Yürürlüğe Giriş Sorunu”, AİD, C. 12, S. 2, Haziran 1979, s. 33-44. (Yürürlüğe Giriş)

AKILLIOĞLU, Tekin. “‘Bireyin Yönetsel İşlemler Karşısında Korunması’ ve Yönetim Hukukumuz”, AİD, C. 14, S. 3, Eylül 1981, s. 37-56. (Bireyin Korunması)

AKILLIOĞLU, Tekin. “Yönetsel İşlemlerde Gerekçe İlkesi”, AİD, C. 15,     S. 2, Haziran 1982, s. 7-19. (Gerekçe)

AKILLIOĞLU, Tekin. Yönetim Önünde Savunma Hakları, TODAİE Yayınları, 1983. (Savunma Hakları)

AKINCI, Müslüm. İdari Yargıda Adil Yargılanma Hakkı, Turhan Kitabevi, 2008.

AKTEPE ARTIK, Sezin. Medeni Usul Hukukunda Adil Yargılanma Hakkı, Seçkin, 2014.

AKYILMAZ, Bahtiyar. İdari Usul İlkeleri Işığında İdari İşlemin Yapılış Usulü, Yetkin Yayınları, 2000. (İdari İşlem)

AKYILMAZ, Bahtiyar. “Bir İdari Usul İlkesi Daha: Anayasa m. 40/2 Başvuru Yollarının Gösterilmesi”, in Yıldızhan Yayla’ya Armağan, Galatasaray Üniversitesi Yayınları, 2003, s. 83-90. (Anayasa m. 40/2)

AKYILMAZ, Bahtiyar. “İdari İşlemlerde Gerekçe Yükümlülüğü”, in Prof. Dr. A. Şeref Gözübüyük’e Armağan, Turhan Kitabevi, 2005, s. 15-33.

AKYILMAZ, Bahtiyar/SEZGİNER, Murat/KAYA, Cemil. Türk İdare Hukuku, 5. B., Seçkin, 2014.

ALİEFENDİOĞLU, Yılmaz. “2001 Anayasa Değişikliklerinin Temel Hak ve Özgürlüklerin Sınırlandırılmasında Getirdiği Yeni Boyut”, in Anayasa Yargısı, C. 19, 2002, s. 141-176.

ANAYURT, Ömer. “1982 Anayasası ve 3071 sayılı Kanuna Göre Dilekçe Hakkı”, İnsan Hakları Yıllığı, C. 23-24, 2001-2002, s. 95-128.

ARAL, Rüştü. “Yargı Yönünden Danıştayın Gelişimi”, in Yüzyıl Boyunca Danıştay 1868-1968, 2.B., Danıştay Matbaası, 1986, s. 225-439.

ARTUR, E. “Séparation des pouvoirs et séparation des fonctions”, RDP, 1900, s. 214-246, 470-496.

ASLAN, Zehrettin. “İdari Usul Yasasına Örnek Olarak Rekabet Kurulunun Çalışma Yöntemleri”, İdari Usul Kanunu Hazırlığı Uluslararası Sempozyumu – Bildiriler (17-18 Ocak 1998, Ankara), T.C. Başbakanlık, 1998, s. 280-285.

ATAY, Ender Ethem. İdare Hukuku, 4. B., Turhan Kitabevi, 2014.

AUBIN, Emmanuel. “L’application de l’article 6 § 1 de la Convention européenne des droits de l’homme au droit disciplinaire”, AJFP, 2000, s. 4 (Dalloz.fr).

AUBY, Jean-Marie. “Les recours administratifs préalables”, AJDA, 1997, s. 10-15.

AYDIN, Bihter. “Türk İdari Yargı Düzeninde Mahkemeye Erişim Hakkı”, TAAD, Y. 4, S. 15, Ekim 2013, s. 271-296.

AYDIN, Mesut. “Anayasa Mahkemesi Kararlarında Hak Arama Özgürlüğü”, AÜSBFD, C. 61, S. 3, 2006, s. 1-37.

AZRAK, A. Ülkü. “Yargı ve İdare İki Fonksiyonun Karşılaştırılması Üzerine Bir Teorik Deneme”, İÜHFM, C. XXXIV, S. 1-4, 1968, s. 129-155. (Yargı ve İdare)

AZRAK, A. Ülkü. “İdari Usulün Kodifikasyonuna İlişkin Sorunlar”, in İdari Usul Kanunu Hazırlığı Uluslararası Sempozyumu – Bildiriler (17-18 Ocak 1998, Ankara), T.C. Başbakanlık, 1998, s. 86-93.

