İdari Yargıda Karar ve Hükme Varma Süreci

İÇİNDEKİLER

ÖNSÖZ ............................................................................................ 5

KISALTMALAR ............................................................................ 15

1. GİRİŞ ............................................................................................ 17

2. İDARİ YARGI KARARININ ANLAMI VE KARAR TÜRLERİ ...................................................................................... 21

2.1. Genel Olarak ......................................................................... 21

2.1.1. Kavram Sorunu ......................................................... 21

2.1.2. Tanım ....................................................................... 23

2.2. İdari Yargı Kararının Anlamı ................................................ 27

2.2.1. Somut Olay Adaleti Bakımından ............................... 33

2.2.2. Ultra Vires İlkesi Bakımından ................................... 36

2.2.3. İdari Yargıda Kesin Hüküm Bakımından Karar ........................................................................ 38

2.2.3.1. Genel olarak kesin hükmün anlamı ............. 38

2.2.3.2. İdari yargıda kesin hükmün etkisi ............... 41

2.2.3.3. Yargı kararlarının birbirlerine etkisi ........... 42

2.2.3.4. Zaman bakımından kesin hükmün etkisi .......................................................... 47

2.2.4. Kararın Etkilerini Doğurması Bakımından İdari Yargı Kararları ................................................. 48

2.3. İdari Yargı Kararının Unsurları ............................................. 53

2.3.1. Genel Olarak Yargı Kararının Unsurları .................... 53

2.3.2. İdari Yargıda Yargı Kararının Unsurları .................... 54

2.4. İdari Yargıda Karar Türleri.................................................... 56

2.4.1. Ara Karar.................................................................. 60

2.4.2. Nihai Karar ............................................................... 65

2.4.2.1. Davayı esasa ve usule ilişkin bir nedenle sona erdiren nihai kararlar ............. 67

8

2.4.2.1.1. Esasa ilişkin nihai kararlar .............. 67

2.4.2.1.2. Usule ilişkin nihai kararlar .............. 68

2.4.2.2. Davayı esasa veya usule ilişkin olmayan bir nedenle sona erdiren nihai kararlar .............................................. 68

2.4.2.2.1. Davanın konusuz kalması hâlinde verilecek karar.................... 69

2.4.2.2.2. Davanın açılmamış sayılmasına ilişkin kararlar ............. 70

2.4.2.3. Yargı yeri açısından yargılamayı sona erdiren nihai kararlar .......................... 73

2.4.3. Sui Generis Kararlar ................................................. 74

2.4.3.1. Dosyanın İşlemden Kaldırılmasına İlişkin Kararlar ........................................... 74

2.4.3.1.1. Dosyanın işlemden kaldırılmasının anlamı .................... 75

2.4.3.1.2. Dosyanın işlemden kaldırılmasının hukuki sonuçları ........................................ 77

2.4.3.2. İçtihadı Birleştirme Kararları ...................... 81

2.4.3.3. Kanun Yararına Temyize İlişkin Verilen Kararlar ......................................... 88

2.4.3.4. Açıklama ve Yanlışlıkların Düzeltilmesi Kararları ................................ 91

2.5. Kesin Karar/Kesinleşmiş Karar ............................................. 95

2.6. İdari Yargıda Geçici Hukuki Korumalar ................................ 98

2.6.1. Delillerin tespiti ...................................................... 100

2.6.2. Yürütmenin durdurulması ....................................... 103

2.6.2.1. Genel olarak............................................. 103

2.6.2.2. Yürütmeyi durdurma kararlarının anlamı ...................................................... 106

2.7. Yok Hükmünde ve Etkisiz Yargı Kararları .......................... 108

2.7.1. Yok hükmünde yargı kararının anlamı .................... 108

2.7.2. Etkisiz yargı kararları.............................................. 111

9

2.7.3. Yok hükmünde ve etkisiz yargı kararlarının sonuçları ................................................................. 111

3. İDARİ YARGIDA HÜKME VARMADA MADDİ VAKIANIN TESPİTİ ................................................................. 113

