Soruşturmayı Sona Erdiren veya Durduran Kararlarda Cumhuriyet Savcısının Değerlendirme Yetkisi

Tarihi gelişim süreci içerisinde evreler yaşayan ve mahkemelere göre genç bir kurum olan savcılık kurumunun ceza yargılaması diyalektiği içerisinde etkisi kanaatimizce önemlidir. Ceza yargılamasına ilişkin tartışmalar genel olarak kovuşturma evresinde hâkimin değerlendirme yetkisine ilişkin olarak gerçekleştirilmiştir. Ceza yargılaması diyalektiği içerisinde tez görevini üstlenen soruşturmada görevli savcının değerlendirme yetkisine yönelik tartışmaların azınlıkta olduğu gözlemlenmiştir. Ceza yargılaması sürecini başlatan savcının soruşturmayı sona erdiren kararlarda değerlendirme yetkisinin ceza yargılamasına etkisi nazara alındığında bu kapsamda bir çalışma yapma gerekliliği hâsıl olmuştur. Bu kapsamda çalışmamızda soruşturmayı sona erdiren veya durduran kararlarda savcının delilleri ve suçun unsurlarını değerlendirme yetkisinin sınırlarının ortaya konulması amaçlanmıştır.

Savcının suç işlendiği iddiasına yönelik olarak yürüttüğü soruşturma neticesinde vereceği kararlara yönelik olarak değerlendirme yetkisinin sınırı, belirtilen başlıklar altında yer verilen tarihi gelişim, kurumsal yapı, deliller ile olan ilişkisi ve maddi hukuk yönüyle tartışılacaktır. Esas olarak bu dört ayak üzerinden gerçekleştirilecek olan tartışmalarda savcılık uygulamasını derinden etkilediğini gözlemlediğimiz ve kurumsal bilinçaltı olarak kabul ettiğimiz tarihi gelişimin yanı sıra savcılık kurumuna yönelik alınmış uluslararası ilke kararlar, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi kararları, Anayasa Mahkemesi kararları, Yargıtay kararları değerlendirmeye alınacaktır. Savcının soruşturmayı sona erdiren kararlarda değerlendirme yetkisine yönelik olarak bütüncül bir inceleme yapan çalışma sayısının azlığına rağmen alt başlıklarda yer verilen hususlara yönelik çok sayıda bulunan akademik çalışmalar Türk Ceza Kanununun bina edildiği gai suç teorisi kapsamında değerlendirmeye alınarak Türk Ceza Kanuna hâkim felsefe bağlamında bütüncül bir incelemeye alınacaktır. Ceza Muhakemesi Kanunu ile savcılık sisteminin öngörülen yetkileri suç teorisi ile birlikte değerlendirilecek ve savcının değerlendirme yetkisinin nerede başlayıp nerede bittiğine yönelik öteden beri süregelen tartışmalara bir nebze açıklama ve çözüm getirmeye çalışılacaktır.

İÇİNDEKİLER

TEŞEKKÜR........................................................................................................................ 5

İÇİNDEKİLER .................................................................................................................... 7

KISALTMALAR ............................................................................................................... 11

GİRİŞ ..................................................................................................................... 13

BİRİNCİ BÖLÜM

CEZA MUHAKEMESİ SİSTEMİNDE SAVCILIK KURUMU VE TARİHİ GELİŞİMİ

A. SAVCILIK MAKAMI........................................................................................... 17

B. SAVCILIK KURUMUNUN ORTAYA ÇIKIŞI............................................................ 19

C. SAVCILIK TEŞKİLATININ TÜRK CEZA MUHAKEMESİ SİSTEMİNDE TARİHİ

GELİŞİMİ.......................................................................................................... 22

1. Savcılığın Osmanlı Devleti Döneminde Gelişimi .............................................. 22

2. Savcılığın Türkiye Cumhuriyeti Devleti Döneminde Gelişimi........................... 25

D. TARİHİ GELİŞİM İÇERİSİNDE CEZA MUHAKEMESİNDE SİSTEMLER...................... 37

1. İtham Sistemi .................................................................................................. 38

2. Tahkik Sistemi.................................................................................................. 40

3. İş birliği Sistemi................................................................................................ 42

E. SAVCILIK MAKAMININ CEZA İDDİASI GÖREVİ ................................................... 45

1. Ceza İddiası, Ceza Davası ve Kamu Davası Kavramları .................................... 45

2. Savcı- Kamu Davası İlişkisini Düzenleyen İlkeler.............................................. 47

a. Kovuşturma Mecburiyeti İlkesi................................................................. 47

(1) Araştırma Mecburiyeti İlkesi.............................................................. 48

(2) Kamu Davası Açma Mecburiyeti İlkesi ............................................... 54

(3) Kamu Davasını Yürütme Mecburiyeti İlkesi ....................................... 61

b. Kamu Davasının Doğrudan Doğruyalığı İlkesi ........................................... 63

c. Kamu Davasının Kamusallığı İlkesi............................................................ 64