BAILLEUL, David. Le procès administratif, LGDJ, 2014.

BALTA, Tahsin Bekir. İdare Hukukuna Giriş, TODAİE Yayınları, 1968/1970.

BELDA, Béatrice. “Faut-il généraliser le recours administratif préalable obligatoire?”, RDP, 2008, s. 1483-1511.

BIGOT, Grégoire. Introduction historique au droit administratif depuis 1789, PUF, 2002.

BLAIS, Brynjolf. “Les AAI et l’émergence du droit au procès équitable dans la procédure de sanction d’objets juridiques non identifiés”, in Benjamin LAVERGNE/Mehdi MEZAGUER (dir.), Regards sur le droit au procès équitable, IFR Actes de colloques n^o 15, 2012, s. 117-136.

BONNARD, Roger. “La conception matérielle de la fonction juridictionnelle”, in Mélanges R. Carré de Malberg, E. Duchemin, 1933, s. 1-29.

BRISSON, Jean-François. Les recours administratifs en droit public français, LGDJ, 1996. (Recours)

BRISSON, Jean-François. “Régler autrement les litiges administratifs: Les recours gracieux et hiérarchiques, voie alternative de protection des administrés?”, RDP, 1996, s. 793-842. (Litiges)

BRUNET, François. “De la procédure au procès: le pouvoir de sanction des autorités administratives indépendantes”, RFDA, 2013, s. 113. (Dalloz.fr)

BURDEAU, François. Histoire du droit administratif, PUF, 1995.

CANDAN, Turgut. Açıklamalı İdari Yargılama Usulü Kanunu, 5. B., Adalet Yayınevi, 2012.

CARRÉ de MALBERG, Raymond. Contribution à la Théorie générale de l’État, Sirey, 1920.

CASSIA, Paul. “La combinaison du référé suspension et du recours préalable obligatoire”, AJDA, 2005, s. 1242-1248.

CÉRÉ, Jean-Paul. “Un tsunami pénitentiare”, Recueil Dalloz, 2011, s. 643 (Dalloz.fr).

CHAPUS, René. “Qu’est-ce qu’une juridiction? La réponse de la jurisprudence administrative”, in L’administration et son juge, P.U.F., 1999, s. 244-277.

CHAPUS, René. Droit administratif général (Tome 1), 15^e éd., Montchrestien, 2001. (Droit administratif)

CHAPUS, René. Droit du contentieux administratif, 13^e éd., Montchrestien, 2008. (Contentieux administratif)

CHEVALLIER, Jacques. L’Élaboration historique du principe de séparation de la juridiction administrative et de l’administration, LGDJ, 1970. (Principe de séparation)

CHEVALLIER, Jacques. L’État de droit, 5^e éd., Montchrestien, 2010.

CIAUDO, Alexandre. L’irrecevabilité en contentieux administratif français, L’Harmattan, 2009.

CONSEIL d’ÉTAT. Les recours administratifs préalables obligatoires (étude adoptée par l’Assemblée générale du Conseil d’État le 29 mai 2008), La documentation française, 2008.

CORMENIN, Louis-Marie de. Questions de droit administratif, Ridler, 1822.

CORNU, Gérard (dir.). Vocabulaire juridique, 4^e éd., Quadrige/PUF, 2003.

ÇAĞAN, Nami. “Vergi İtiraz ve Temyiz Komisyonları”, AÜHFD, C. 28,     S. 1-4, 1971, s. 183-204.

ÇOLAK, Nusret İlker. “İdari Uyuşmazlıklarda Alternatif Çözüm Yolları”, in Danıştay ve İdari Yargı Günü 144. Yıl Sempozyumu, 11 Mayıs 2012 – Ankara, Danıştay Yayınları, 2013, s. 97-118.

DELAUNAY, Bénédicte. “La loi de simplification du droit”, AJDA, 2011, s. 1180-1188.

DEMİRCİOĞLU, Yaşar. Medeni Usul Hukukunda İnsan Hakları ve Adil Yargılanma Güvenceleri, Yetkin, 2007.

