| Kitap Künyesi | |
| Yazar | Mehmet Nuri GÜZEL |
| Baskı Tarihi | 2020/11 |
| Baskı Sayısı | 1 |
| Boyut | 16x24 cm (Standart Kitap Boyu) |
| Cilt | Karton kapak |
| Sayfa Sayısı | 319 |
Devlet, toplum ve bireylere ilişkin birçok konuda parlamentoda kararlar alınmakta ve parlamenterler bu yolla ortak amaçlar oluşturmaktadır. Parlamentolar siyasal sistemi oluşturan demokrasinin başlıca anayasal kurumlarından biridir. Temeli Osmanlı’daki mahalli idare meclislerine dayanan parlamento, 19’uncu yüzyılın son çeyreğinde Avrupa anayasalarından hareketle meydana getirilen Kanun-i Esasiyle teşkil olmuştur. Bununla birlikte parlamenter denetim yolları da oluşmuş, uygulanmaya başlanmıştır.
Çoğunlukla insan haklarının korunması, keyfi yönetimin önlenmesi ve yönetilenlere hukuki güvenlik sağlanması şeklindeki ilkelere dayanan Hukuk devleti, yargısal denetim vasıtasıyla devlet organlarının / faaliyetlerinin hukuka bağlılığının sağlandığı ve insan haklarının güvence altına alındığı devlettir. Türkiye Cumhuriyeti’nin bir hukuk devleti olduğu 1961 Anayasası ile kabul edilmiş ve 1982 Anayasasında bu ilke değiştirilemez hükümler içine alınmıştır.
Siyasal iktidarın kontrol altına alınması amacıyla ortaya çıkan tarihsel siyasal mekanizmalardan olan parlamento ve hukuk devleti kavramlarının özünü denetim olgusu oluşturmaktadır. Parlamenter denetim türlerinden biri de yönetimin / yürütmenin yasama organı tarafından denetlenmesi olan meclis araştırmasıdır. Bu çalışmada hukuk devleti ilkesi çerçevesinde meclis araştırması kurumu, görüşülen raporlar doğrultusunda ele alınmıştır. Çalışmamızda meclis araştırma komisyonu raporları incelenerek, meclis araştırmasının hukuk devleti ilkesiyle ilişkisinin olup olmadığı ortaya çıkarılmaya çalışılmıştır.
Ulusal literatürde Meclis Araştırmasına ilişkin ilk kapsamlı araştırma, Erdal Onar tarafından 1977 yılında yayınlanan “Meclis Araştırması” adlı çalışmadır. Meclis araştırmasının esas konu olarak ele alındığı bir diğer çalışma ise 2007 yılında hazırlanan bir yüksek lisans tezidir. İlgili çalışmada meclis araştırması Türk parlamento hukuku açısından değerlendirilmiştir. Çalışmamızı diğer incelemelerden farklı kılan temel nokta, meclis araştırması konusunun görüşülen komisyon raporları ile birlikte değerlendirilmesidir. Araştırma sonrası hazırlanan raporlar, araştırmanın sonucunu ve tespit edilen hususları ortaya koyar, araştırmayı maddi bir varlığa büründürür. Günümüze değin görüşülen meclis araştırma komisyonu raporlarının tamamı hakkında yapılmış herhangi bir çalışma bulunmamaktadır. Çalışmamızı diğer incelemelerden farklı kılan başka bir nokta ise meclis araştırmasının hukuk devleti ilkesi çerçevesinde ele alınmasıdır.
Mevcut kaynakların değerlendirilmesi, raporların analiz edilerek sayısal verilerin oluşturulması ve bu verilerin yorumlanması çalışmamızda uygulamaya çalıştığımız yöntemdir. Bu doğrultuda anayasalar, kanunlar, içtüzükler, parlamento kararları, meclis tutanakları, internet kaynakları ve gazeteler taranmıştır.
Bu çalışma 3 bölüm ve sonuç kısmından oluşmaktadır. Bu bölümler şunlardır: Birinci Bölüm: Parlamento, Parlamenter Denetim ve Hukuk Devleti, İkinci Bölüm: Osmanlı-Türkiye Anayasa Tarihinde Meclis Araştırması, Üçüncü Bölüm: Görüşülen Meclis Araştırma Komisyonu Raporlarının Hukuk Devleti İlkesi Bakımından Değerlendirilmesi.