İKİNCİ BÖLÜM

TÜRK HUKUKUNDA SAVCILIK TEŞKİLATI

A. YARGITAY’DA SAVCILIK TEŞKİLATI.................................................................... 68

B. BÖLGE ADLİYE MAHKEMELERİNDE SAVCILIK TEŞKİLATI .................................... 70

C. İDARİ YARGIDA SAVCILIK TEŞKİLATI ................................................................. 73

8 İçindekiler

D. ADLİ YARGI İLK DERECE MAHKEMELERİNDE SAVCILIK TEŞKİLATI.......................75

1. Adli Yargı İlk Derece Mahkemeleri Cumhuriyet Başsavcılığının Kurumsal

Yapısı................................................................................................................ 75

2. Adli Yargı İlk Derece Mahkemeleri Cumhuriyet Başsavcılığı Teşkilatının

İşleyişi: ............................................................................................................. 83

a. Savcının Değerlendirme Yetkisi Bağlamında Başsavcının

Savcıya Emir Verme Yetkisi ................................................................ 87

(1) Soruşturmayı Sona Erdiren Kararlarda Savcı-Başsavcı İlişkisi ve

Savcının Değerlendirme Yetkisi .......................................................... 90

(a) Savcının Soruşturmayı Sona Erdiren Kararı Kavramı .................. 91

(b) Soruşturmayı Sona Erdiren Kararlarda Başsavcının

Denetim Yetkisinin Sınırları ........................................................ 94

(c) Soruşturmayı Sona Erdiren Kararlarda Başsavcının

Denetim Yetkisinin Devredilmesi ve Savcının Değerlendirme

Yetkisine Etkisi ............................................................................. 97

(2) Soruşturmayı Durduran veya Devreden Kararlarda Savcı-

Başsavcı İlişkisi ve Savcının Değerlendirme Yetkisi........................... 100

(3) Soruşturmanın Devamını Sağlayan Kararlarda Savcı-Başsavcı

İlişkisi ve Savcının Değerlendirme Yetkisi......................................... 103

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

CUMHURİYET SAVCISININ DELİLLERİ DEĞERLENDİRME YETKİSİ VE

DELİLLERİ DEĞERLENDİRME YETKİSİNE İLİŞKİN İLKELER

A. RESEN DELİL TOPLAMA İLKESİ ........................................................................106

B. DELİL SERBESTİSİ İLKESİ..................................................................................108

C. SAVCININ HUKUKA AYKIRI DELİLLERİ DEĞERLENDİRME YETKİSİ......................115

1. Delilin Elde Edilme Yönteminin Hukuka Aykırı Olması Halinde

Değerlendirme Yetkisi.................................................................................... 124

a. Savcının Kolluk Görevlileri Tarafından Elde Edilen Hukuka Aykırı

Delilleri Değerlendirme Yetkisi................................................................ 124

b. Savcının Özel Kişiler Tarafından Elde Edilen Hukuka Aykırı Delilleri

Değerlendirme Yetkisi............................................................................. 137

2. Delil Teminine Yönelik Verilen Kararın Hukuka Aykırı Olması Halinde

Savcının Değerlendirme Yetkisi...................................................................... 139

a. Savcılık Kararının Hukuka Aykırı Olması Halinde Değerlendirme

Yetkisi...................................................................................................... 141

b. Hâkimlik Kararının Hukuka Aykırı Olması Halinde Değerlendirme

Yetkisi...................................................................................................... 145

D. SAVCININ DELİL DEĞERLENDİRME YETKİSİ İLE İLGİLİ TEMEL HAKLAR...............151

1. Masumiyet Karinesi ....................................................................................... 151

2. Lekelenmeme Hakkı....................................................................................... 160

İçindekiler 9

DÖRDÜNCÜ BÖLÜM

CUMHURİYET SAVCISININ SUÇU DEĞERLENDİRME YETKİSİ

A. SORUŞTURMANIN KONUSU OLAN SUÇ VE HAKSIZLIĞIN UNSURLARINI

DEĞERLENDİRME YETKİSİ .............................................................................. 166

1. Suç................................................................................................................. 166

2. Suçun Maddi Unsurlarını Değerlendirme Yetkisi .......................................... 170

a. Fail Unsurunu Değerlendirme Yetkisi ..................................................... 172

b. Mağdur Unsurunu Değerlendirme Yetkisi.............................................. 178

c. Suçun Konusu Unsurunu Değerlendirme Yetkisi .................................... 183

d. Fiil Unsurunu Değerlendirme Yetkisi ...................................................... 188

e. Netice Unsurunu Değerlendirme Yetkisi ................................................ 191

f. Nedensellik Bağı ve Objektif İsnadiyeti Değerlendirme Yetkisi .............. 195

g. Suçun Nitelikli Unsurlarını Değerlendirme Yetkisi.................................. 199

3. Suçun Manevi Unsurlarını Değerlendirme Yetkisi......................................... 199

a. Kast Unsurunu Değerlendirme Yetkisi.................................................... 201

(1) Kastın Kapsamı................................................................................. 201

(2) Savcının Kastın Unsurlarını Değerlendirme Yetkisi .......................... 204

b. Taksir Unsurunu Değerlendirme Yetkisi ................................................. 206