DENİZ, Yusuf/BOZ, Selman Sacit/GÜRKAN, Mehmet. “İdarî Yargılama Usûlü Kanunu’nun 11. Maddesine Göre Yapılan İdarî Başvurular”, Selçuk Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C. 21, S. 2, 2013, s. 31-62.

DEVELLİOĞLU, Ferit. Osmanlıca – Türkçe Ansiklopedik Lûgat, 18. B., Aydın Kitabevi Yayınları, 2001.

DUCROCQ, Théophile. Cours de droit administratif, 2^e éd., E. Thorin, 1868.

DUGRIP, Olivier/SUDRE, Frédéric. “Du droit à un procès équitable devant les juridictions administratives”, RFDA, 1990, s. 203 (Dalloz.fr).

DUGUIT, Léon. Traité de droit constitutionnel, 3^e éd., Fontemoing, 1928.

DUPRÉ DU BOULOIS, Xavier. “Les actes administratifs unilatéraux”, in Pascale GONOD/Fabrice MELLERAY/Philippe YOLKA (dir.), Traité de droit administratif, Dalloz, 2011, C.2, s. 157-215.

DURAN, Lûtfi. “İdari Müracaatler ve Bunlar Karşısında İdarenin Sükûtu Meselesi”, İÜHFM, C. XII, S. 1 (1946), s. 130-199. (İdari Müracaatler)

DURAN, Lûtfi. İdare Hukuku Ders Notları, İstanbul Üniversitesi Yayını, 1982. (İdare Hukuku)

EISENMANN, Charles. Cours de droit administratif (Tome II), LGDJ, 1983. (Cours)

EISENMANN, Charles. “Sur l’entrée en vigueur des normes administratives unilatérales”, in Écrits de droit administratif, Dalloz, 2013, s. 372-387.

EREN, Abdurrahman. Özgürlüklerin Sınırlanmasında Demokratik Toplum Düzeninin Gerekleri, Beta, 2004.

EREN, Hayrettin/ŞİŞMAN, Gülden. “Türk Tabipler Birliğine ve Tabip Odalarına Yapılacak İdari Başvurular”, EÜHFD, C. IV, S. 2, 2009, s. 53-74.

ERKUT, Celâl. “İdari Davaya Konu Olabilecek Kesin ve Yürütülebilir İşlem Kavramı”, in I. Ulusal İdare Hukuku Kongresi, 1-4 Mayıs 1990 Ankara, Birinci Kitap – İdari Yargı, Danıştay Matbaası, 1991, s. 109-114. (Kesin ve Yürütülebilir İşlem)

ERKUT, Celâl. İptal Davasının Konusunu Oluşturma Bakımından İdari İşlemin Kimliği, Danıştay Yayınları, 1990. (İdari İşlem)

FAVOREU, Louis/GAIA, Patrick/GHEVONTIAN, Richard et al. Droit des libertés fondamentales, 4^e éd., Dalloz, 2007.

FITTE-DUVAL, Annie. “Le droit des fonctionnaires au procès équitable gagne du terrain”, AJFP, 2007, s. 246 (Dalloz.fr).

FRIER, Pierre-Laurent. “Vice de forme”, in Répertoire de contentieux administratif, Dalloz, 2004 (Dalloz.fr).

FROMONT, Michel. “Le principe de proportionnalité”, AJDA, n^o spécial, 20.6.1995, s. 156 (Dalloz.fr).

FROMONT, Michel. Droit administratif des États européens, PUF, 2006.

GILTARD, Daniel. “Référés (Urgence)”, in Répertoire de contentieux administratif, Dalloz, 2011 (Dalloz.fr).

GIRARDOT, Thierry-Xavier. “La théorie du recours administratif préalable obligatoire à l’épreuve de la commission de recours des militaires”, RFDA 2006, s. 543 (Dalloz.fr).

GÖZLER, Kemal. “3 Ekim 2001 Tarihli Anayasa Değişikliği: Bir Abesle İştigal Örneği”, Anayasa Yargısı, C. 19, s. 326-354.