Birinci bölümde parlamento, parlamenter denetim ve hukuk devleti kavramlarının tarihsel düşünsel arkaplanı teorik olarak incelenmiştir. Osmanlı-Türkiye anayasa tarihinde uygulanan parlamenter denetim yolları ele alınmış, doktrinde en çok vurgulanan unsurlardan hareketle hukuk devleti kavramı tanımlanmaya çalışılmış, çalışmamızda kullanacağımız hukuk devletinin temelleri tespit edilmiş, hukuk devleti ve parlamenter denetim ilişkisi incelenmiştir.
İkinci bölümde meclis araştırmasının teorik ve tarihsel arkaplanı verilmiştir. Ele alınan her dönemde ilgili anayasa ve içtüzük metinleri incelenmiş, ardından uygulamaya bakılmıştır. Anayasa ve içtüzüklerde meclis araştırması hakkında hüküm bulunmadığı durumlarda, parlamento hayatına ilişkin verilerin bulunacağı birincil nitelikte kaynaklar olan meclis tutanakları taranmıştır. Bulunan verilerden hareketle meclis araştırmasının ilgili dönemlerde ne anlama geldiği, ne şekilde gerçekleştirildiği, sonuçlarının ne olduğu belirlenmiştir.
Üçüncü bölümün ilk alt başlığında görüşülen meclis araştırması komisyonu raporları genel olarak değerlendirilmiştir. Görüşülen meclis araştırma komisyonu raporları Cumhuriyet Senatosu, Millet Meclisi ve TBMM’de görüşülen raporlar şeklinde tasnif edilmiştir. İncelenen raporlar çeşitli açılardan (önerge sahiplerine, konularına, dil ve sayfa sayılarına, genel kurulda bekleme sürelerine, çözüm önerisi sunup sunmadıklarına, yasama dönemlerine göre) örneklendirilerek analiz edilmiştir. Öncelikle Cumhuriyet Senatosu ve Millet Meclisi’nde görüşülen komisyon raporları verilmiş ve analiz edilmiştir. Ardından her iki mecliste görüşülen araştırma komisyonu raporları karşılaştırılmıştır. Sonrasında TBMM’de görüşülen komisyon raporları analiz edilmiştir. Ardından 1961 Anayasası ve 1982 Anayasası dönemlerinde görüşülen araştırma komisyonu raporları karşılaştırılmıştır. Üçüncü bölümün ikinci alt başlığında ise Cumhuriyet Senatosu, Millet Meclisi ve TBMM’de görüşülen araştırma komisyonu raporları örneklendirilerek hukuk devleti ilkesi açısından ele alınmıştır. Söz konusu raporların, yakın siyasi tarihteki yansımaları ve sonuçları vurgulanmıştır.
TEŞEKKÜR........................................................................................................................ 7
İÇİNDEKİLER .................................................................................................................... 9
ŞEKİLLER LİSTESİ............................................................................................................ 15
KISALTMALAR................................................................................................................ 17
GİRİŞ.............................................................................................................................. 19
BİRİNCİ BÖLÜM
PARLAMENTO, PARLAMENTER DENETİM VE
HUKUK DEVLETİ
1.1. PARLAMENTONUN DOĞUŞU ........................................................................... 24
1.2. PARLAMENTER DENETİM ................................................................................ 33
1.2.1. Parlamento Tarihimizde Soru .................................................................... 36
1.2.2. Parlamento Tarihimizde Genel Görüşme .................................................. 44
1.2.3. Parlamento Tarihimizde Gensoru.............................................................. 48
1.2.4. Parlamento Tarihimizde Meclis Soruşturması........................................... 52
1.3. HUKUK DEVLETİ............................................................................................... 59
1.3.1. Hukuk Devleti’nin Düşünsel Arka Planı...................................................... 59
1.3.2. Hukuk Devleti’nin Tarihsel Görünümleri ................................................... 62
1.3.3. Şekli ve Maddi Hukuk Devleti .................................................................... 67
