| Kitap Künyesi | |
| Yazar | Harun Mirsad GÜNDAY |
| Baskı Tarihi | 2021/11 |
| Baskı Sayısı | 1 |
| Boyut | 16x24 cm (Standart Kitap Boyu) |
| Cilt | Sert Kapak (İplik Dikiş) |
| Sayfa Sayısı | 572 |
Alım Hakkı
Türk hukukunda yenilik doğuran hak denilince ilk akla gelen bir üçleme vardır: Alım (iştira), önalım (şufa) ve geri alım (vefa). Alım hakkı, satış ilişkisi doğuran haklar olarak kabul edilen bu üç yenilik doğuran haktan biridir. Esasen alım hakkı, diğer iki hakkın anası konumundadır. Başka bir deyişle, önalım ve geri alım hakları alım hakkından doğmuş haklar olup onun farklı görünümlerinden ibarettir. Bu itibarla alım hakkına ilişkin yapılacak tespitler, değerlendirmeler ve açıklamalar diğer iki hak açısından önem arz etmektedir.
Alım hakkı, diğer iki hakla birlikte Türk Borçlar Kanunu’nda taşınmaz satış ilişkisi doğuran haklar olarak düzenlenmiş (TBK m.238), Türk Medeni Kanunu’nda ise taşınmaz mülkiyetinin sözleşmeden doğan kısıtlamaları arasında yer almıştır (TMK m.736).
Türk hukukunda, alım hakkı taşınmazlara özgü düzenlenmiş görünse de aslında taşınırlar ve özellikle ticaret hukukunda hisse senetleri bakımından da uygulama alanına sahip bir hak niteliği taşımaktadır. Teminat, spekülasyon, koruma, zorlama, ön finansman ve fiyat değişikliklerine karşı tedbir alma gibi çok farklı fonksiyonlara sahip olan alım hakkı, esasen uygulamada gerek taşınmazlar gerek taşınırlar gerekse menkul kıymetler açısından birçok ihtiyacı karşılayacak niteliktedir. Buna rağmen ne taşınmazlarla ne de taşınırlarla ilgili hak ettiği ilgiyi gördüğünü, sınırlı bir uygulamasının bulunduğunu belirtmeliyiz. Bu çalışmanın amaçlarından biri de önemli fonksiyonlara sahip olan alım hakkına Türk hukuk uygulayıcısının dikkatini çekmektir.
Doktora tez danışmanlığımı yaptığım Dr. Harun Mirsad Günday, doktora yeterlilik sınavından sonra saygıdeğer Hocamız Prof. Dr. Fikret Eren ile genç yaşta aramızdan ayrılışı ile bizi üzüntüye garkeden kıymetli dost, değerli akademisyen rahmetli Prof. Dr. Veysel Başpınar’ın müşterek tavsiyesi doğrultusunda “Alım Hakkı” konusunu doktora tezi olarak belirlemiştir.
Dr. Harun Mirsad Günday, konuya ilişkin Türk hukukundaki az sayıda yazılmış eserler ve erişilebilir yargı kararlarından yararlanmıştır. Türk hukuk literatüründeki az sayıdaki çalışmanın aksine özellikle Alman hukukundaki zengin literatürden azami ölçüde istifade etmiştir. Yazar, tez yazımı sürecinde bir yılı aşkın süre Almanya’da bulunmuş, Alman ve İsviçre hukukunda konuyla ilgili yazılmış çok sayıda eseri ve yargı kararlarını büyük bir titizlikle incelemiş, Türk hukukuna katkı sağlayacak hususları etraflıca ortaya koymuş, farklı düzenlemeleri ileriye dönük değerlendirilmek üzere kanun koyucunun, uygulayıcıların ve akademik çalışma yapanların bilgisine sunmuştur.
Tezde, tüm konular özellikle de tartışmalı olanlar, etrafı dolanılmaksızın, tüketici bir tarzda ele alınmış ve açıklığa kavuşturulmuş, yazar tarafından kendi kanaatleri ve çözüm önerileri gerekçeli olarak ortaya konulmuştur.
