“Ceza Muhakemesi Hukukunda Akıl Hastalığı” isimli bu çalışma, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü ile Kırıkkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Kamu Hukuku Ortak Doktora Programı kapsamında hazırlanıp 23.12.2019 tarihinde Prof. Dr. Doğan SOYASLAN, Doç. Dr. Fatih BİRTEK, Dr. Öğr. Üyesi Ahmet Hulusi AKKAŞ, Dr. Öğr. Üyesi Mehmet SAYDAM ve Dr. Öğr. Üyesi Selman ÖZDAN’dan oluşan jüri önünde savunularak oy birliği ile başarılı bulunan “Akıl Hastalığı ve Türk Ceza Muhakemesi Hukuku Bakımından Sonuçları” isimli doktora tezinin değerli jüri üyelerinin görüşleri doğrultusunda gözden geçirilmiş hâlini oluşturmaktadır.

Akıl hastalığı, öğretide çoğunlukla ceza sorumluluğu üzerinde doğurduğu sonuçlarla bağlantılı bir şekilde incelenmekte, akıl hastalığının ceza muhakemesi hukuku bakımından doğurduğu sonuçlar ise yeteri kadar tartışma konusu yapılmamaktadır. Hâlbuki maddi ceza hukukunda faile taalluk eden sonuçlar doğuran ve esasında sınırlı bir uygulama alanı bulan akıl hastalığı, muhakeme hukuku bakımından soruşturma sonucu verilebilecek karar türlerinden koruma tedbirlerinin uygulanabilirliğine, şüpheli ve sanığa müdafi görevlendirilmesinden tebligata ilişkin hükümlere ve sanık hakkında verilecek nihai hükümden infazın ertelenmesine kadar çok geniş bir alanda sonuç doğurmakta; deyim yerindeyse soruşturmanın başından infazın tamamlanmasına kadar yapılan birçok işlem açısından akıl hastalığının mevcudiyetine çeşitli sonuçlar bağlanmaktadır. Çalışmamızda akıl hastalığının ceza muhakemesi hukuku ile bağlantılı bir şekilde incelenmesinin en önemli sebeplerinden birisi de muhakeme hukukunda hem kapsamındaki kişiler hem de üzerinde sonuç doğurduğu işlemler itibarıyla daha yaygın uygulama alanı bulan akıl hastalığına bu anlamda dikkat çekmek ve bundan sonraki süreçte hak ettiği ilgiyi görmesine mütevazı bir katkıda bulunmaktır.

Çalışma, yaklaşık olarak üç yıl süren yoğun bir gayretin sonucunda ortaya çıkmıştır. Akıl hastalığının yukarıda belirtildiği üzere daha çok maddi ceza hukukuyla bağlantılı bir şekilde incelenmesi, çalışmaya yönelik Türkçe kaynak temin edilmesinde çeşitli güçlüklerle karşılaşılmasına neden olmuş ve bu konudaki eksiklik Almanca kaynaklarla giderilmeye çalışılmıştır.

İÇİNDEKİLER

ÖNSÖZ ........................................................................................................................ 7

İÇİNDEKİLER................................................................................................................ 9

KISALTMALAR........................................................................................................... 15

GİRİŞ .................................................................................................................17