GÖZLER, Kemal. “Anayasa Değişikliğinin Temel Hak ve Hürriyetlerin Sınırlandırılması Bakımından Getirdikleri ve Götürdükleri”, ABD, 2001/4, s. 53-67. (Anayasa Değişikliği)

GÖZLER, Kemal. İdare Hukuku, 2. B., 2009. (İdare Hukuku)

GÖZLER, Kemal. Anayasa Hukukunun Genel Teorisi, Ekin, 2011. (Anayasa Hukuku)

GÖZÜBÜYÜK, A. Şeref/TAN, Turgut. İdare Hukuku Cilt 1 (Genel Esaslar), 9. B., Turhan Kitabevi, 2013. (Genel Esaslar)

GÖZÜBÜYÜK, A. Şeref/TAN, Turgut. İdare Hukuku Cilt II (İdari Yargılama Hukuku), 6. B., Turhan Kitabevi, 2013. (İdari Yargılama)

GUINCHARD, Serge/CHAINAIS, Cécile/DELICOSTOPOULOS, Constantin S. et al. Droit processuel (Droits fondamentaux du procès), 6^e éd., Dalloz, 2011.

GUYOMAR, Mattias. Les sanctions administratives, LGDJ, 2014.

GUYOMAR, Mattias/COLLIN Pierre (chron.). “Le Conseil d’Etat précise l’articulation entre le référé-suspension et le recours préalable obligatoire”, AJDA, 2002, s. 123-127.

GÜL, Cengiz/BİRTEK, Fatih. “Hak Arama Özgürlüğü ve Türk Pozitif Hukukunda Yargı Yolu Kapalı İşlemler”, EÜHFD, C.2, S. 1-2, 2007, s. 3-41.

GÜNDAY, Metin. İdare Hukuku, 10. B., İmaj Yayınevi, 2011.

GÜRZUMAR, Osman Berat. Zorunlu Unsur Doktrinine Dayalı Sözleşme Yapma Yükümlülüğü, Seçkin, 2006.

HAMON, Francis/TROPER, Michel/BURDEAU, Georges. Droit constitutionnel, 27e éd., LGDJ, 2001.

HANAĞASI, Emel. Davada Menfaat, Yetkin Yayınları, 2009.

HARRIS, David/O’BOYLE, Michael/BATES, Ed et al. Harris, O’Boyle & Warbrick Law of the European Convention on Human Rights, 3^rd ed., Oxford University Press, 2014.

HATİPOĞLU, Cengizhan. “Geçmişten Bugüne Türk Vergi Yargısı”, İÜHFM, C. LXV, S. 1, 2007, s. 85-125. (Vergi Yargısı)

HATİPOĞLU, Cengizhan. Vergi Hukukunda Hata ve Düzeltme (yayımlanmamış doktora tezi), İÜSBE, 2013. (Hata ve Düzeltme)

HOCAOĞLU, A. Şeref. Devlet Şûrası ve Uyuşmazlık Mahkemesi Karar Hulâsaları, Yeni Desen Matbaası, 1955.

IDOUX, Pascale. “Le droit des concentrations et les industries culturelles”, RFDA, 2014, s. 856 (Dalloz.fr).

ISAAC, Guy. La procédure administrative non contentieuse, LGDJ, 1968.

İNCEOĞLU, Sibel (editör). İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi ve Anayasa, 3.B., Beta, 2013 (İHAS).

İNCEOĞLU, Sibel. İnsan Hakları Avrupa Mahkemesi Kararlarında Adil Yargılanma Hakkı, 3. B., Beta, 2008 (Adil Yargılanma Hakkı).

JACQUELIN, René. Une conception d’ensemble du droit administratif, V. Giard & E. Brière, 1899.

JEANNARD, Sébastien. Les recours administratifs dans le système juridique français, LGDJ, 2013.

KABOĞLU, İbrahim Ö. “Hukukun Genel İlkeleri ve Anayasa Yargısı”, Anayasa Yargısı, C. 8, 1991, s. 291-322.

KALABALIK, Halil. İdari Yargılama Usulü Hukuku, 8. B., Sayram Yayınları, 2015.

KANADOĞLU, Korkut. Türk ve Alman Anayasa Yargısında Anayasal Değerlerin Çatışması ve Uyumlaştırılması, Beta, 2000.