1.3.4. Hukuk Devleti’nin İlkeleri .......................................................................... 68
1.3.5. Hukuk Devleti ve Parlamenter Denetim.................................................... 70
İKİNCİ BÖLÜM
OSMANLI - TÜRKİYE ANAYASA TARİHİNDE
MECLİS ARAŞTIRMASI
2.1. MECLİS ARAŞTIRMASININ TEORİK OLARAK ELE ALINIŞI ................................... 71
2.2. BİRİNCİ MEŞRUTİYET DÖNEMİNDE MECLİS ARAŞTIRMASI............................... 76
2.2.1. Birinci Meşrutiyet Döneminde Meclis Araştırmasının Tanımı ................... 77
2.2.2. Birinci Meşrutiyet Döneminde Meclis Araştırmasının Şekli, Konusu
ve Sonuçları ............................................................................................... 78
10 İçindekiler
2.3. İKİNCİ MEŞRUTİYET DÖNEMİNDE MECLİS ARAŞTIRMASI..................................81
2.3.1. İkinci Meşrutiyet Döneminde Meclis Araştırmasının Tanımı..................... 85
2.3.2. İkinci Meşrutiyet Döneminde Meclis Araştırmasının Şekli, Konusu
ve Sonuçları ............................................................................................... 87
2.4. BÜYÜK MİLLET MECLİSİ ve 1921 ANAYASASI DÖNEMİNDE MECLİS
ARAŞTIRMASI...................................................................................................90
2.4.1. Büyük Millet Meclisi ve 1921 Anayasası Döneminde Meclis
Araştırmasının Tanımı................................................................................ 95
2.4.2. Büyük Millet Meclisi ve 1921 Anayasası Döneminde Meclis
Araştırmasının Şekli, Konusu ve Sonuçları................................................. 96
2.5. 1924 ANAYASASI DÖNEMİNDE MECLİS ARAŞTIRMASI......................................97
2.5.1. 1924 Anayasası Döneminde Meclis Araştırmasının Tanımı ..................... 104
2.5.2. 1924 Anayasası Döneminde Meclis Araştırmasının Şekli, Konusu ve
Sonuçları.................................................................................................. 106
2.6. MİLLİ BİRLİK HÜKÜMETİ DEVRESİNDE MECLİS ARAŞTIRMASI .........................108
2.6.1. Milli Birlik Komitesi İçtüzüğüne Göre Meclis Araştırması ........................ 110
2.6.2. Temsilciler Meclisi İçtüzüğüne Göre Meclis Araştırması ......................... 111
2.6.3. Kurucu Meclis İçtüzüğüne Göre Meclis Araştırması ................................ 113
2.7. 1961 ANAYASASI DÖNEMİ .............................................................................113
2.7.1. 1961 Anayasası Döneminde Meclis Araştırması...................................... 115
2.7.1.1. Türkiye Büyük Millet Meclisinde Meclis Araştırmasının
Tanımı, Şekli, Konusu ve Sonuçları................................................. 115
2.7.1.2. Millet Meclisinde Meclis Araştırmasının Tanımı, Şekli,
Konusu ve Sonuçları ....................................................................... 116
2.7.1.3. Cumhuriyet Senatosunda Meclis Araştırmasının Tanımı,
Şekli, Konusu ve Sonuçları.............................................................. 119
2.8. MİLLİ GÜVENLİK KONSEYİ DÖNEMİ ................................................................123
2.8.1. Milli Güvenlik Konseyi Döneminde Meclis Araştırması ........................... 126
2.9. 1982 ANAYASASI DÖNEMİ .............................................................................127
2.9.1. 1982 Anayasası Döneminde Meclis Araştırması...................................... 132
2.9.1.1. 1982 Anayasası Döneminde Meclis Araştırmasının Tanımı,
Şekli, Konusu ve Sonuçları.............................................................. 133
2.9.1.2. 1982 Anayasası Dönemindeki Meclis Araştırması
Mekanizmasının Değerlendirilmesi ............................................... 136
İçindekiler 11
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
GÖRÜŞÜLEN MECLİS ARAŞTIRMA KOMİSYONU RAPORLARININ
HUKUK DEVLETİ İLKESİ BAKIMINDAN DEĞERLENDİRİLMESİ