TAKDİM........................................................................................................................... 7
ÖNSÖZ............................................................................................................................. 9
İÇİNDEKİLER .................................................................................................................. 11
KISALTMALAR CETVELİ.................................................................................................. 21
GİRİŞ
KONUNUN TAKDİMİ, ÖNEMİ VE SINIRLANDIRILMASI
I. KONUNUN TAKDİMİ............................................................................................... 25
II. KONUNUN ÖNEMİ.................................................................................................. 26
III. KONUNUN SINIRLANDIRILMASI ............................................................................. 28
BİRİNCİ BÖLÜM
ALIM HAKKINA İLİŞKİN TEMEL KAVRAMLAR, ALIM HAKKININ HUKUKÎ NİTELİĞİ,
TÜRLERİ, HUKUKÎ DAYANAĞI, FONKSİYONLARI VE BENZER
MÜESSESELERLE KARŞILAŞTIRILMASI
I. ALIM HAKKINA İLİŞKİN TEMEL KAVRAMLAR ..................................................... 31
A. Genel Olarak.................................................................................................... 31
B. Alım Hakkı ....................................................................................................... 32
1. Terim ........................................................................................................ 32
2. Kavram...................................................................................................... 39
C. Alım Hakkı Sözleşmesi, Alım Hakkı Kaydı ve Esas Sözleşme............................ 47
D. Alım Hakkı Veren, Alım Hakkı Yükümlüsü, Alım Hakkı Alan ve Alım
Hakkı Sahibi ..................................................................................................... 49
E. Alım Hakkı Bedeli, Alım Hakkı Konusu, Kullanma Bedeli................................. 50
F. Alım Hakkı Süresi ve Vadesi............................................................................. 51
G. Alım Hakkının Kullanımı ve Kullanım Beyanı ................................................... 53
II. ALIM HAKKININ HUKUKÎ NİTELİĞİ..................................................................... 53
III. ALIM HAKKININ TÜRLERİ.................................................................................. 55
A. Genel Olarak.................................................................................................... 55
B. Kanundan (Yasal) ve Hukukî İşlemden Doğan Alım Hakkı ............................... 55
C. Adî ve Nitelikli Alım Hakkı ............................................................................... 57
D. Sınırlandırılmış ve Sınırsız Alım Hakkı .............................................................. 58
E. Tek Taraflı ve Çok Taraflı Alım Hakkı ............................................................... 58
12 İçindekiler
IV. ALIM HAKKINA İLİŞKİN HUKUKÎ DÜZENLEMELER...............................................59
A. Genel Olarak ....................................................................................................59
B. Türk Hukuku.....................................................................................................59
C. İsviçre Hukuku .................................................................................................60
D. Alman Hukuku .................................................................................................61
V. ALIM HAKKININ FONKSİYONLARI .....................................................................62
A. Genel Olarak ....................................................................................................62
B. Teminat (İktisabın Teminatı) Fonksiyonu ........................................................63
C. Spekülasyon Fonksiyonu..................................................................................67
1. Genel Olarak .............................................................................................67
2. Dar Anlamda Spekülasyon ........................................................................69
a. Genel Olarak.......................................................................................69
b. Alım Hakkı Alan Açısından ..................................................................70
c. Alım Hakkı Veren Açısından................................................................72
3. Geniş Anlamda Spekülasyon .....................................................................73
D. Koruma Fonksiyonu .........................................................................................75
E. Zorlama Fonksiyonu.........................................................................................76
F. Ön Finansman Sağlama Fonksiyonu ................................................................81
G. Derece Sağlama Fonksiyonu ............................................................................82
H. Fiyat Değişiklerine Karşı Tedbir Alma Fonksiyonu ...........................................83
İ. Bağışlama Fonksiyonu......................................................................................85
VI. ALIM HAKKININ BENZER MÜESSESELERLE KARŞILAŞTIRILMASI..........................88
A. Genel Olarak ....................................................................................................88
B. Önalım Hakkı....................................................................................................89
1. Genel Olarak .............................................................................................89
2. Önalım Hakkı İle Alım Hakkının Karşılaştırılması .......................................92
a. Genel Olarak.......................................................................................92
b. Hakların İçerik Yönünden Ayırt Edilmesini Sağlayan Ölçütler ............92
c. Koşul Ölçütü .....................................................................................102