KARAHANOĞULLARI, Onur. Türkiye’de İdari Yargı Tarihi, Turhan Kitabevi, 2005. (İdari Yargı)

KARAHANOĞULLARI, Onur. İdarenin Hukukla Kavranması: Yasallık ve İdarî İşlemler, Turhan Kitabevi, 2011. (Yasallık)

KAYA, Cemil. “İdari Vesayet Makamının ‘Onay’ İşleminin Hukuki Niteliği ve Sonuçları”, EÜHFD, C. VI, S. 1-2, 2011, s. 143-158.

KAYA, Cemil. “Türk İdare Hukukunda İcrai Olmayan İdari İşlemler”, GÜHFD, C. 9, S. 1-2, Haziran-Aralık 2005, s. 253-284.

KAYA, Cemil. İdare Hukukunda Bilgi Edinme Hakkı, Seçkin, 2005.

KELSEN, Hans. Théorie générale du droit et de l’État (trad. Béatrice LAROCHE/Valérie FAURE), Bruylant LGDJ, 1997.

KLOTH, Matthias. Immunities and the Right of Access to Court under Article 6 of the European Convention on Human Rights, Martinus Nijhoff Publishers, 2010.

KONAN, Belkıs. Osmanlı Devleti’nde İdari Yargının Gelişimi, Statü Yayıncılık, 2013.

KÖKÜSARI, İsmail. “Hak Arama Özgürlüğü ve 2010 Anayasa Değişiklikleri”, GÜHFD, C. XV, S. 1, 2011, s. 163-208.

KUIJER, Martin. “The Right to a Fair Trial and the Council of Europe’s Efforts to Ensure Effective Remedies on a Domestic Level for Excessively Lengthy Proceedings”, HRLR, Vol. 13, Issue 4, 2013,        s. 777-794.

LAFERRIÈRE, Edouard. Traité de la juridiction administrative et des recours contentieux, 2^e éd., Berger-Levrault, 1896.

LAMBERT, Pierre. “Le droit d’accès à un tribunal dans la Convention des droits de l’Homme”, in Le procès équitable et la protection juridictionnelle du citoyen, Actes du Colloque organisé à Bordeaux, 29-30 septembre 2000, Bruylant, 2001, s. 57-66.

LANDAIS, Claire/LENICA, Frédéric. “Précisions sur le régime des recours administratifs préalables obligatoires”, AJDA, 2005, s. 2453.

LAUBADÈRE, André de/VENEZIA, Jean-Claude/GAUDEMET, Yves. Traité de droit administratif (Tome 1 – Droit administratif général), 15^e éd., LGDJ, 1999.

LE BOT, Olivier. “Le pouvoir de sanction des autorités administratives soumis aux principes d’indépendance et d’impartialité”, Constitutions, 2013, s. 95 (Dalloz.fr).

LE GARS, Jean-Marc. “Conciliation et médiation en matière administrative”, AJDA, 2000, s. 507-512.

LEBRETON, Gilles. Droit administratif général, 6e éd., Dalloz, 2001.

LEFEBVRE, J. Essai sur la procédure en matière contentieuse devant les conseils de préfecture, 2e éd., Senès, 1858.

LONG, Marceau/WEIL, Prosper/BRAIBANT, Guy et al. Les grands arrêts de la jurisprudence administrative, 13^e éd., Dalloz, 2001.

MARCUS-HELMONS, Silvio. “Quelques aspects de la notion d’égalité des armes”, in Le procès équitable et la protection juridictionnelle du citoyen, Actes du Colloque organisé à Bordeaux, 29-30 septembre 2000, Bruylant, 2001, s. 67-77.

METİN, Yüksel. Ölçülülük İlkesi, Seçkin, 2002.

MILANO, Laure. “Qu’est-ce qu’une juridiction? La question a-t-elle encore une utilité?”, RFDA, 2014, s. 1119 (Dalloz.fr). (Juridiction)

MILANO, Laure. Le droit à un tribunal au sens de la Convention européenne des droits de l’homme, Dalloz, 2006. (Le droit à un tribunal)

MONTESQUIEU. De l’esprit des lois (1758).

MOTULSKY, Henri. “Le droit subjectif et l’action en justice”, in Archives de philosophie du droit, n^o 9, Sirey, 1964, s. 215-227.

OKANDAN, Recai Galip. Âmme Hukukumuzun Ana Hatları, İÜHF Yayınları, 1971.

ONAR, Sıddık Sami. İdare Hukukunun Umumî Esasları, 3. B., İsmail Akgün Matbaası, 1966.