BİRİNCİ BÖLÜM

AKIL HASTALIĞI

§ 1. GENEL AÇIKLAMALAR.................................................................................23

§ 2. AKIL HASTALIĞI VE BAĞLANTILI KAVRAMLAR .............................................27

I. SAĞLIK VE HASTALIK KAVRAMLARI........................................................... 27

II. NORMAL VE ANORMAL KAVRAMLARI...................................................... 30

III. RUH SAĞLIĞI KAVRAMI............................................................................. 33

IV. AKIL HASTALIĞI KAVRAMI......................................................................... 35

A. Terminoloji Sorunu ............................................................................ 35

B. Akıl Hastalığı Kavramının Tanımlanması ............................................ 40

V. AKIL MALULİYETİ (AKLİ MALULİYET) KAVRAMI......................................... 44

VI. AKIL ZAYIFLIĞI KAVRAMI........................................................................... 45

VII. TEMARUZ (AKIL HASTALIĞI TAKLİDİ/SİMÜLASYON) KAVRAMI................. 47

§ 3. AKIL HASTALIKLARININ SEBEPLERİ VE BELİRTİLERİ ......................................50

I. GENEL AÇIKLAMALAR ............................................................................... 50

II. AKIL HASTALIKLARININ SEBEPLERİ............................................................ 51

III. AKIL HASTALIKLARININ BELİRTİLERİ.......................................................... 54

§ 4. AKIL HASTALIKLARININ SINIFLANDIRILMASI ...............................................57

§ 5. TARİHSEL SÜREÇTE AKIL HASTALIĞI VE AKIL HASTALARINA YAKLAŞIM

TARZLARI ...................................................................................................60

I. GENEL OLARAK ......................................................................................... 60

II. İLK ÇAĞLAR ............................................................................................... 61

III. ORTA ÇAĞ ................................................................................................. 62

10 İçindekiler

IV. RÖNESANS DÖNEMİ VE SONRASI............................................................. 65

V. TÜRK VE İSLAM TOPLULUKLARININ TARİHSEL SÜREÇTE AKIL

HASTALIĞINA YAKLAŞIMI ......................................................................... 67

§ 6. CEZA VE CEZA MUHAKEMESİ HUKUKU BAKIMINDAN AKIL

HASTALIĞININ KARŞILAŞTIRILMASI ............................................................ 72

İKİNCİ BÖLÜM

AKIL HASTALIĞININ TESPİTİ

§ 1. AKIL HASTALIĞININ TESPİT EDİLMESİ ZORUNLULUĞUNUN SEBEPLERİ ........ 79

I. GENEL AÇIKLAMALAR............................................................................... 79

II. CEZA SORUMLULUĞU ÜZERİNDEKİ ETKİSİ SEBEBİYLE MUHAKEME

SÜRECİNDE AKIL HASTALIĞININ TESPİTİ ZORUNLULUĞU ........................ 80

III. CEZA MUHAKEMESİNİN AMACIYLA BAĞLANTILI OLARAK AKIL

HASTALIĞININ ARAŞTIRILMASI ZORUNLULUĞU....................................... 82

IV. YARGILAMANIN YÜRÜYÜŞÜ ÜZERİNDEKİ ETKİSİ SEBEBİYLE AKIL

HASTALIĞININ TESPİTİ ZORUNLULUĞU.................................................... 88

§ 2. GÖZLEM ALTINA ALMA.............................................................................. 88

I. GENEL AÇIKLAMALAR............................................................................... 88

II. GÖZLEM ALTINA ALMA İŞLEMİNİN TANIMI, AMACI VE KANUNİ

DÜZENLEME ............................................................................................. 91

A. Tanım ve Kanuni Düzenleme ............................................................. 91

B. Gözlem Altına Almanın Amacı ........................................................... 93

III. GÖZLEM ALTINA ALMA KURUMUNUN HUKUKİ NİTELİĞİ......................... 94

A. Gözlem Altına Almanın Hukuki Niteliği ile İlgili Doktriner

Fikirler ve Kanaatimiz ........................................................................ 94

B. Gözlem Altına Alma İşleminin Hukuki Niteliğinden Çıkarılan

Sonuçlar ve Bazı İstisnai Durumlar .................................................. 103

IV. GÖZLEM ALTINA ALMA KURUMUNUN BAZI KAVRAMLARLA

KARŞILAŞTIRILMASI ................................................................................ 108

A. Gözaltına Alma................................................................................. 108

B. Akıl Hastalarına Özgü Güvenlik Tedbirleri ....................................... 111

C. Akıl Hastalığı Nedeniyle İnfazın Geriye Bırakılması (5275 Sayılı

Ceza ve Güvenlik Tedbirlerinin İnfazı Hakkında Kanun m. 16) ........ 114

D. Sosyal İnceleme (ÇKK m. 35)............................................................ 116

E. Koruma Amacıyla Özgürlüğün Kısıtlanması (MK m. 432 vd.)........... 122

F. Akıl Hastalığı Sebebiyle Önleme Yakalaması (PVSK m. 13) .............. 126

İçindekiler 11

V. GÖZLEM ALTINA ALMANIN ŞARTLARI .................................................... 128

A. Şüpheli veya Sanığın Fiili İşlediği Yönünde Kuvvetli Şüpheler

Bulunması ........................................................................................ 129

B. Uzman Hekimin Kişinin Gözlem Altına Alınması Yönünde

Öneride Bulunması .......................................................................... 136