3.1. Genel Olarak ....................................................................... 113

3.2. Maddi Vakıanın Tespitinin Anlamı ..................................... 116

3.2.1. Genel Olarak .......................................................... 116

3.2.2. Maddi Vakıanın Tespitinde İdari Yargıya Özgü Durumlar ....................................................... 120

3.3. İdari Yargıda Maddi Vakıanın Tespitine İlişkin Usul ........... 124

3.3.1. Genel Olarak .......................................................... 124

3.3.2. İdari Yargıda Dava Malzemelerinin Mahkemeye Sunulmasındaki Yetkililer ................... 124

3.3.3. Hukuk Muhakemeleri Kanunu’na Yapılan Yollamaların İdari Yargı Kararlarına Etkisi ............. 126

3.3.3.1. Genel olarak............................................. 126

3.3.3.2. İdari yargılamanın kendine has özelliklerinin ne olduğu meselesi.............. 132

3.3.3.3. İYUK’ta HMK’ya bazı hususlarda yollama yapılmasına ilişkin genel değerlendirme .......................................... 133

3.3.3.3.1. İdari yargılama usulünün bağımsızlığı.................................. 134

3.3.3.3.2. İdari yargılamaya ilişkin usul kurallarında hâkimin içtihat yetkisi ................................ 140

3.3.4. Hâkimin/Mahkemenin Maddi Vakıayı Tespit Etmesi .................................................................... 144

3.3.4.1. İYUK m. 20 uyarınca maddi vakıanın tespitinde resen araştırma ilkesi ........................................................ 152

3.3.4.1.1. Resen araştırma ilkesinin anlamı .......................................... 153

10

3.3.4.1.1.1. Maddi vakıanın tespiti yönünden mahkemeler için görev ve yetki olması 153

3.3.4.1.1.2. Maddi vakıanın tespiti bakımından İYUK m. 20/2 hükmünün anlamı .. 154

3.3.4.1.2. Resen araştırma yükümlülüğünün kapsamı ............. 160

3.3.4.1.2.1. Genel olarak ................................. 160

3.3.4.1.2.2. Maddi vakıaların tespiti bakımından 162

3.3.4.1.2.3. Uyuşmazlığa uygulanacak hukuk kuralının tespiti ve uygulanması bakımından .................................. 163

3.3.4.1.3. Resen araştırma ilkesi uyarınca maddi vakıanın tespitinde idari yargı yerlerinin yetkileri ........................ 164

3.3.4.1.3.1. İptal ve tam yargı davalarında maddi vakıaların tespit edilmesi .............. 164

3.3.4.1.3.2. Bilgi ve belge talebi ...................... 171

3.3.4.2. Bilirkişi .................................................... 176

3.3.4.2.1. Bilirkişinin tanımı ........................ 176

3.3.4.2.2. Bilirkişinin ve raporunun hukuki niteliği .............................. 177

3.3.4.2.3. Resen araştırma ilkesi uyarınca maddi vakıanın tespitinde bilirkişi ......................... 178

3.3.4.3. Keşif ........................................................ 181

3.3.4.3.1. Tanımı ......................................... 181

3.3.4.3.2. Hukuki niteliği ............................. 181

3.3.4.3.3. Resen araştırma yükümlülüğü açısından keşif ............................................. 182

3.3.4.4. Duruşma .................................................. 183

3.3.4.4.1. Tanımı ......................................... 184

3.3.4.4.2. Amacı .......................................... 185

11

3.3.4.4.3. Resen araştırma yükümlülüğü kapsamında duruşma ....................................... 186

3.3.4.5. Delillerin Tespiti ...................................... 188

3.3.4.6. Tanık dinlenmesi...................................... 191

3.3.4.6.1. Genel olarak ................................. 191

3.3.4.6.2. Maddi vakıanın tespitinde resen araştırma ilkesi yönünden tanık ............................. 192

3.4. Dosyanın Tekemmülünün Anlamı ....................................... 196

3.4.1. Tanımı ve Kapsamı ................................................. 196

3.4.2. Dosyanın Tekemmül Etmesini Engelleyen Durumlar ................................................................ 200