ÖNCEL, Muallâ/KUMRULU, Ahmet/ÇAĞAN, Nami. Vergi Hukuku, 19. B., Turhan Kitabevi, 2010.

ÖZAY, İl Han. Günışığında Yönetim, Filiz Kitabevi, 2004.

ÖZBUDUN, Ergun. Türk Anayasa Hukuku, 14. B., Yetkin Yayınları, 2013.

ÖZCAN, Emrah. “Dava Açma Süresi Gösterilmeyen Ödeme Emirlerinde Dava Açma Süresine İlişkin ‘Pozitif’ ve ‘İdeal’ Bir Değerlendirme”, ABD, 2004/1, s. 273-286.

ÖZDEŞ, Orhan. “Danıştayın Tarihçesi”, in Yüzyıl Boyunca Danıştay 1868-1968, 2.B., Danıştay Matbaası, 1986, s. 41-224.

ÖZEKES, Muhammet. İcra Hukukunda Temel Haklar ve İlkeler, Adalet, 2009.

ÖZTÜRK, K. Burak. İdarenin Düzenleme Yetkisinin Kapsamı, Yetkin Yayınları, 2009.

ÖZYÖRÜK, Mukbil. İdare Hukuku Dersleri (çoğaltma), 1972-1973.

PACTEAU, Bernard. Traité de contentieux administratif, PUF, 2008.

PEKCANITEZ, Hakan/ATALAY, Oğuz/ÖZEKES, Muhammet. Medeni Usûl Hukuku, 14. B., Yetkin Yayınları, 2013.

PETTITI, Christophe. “La notion autonome de droit de caractère civil: vers une conception restrictive?”, in Le procès équitable et la protection juridictionnelle du citoyen, Actes du Colloque organisé à Bordeaux, 29-30 septembre 2000, Bruylant, 2001, s. 23-42.

PLESSIX, Benoît. “La conception française de la séparation des pouvoirs”, in Jean-Jacques BIENVENU/Jacques PETIT/Benoît PLESSIX et al (dir.), La Constitution administrative de la France, Dalloz, 2012,        s. 15-25.

PRÉVÉDOUROU, Eugénie. Les recours administratifs obligatoires, LGDJ, 1996.

RAINAUD, Jean-Marie. “Le droit au juge devant les juridictions administratives”, in Joël RIDEAU (dir.), Le droit au juge dans l’Union européenne, LGDJ, 1998, s. 33-48.

RENOUX, Thierry S. “La constitutionnalisation du droit au juge en France”, in Joël RIDEAU (dir.), Le droit au juge dans l’Union européenne, LGDJ, 1998, s. 109-118.

RENUCCI, Jean-François. “Le droit au juge dans la Convention européenne des droits de l’Homme”, in Joël RIDEAU (dir.), Le droit au juge dans l’Union européenne, LGDJ, 1998, s. 131-140. (Le droit au juge)

RENUCCI, Jean-François. Droit européen des droits de l’Homme, 2^e éd., LGDJ, 2012. (Droit européen)

ROBERT, Jacques. “La bonne administration de la justice”, AJDA,             n^o spécial, 20.6.1995, s. 117 (Dalloz.fr).

RÜZGARESEN, Cumhur. Medeni Muhakeme Hukukunda Usul Ekonomisi İlkesi, Yetkin Yayınları, 2013.

SAĞLAM, Fazıl. “2001 Yılı Anayasa Değişikliğinin Yaratabileceği Bazı Sorunlar ve Bunların Çözüm Olanakları”, in Anayasa Yargısı, C. 19, 2002, s. 288-310.

SAĞLAM, Fazıl. Temel Hakların Sınırlanması ve Özü, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları, 1982. (Temel Haklar)

SAĞLAM, Mehmet. “Ekim 2001 Tarihinde Yapılan Anayasa Değişiklikleri Sonrasında, Düzenlendikleri Maddede Hiçbir Sınırlama Nedenine Yer Verilmemiş Olan Temel Hak ve Özgürlüklerin Sınırı Sorunu”, Anayasa Yargısı, C. 19, 2002, s. 233-266.