3.1. GENEL DEĞERLENDİRME ................................................................................141
3.1.1. Cumhuriyet Senatosu’nda Görüşülen Araştırma Komisyonu
Raporları .................................................................................................. 142
3.1.1.1. Cumhuriyet Senatosu’nda Görüşülen Araştırma Komisyonu
Raporlarının Konularına Göre Değerlendirilmesi...........................142
3.1.1.2. Cumhuriyet Senatosu’nda Görüşülen Araştırma Komisyonu
Raporlarının Dil ve Sayfa Sayılarına Göre Değerlendirilmesi .........145
3.1.1.3. Cumhuriyet Senatosu’nda Görüşülen Araştırma Komisyonu
Raporlarının Senatoda Bekleme Sürelerine Göre
Değerlendirilmesi............................................................................145
3.1.1.4. Cumhuriyet Senatosu’nda Görüşülen Araştırma Komisyonu
Raporlarının Çözüm Önerisi Sunup Sunmadıklarına Göre
Değerlendirilmesi............................................................................146
3.1.2. Millet Meclisi’nde Görüşülen Araştırma Komisyonu Raporları ............... 147
3.1.2.1. Millet Meclisi’nde Görüşülen Araştırma Komisyonu
Raporlarının Önerge Sahiplerine Göre Değerlendirilmesi.............147
3.1.2.2. Millet Meclisi’nde Görüşülen Araştırma Komisyonu
Raporlarının Konularına Göre Değerlendirilmesi...........................149
3.1.2.3. Millet Meclisi’nde Görüşülen Araştırma Komisyonu
Raporlarının Dil ve Sayfa Sayılarına Göre Değerlendirilmesi .........152
3.1.2.4. Millet Meclisi’nde Görüşülen Araştırma Komisyonu
Raporlarının Genel Kurulda Bekleme Sürelerine Göre
Değerlendirilmesi............................................................................153
3.1.2.5. Millet Meclisi’nde Görüşülen Araştırma Komisyonu
Raporlarının Çözüm Önerisi Sunup Sunmadıklarına Göre
Değerlendirilmesi............................................................................154
3.1.2.6. Millet Meclisi’nde Görüşülen Araştırma Komisyonu
Raporlarının Yasama Dönemlerine Göre Değerlendirilmesi .........155
3.1.3. Millet Meclisi Millet Meclisi’nde ve Cumhuriyet Senatosu’nda
Görüşülen Araştırma Komisyonu Raporlarının Karşılaştırılması .............. 157
3.1.3.1. Sayıları Bakımından Millet Meclisi’nde ve Cumhuriyet
Senatosu’nda Görüşülen Araştırma Komisyonu Raporlarının
Karşılaştırılması ...............................................................................157
3.1.3.2. Konuları Bakımından Millet Meclisi’nde ve Cumhuriyet
Senatosu’nda Görüşülen Araştırma Komisyonu Raporlarının
Karşılaştırılması ...............................................................................159
12 İçindekiler
3.1.3.3. Kullanılan Dil Bakımından Millet Meclisi’nde ve Cumhuriyet
Senatosu’nda Görüşülen Araştırma Komisyonu Raporlarının
Karşılaştırılması............................................................................... 160
3.1.3.4. Bekleme Süreleri Bakımından Millet Meclisi’nde ve
Cumhuriyet Senatosu’nda Görüşülen Araştırma Komisyonu
Raporlarının Karşılaştırılması ......................................................... 160
3.1.3.5. Çözüm Önerisi Sunmaları Bakımından Millet Meclisi’nde ve
Cumhuriyet Senatosu’nda Görüşülen Araştırma Komisyonu
Raporlarının Karşılaştırılması ......................................................... 161
3.1.4. Millet Meclisi’nde ve Cumhuriyet Senatosu’nda Görüşülen Araştırma
Komisyonu Raporlarının Bir Bütün Olarak Değerlendirilmesi ...................... 162
3.1.4.1. Görüşülen Araştırma Komisyonu Raporlarının Konularına
Göre Değerlendirilmesi .................................................................. 162
3.1.4.2. Görüşülen Araştırma Komisyonu Raporlarının Dil ve Sayfa
Sayılarına Göre Değerlendirilmesi ................................................. 163
3.1.4.3. Görüşülen Araştırma Komisyonu Raporlarının Bekleme
Sürelerine Göre Değerlendirilmesi ................................................ 163