C. Geri Alım Hakkı ..............................................................................................109
D. Geri Satım Hakkı ............................................................................................117
E. Öncelik (Rüçhan) Hakkı..................................................................................121
1. Genel Olarak ...........................................................................................121
2. Türleri......................................................................................................123
İçindekiler 13
a. Genel Olarak .................................................................................... 123
b. Öneride Öncelik ............................................................................... 123
c. Kabulde Öncelik ............................................................................... 125
d. Teklifte Öncelik ................................................................................ 127
3. Öncelik (Rüçhan) Hakkı ile Alım Hakkının Karşılaştırılması..................... 129
F. Önsözleşme ................................................................................................... 135
1. Genel Olarak........................................................................................... 135
2. Önsözleşme İle Alım Hakkının Karşılaştırılması ...................................... 140
a. Genel Olarak .................................................................................... 140
b. Hukukî İşlemlerin İçeriği Yönünden Ayırt Edici Ölçütler .................. 140
(1) Genel Olarak ............................................................................. 140
(3) Taraflarca Bir İvazın Kararlaştırılmış Olması.............................. 141
(4) Esas Sözleşmelerin Esaslı ve Yan Noktaları ............................... 142
c. Esas Sözleşmelerin Kurulma Biçimi.................................................. 144
d. Esas Sözleşmelerin Kurulma Anına Yönelik Beklenti........................ 149
e. Hukukî İşlemlerin Şekli..................................................................... 150
f. Hakların Niteliği ............................................................................... 152
G. Opsiyon ......................................................................................................... 153
İKİNCİ BÖLÜM
HUKUKÎ İŞLEMDEN DOĞAN ALIM HAKKININ TANIMI,
TÜRLERİ, HUKUKÎ NİTELİĞİ, ÖZELLİKLERİ, KURULMASI, ŞEKLİ VE İÇERİĞİ
I. HUKUKÎ İŞLEMDEN DOĞAN ALIM HAKKININ TANIMI....................................... 165
II. ÖLÜME BAĞLI TASARRUFTAN DOĞAN ALIM HAKKI......................................... 165
III. SÖZLEŞMEDEN DOĞAN ALIM HAKKI............................................................... 167
A. Genel Olarak.................................................................................................. 167
B. Alım Hakkı Sözleşmesi Terimi ve Tanımı ....................................................... 167
1. Terim ...................................................................................................... 167
2. Tanım...................................................................................................... 170
C. Alım Hakkı Sözleşmesinin Hukukî Niteliği...................................................... 171
1. Genel Olarak........................................................................................... 171
2. Birlik Teorisi ............................................................................................ 174
a. Genel Olarak .................................................................................... 174
b. Koşul Teorisi..................................................................................... 174
(1) Genel Olarak ............................................................................. 174
14 İçindekiler
(2) Koşul Teorisine Yönelik Eleştiriler..............................................182
(a) Genel Olarak .......................................................................182
(b) İradi Koşul (Potestativbedingung) – Salt İradi Koşul
(Wollensbedingung) Kapsamında Koşul Teorisinin
İncelenmesi.........................................................................182
aa. Genel Olarak ................................................................182
bb. Beğenme Koşuluyla Satış ile Geri Alım Hakkında
Kapsamında Salt İradî Koşulun İncelenmesi.................192
cc. Salt İradî Koşulun Yenilik Doğuran Hak
Kapsamında İncelenmesi .............................................197
(c) Şekil Sorunu ........................................................................198
(d) Taraf İradelerini Yansıtmada Noksanlık ..............................200
(e) Hakkın Kanundan Doğduğu Haller ......................................205
(f) Koşula Bağlı İşlemlerde Hak ve Yükümlülüklere İlişkin
Hükümler Kapsamında Meselenin İncelenmesi..................207
aa. Genel Olarak ................................................................207
bb. TBK md. 175 Kapsamında Koşul Teorisinin
İncelenmesi..................................................................210
3. Ayırma Teorisi .........................................................................................211
a. Genel Olarak.....................................................................................211
b. Önsözleşme Teorisi ..........................................................................211
(1) Genel Olarak..............................................................................211
(2) Önsözleşme Teorisine Yönelik Eleştiriler...................................212
(a) Genel Olarak .......................................................................212
(b) Esas Sözleşmenin Kurulması ...............................................212
(c) Şekil Sorunu ........................................................................213
(d) TBK md. 237/II Kapsamında Önsözleşme Teorisinin
İncelenmesi.........................................................................215