SANCAR, Mithat. “Devlet Aklı” Kıskacında Hukuk Devleti, 7.B., İletişim Yayınları, 2014. (Hukuk Devleti)

SANCAR, Mithat. “İdari Yargılama Usulü Kanununun 10 ve 11. Maddeleri Bağlamında İptal Davalarında Süre”, AİD, C. 23, S. 1, Mart 1990,         s. 69-88. (Süre)

SEILLER, Bertrand. “Acte administratif (II- Régime)”, in Répertoire de contentieux administratif, Dalloz, 2010 (Dalloz.fr).

SERMET, Laurent. Convention Européenne des droits de l’homme et contentieux administratif français, Economica, 1996.

SEZER, Yasin/BİLGİN, Hüseyin. “Danıştay Kararlarında İdari Başvurular”, AÜHFD, C. 57, S. 4, 2008, s. 337-366.

SEZGİNER, Murat. “Usul Kanunlarında İdari İşlemin Dış Görünüşü”, in İdari Usul Kanunu Hazırlığı Uluslararası Sempozyumu – Bildiriler (17-18 Ocak 1998, Ankara), T.C. Başbakanlık, 1998, s. 201-226. (Dış Görünüş)

SEZGİNER, Murat. İptal Davasının Uygulama Alanı Bakımından Ayrılabilir İşlem Kuramı, Yetkin Yayınları, 2000. (Ayrılabilir İşlem)

SUDRE, Frédéric. Droit européen et international des droits de l’homme, 10^e éd., PUF, 2011.

SUDRE, Frédéric/PICHERAL, Caroline (dir.). La diffusion du modèle européen du procès équitable, La documentation française, 2003.

ŞANLI ATAY, Yeliz. Türk İdare Hukukunda Adsız Düzenleyici İşlemler, TODAİE, 2011.

ŞANLI ATAY, Yeliz. “İdari İşlemde Başvuru Yollarının Gösterilmesi Yükümlülüğü”, TBBD, S. 96, 2011, s. 293-318. (Başvuru Yolları)

TAN, Turgut. “İdarenin ‘Kesin İşlemleri’ ve 5917 Sayılı Kanun Uygulaması”, AİD, C. 2, S. 4, Aralık 1969, s. 99-115.

TANÖR, Bülent/YÜZBAŞIOĞLU, Necmi. 1982 Anayasasına Göre Türk Anayasa Hukuku, 13. B., Beta, 2013.

TANRIKULU, Sezgin. İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi ve Etkili Başvuru Hakkı, Seçkin, 2012.

TANRIVER, Süha. “Türk Medenî Usul Hukuku Bağlamında Hukuka Aykırı Yollardan Elde Edilen Delillerin Durumunun İrdelenmesi”, TBBD, S. 65, 2006, s. 119-128.

TEKİNSOY, M. Ayhan. İdari Yargılama Hukukunda Yürütmenin Durdurulması, Savaş Yayınevi, 2013.

TEZCAN, Durmuş. “Adil (Dürüst) Yargılanma Hakkının Uygulanma Alanı Açısından İdari Uyuşmazlıkların Konumu”, in Yıldızhan Yayla’ya Armağan, Galatasaray Üniversitesi Yayınları, 2003, s. 469-484.

TİKVEŞ, Özkan. “Dilekçe Hakkı”, in Prof. Dr. Akif Erginay’a 65 inci Yaş Armağanı, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları, 1981,         s. 139-147.

TROPER, Michel. “Fonction juridictionnelle ou pouvoir judiciaire?”, Pouvoirs, n^o 16, 1981, s. 5-15.

TRUCHET, Didier. “Les recours administratifs”, in Répertoire de contentieux administratif, Dalloz, 2000 (Dalloz.fr).

TUNCAY, Aydın H. İdare Hukuku ve İdari Yargının bazı Sorunları, Danıştay Tasnif ve Yayın Bürosu Yayınları, 1972.

TÜRK HUKUK KURUMU, Türk Hukuk Lûgatı, 4. B., Başbakanlık Basımevi, 1998.

ULER, Yıldırım. “Yönetsel Yargıda Dava Süresi”, in I. Ulusal İdare Hukuku Kongresi, 1-4 Mayıs 1990 Ankara, Birinci Kitap – İdari Yargı, Danıştay Matbaası, 1991, s. 209-262.