3.1.4.4. Görüşülen Araştırma Komisyonu Raporlarının Çözüm
Önerisi Sunup Sunmadıklarına Göre Değerlendirilmesi................ 163
3.1.5. Türkiye Büyük Millet Meclisi’nde Görüşülen Araştırma Komisyonu
Raporları .................................................................................................. 164
3.1.5.1. Türkiye Büyük Millet Meclisi’nde Görüşülen Araştırma
Komisyonu Raporlarının Önerge Sahiplerine Göre
Değerlendirilmesi ........................................................................... 164
3.1.5.2. Türkiye Büyük Millet Meclisi’nde Görüşülen Araştırma
Komisyonu Raporlarının Konularına Göre Değerlendirilmesi....... 165
3.1.5.3. Türkiye Büyük Millet Meclisi’nde Görüşülen Araştırma
Komisyonu Raporlarının Dil ve Sayfa Sayılarına Göre
Değerlendirilmesi ........................................................................... 169
3.1.5.4 Türkiye Büyük Millet Meclisi’nde Görüşülen Araştırma
Komisyonu Raporlarının Genel Kurulda Bekleme Sürelerine
Göre Değerlendirilmesi .................................................................. 171
3.1.5.5. Türkiye Büyük Millet Meclisi’nde Görüşülen Araştırma
Komisyonu Raporlarının Çözüm Önerisi Sunup
Sunmadıklarına Göre Değerlendirilmesi........................................ 172
3.1.5.6. Türkiye Büyük Millet Meclisi’nde Görüşülen Araştırma
Komisyonu Raporlarının Yasama Dönemlerine Göre
Değerlendirilmesi ........................................................................... 173
3.1.6. 1961 ve 1982 Anayasaları Dönemlerinde Görüşülen Araştırma
Komisyonu Raporlarının Karşılaştırılması ................................................ 175
İçindekiler 13
3.1.6.1. Konuları Bakımından 1961 ve 1982 Anayasaları
Dönemlerinde Görüşülen Araştırma Komisyonu Raporlarının
Karşılaştırılması ...............................................................................175
3.1.6.2. Kullanılan Dil Bakımından 1961 ve 1982 Anayasaları
Dönemlerinde Görüşülen Araştırma Komisyonu Raporlarının
Karşılaştırılması ...............................................................................176
3.1.6.3. Bekleme Süreleri Bakımından 1961 ve 1982 Anayasaları
Dönemlerinde Görüşülen Araştırma Komisyonu Raporlarının
Karşılaştırılması ...............................................................................177
3.1.6.4. Çözüm Önerisi Sunup Sunmadıkları Bakımından 1961 ve
1982 Anayasaları Dönemlerinde Görüşülen Araştırma
Komisyonu Raporlarının Karşılaştırılması.......................................178
3.2. HUKUK DEVLETİ İLKESİ ÇERÇEVESİNDE DEĞERLENDİRME ...............................178
3.2.1. Cumhuriyet Senatosu’nda Görüşülen Araştırma Komisyonu
Raporlarının Hukuk Devleti İlkesi Bakımından Değerlendirilmesi ................... 179
3.2.2. Millet Meclisi’nde Görüşülen Meclis Araştırma Komisyonu
Raporlarının Hukuk Devleti İlkesi Bakımından Değerlendirilmesi ........... 186
3.2.3. Türkiye Büyük Millet Meclisi’nde Görüşülen Meclis Araştırma
Komisyonu Raporlarının Hukuk Devleti İlkesi Bakımından
Değerlendirilmesi .................................................................................... 187
3.2.3.1. İnsan Haklarının Korunmasına Yönelik Raporların
Değerlendirilmesi............................................................................198
3.2.3.2. Keyfi Yönetimin Önlenmesine Yönelik Raporların
Değerlendirilmesi............................................................................203
3.2.3.3. Yönetilenlere Hukuki Güvenlik Sağlanmasına Yönelik
Raporların Değerlendirilmesi..........................................................207
SONUÇ......................................................................................................................... 211
KAYNAKÇA................................................................................................................... 223
Copyright 1985 - 2024 | Yetkin Basım Yayım Dağıtım San. ve Tic. A.Ş.