(1) Savcının Objektif Özen Yükümlülüğünün İhlalini Değerlendirme

Yetkisi............................................................................................... 207

(2) Taksirli Suçlarda Netice Meselesi ve Savcının Değerlendirme Yetkisi ..... 211

(3) Savcının Taksirli Suçlarda Kusuru Değerlendirme Yetkisi................. 214

4. Savcının Suçun Hukuka Aykırılık Unsurunu Değerlendirme Yetkisi............... 221

a. Hukuka Uygunluk Nedenlerinin Maddi Şartlarını Değerlendirme

Yetkisi ..................................................................................................... 223

b. Hukuka Uygunluk Nedenlerinde Kanunilik İlkesi.................................... 226

c. Tipiklik İçinde Yer Verilen Hukuka Aykırılığı Değerlendirme Yetkisi ....... 229

d. Kanunda Yazılı Hukuka Uygunluk Nedenlerini Değerlendirme

Yetkisi ..................................................................................................... 232

(1) Meşru Müdafaa Halini Değerlendirme Yetkisi................................. 233

(2) Görevin İfasını Değerlendirme Yetkisi ............................................. 240

(3) Hakkın kullanılmasını Değerlendirme Yetkisi................................... 244

(4) Rıza Halini Değerlendirme Yetkisi .................................................... 249

5. Savcının Kastı Kaldıran Hata Hallerini Değerlendirme Yetkisi ....................... 254

a. Suçun Maddi Unsurlarında Hata Halini Değerlendirme Yetkisi .............. 256

b. Suçun Nitelikli Unsurlarında Hata Halini Değerlendirme Yetkisi ............ 259

c. Hukuka Uygunluk Nedenlerinin Maddi Şartlarında Hata Halini

Değerlendirme Yetkisi ............................................................................ 264

B. SAVCININ KUSURLULUĞU DEĞERLENDİRME YETKİSİ ...................................... 269

10 İçindekiler

C. SAVCININ CEZALANDIRILABİLİRLİĞİN DİĞER ŞARTLARINI DEĞERLENDİRME

YETKİSİ ..........................................................................................................272

1. Savcının Objektif Cezalandırılabilme Şartlarını Değerlendirme Yetkisi.......... 273

2. Savcının Şahsi Cezasızlık Sebeplerini Değerlendirme Yetkisi ......................... 278

3. Savcının Cezayı Kaldıran Şahsi Sebepleri Değerlendirme Yetkisi ................... 287

BEŞİNCİ BÖLÜM

CUMHURİYET SAVCISININ ALTERNATİF ÇÖZÜM YÖNTEMLERİNE İLİŞKİN

KARARLARDA DEĞERLENDİRME YETKİSİ

A. SAVCININ KAMU DAVASININ AÇILMASININ ERTELENMESİ KARARINDA

DEĞERLENDİRME YETKİSİ...............................................................................293

1. Savcıya Takdir Yetkisi Tanıyan Erteleme Kurumunda Savcının

Değerlendirme Yetkisi.................................................................................... 294

2. Savcıya Takdir Yetkisi Tanımayan Erteleme Kurumunda Savcının

Değerlendirme Yetkisi.................................................................................... 299

B. UZLAŞTIRMAYA TABİ SUÇLARDA UZLAŞTIRMA SAVCISININ

DEĞERLENDİRME YETKİSİ...............................................................................301

1. Soruşturma Aşamasında Uzlaştırma Savcısının Değerlendirme Yetkisi ......... 302

a. Soruşturma Bürosuna Gönderme Kararında Değerlendirme

Yetkisine Başsavcının Etkisi ..................................................................... 304

b. Suçun İşlendiğini Gösterir Yeterli Şüpheye Yönelik Olarak Delil

Toplama Yetkisi ....................................................................................... 305

c. Suçun Türüne Yönelik Değerlendirme Yetkisi ......................................... 307

d. Şahsi Cezasızlık Sebepleri ve Cezayı Kaldıran Şahsi Sebeplerin Varlığını

Uzlaştırma Savcısının Değerlendirme Yetkisi .......................................... 309

e. Uzlaştırmada Kusurluluğu Kaldıran Hallerin Varlığında Savcının

Değerlendirme Sorunu............................................................................ 310

2. Kovuşturma Aşamasında Uzlaştırma Savcısının Değerlendirme Yetkisi ........ 313

C. SERİ MUHAKEMEYE TABİ SUÇLARDA SERİ MUHAKEME SAVCISININ

DEĞERLENDİRME YETKİSİ...............................................................................315

1. Soruşturma Aşamasında Seri Muhakeme Savcısının Değerlendirme

Yetkisi............................................................................................................. 316

a. Soruşturma Savcısının Değerlendirmesi Karşısında Seri Muhakeme

Savcısının Değerlendirme Yetkisi ............................................................ 316

b. Şüpheli Hakkında Uygulanacak Yaptırıma Yönelik Değerlendirme

Yetkisi...................................................................................................... 320

2. Kovuşturma Aşamasında Seri Muhakeme Savcısının Değerlendirme

Yetkisi............................................................................................................. 322

SONUÇ.................................................................................................................327

KAYNAKÇA...........................................................................................................355