ULUSOY, Ali. Bağımsız İdari Otoriteler, Turhan Kitabevi, 2003. (BİO)

ULUSOY, Ali D. İdari Yaptırımlar, XII Levha, 2013. (Yaptırımlar)

VEDEL, Georges. “La loi des 16-24 août 1790: Texte? Prétexte? Contexte?”, RFDA, 1990, s. 698 (Dalloz.fr).

YAYLA, Yıldızhan. İdare Hukuku, Beta, 2009.

YENİCE, Kazım/ESİN, Yüksel. İdari Yargılama Usulü, Arısan Matbaacılık ve Ambalaj Sanayii, 1983.

YILDIRIM, Ramazan. İdari Başvurular, 2. B., Mimoza Yayınları, 2006.

YILDIRIM, Turan. “İdari Usul Yasası Kapsamında İdareye Başvuru”, in İdari Usul Kanunu Hazırlığı Uluslararası Sempozyumu – Bildiriler (17-18 Ocak 1998, Ankara), T.C. Başbakanlık, 1998, s. 247-253.

YILMAZ, Dilşat. İdari İşlemin İcrailik Özelliği, Astana Yayınları, 2014.

ZABUNOĞLU, Hamdi Gökçe. Türk Anayasal Düzeninde Siyasal Hak ve Özgürlüklerin Kapsamı ve Sınırları, Yetkin Yayınları, 2013.

ZABUNOĞLU, Yahya K. “İdari Yargıda Dava Açma Süresi”, in I. Ulusal İdare Hukuku Kongresi, 1-4 Mayıs 1990 Ankara, Birinci Kitap – İdari Yargı, Danıştay Matbaası, 1991, s. 187-207. (Süre)

ZABUNOĞLU, Yahya Kazım. İdare Hukuku, Yetkin Yayınları, 2012. (İdare Hukuku)

YARARLANILAN ELEKTRONİK VERİ TABANLARI

Çalışmada atıf yapılan Danıştay kararlarının bir kısmı için, Kazancı İçtihat Bilgi Bankası (Kazancı) ile UYAP Bilgi Bankası’ndan (UYAP) yararlanılmıştır. Bu veri tabanlarına sırasıyla;

http://www.kazanci.com/kho2/ibb/giris.htm

http://emsal.danistay.uyap.gov.tr/VeriBankasiIstemciWeb/

web adreslerinden ulaşılmıştır.

Çalışmada yararlanılan ve kaynakçada gösterilen bazı makaleler, Dalloz.fr veri tabanında yer almaktadır. Bu makalelere yayınlandıkları dergilerin basılı versiyonlarından da ulaşılabilmesini kolaylaştırmak için, yayınlandığı derginin künyesi ve ilk sayfa numarası da ayrıca belirtilmiştir. Anılan veri tabanına, http://www.dalloz.fr/ web adresinden ulaşılmıştır.

Atıf yapılan Fransız Devlet Şurası ve Anayasa Konseyi kararlarının tümüne, http://www.legifrance.gouv.fr/ web adresinde bulunan Légifrance veri tabanından ulaşmak mümkündür.

AİHM’nin tüm kararları HUDOC veri tabanında mevcuttur. Bu veri tabanına, http://hudoc.echr.coe.int/sites/fra/Pages/search.aspx web adresinden ulaşılmıştır.

Kanun gerekçeleri, TBMM Komisyon raporları ve TBMM tutanakları, TBMM Tutanak Erişim Sistemi’nden alınmıştır. Bu veri tabanına, https://www.tbmm.gov.tr/kutuphane/tutanak_sorgu.html web adresinden ulaşılmıştır.

Yukarıda belirtilen veri tabanlarında yer alan kaynaklara atıf yapıldığında, ilgili kaynağın bulunduğu web adresinin açık ve tam olarak yazılması usulü tercih edilmemiştir. Bu usul, akademik çalışmalarda yaygın olarak kullanılmakla birlikte, uzun ve karmaşık web adresleri okuyucunun atıf yapılan kaynağa ulaşmasını sağlamak bakımından kullanışlı değildir. Yararlanılan veri tabanlarının tümü gelişmiş arama motorlarına yer verdiği için, bu veri tabanlarında bulunan kaynaklara (karar, makale v.b.), karar numarası, başvuru numarası, yazar adı, eser adı gibi bilgiler aracılığıyla ulaşmak mümkündür.