c. Öneri ve Öneri Sözleşmesi Teorileri .................................................216
(1) Öneri Teorisi ..............................................................................216
(a) Genel Olarak .......................................................................216
(b) Öneri Teorisine Yönelik Eleştiriler.......................................216
(2) Öneri Sözleşmesi Teorisi............................................................217
(a) Genel Olarak .......................................................................217
(b) Öneri Sözleşmesi Teorisine Yönelik Eleştiriler ....................221
aa. Genel Olarak ................................................................221
İçindekiler 15
bb. Taraf İradelerini Yansıtmada Noksanlık....................... 221
cc. Şekil Sorunu................................................................. 222
dd. Uzun Süreli Önerinin Hukukî Geçerliliği....................... 224
ee. Hakkın Kabul Müessesesi Kapsamında
Değerlendirilmesi ........................................................ 226
d. Yetki Teorisi ..................................................................................... 229
(1) Genel Olarak ............................................................................. 229
(2) Yetki Teorisine Yönelik Eleştiriler.............................................. 233
e. Kurma Teorisi................................................................................... 233
(1) Terminoloji Sorunu ................................................................... 233
(3) Genel Olarak Kurma Teorisi ...................................................... 236
(3) Kurma Teorisine Yönelik Eleştiriler ........................................... 242
(a) Kanun Sistematiği............................................................... 242
(b) Şekil Sorunu........................................................................ 242
(c) Hak ve Yükümlülüklere İlişkin Hükümler Kapsamında
Meselenin Değerlendirilmesi ............................................. 248
4. Değerlendirme........................................................................................ 253
D. Alım Hakkı Sözleşmesinin Özellikleri ............................................................. 256
1. Genel Olarak........................................................................................... 256
2. Borçlandırıcı İşlem – Tasarruf İşlemi Ayırımı .......................................... 256
3. Ani Edimli Sözleşme – Sürekli Sözleşme Ayırımı..................................... 262
a. Genel Olarak .................................................................................... 262
b. Alım Hakkı Sözleşmesi Açısından Meselenin Değerlendirilmesi ...... 266
4. Tek Tarafa – İki Tarafa Borç Yükleyen Sözleşme Ayırımı.................. 269
a. Genel Olarak .................................................................................... 269
b. Alım Hakkı Sözleşmesi Kapsamında Meselenin
Değerlendirilmesi............................................................................. 273
(1) İvazlı Alım Hakkı Sözleşmesi...................................................... 273
(a) Genel Olarak....................................................................... 273
(b) Bağımsız Alım Hakkı Bedeli................................................. 273
(c) Bağımsız Olmayan Alım Hakkı Bedeli ................................. 276
(2) İvazsız Alım Hakkı Sözleşmesi.................................................... 281
E. Alım Hakkı Sözleşmesinin Kurulması ............................................................. 282
F. Alım Hakkı Sözleşmesinin Şekli...................................................................... 285
1. Genel Olarak........................................................................................... 285
2. Alım Hakkı Sözleşmesine Uygulanacak Şekil........................................... 286
a. Genel Olarak .................................................................................... 286
b. Şekil Serbestisi ................................................................................. 286
c. Kanunî Şekil...................................................................................... 287
(1) Genel Olarak ............................................................................. 287
16 İçindekiler
(2) Taşınmaz Üzerinde Kurulan Alım Hakkında Alım Hakkı
Sözleşmesinin Şekli....................................................................288
(3) Miras Taksim Sözleşmesiyle Kurulan Alım Hakkında Şekil.........294
d. Ölüme Bağlı Tasarruflar....................................................................297
3. Şeklin Kapsamı ........................................................................................298
a. Genel Olarak.....................................................................................298
b. İrade Beyanları Açısından.................................................................299
c. Sözleşmenin İçeriği Açısından ..........................................................308
(1) Genel Olarak..............................................................................308
(2) Esas Sözleşmeye İlişkin Hükümler .............................................309
(3) Alım Hakkına İlişkin Hükümler...................................................311
(a) Genel Olarak .......................................................................311
(b) Alım Hakkı Bedeli ................................................................313
d. Alım Hakkı Kaydı Açısından Şeklin Kapsamı......................................315
4. Şekle Aykırılığın Sonuçları .......................................................................315
G. Alım Hakkı Sözleşmesinin İçeriği....................................................................319
1. Genel Olarak ...........................................................................................319
2. Objektif Esaslı Unsurlar...........................................................................320
a. Taraflar .............................................................................................321