3.4.2.1. Davanın geri bırakılması .......................... 200

3.4.2.2. Usul işlemlerinin durması ........................ 202

3.4.2.2.1. Bekletici mesele ........................... 202

3.4.2.2.2. Bağlantılı dava ............................. 204

3.4.2.2.3. Dosyanın işlemden kaldırılması .................................. 205

3.4.2.3. Dosya tekemmül etmeden karar verilebilecek hâller ................................... 206

3.4.2.3.1. Davanın konusuz kalması ............. 206

3.4.2.3.2. Davanın açılmamış sayılması ...................................... 207

3.4.3. Dosyanın Tekemmülü İçin Konuların Aydınlanması ......................................................... 207

3.4.3.1. Maddi vakıanın sübuta ermesi noktasında vicdani kanaat ........................ 207

3.4.3.2. İdari yargılama usulünde vicdani kanaat ...................................................... 210

4. İDARİ YARGIDA HÜKME VARMADA HUKUKİ MESELENİN ÇÖZÜMLENMESİ ............................................. 213

4.1. Genel Olarak ....................................................................... 213

4.2. Dosyaların Esastan İncelenmesi .......................................... 216

12

4.2.1. Yargılamanın Amacı ............................................... 216

4.2.2. Esas İncelemesinin Anlamı ve Kapsamı .................. 217

4.2.3. İdari Yargılama Usulünde Dosyaların Esastan İncelenmesi ............................................................ 219

4.2.4. İdari Yargılama Usulünde Dosyaların Esastan İncelenmesinin Usulü ............................................. 221

4.3. Maddi Vakıaların Hukuki Tavsifi (Nitelendirilmesi) ............ 223

4.4. Hukuk Kuralının Tespiti ...................................................... 228

4.4.1. Genel Olarak .......................................................... 228

4.4.2. Uyuşmazlığın Esasının Çözümünde Uygulanacak Hukuk Kuralları ................................. 232

4.4.2.1. Uyuşmazlığın çözümünde uygulanacak kamu hukuku kuralları ......... 232

4.4.2.1.1. Yasama organının düzenleyici işlemleri ..................... 232

4.4.2.1.2. İdarenin düzenleyici işlemleri ....................................... 234

4.4.2.1.3. Mahkeme kararlarının idari yargılama usulü açısından anlamı .......................................... 235

4.4.2.1.4. Hukukun genel ilkeleri, idare hukukunun genel esasları, örf ve adet hukuku ile idari teamüllerin idari yargılama usulündeki anlamı .......................................... 236

4.4.2.1.5. Hukuk kuralının ihmali ................. 240

4.4.2.2. Özel hukuk kurallarının idari yargı yerleri için anlamı .................................... 241

4.5. Hukuk Kuralının Tavsifi ..................................................... 245

4.5.1. İdari İşlem Bakımından ........................................... 245

4.5.1.1. Yetki unsurunun incelenmesinde .............. 251

4.5.1.2. Şekil unsurunun incelenmesinde .............. 255

4.5.1.3. Sebep unsurunun incelenmesinde ............. 259

13

4.5.1.4. Konu unsurunun incelenmesinde .............. 262

4.5.1.5. Amaç unsurunun incelenmesinde ............. 264

4.5.2. İdari Eylem Bakımından ......................................... 265

4.6. Hukuk Kuralının Vakıaya Uygulanması (Altlanması) .......... 269

4.7. Hüküm Kurma .................................................................... 271

4.7.1. Hâkimin Takdir Yetkisi .......................................... 274

4.7.2. Hâkimin Takdir Yetkisinin İdari Yargıdaki Anlamı ................................................................... 276

4.7.2.1. Yargılama sürecinde hâkimin takdir yetkisi ...................................................... 277

4.7.2.2. İdari yargı yerlerinin hükme ilişkin takdir yetkisi ............................................ 279

4.8. Gerekçe .............................................................................. 282

4.9. Hüküm ................................................................................ 296

5. SONUÇ ........................................................................................ 307

KAYNAKÇA ........................................................................................ 315