C. Cumhuriyet Savcısı ile Müdafiin Dinlenmiş Olması.......................... 140

D. Hâkim veya Mahkeme Kararı Bulunması ......................................... 143

VI. GÖZLEM ALTINA ALMANIN UYGULANMASI ZORUNLU BİR TEDBİR

OLUP OLMADIĞI SORUNU...................................................................... 146

VII. GÖZLEM SÜRESİ...................................................................................... 150

VIII. GÖZLEM YERİ.......................................................................................... 158

IX. GÖZLEM RAPORUNUN HUKUKİ NİTELİĞİ VE BU RAPORDA YER

VERİLEN TESPİTLERİN ÖNCEKİ İŞLEMLERE ETKİSİ ................................... 164

X. GÖZLEM ALTINA ALMA KARARININ HUKUKİ DENETİMİ ......................... 169

XI. GÖZLEM RAPORUNUN BAĞLAYICILIĞI SORUNU .................................... 175

XII. GÖZLEM RAPORUNUN DELİL OLARAK DEĞERLENDİRİLİP

DEĞERLENDİRİLEMEYECEĞİ SORUNU..................................................... 176

XIII. MAHSUP ................................................................................................. 179

XIV. ÇOCUKLAR VE GÖZLEM ALTINA ALMA ................................................... 183

XV. ADLİ TIP KURUMU KANUNU UYGULAMA YÖNETMELİĞİ M. 11

HÜKMÜNÜN İNCELENMESİ .................................................................... 185

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

AKIL HASTALIĞININ SONUÇLARI

§ 1. GENEL AÇIKLAMALAR...............................................................................189

§ 2. AKIL HASTALARI HAKKINDA SORUŞTURMA EVRESİNDE VERİLEBİLECEK

KARAR TÜRLERİ........................................................................................190

I. SORUŞTURMA AŞAMASINI BİTİREN KARAR TÜRLERİ ............................. 190

II. FİİLİ İŞLEDİĞİ SIRADA AKIL HASTASI OLAN ŞÜPHELİYLE İLGİLİ

OLARAK SORUŞTURMA AŞAMASINDA VERİLEBİLECEK KARAR

TÜRLERİ .................................................................................................. 191

III. FİİLİ İŞLEDİKTEN SONRA AKIL HASTASI OLAN ŞÜPHELİYLE İLGİLİ

OLARAK SORUŞTURMA AŞAMASINDA VERİLEBİLECEK KARAR

TÜRLERİ .................................................................................................. 195

§ 3. AKIL HASTALARININ YARGILANMASI VE AKIL HASTALIĞININ KOVUŞTURMA

EVRESİNDE VERİLEBİLECEK KARARLAR ÜZERİNDEKİ ETKİSİ ........................199

I. AKIL HASTALIĞININ YARGILAMANIN YÜRÜYÜŞÜ ÜZERİNDEKİ ETKİSİ

VE BAZI ÖNERİLER................................................................................... 200

12 İçindekiler

II. FİİLİ İŞLEDİĞİ SIRADA AKIL HASTASI OLAN SANIKLA İLGİLİ OLARAK

KOVUŞTURMA AŞAMASINDA VERİLEBİLECEK HÜKÜM TÜRLERİ............ 212

A. Beraat Kararı.................................................................................... 214

B. Kusurun Bulunmaması Dolayısıyla Ceza Verilmesine Yer

Olmadığı Kararı (CMK m. 223/3)...................................................... 216

C. Güvenlik Tedbiri Uygulanması Kararı............................................... 219

III. FİİLİ İŞLEDİKTEN SONRA AKIL HASTASI OLAN SANIKLA İLGİLİ

OLARAK KOVUŞTURMA AŞAMASINDA VERİLEBİLECEK KARAR

TÜRLERİ .................................................................................................. 229

A. Beraat Kararı.................................................................................... 229

B. Kusurun Bulunmaması Dolayısıyla Ceza Verilmesine Yer

Olmadığı Kararı ................................................................................ 229

1. Yaş Küçüklüğü ile Fiilin İşlenmesinden Sonra Ortaya Çıkan

Akıl Hastalığının Birleşmesi ....................................................... 230

2. Kusurluluğu Ortadan Kaldıran Diğer Hâller ile Fiilin

İşlenmesinden Sonra Ortaya Çıkan Akıl Hastalığının

Birleşmesi.................................................................................. 232

C. Durma ve Düşme Kararları .............................................................. 235

1. Akıl Hastalığı Nedeniyle Durma Kararı Verilmesinin

Gerekçeleri................................................................................ 235

2. Akıl Hastalığı Nedeniyle Durma Kararı Verilmesi ve

Sonuçları ................................................................................... 239