(1) Alım Hakkı Veren .......................................................................321
(2) Alım Hakkı Alan..........................................................................324
(a) Genel Olarak .......................................................................324
(b) Alım Hakkı Sahibi ................................................................326
aa. Çoklu Hak Sahipliği.......................................................327
bb. Karşılıklı Hak Sahipliği...................................................328
cc. Eşyaya Bağlı Hak Sahipliği ............................................329
aaa. Genel Olarak.......................................................329
bbb. Eşyaya Bağlı Hak Sahipliğinin Avantaj ve
Dezavantajları.....................................................330
dd. Üçüncü Kişilerin Hak Sahipliği ......................................332
aaa. Genel Olarak.......................................................332
bbb. Üçüncü Kişi Yararına Alım Hakkı Sözleşmesi.......332
ccc. Hak Sahibi Üçüncü Kişi........................................335
ddd. Üçüncü Kişi Yararına Alım Hakkı
Sözleşmesinin Hukukî Etkisi................................336
b. Alım Hakkı Konusu............................................................................339
(1) Genel Olarak..............................................................................339
İçindekiler 17
(2) Taşınır Eşya................................................................................ 341
(3) Taşınmaz Eşya ........................................................................... 344
c. Kullanma Bedeli ............................................................................... 346
(1) Terim ve Kavram ....................................................................... 346
(2) Kullanma Bedelinin Niteliği ve Kapsamı.................................... 348
(3) Kullanma Bedelinin Türleri........................................................ 350
(a) Mutlak Belirlenmiş Bedel ................................................... 351
(b) Nisbî Belirlenmiş Bedel....................................................... 352
aa. Genel Olarak................................................................ 352
bb. Hisse Senetleri Üzerinde Kurulan Alım Hakkında
Nisbî Belirlenmiş Bedel................................................ 355
3. Sübjektif Esaslı Unsurlar ......................................................................... 357
a. Süre.................................................................................................. 357
(1) Genel Olarak ............................................................................. 357
(2) TBK md. 238 Hükmü Kapsamında Meselenin İncelenmesi ....... 359
(a) Genel Olarak....................................................................... 359
(b) Hükmün Amacı ................................................................... 359
(c) Hükmün Uygulama Alanı.................................................... 360
aa. Genel Olarak................................................................ 360
bb. Sürekli Borç İlişkileri Kapsamında Değerlendirme ....... 363
(3) Hükmün İçeriği.......................................................................... 366
(a) On Yıllık Süre ...................................................................... 366
(b) Özel Süre ............................................................................ 369
(c) Sürenin Hukukî Niteliği....................................................... 370
(d) Sürenin Başlangıcı ve Sona Ermesi ..................................... 371
aa. Sürenin Başlangıcı........................................................ 371
bb. Sürenin Sona Ermesi.................................................... 373
(4) TBK md. 238 Hükmünün Tamamlayıcı Rolü .............................. 375
b. Alım Hakkı Bedeli ............................................................................. 379
c. Koşul ve Vade................................................................................... 383
(1) Koşul.......................................................................................... 383
(2) Vade .......................................................................................... 386
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
ALIM HAKKI SÖZLEŞMESİNDE TARAFLARIN YÜKÜMLÜLÜKLERİ,
ALIM HAKKININ KULLANILMASI VE ŞERHİ, DEVRİ VE İNTİKÂLİ İLE SONA ERMESİ
I. ALIM HAKKI SÖZLEŞMESİNDE TARAFLARIN YÜKÜMLÜLÜKLERİ ....................... 389
A. Genel Olarak.................................................................................................. 389
B. Alım Hakkı Alanın Yükümlülüğü .................................................................... 389
18 İçindekiler
C. Alım Hakkı Verenin Yükümlülükleri ...............................................................392
1. Genel Olarak ...........................................................................................392
2. Hazır Bulunma Yükümlülüğü...................................................................393
a. Genel Olarak.....................................................................................393
b. Hazır Bulunma Yükümlülüğünün Hukukî Niteliği..............................393
c. Hazır Bulunma Yükümlülüğünün Kapsamı .......................................394
(1) Genel Olarak..............................................................................394
(3) Kaçınma Yükümlülüğü ...............................................................395
(3) Koruma Yükümlülüğü ................................................................400
(4) Sağlama Yükümlülüğü ...............................................................403
3. Bilgilendirme Yükümlülüğü .....................................................................405
a. Genel Olarak.....................................................................................405
b. Bilgilendirme Yükümlülüğünün Hukukî Niteliği...................................406