3. Düşme Kararı ............................................................................ 246

D. Akıl Hastaları Hakkında Verilebilecek Diğer Karar Türleri................ 248

§ 4. TEBLİGAT VE ESKİ HÂLE GETİRMEYE İLİŞKİN HÜKÜMLERİN AKIL

HASTALIĞI BAKIMINDAN DEĞERLENDİRİLMESİ .........................................250

I. AKIL HASTALARINA TEBLİGAT YAPILIP YAPILAMAYACAĞI SORUNU....... 250

II. ESKİ HÂLE GETİRME HÜKÜMLERİNİN AKIL HASTALARI

BAKIMINDAN UYGULANABİLİRLİĞİ ........................................................ 253

§ 5. TANIKLIĞA İLİŞKİN HÜKÜMLERİN AKIL HASTALIĞI BAKIMINDAN

DEĞERLENDİRİLMESİ ................................................................................256

I. AKIL HASTALARININ TANIK OLUP OLAMAYACAĞI SORUNU................... 256

II. AKIL HASTALIĞININ TANIKLIK BAKIMINDAN DOĞURDUĞU

SONUÇLAR.............................................................................................. 259

A. Akıl Hastası Tanıkların Çağrılması ve Zorla Getirme ........................ 259

B. Akıl Hastalarının Tanıklıktan Çekinmesi........................................... 261

C. Akıl Hastası Tanıkların Yeminden Çekinmesi ................................... 265

İçindekiler 13

§ 6. KORUMA TEDBİRLERİNE İLİŞKİN HÜKÜMLERİN AKIL HASTALIĞI

BAKIMINDAN DEĞERLENDİRİLMESİ ..........................................................267

I. GENEL OLARAK ....................................................................................... 267

II. CMK’DA YER VERİLEN BAZI KORUMA TEDBİRLERİNİN AKIL

HASTALARI BAKIMINDAN UYGULANABİLİRLİĞİ...................................... 270

A. Yakalama ve Gözaltına Alma............................................................ 270

B. Tutuklama ........................................................................................ 272

C. Adlî Kontrol ...................................................................................... 281

D. Arama .............................................................................................. 283

E. Diğer Koruma Tedbirleri................................................................... 286

§ 7. MÜDAFİ VE VEKİLLE İLGİLİ BAZI HÜKÜMLERİN AKIL HASTALIĞI

BAKIMINDAN DEĞERLENDİRİLMESİ ..........................................................288

I. GENEL AÇIKLAMALAR ............................................................................. 288

II. AKIL HASTALARININ MÜDAFİ VE VEKİL GÖREVLENDİRİP

GÖREVLENDİREMEYECEĞİ SORUNU....................................................... 291

III. ZORUNLU MÜDAFİLİK VE VEKİLLİĞE İLİŞKİN HÜKÜMLERİN AKIL

HASTALIĞI BAKIMINDAN DEĞERLENDİRİLMESİ...................................... 297

§ 8. KAMU DAVASINA KATILMAYA İLİŞKİN HÜKÜMLERİN AKIL HASTALIĞI

BAKIMINDAN DEĞERLENDİRİLMESİ ..........................................................300

I. DAVAYA KATILMA HAKKI VE AKIL HASTALIĞININ DAVAYA KATILMA

HAKKI ÜZERİNDEKİ ETKİSİNİN TARTIŞILMASININ GEREKÇELERİ ............. 300

II. AKIL HASTALIĞININ DAVAYA KATILMA HAKKI ÜZERİNDEKİ ETKİSİ ......... 304

§ 9. UZLAŞTIRMAYA İLİŞKİN HÜKÜMLERİN AKIL HASTALIĞI BAKIMINDAN

DEĞERLENDİRİLMESİ ................................................................................312

I. GENEL OLARAK ....................................................................................... 312

II. ŞÜPHELİ VEYA SANIĞIN AKIL HASTASI OLMASININ UZLAŞTIRMA

BAKIMINDAN SONUÇLARI ...................................................................... 315

III. MAĞDUR VEYA SUÇTAN ZARAR GÖRENİN AKIL HASTASI

OLMASININ UZLAŞTIRMA BAKIMINDAN SONUÇLARI............................. 319

SONUÇ ............................................................................................................ 321

KAYNAKÇA ...................................................................................................... 337

İlgili Yayınlar

Stoklara Girince Haber Ver

Ceza Muhakemesi Hukukunda Akıl Hastalığı

Yorum Yap

Bilgiler

Müşteri Servisi

Ekstralar

Hesabım

Onay