c. Bilgilendirmenin Kapsamı.................................................................408
d. Bilgilendirmenin Şekli ve Zamanı .....................................................409
II. ALIM HAKKININ KULLANILMASI......................................................................412
A. Genel Olarak ..................................................................................................412
B. Kullanım Beyanı .............................................................................................412
1. Genel Olarak ...........................................................................................412
2. Kullanım Beyanının Sahibi.......................................................................413
a. Genel Olarak.....................................................................................413
b. Çoklu Hak Sahipliği ...........................................................................415
(1) Genel Olarak..............................................................................415
(2) Bağımsız Alım Hakkı...................................................................416
(3) Bağımsız Olmayan Alım Hakkı ...................................................420
3. Kullanım Beyanının Muhatabı.................................................................423
a. Genel Olarak.....................................................................................423
b. Muhatabın Birden Fazla Olduğu Haller ............................................430
4. Kullanım Beyanının Şekli .........................................................................431
a. Genel Olarak.....................................................................................431
b. Taşınmazlar Üzerinde Kurulan Alım Hakkında Kullanım
Beyanının Şekli .................................................................................435
4. Kullanım Beyanının İçeriği.......................................................................444
C. Kullanım Süresi ..............................................................................................447
D. Hakkın Kullanılmasının Sonuçları ...................................................................451
III. ALIM HAKKININ ŞERHİ....................................................................................455
A. Genel Olarak ..................................................................................................455
B. Şerhin Kurulması............................................................................................457
İçindekiler 19
C. Şerhin Yapılması ............................................................................................ 460
D. Şerhin Etkisi................................................................................................... 461
E. İyiniyetli Alım Hakkı Sahibinin Durumu ......................................................... 466
F. Şerhin Sona Ermesi........................................................................................ 470
1. Genel Olarak........................................................................................... 470
2. Feragat.................................................................................................... 470
3. Kanundan Doğan Sona Erme Halleri....................................................... 471
G. Şerhin Silinmesi ............................................................................................. 477
IV. ALIM HAKKININ DEVRİ VE MİRAS YOLUYLA GEÇMESİ ...................................... 478
A. Genel Olarak.................................................................................................. 478
B. Alım Hakkının Devri....................................................................................... 480
1. Genel Olarak........................................................................................... 480
2. Devrin Hukukî Niteliği............................................................................. 481
3. Devrin Geçerliliği .................................................................................... 487
a. Genel Olarak .................................................................................... 487
b. Esasa İlişkin Şartlar........................................................................... 488
c. Şekle İlişkin Şart ............................................................................... 492
4. Devrin Hukukî Sonuçları ......................................................................... 496
C. Alım Hakkının Miras Yoluyla Geçmesi ........................................................... 498
V. ALIM HAKKININ SONA ERMESİ ....................................................................... 500
A. Genel Olarak.................................................................................................. 500
B. Hakkın Kullanılması ....................................................................................... 501
C. Feragat .......................................................................................................... 502
D. Sürenin Sona Ermesi...................................................................................... 506
E. Ölüm.............................................................................................................. 506
F. Hakkın Konusu Şeyin Devri............................................................................... 507
G. İmkânsızlık..................................................................................................... 510
H. Diğer Sona Erme Halleri ................................................................................ 516
İ. Hakkın Sona Ermesinin Sonuçları .................................................................. 519
SONUÇ ........................................................................................................................ 521
KAYNAKÇA .................................................................................................................. 531
Copyright 1985 - 2024 | Yetkin Basım Yayım Dağıtım San. ve Tic. A.Ş.
